MERDİN İNŞAAT NAKLİYE TARIM TEMİZLİK TURİZM SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. KAZANIM TESİSİ PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Mardin İli, Merkez İlçesi, Alımlı Köyü, Dereyikezina Mevkii, 1 Nolu Pafta, 3 Nolu Parsel ppm kirlilik önleme ve yönetimi dan. müh. inş. taah. san. ve tic. ltd. şti. Mustafa Kemal Mahallesi, Dumlupınar Bulvarı No:266, Tepe Prime İş Merkezi, B Blok No:85 Çankaya/ANKARA Tel No: (312) 231 41 69- (312) 230 23 62 Faks No: (312) 230 23 69 www.ppm.com.tr ppm@ppm.com.tr ÇED Raporu Nihai ÇED Raporu ANKARA HAZİRAN- 2013
Proje Sahibinin Adı: Adresi: Merdin İnşaat Nakliye Tarım Temizlik Yenişehir Mahallesi İlkem Sitesi C Blok Altı No:8 Yenişehir/MARDİN Telefon Numarası: 0 (482) 212 51 53 Faks Numarası: 0 (482) 212 51 53 Projenin Adı: Proje Bedeli : Proje İçin Seçilen Yerin Açık Adresi (İli, İlçesi, Mevkii): Ömrünü Tamamlamış Atık Lastik Geri Kazanım Tesisi 600.000 TL Mardin İli, Merkez İlçesi, Alımlı Köyü, Dereyikezina Mevki, 1 Nolu Pafta, 3 Nolu Parsel UTM 6 DERECE DATUM: ED-50 DOM: 39 - ZON: 37 COĞRAFİK DATUM: WGS-84 Proje İçin Seçilen Yerin Koordinatları, Zone: Projenin ÇED Yönetmeliği Kapsamındaki Yeri (Sektörü, Alt Sektörü): Nihai ÇED Raporu nu Hazırlayan Kuruluşun Adı: Nihai ÇED Raporu nu Hazırlayan Kuruluşun Adresi, Telefon ve Faks Numaraları : Nihai ÇED Raporunu Hazırlayan Kuruluşun Yeterlik Belgesi No su, Tarihi: Nokta No Y (Yukarı) X (Sağa) X (Enlem) Y (Boylam) P-1 658955 4128623 37,28908818 40,79297220 P-2 659096 4128509 37,28803189 40,79453868 P-3 659072 4128489 37,28785711 40,79426520 P-4 658987 4128418 37,28723506 40,79329161 P-5 658937 4128429 37,28734058 40,79272791 P-6 658922 4128420 37,28726400 40,79255119 P-7 658941 4128587 37,28876908 40,79280691 Alan: 20.400 m 2 Pafta No: N45-B4 Söz konusu tesis, 17.07.2008 tarihli ve 26939 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Ek-I listesi Madde-11 Tehlikeli ve Özel İşleme Tabi Atıklar başlığı altında; (a) bendi Tehlikeli ve Özel İşleme Tabi Atıkların geri kazanılması yakılması (oksitlenme yoluyla yakma, piroliz, gazlaştırma veya plazma vb. termal bertaraf işlemleri) ve/veya nihai bertarafını yapacak tesisler kapsamında yer almaktadır. PPM Kirlilik Önleme ve Yönetimi Dan. Müh. İnş.Taah. San. ve Tic. Ltd. Şti. Mustafa Kemal Mahallesi, Dumlupınar Bulvarı No:266, Tepe Prime İş Merkezi, B Blok No:85 Çankaya/ANKARA Tel No: (312) 231 41 69- (312) 230 23 62 Faks No: (312) 230 23 69 Belge No: 33 Tarih: 08.07.2010 Raporun Hazırlanış Tarihi: Haziran 2013
İÇİNDEKİLER LİSTESİ İçindekiler Listesi i Tablolar Listesi.....vi Şekiller Listesi..... viii Ekler Listesi.... ix Kısaltmalar.....x BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE GAYESİ... 1 I.1 Projenin tanımı, konusu, geri kazanılacak ve bertaraf edilecek atık çeşitleri, işletme süresi, zamanlama tablosu, hizmet amaçları, projenin sosyal ve ekonomik yönden gerekliliği,... 1 I.2 Proseste kullanılan hammadde ve geri kazanımı düşünülen atıkların fiziksel ve kimyasal özellikleri, karakterizasyonu, atık kodları, miktarları, nereden nasıl temin edilecekleri,... 6 I.3 Proje kapsamındaki tüm ünitelerin özellikleri, kapasiteleri, boyutları, tüm üniteler için gerekli alan miktarı, ayrı ayrı alanları, hammadde ve mamul madde depolarının kapasitesi, özellikleri,... 9 I.4 Her faaliyet için her bir ünitede gerçekleştirilecek işlemler, proses akım şeması (kirletici kaynakların gösterilmesi) faaliyet ünitelerinde kullanılacak proses yöntemleri ile teknolojiler, atık besleme prosesi, piroliz teknolojisi, geri dönüşüm verimi, (üretimde yer alacak tüm girdi-çıktılar ile üretim akım şemasının detaylı olarak hazırlanması), projede uyulacak ulusal ve uluslararası standartlar, faaliyet üniteleri dışındaki diğer ünitelerde sunulacak hizmetler,... 10 I.5 Üretilen ürünlerin özellikleri, ürünlerdeki kirletici parametreleri ve limit değerleri tür ve miktarları, ne şekilde ve hangi mevzuatlara göre değerlendirileceği, ürünlerin depolama yöntemi, nereye nasıl ve ne şekilde pazarlanacağı,... 16 I.6 Ünitelerde kullanılacak makine ve teçhizatın adet ve özellikleri, bakım ve temizlik çalışmaları,... 19 I.7 Hammadde ve ürünlerin taşınmasında kullanılacak araçların özellikleri, kapasite ve miktarları, araçların bakım ve temizliği,... 20 I.8. Projeye ilişkin akademik personel tarafından hazırlanacak fizibilite raporu;... 20 I.8.a Tesis yer seçimi, yerleşim planı ve zemin geçirimsizlik sistemi önerileri, 20 I.8.b Proseste kullanılması gereken makine, teçhizatlar,... 22 I.8.c Depolama alanları teknik özellikleri (hammadde ve ürün depoları),... 22 I.8.d Çevresel Tedbirler;... 24 - Prosesten kaynaklanan baca gazı ve iç ortam emisyonları ve alınacak önlemler, 24 - Üretim sürecinde oluşacak gürültü-titreşim kaynakları, düzeyi ve alınacak önlemler, 24 - Üretim sürecinde koku problemi oluşum kaynakları ve alınacak önlemler, 25 I.8.e Tesis Güvenlik Kontrol Parametreleri... 25 i
- Sızdırmazlık testleri (kaynak röntgen çekimi vb.)... 26 - Reaktör ve diğer ünitelerde malzeme seçim kriterleri,... 27 - Su kullanım parametreleri ve soğutma sisteminin özellikleri,... 28 - Proseste kesintisiz çalışmayı sağlayan güç kaynakları,... 28 - Yakma, yakıcılar ve yanma gazı tahliye sistemleri,... 29 - Minumum otomasyon seviyesi (operatör ve alarm),... 29 - Tesiste proses vb. ünitelerde kullanılan elektrik sisteminin özellikleri,... 29 I.8.f Ağır fraksiyon malzemelerinin kullanım alanlarının belirlenmesi,... 29 I.8.g Üründe kirletici parametreler ve limitler,... 30 I.8.h Yangın, kıvılcımsızlık ve kaza tedbirleri,... 31 I.8.ı Gaz tahliyesi tedbirleri,... 31 I.8.i Malzeme doldurma boşaltma tedbirleri,... 32 I.8.j Paketleme ünitesi ve ambalaj malzemesi seçimi,... 32 I.8.k Tesiste bulunması gereken ölçüm ve kayıt ekipmanları (baca gazı ölçüm, proses kontrol, ph vs on-line)... 32 I.9 Yatırım ve işletme maliyetlerini içeren fizibilite çalışması,... 33 I.10 Proje için seçilen yer ve kullanılan teknoloji alternatiflerinin değerlendirilmesi,... 33 I.11 Proje kapsamında planlanan ekonomik sosyal ve altyapı faaliyetleri,... 35 I.12 Proje ile ilgili olarak bu aşamaya kadar gerçekleştirilmiş olan iş ve işlemlerin kısaca açıklanması, alınmış ve alınacak izinler, belgeler,... 35 I.13. Proje alanına ilişkin Mahalli Çevre Kurulu Kararı,... 36 BÖLÜM II: PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU... 37 II.1 Proje yerinin; ilgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan, lejant ve plan notlarının da yer aldığı Onanlı Çevre Düzeni Planı, Nazım İmar Planı, Uygulama İmar Planı üzerinde gösterilmesi, proje alanının hangi kullanımda olduğunun belirlenmesi, sağlık koruma bandının bu planlarda gösterilmesi, (planların aslı gibidir onaylı şekilde rapor ekinde yer alması), proje sahası ve yakın çevresinde bulunan sanayi ve yerleşimlerin ölçekli harita veya kroki üzerinde gösterimi, yer bulduru haritası, mesafelerin belirtilmesi, tesise ulaşım için kullanılacak yol güzergahları, proje alanı ve çevresinin panaromik fotoğrafları, (konuya ilişkin açıklamalar rapor metninde yer almalıdır),... 37 II.2 Proje kapsamındaki faaliyet ünitelerinin konumu (Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik altyapı ünitelerinin varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı üzerinde gösterimi, tesis içi makine, ünite, tank, depolama alanı vb.nin yerleşim planı üzerinde gösterilmesi, bunlar için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri, binaların kat adetleri ve yükseklikleri),... 39 II.3 Proje alanı ve yakın çevresinin mevcut arazi kullanımını değerlendirebilmek amacı ile yer altı sularını, yer üstü sularını, deprem kuşaklarını, jeolojik yapıyı, yerleşim alanlarını, ulaşım ağını, enerji nakil hatlarını, arazi kabiliyetini ve faaliyet alanının yakın çevresinde faaliyetlerine devam etmekte olan diğer kullanımların yerlerine ilişkin verileri gösterir bilgilerin 1/25.000 ölçekli lejantlı topoğrafik harita üzerine işlenmesi,... 40 ii
II.4 Projenin inşaat ve işletme aşamasında kullanılacak arazi miktarı ve arazinin tanımlanması, alanın coğrafik şekli, coğrafi tanımlaması (memleket koordinatları-coğrafi koordinatlar), mülkiyet durumuna ilişkin bilgi ve belgeler (tapu, kira kontratı, vb.),... 40 BÖLÜM III: PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ... 42 III.1 Jeolojik özellikler (Bölgenin ve proje sahasının zemin özellikleri, jeolojik bilgiler, bölgenin jeolojik haritası, proje sahasının bu haritalarda gösterilerek anlatılması),... 42 III.2 Depremsellik ve afet bilgileri, proje sahasının diri fay haritası üzerinde gösterilerek anlatılması, alınacak önlemler,... 46 III.3. Hidrojeolojik özellikler, yeraltı su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı, bu kaynakların faaliyet alanına mesafeleri ve debileri,... 49 III.4 Hidrolojik özellikler ve yüzeysel su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı, bu kaynakların faaliyet alanına mesafeleri ve debileri, topoğrafik haritada gösterilmesi... 50 III.5 Meteorolojik ve iklimsel özellikler,... 51 III.6 Proje alanı ve etki alanındaki flora ve fauna türleri ve yaşam alanları (Arazi çalışmalarının vejetasyon dönemi dikkate alınarak hangi dönemde yapıldığının belirtilmesi ve literaüt çalışmalarında güncel kaynakların kullanılması gerekmektedir.)... 66 III.6.a. Bitki örtüsü-vejetasyonu hakkında genel bilgi... 66 III.6.b. Proje sahası ve etki alanında arazi çalışması yapılarak tespit edilen fauna ve flora türleri ile literatürden alınan türler, tehlike kategorileri, endemiklik durumları, nispi bolluk dereceleri, uluslararası anlaşmalarla (Bern Sözleşmesi vb) koruma altına alınan türler (literaüt çalışmalarında http://turkherb.ibu.edu.tr adresinde bulunan ve güncel olan Türkiye Bitkileri Veri Servisinin kullanılması gerekmektedir.)... 66 III.7 Koruma Alanları (Proje Sahası ve Etki Alanında Bulunan Duyarlı Yöreler ve Özellikleri, Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Yaban Hayvanı Yetiştirme Alanları, Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanları, Boğaziçi Kanununa Göre Koruma Altına Alınan Alanlar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, İçme ve Kullanma Su Kaynakları İle İlgili Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri ve koruma altına alınmış diğer alanlar), Bunların Faaliyet Alanına Mesafeleri, Olası Etkileri, Alınacak Önlemler, Bu Alanların 1/25.000 ölçekli Harita Üzerinde Gösterilmesi, 07.06.2012 tarih ve 28316 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 2012-2013 Merkez Av Komisyonu Kararlarına göre irdeleme yapılması... 82 III.8 Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (Toprağın fiziksel, kimyasal, biyolojik özellikleri, arazi kullanım kabiliyeti sınıflaması, erozyon, toprağın mevcut kullanımı),... 85 III.9 Orman Alanları,... 85 III.10 Proje yeri ve etki alanının hava, su ve toprak açısından mevcut kirlilik yükünün belirlenmesi,... 85 BÖLÜM IV. PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER... 87 iii
IV.1 Arazinin hazırlanması aşamasında yapılan işler kapsamında nerelerde, ne miktarda ve ne kadar alanda hafriyat yapılacağı, hafriyat artığı malzemenin nerelere taşınacağı, nerelerde depolanacağı veya hangi amaçlar için kullanılacakları,... 87 IV.2 Projenin yol açacağı bitkisel toprak kaybı, projenin peyzaj üzerine etkileri ve alınacak önlemler,... 88 IV.3 Proje kapsamında proje sahası etki alanındaki tarım alanlarına olabilecek etkiler ve alınacak önlemler,... 88 IV.4 Proje kapsamında flora, fauna, biyolojik çeşitlilik, habitat kaybı üzerine etkiler ve mevcut türlerin korunması için alınacak önlemler,... 89 IV.5 Proje kapsamında ulaşım altyapısı planı, bu altyapının inşası ile ilgili işlemler; kullanılacak malzemeler, kimyasal maddeler, araçlar, makinalar; altyapının inşaası sırasında kırma, öğütme, taşıma, depolama gibi toz yayıcı mekanik işlemler, (kullanılacak yol güzergahları, bu yolların mevcut trafik yoğunluğu, trafik ve ulaşım yollarının durumu)... 89 IV.6 Taşkın önleme ve drenaj ile ilgili işlemler,... 91 IV.7 Tüm ünitelerde zemin sızdırmazlığının sağlanması için yapılacak işlemler,... 92 IV.8 Proje kapsamında, inşaat ve işletme döneminde su temini sistemi planı, suyun nereden temin edileceği, suyun temin edileceği kaynaklardan alınacak su miktarı ve bu suların kullanım amaçlarına göre miktarları, (soğutma suyunun niteliği, niceliği, kullanım şekli, yıkama sularının niteliği, niceliği, ne şekilde toplanacağı, tozlanmayı önlemek için kullanılacak su miktarı, nasıl temin edileceği vb.) oluşacak atıksuların cins ve miktarları, deşarj edileceği ortamlar, alan çevresinde bulunan yer altı ve yüzeysel su kaynaklarına olabilecek etkiler ve alınacak önlemler, arıtma tesisi akım şeması, kapasitesi, işletme şekli, arıtım sonucu ulaşılacak değerler, arıtılan suyun hangi alıcı ortama nasıl deşarj edileceği, deşarj limitlerinin tablo şeklinde verilmesi, arıtım çamurunun bertarafı, fosseptiğe ilişkin bilgiler, yağmur sularının ne şekilde toplanacağı ve bertarafı, alınacak izinler, (burada gerekli izinler alınmalı ve izin belgeleri rapora eklenmelidir)... 93 IV.9 Proje kapsamında (her bir ünitede oluşacak atıkların ayrı ayrı olarak belirlenmesi) meydana gelecek katı atık, tehlikeli atık, özel atık, ambalaj atıkları vb. her türlü atığın cins ve miktarları, bu atıkların bertaraf şekilleri, bu atıkların nerelere ve nasıl taşınacakları veya hangi amaçlar için ve ne şekilde değerlendirileceği,... 95 IV.10 Proje kapsamında kullanılacak tehlikeli kimyasalların listesi, risk durumları, yıllık kullanım miktarları, depolama, bertaraf yöntemleri ve güvenlik önlemleri, güvenlik bilgi formları,... 108 IV.11 Proje kapsamında inşaat ve işletme aşamasında kullanılacak maddelerden, parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve toksik olanların, taşınmaları, depolanmaları ve kullanımları, bu işler için kullanılacak aletler ve makineler, olabilecek etkiler ve alınacak önlemler,... 109 IV.12 Proje kapsamında kullanılacak yakıtların türleri, tüketim miktarları, yakma sistemleri ve prosesten oluşacak emisyonlar, (gaz, toz vb.), bu emisyonların kaynak, miktar ve özellikleri, bertaraf metotları, kullanılacak emisyon kontrol teknolojileri, kullanılacak filtrasyon sistemlerinin detaylı özellikleri, kapasiteleri, çalışma verimleri, sağlanması gereken emisyon limitleri,... 110 iv
IV.13 Proje kapsamında meydana gelecek vibrasyon, gürültünün kaynakları ve seviyesi, gürültü hesabı, gürültüyü azaltmak için alınacak önlemler, (Akustik Rapor hazırlanması)... 117 IV.14 Üretim sonucunda istenilen özellikte ürünlerin elde edilememesi durumunda oluşan ürünün ne amaçla, nasıl kullanılacağı ya da nasıl bertaraf edileceği,... 117 IV.15 Proje kapsamındaki elektrifikasyon planı, bu planın uygulanması için yapılacak işlemler ve kullanılacak malzemeler, enerji nakil hatlarının geçirileceği yerler ve trafoların yerleri, bunların güçleri,... 117 IV.16 Proje için önerilen sağlık koruma bandı mesafesi, vaziyet planı üzerinde verilmesi,... 118 IV.17 Proje kapsamında yerleşimlere olabilecek etkiler ve alınacak önlemler,... 118 IV.18 Tesisin faaliyeti sırasında çalışacak personel ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer sosyal/teknik altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği, sunulacak sağlık hizmetleri,... 119 IV.19 Proje kapsamında insan sağlığı ve çevre açısından riskli ve tehlikeli olanlar, alınacak önlemler, çalışanların sağlık ve güvenlik tedbirleri,... 119 IV.20 İşletme aşamasında izleme-kontrol çalışmaları, gelen atığın kontrolü ve analizi, radyoaktif materyallerin tespiti, kontrol sistemleri, tesis emniyetine ilişkin çalışmalar,... 120 IV.21 Acil eylem planı (muhtemel kaza, yangın, patlama, deprem ve sabotaja karşı alınması gerekli önlemler),... 121 IV.22 İşletme faaliyete kapandıktan sonra olabilecek ve süren etkiler (Arazi ıslahı, rehabilitasyon çalışmaları, mevcut yer altı ve yüzeysel su kaynaklarına etkileri, olabilecek hava emisyonları) ve bu etkilere karşı alınacak önlemler,... 130 IV.23 Çevresel Fayda Maliyet Analizi (Bu bölümde çevreden faaliyet öncesi yararlanılma durumu ve projenin gerçekleşmesi ile yararlanma durumu sosyo-ekonomik açıdan değerlendirilmelidir),... 131 BÖLÜM V: HALKIN KATILIMI... 132 V.1 Projeden etkilenmesi muhtemel halkın belirlenmesi ve halkın görüşlerinin çevresel etki değerlendirmesi çalışmasına yansıtılması için önerilen/kullanılan yöntemler,... 132 V.2. Halkın projeye ilişkin endişe, görüş/önerileri ve konu ile ilgili değerlendirmeler,... 132 V.3 Görüşlerine başvurulan proje ilgili taraflar, görüş ve önerileri, konu ile ilgili değerlendirmeler.... 133 V.4 Görüşlerine başvurulması öngörülen diğer taraflar,... 133 V.5 Bu konuda verebileceği diğer bilgi ve belgeler,... 133 BÖLÜM VI. YUKARIDA VERİLEN BAŞLIKLARA GÖRE TEMİN EDİLEN BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ... 134 EKLER NOTLAR VE KAYNAKLAR ÇED RAPORUNU HAZIRLAYANLARIN TANITIMI v
TABLOLAR LİSTESİ Tablo I.1.1. Proje Zamanlama Tablosu... 2 Tablo I.1.2. ABD de ÖTL nin Değerlendirildiği Alanlara Göre Dağılımı... 3 Tablo I.1.3. Avrupa Ülkelerinde ÖTL in Değerlendirildiği Alanlara Göre Dağılımı... 4 Tablo I.1.4. Çimento Fabrikalarında Alternatif Yakıt Olarak Kullanılan Atık Türlerine Göre Dağılımı... 4 Tablo I.2.1. Lastiği Oluşturan Ürünler ve Ürün İçeriğindeki Tipik Yüzdesel Payları... 7 Tablo I.2.2. Tesiste Kullanılan Hammadde Atık ve Atık Kodu... 8 Tablo I.4.1. Pirolitik Yağ Analiz Sonuçları... 16 Tablo I.4 2. Piroliz Ünitesi Ekipman Listesi... 16 Tablo I.5.1. Piroliz Yağın Tipik Elementel Analizi... 17 Tablo I.6.1. Makine ve Teçhizatlar... 19 Tablo I.8.d.1. ABD Çevre Koruma Ajansı Emisyon Değerleri... 24 Tablo I.8.g.1. Karbon Siyahı Analiz Sonuçları... 30 Tablo I.9.1. Tesisin Maliyeti İle İlgili Özet Değerler... 33 Tablo II.1.1. Tesise En Yakın Yerleşim Yerleri... 37 Tablo II.4.1. Proje Sahası Koordinatları... 41 Tablo III.5.1. Mardin İli Basınç Değerleri... 53 Tablo III.5.2. Mardin İli Sıcaklık Değerleri... 53 Tablo III.5.3. Mardin İli Yağış Değerleri... 55 Tablo III.5.4. Mardin İli Nem Değerleri... 55 Tablo III.5.5. Mardin İli Sayılı Günler Değerleri... 56 Tablo III.5.6. Mardin İli Maksimum Kar Kalınlığı Değerleri... 57 Tablo III.5.7. Mardin İli Buharlaşma Değerleri... 58 Tablo III.5.8. Mardin İli Yönlere Göre Rüzgarın Esme Sayıları (Aylık ve Yıllık)... 59 Tablo III.5.9. Mardin İli Yönlere Göre Rüzgarın Mevsimlik Esme Sayıları Toplamı... 60 Tablo III.5.10. Mardin İli Yönlere Göre Ortalama Rüzgâr Hızı (m/s)... 63 Tablo III.5.11. Mardin İli Ortalama Rüzgâr Hızı (m/s)... 64 Tablo III.5.12. Mardin İli Maksimum Rüzgâr Hızı (m/s)... 64 Tablo III.5.13. Mardin İli Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Günler Sayısı Değerleri... 65 Tablo III.6.b.1. Proje Alanı ve Yakın Çevresinde Bulunması Muhtemel Flora Türleri... 68 Tablo III.6.b.2. Proje Alanı ve Yakın Çevresinde Bulunması Muhtemel İkiyaşamlı Türleri... 79 Tablo III.6.b.3. Proje Alanı ve Yakın Çevresinde Bulunması Muhtemel Sürüngen Türleri (Reptilia)... 80 Tablo III.6.b.4. Proje Alanı ve Yakın Çevresinde Bulunması Muhtemel Kuş Türleri (Aves)... 80 Tablo III.6.b.5. Proje Alanı ve Yakın Çevresinde Bulunması Muhtemel Memeli Hayvan Türleri (Mammalia)... 81 Tablo IV.5.1. Proje Kapsamında İnşaat Aşamaşında Gerçekleştirilecek Faaliyetlerde Kullanılacak Araçlardan Kaynaklı Oluşacak Günlük Araç Yükü... 91 Tablo IV.6. 1. Tesis Alanına En Yakın Su Kaynakları... 91 Tablo IV.8.1. Tesisin İnşaat ve İşletme Dönemlerinde Kullanılacak Su Miktarları... 95 Tablo IV.9.1. İnşaat Aşaması Atıkları ve Atık Kodları... 96 Tablo IV.9.2. İnşaat Aşamasında Oluşması Muhtemel Ambalaj Atıkları ve Atık Kodları. 99 Tablo IV.9.3. İşletme Aşamasında Oluşması Muhtemel Ambalaj Atıkları ve Atık Kodları... 99 Tablo IV.9.4. İnşaat Aşamasında Oluşması Muhtemel Tıbbi Atıklar ve Atık Kodları... 100 vi
Tablo IV.9.5. İşletme Aşamasında Oluşması Muhtemel Tıbbi Atıklar ve Atık Kodları... 101 Tablo IV.9.6. İnşaat Aşamasında Oluşması Muhtemel Atık Pil ve Akümülatörler ile Atık Kodları... 101 Tablo IV.9.7. İşletme Aşamasında Oluşması Muhtemel Atık Pil ve Akümülatörler ile Atık Kodları... 102 Tablo IV.9.8. İnşaat Aşamasında Oluşması Muhtemel Atık Yağlar ve Atık Kodları... 103 Tablo IV.9.9. İşletme Aşamasında Oluşması Muhtemel Atık Yağlar ve Atık Kodları... 103 Tablo IV.9.10. İnşaat Aşamasında Oluşması Muhtemel Tehlikeli Atıklar İle Atık Kodları... 105 Tablo IV.9.11. İşletme Aşamasında Oluşması Muhtemel Tehlikeli Atıklar ile Atık Kodları... 106 Tablo IV.20.1. Tesisin İşletme Aşamasına Ait İzleme-Kontrol Planı... 121 Tablo IV.20.2. Tesisin İşletme Aşamasındaki Çevresel Etkilerine Ait İzleme-Kontrol Planı... 121 Tablo IV.21.1. Doğal Afet ve Kaza, Sabotaj ve Benzeri Durumlarda Uygulanacak Müdahale Planı... 125 vii
ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil I.1.1. Avrupa Birliği nin Lastik Değerlendirmeye İlişkin Yıl Bazlı Verileri... 3 Şekil.I.2.1. Lastiğin Özellikleri... 8 Şekil I.4.1. Proliz İş Akım Şeması... 11 Şekil I.4.2. Tesis Görünümü... 12 Şekil I.4.3. Manyetik Seperatör ve Paketleme... 13 Şekil I.4.4. Kraft Torba Kağıtı... 13 Şekil I.4.5. İş Akım Şeması... 14 Şekil I.4.6. Temsili Jeneratör Resmi... 15 Şekil I.5.1. Karbon Siyahı... 18 Şekil II.1.1. Proje Sahası Genel Görünümü... 38 Şekil II.1.2. Bölgeye Ait Uydu Görüntüsü... 39 Şekil III.2.1. Mardin İli Deprem Haritası ve Yaklaşık Proje Alanı... 48 Şekil III.2.2. Yaklaşık Proje Alanının İşaretlendiği Diri Fay Haritası... 49 Şekil III.4.1. Mardin İlinde Bulunan Mevcut Göller... 51 Şekil III.5.1. Türkiye İklim Bölgeleri (Atalay, İ.,1997)... 52 Şekil III.5.2. Basınç Değerleri Grafiği... 53 Şekil III.5.3. Sıcaklık Değerleri Grafiği... 54 Şekil III.5.4. Yağış Değerleri Grafiği... 55 Şekil III.5.5. Nispi Nem Değerleri Grafiği... 56 Şekil III.5.6. Sayılı Günler Değerleri Grafiği... 57 Şekil III.5.7. Maksimum Kar Kalınlığı Değerleri Grafiği... 58 Şekil III.5.8. Buharlaşma Değerleri Grafiği... 59 Şekil III.5.9. Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgâr Diyagramı... 60 Şekil III.5.10. Esme Sayılarına Göre Mevsimlik Rüzgar Diyagramları... 61 Şekil III.5.11. Esme Sayılarına Göre Aylık Rüzgâr Diyagramları... 62 Şekil III.5.12. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı... 63 Şekil III.5.13. Ortalama Rüzgar Hızı Grafiği... 64 Şekil III.5.14. Maksimum Rüzgar Hızı Diyagramı... 65 Şekil III.5.15. Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Değerleri Grafiği... 65 Şekil III.6.b.1. Türkiye Fitocoğrafik Bölgeleri... 67 Şekil IV.5.1. Bölgenin Trafik Hacmi Haritası (2011) Karayolları... 90 Şekil IV.21.1. Kaza Durumunda Uygulanacak İş Akım Şeması... 128 Şekil IV.21.2. Deprem Durumunda Uygulanacak İş Akım Şeması... 128 Şekil IV.21.3. Yangın Durumunda Uygulanacak İş Akım Şeması... 129 Şekil IV.21.4. Sabotaj Durumunda Uygulanacak İş Akım Şeması... 129 Şekil IV.21.5. Toprak Hareketleri Durumunda Uygulanacak İş Akım Şeması... 130 Şekil V.1.1. Halkın Katılımı Toplantısı Ait Fotoğraf... 132 viii
EKLERİN LİSTESİ Ek-1 Yerbulduru Haritası Ek-2 Tesis Alanına Ait Vaziyet Planı Ek-3 1/25.000 Ölçekli Genel Yerleşim Planı Ek-4 Tesis Alanına Ait Fotoğraflar ve Uydu Görüntüleri Ek-5 1/100.000 Ölçekli Onaylı Çevre Düzeni Planı Ek-6 1/25.000 Ölçekli Arazi Kullanım Haritası Ek-7 1/25.000 Ölçekli Jeoloji Haritası Ek-8 Ava Açık ve Kapalı Alanlar Haritası Ek-9 Tapu Senedi Ek-10 Kira Sözleşmesi Ek-11 Mahalli Çevre Kurulu (MÇK) Kararı Ek-12 Teknik Değerlendirme Raporu Ek-13 Teknik Değerlendirme Raporu Uygun Görüşü Ek-14 Toprak Koruma Projesi Ek-15 Akustik Rapor Ek-16 Meteorolojik Bülten Ek-17 Mardin Belediye Başkanlığı İmar ve Şehircilik Müdürlüğü Görüşü Ek-18 Mardin Valiliği İl, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Görüşü Ek-19 Patentler Ek-20 Mardin Belediyesi Atıksu Kabul Yazısı Ek-21 Mardin Belediyesi İçme ve Kullanma Suyu Yazısı ix
ADYS AMP B Bkz. cm ÇED D dba DSİ EPA EPDK g G GWs ha HKKY Hz IUCN K kg km kv kva L m mm m 3 /sa No. sa sn T.C. TÜİK USEPA vb. º Derece % Yüzde KISALTMALAR Acil Durum Sistem Yönetimi Acil Müdahale Planı Batı Bakınız Santimetre Çevresel Etki Değerlendirmesi Doğu A-Ağırlıklı desibel Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü European Parliamentary Association Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Gram Güney Giga Watt Saat Hektar Hava Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Hertz Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi Kuzey Kilogram Kilometre Kilo volt Kilo volt amper Litre Metre Milimetre Metreküp/saat Numara Saat Saniye Türkiye Cumhuriyeti Türkiye İstatistik Kurumu Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı Ve başkaları, ve benzerleri Binde ÖTL Ömrünü Tamamlamış Atık Lastik x
BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE GAYESİ I.1 Projenin tanımı, konusu, geri kazanılacak ve bertaraf edilecek atık çeşitleri, işletme süresi, zamanlama tablosu, hizmet amaçları, projenin sosyal ve ekonomik yönden gerekliliği, Günümüzde ulaşım ve taşıma aracı olarak en çok kullanılan otomobil, kamyon gibi araçların en çabuk aşınan ve değiştirilmesi gereken kısmı lastikleridir. Ömrünü tamamlamış lastikler (ÖTL) dünyada giderek artan bir çevre sorunu oluşturmaktadır. Ömrünü tamamlamış lastiklerin geri dönüşüm sistemine dahil edilerek yararlı bir hale dönüştürmek ile, hem çevreye olumsuz etkilerin bertarafının sağlanması hem de ekonomik değere dönüştürülmesi sağlanmış olur. Atık lastiklerin ve özellikle ömrünü tamamlamış otomobil lastiklerinin çevreyi tahrip etmesini önlemek amacıyla geri dönüşümü ve faydalı bir hale dönüşmesinin sağlanması giderek arta n bir şekilde önem kazanmaktadır. Maalesef bugün dünyada geri dönüşüme konulan oto lastiklerinin miktarı üretim miktarının ancak %7'sini oluşturmaktadır. Dünyadaki eğilime paralel bir şekilde ülkemizde de ömrünü tamamlamış lastiklerin geri dönüşüm sistemine dahil edilerek yararlı bir hale dönüştürmek ile, hem çevreye olumsuz etkilerin bertarafının sağlanması hem de ekonomik değere dönüştürülmesi sağlanmış olur. Ülkemizde artan nüfusa bağlı olarak, taşıt sayısı da artmaktadır. 2011 yılı TUİK verilerine göre kullanım amacına göre motorlu taşıt sayısı 16.089.528 dir. Motorlu araçlarla beraber lastik kullanımı da artmaktadır. Motorlu araçlarda kullanılan lastikler belirli bir süre sonra özelliklerini kaybederek ömrünü tamamlamış lastik haline gelmektedir (Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, 2012). Günümüzde atık lastikler önemli bir çevresel sorun teşkil etmektedir. Lastik Sanayicileri Derneği (LASDER) verilerine göre her yıl Türkiye de yaklaşık 180.000 ton ömrünü tamamlamış lastik (ÖTL) ortaya çıkmaktadır. Lastiğin yapısında büyük çoğunlukla yenilenemeyen kaynaklar bulunmakla beraber, doğal kauçuk, sentetik kauçuk, karbon siyahı, çelik, yağlar ve çeşitli kimyasallar lastiğin bileşenlerini oluşturmaktadır. Proje konusu yatırım, Merdin İnşaat Nakliye Tarım Temizlik tarafından, Mardin İli, Merkez İlçesi, Alımlı Köyü, Dereyikezina Mevki 1 Nolu Pafta, 3 Nolu Parselde 20.400 m 2 lik yüzölçüme sahip alanın yaklaşık 14.415 m 2 lik alanında kurulması ve işletilmesi planlanan Ömrünü Tamamlamış Atık Lastik Geri Kazanım Tesisi dir. Söz konusu tesisin yer seçimine ilişkin Mahalli Çevre Kurulu toplantısında konu değerlendirilmiş ve tesisin yukarıda belirtilen alanda kurulması uygun görülmüştür. Konu ile ilgili 09.08.2012 tarihli 2012/101 sayılı MÇK kararı ekte verilmiştir (Bkz. Ek-11). Kurulması planlanan Ömrünü Tamamlamış Atık Lastik Geri Kazanım Tesisi nde yıllık toplam 1.800 ton ve günlük 6 ton ömrünü tamamlamış araç lastiğinin işlenmesi hedeflenmektedir. Söz konusu proje kapsamında inşaat döneminde 30 kişi, işletme döneminde 5 kişi istihdam edilmesi planlanmaktadır. İnşaat döneminde tek vardiya düzeninde günde 8 saat, işletme döneminde tek vardiya düzeninde yılda 300 gün çalışılacaktır. Çalışacak personel Mardin İli, Merkez İlçeden ve Alımlı Köyü nden karşılanacaktır. 1
Tesis, 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliği Ek-I Listesi nin, 30.06.2011 tarih ve 27980 sayılı Resmi Gazete ile değişik Madde-11 Tehlikeli ve Özel İşleme Tabi Atıklar başlığı altında; (a) bendi Tehlikeli ve Özel İşleme Tabi Atıkların geri kazanılması yakılması (oksitlenme yoluyla yakma, piroliz, gazlaştırma veya plazma vb. termal bertaraf işlemleri) ve/veya nihai bertarafını yapacak tesisler kapsamında yer almaktadır. Proje ile ömrünü tamamlamış lastiklerin geri dönüşümü sağlanarak, elde edilecek ürünlerle ülke sanayisine tekrar kazandırılıp, milli ekonomiye katkısı sağlanacaktır. Tesiste kullanılacak olan proses ve makinaların teknolojisi ömrünü tamamlamış lastik atıklarının işlenmesi için uygun ve yeterlidir. Tesis ömrü yaklaşık 25 yıl olup, revizyon ve makine bakım işlemleri sonucu ömrü uzatılabilecektir. İnşaat ve montaj çalışmalarının ise 4 ayda bitirileceği öngörülmektedir. Projeye ait zamanlama tablosu aşağıda sunulmuş olup, ÇED Olumlu Kararı alınması neticesine göre inşaat ve montaj işlemleri başlatılacaktır. Tesis işletmeye alınmadan önce 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik kapsamında Geçici Faaliyet Belgesi alınacak ve Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik kapsamında Deneme Yakması sunularak deneme yakması yapılacaktır. Tablo I.1.1. Proje Zamanlama Tablosu İşin Tanımı ÇED Süreci Çevre Lisans, GSM Ruhsat vb. Resmi İzin İşlemleri Makine Teçhizat Montaj İşleri 2013 Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Deneme Üretimi Kesin Üretime Geçiş Gelişen endüstri ve artan nüfus ile birlikte ulaşımda taşıt ihtiyacının artması ve taşımacılık sektörünün ilerlemesine bağlı olarak lastik üretimi de hızlanmıştır. Lastik üretiminin artması ile atık lastiklerin miktarı da hızla artmaktadır. Bu durumda atık lastiklerin kontrol altında tutulması, dünyada olduğu gibi ülkemizde de büyük bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. ABD'de her yıl ortalama 300 milyon lastik elden çıkarılmaktadır. Bu lastiklerin %85'i otomobil lastiği iken, geri kalanı kamyon gibi ağır araç lastiğidir. Bu lastiklerin 50 milyonu yeniden kaplanmakta veya yeniden kullanılmaktadır. Kalan yaklaşık yıllık 250 milyon hurda lastik kullanılmak için atık lastik depolarında beklemektedir. Bu hurda lastiklerin sayısı yıllar geçtikçe artmakta ve yaklaşık 3 milyar yığılmış, biriktirilmiş hurda 2
lastiğin olduğu tahmin edilmektedir. ABD'de yapılan istatistikler sonucu hurda lastiklerin kullanım alanları aşağıda görülmektedir. Tablo I.1.2. ABD de ÖTL nin Değerlendirildiği Alanlara Göre Dağılımı Bertaraf Yöntemi % Depolama 10 Öğütülmüş Kauçuk 12 İhracat 5 Enerji Ede edilmesi 41 Diğer Uygulamalar 18 İnşaat 14 Avrupa Birliği ülkelerinde atık lastiklerin durumu daha iyidir. Avrupa Birliği ülkelerinde kullanılmış lastiklerin yönetimi ile ilgili yaşanan gelişmeler aşağıdaki gibi özetlenebilir: 1999 yılında depolama (1993/31/EC) kabul edilmiştir. 2000 yılında ömrünü tamamlamış taşıtlar konulu direktifte (2000/53/EC) ise hurda araçların üstündeki lastiklerin söküleceği belirtilmiştir. 2003 yılından itibaren ömrünü tamamlamış lastiklerin olduğu gibi depolanması yasaklanmıştır. 2006 yılından itibaren ise parçalanarak depolanması da yasaklanmıştır. Bugün Avrupa da da ABD deki gibi yılda yaklaşık 2,5 milyon ton atık lastik ortaya çıkmaktadır. Aşağıdaki şekilde görüldüğü üzere Avrupa Birliği ülkelerinde ömrünü tamamlamış lastikler ile ilgili yasal mevzuatın değişimi ile birlikte lastiklerin depolanması giderek azalmış, yerini malzeme olarak geri dönüşümüne ve enerji geri kazanımına bırakmıştır. Şekil I.1.1. Avrupa Birliği nin Lastik Değerlendirmeye İlişkin Yıl Bazlı Verileri 3
Avrupa ülkelerinde yapılan istatistikler sonucu son yıllarda ömrünü tamamlamış lastiklerin kullanım alanları tablo aşağıda sunulmuştur. Tablo I.1.3. Avrupa Ülkelerinde ÖTL in Değerlendirildiği Alanlara Göre Dağılımı Bertaraf Yöntemi % Depolama 35 Tekrar Kullanma/İhracat 23 Yeniden Kaplama 11 Enerji Ede edilmesi 10 Geri Kazanma 21 Türkiye İstatistik Kurumu 2005, 2006 ve 2008 yıllarındaki verilerine göre bertaraf ve geri kazanım tesislerine getirilen atık lastik miktarları, 2005 yılında atık lastik miktarı 8.000 (% 0.11) ton/yıl iken, 2006 yılında 143.154 ton/yıl a, 2008 yılında ise 161.236 ton/yıl a yükselmiştir. Bu atık lastiklerin büyük bir kısmı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan lisanslı depolama sahalarında tutulmakta, çok az miktarları da geri kazanım tesislerinde değerlendirilmekte ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde 12 tane lastik geri kazanım tesisi ile 35 tane çimento fabrikasına ek yakıt olarak lastik yakabilmeleri için lisans verilmiştir. Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere ülkemizde 2007 yılında toplam 498.440 ton atık alternatif yakıt olarak kullanılmış ve bu yakıtların % 21.35 i yani 106.458 tonu kullanılmış lastiklerdir. Tablo I.1.4. Çimento Fabrikalarında Alternatif Yakıt Olarak Kullanılan Atık Türlerine Göre Dağılımı Atık Türleri Lisanslandırılan Miktar (ton/yıl) I. ve II. Kategori Atık Yağ 214.226 Kullanılmış Lastik 106.458 Kontamine Atık 61.884 Atık Plastik 51.866 Petrol Rafineri Atığı 24.120 Petrol Dip Çamuru 18.902 Boya Çamuru 16.964 Sıvı Yakıt Çamur 4.020 Toplam 498.440 Hurda Lastik Yönetim Konseyi ne göre (Scrap Tire Management Council) ortalama bir lastik 4 litre yağ, 3 kg. karbon siyahı, 1,5 kg gaz ve 1 kg çelik ve kül üretir. Ülkemizde her yıl açığa çıkan yaklaşık 200.000 ton atık lastiğin geri kazanımı sonucunda 146.000 ton kauçuk granülü ve 38.000 ton çelik geri kazanılabilirken, piroliz işlemi ile geri dönüşüm sonucunda ise 80.000.000 litre yağ, 60.000 ton karbon siyahı ve 30.000 ton gaz geri kazanılabilir. Enerji üretimi açısından da 200.000 ton atık lastikten yaklaşık (gaz ve yağ toplamı olarak) 130 MW enerji elde edilebilir. Bilinçsiz bir şekilde depolanarak veya yakılarak çevre sağlığını tehdit eder hale gelmiş olan atık lastiklerin, çevresel etkilerinin minimum olduğu sistemde piroliz yöntemiyle ekonomik değeri olan ürünlere dönüştürülebilir. 4
Atık lastiklerin ve özellikle ömrünü tamamlamış otomobil lastiklerinin çevreyi tahrip etmesini önlemek amacıyla geri dönüşümü ve faydalı bir hale dönüşmesinin sağlanması giderek artan bir şekilde önem kazanmaktadır. Maalesef bugün dünyada geri dönüşüme konulan oto lastiklerinin miktarı üretim miktarının ancak %7 sini oluşturmaktadır. Dünyadaki eğilime paralel bir şekilde ülkemizde de ömrünü tamamlamış lastiklerin geri dönüşüm sistemine dahil edilerek yararlı bir hale dönüştürmek ile, hem çevreye olumsuz etkilerin bertarafının sağlanması hem de ekonomik değere dönüştürülmesi sağlanmış olur. Ömrünü tamamlamış lastiklerin geri dönüşüm sisteminde olasılıklar şunlardır; onarılarak ve yeni kaplama yapılarak tekrar kullanımı, çeşitli polimerik kompozit malzemelere katkı maddesi olarak kullanımı, doğrudan yakılarak termal ve/veya elektrik enerjisi üretmek ve piroliz yöntemi ile değerlendirilmesi. Bunların arasında ürün çeşitliliği ve yararlanma seçeneklerinin fazlalığı nedeniyle piroliz son yıllarda daha çok tercih edilen yöntem olarak öne çıkmaktadır. Piroliz (retortlama işlemi olarak da bilinir), esas itibariyle yüksek molekül ağırlıklı hidrokarbon yapının inert (oksijensiz) ortamda termal olarak ısıtılması ile daha küçük moleküllü hidrokarbonlara dönüştürülmesi işlemidir. Piroliz ile üç temel ürün elde edilir; gaz, pirolitik yağ ve karbon siyahı (char). Bu ürünlerin kalitesi ve miktarları, kullanılan lastiklerin kompozisyonuna, piroliz reaktörünün teknolojik tasarımına, işletme basıncı ve sıcaklığına bağlıdır. Sıcaklık, işletmedeki en önemli parametredir. Atmosferik basınçta yapılan piroliz işlemlerinde, sıvı ürünün miktarını artırmak için sıcaklığın 550 o C den aşağıda tutulması tercih edilir. Sıcaklık 700 o C üzerinde olduğunda ise sıvıyı oluşturabilecek moleküllerin de parçalanması neticesinde temel ürün gazdır. Düşük basınçta (vakum şartlarında) çalışarak da sıvı ürünün miktarını artırmak mümkündür. Piroliz sıvı ürünü çeşitli hidrokarbon moleküllerinden oluşan bir karışımdır. Olduğu gibi kullanılabileceği gibi, distilasyon işlemi ile fraksiyonlarına ayrılıp nafta, benzin, gaz yağı, dizel vb ürünler elde edilebilir. Kimya sanayiinde kullanılabileceği gibi, sıvı yakıt olarak kullanılıp yakılarak termal ve/veya elektrik enerjisi üretmek de mümkündür. Piroliz gaz ürünü ise esas olarak CH 4, C 2 H 6, C 2 H 4, C 2 H 2 ve biraz C 3 lü (propan vb) ve C 4 lü (bütan vb) hidrokarbon bileşenler ile H 2, CO, CO 2 içerir. Bu gaz ürün genellikle işletmede değerlendirilir; yakılarak piroliz işleminde gerekli termal enerji için kullanılır. Piroliz işleminin katı ürünü olan karbon siyahı da ekonomik değere sahiptir. Birçok endüstriyel tesiste yararlanılabileceği gibi, adsorbant olarak da kullanılma potansiyeline sahiptir. Piroliz yönteminin bir güzel tarafı da kullanılan hammaddenin niteliğinden dolayı prosesten hammadde kaynaklı atık çıkmaması ve lastiklerin tamamının yararlı ürünlere dönüştürülmesidir. Prosesteki işlemlerin doğal sonucu olarak çıkan baca gazı gibi akımlar da kullanılan filtre ile çevreye zararsız hale getirilir. Yapılması planlanan Ömrünü Tamamlamış Atık Lastik Geri Kazanım Tesisi nin ithalatını gerçekleştirdiği, Ukrayna'nın Biodisel Crimea firması, 14 yıldır bu tür tesislerin imalatını yapan ve dünyada 50 civarında(ispanya, Polonya, Bulgaristan, ABD, Hindistan vb.) tesisi olan son derece deneyimli bir firmadır. Ukrayna'nın Biodisel Crimea firmasına ait patentler Ek-19 da verilmiştir. 5
Piroliz teknolojisi yaklaşık 50 yıldır dünyada uygulanmakta olup Avusturyalı Molectra şirketi piroliz yöntemi ile gerçekleştirdiği lastik geri dönüşüm tesisi ile pek çok kategoride çevre ödülleri almıştır. Almanyada DG Energie ve Pyrum şirketleri piroliz sistemleri işletmektedir (Kaynak: http://www.molectra.com.au). Proje kapsamında Teknik Rapor hazırlatılmış olup Ek-12 de, söz konusu Teknik Rapor a ait Çevre ve Şehircilik Bakanlığı uygun görüşü Ek-13 de sunulmuştur. Faaliyet kapsamında 06.10.2010 tarihli ve 27721 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik hükümlerine uyulacak olup aynı yönetmelik kapsamında 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik kapsamında Çevre İzni alınacaktır. I.2 Proseste kullanılan hammadde ve geri kazanımı düşünülen atıkların fiziksel ve kimyasal özellikleri, karakterizasyonu, atık kodları, miktarları, nereden nasıl temin edilecekleri, Tesiste ömrünü tamamlamış atık lastikler işlenecektir. Lastiğin Genel Özellikleri: Lastikler genel olarak 6 bölgeden oluşur. Bunlar; 1) Gövde (kat bezleri) 2) Sırt (taban) 3) Yanak 4) Topuk 5) Omuz 6) Lastik yapısına göre kuşak ve darbe katları olup, Şekil I.2.1 de gösterilmiştir. Gövde Gövde, bir lastiğin ana bileşenidir. Hava basıncını lastik içerisinde tutan, yükü taşıyan ve sarsıntıları karşılayan kısımdır. Kuşak altında yer alan ve topuk telleri etrafında dönüp yanak bölgesinde biten çelik, naylon, rayon, v.b. kordlardan oluşan lastik bileşendir. Sırt (Taban) Sırt, lastiğin yere temas kısmını oluşturan üzerinde yola yapışmayı, çekişi, su atmayı lastiğin soğumasını sağlayan kanal ve bloklardan oluşmuş desenler bulunan kauçuk kısımdır. Yanak Yanak, lastiğin çevresi boyunca sırt ve topuk bölgesi arasında kalan, yola temas etmeyen kauçuk kısımdır. Görevi gövdeyi yandan gelecek sürtünmelere karşı korumak ve lastiğe esneklik sağlamaktır. Tüm markalama ve ebat yazıları yanak üzerinde bulunur. 6
Topuk Lastiğin janta temas eden bölgesinde bulunan lastik bileşenlerinin tümüne topuk denir. Topuk telleri, topuk dolgusu jant yastığı başlıca topuk bileşenleridir. Görevi şişmiş lastiğin janta sıkıca bağlanmasını sağlayarak janttaki dönme, fren ve direksiyon hareketlerini lastiğe iletmektir. Omuz Lastiğin sırt kısmından, yanak kısmına geçiş yaptığı kalın kauçuktan yapılmış üst yanak bölgesidir. Sırt ısısını dışarı atabilmek için pencereli yapıdadır. Görevi karkası korumaktır. Kuşak Kuşaklar, gövde ile sırt arasında lastiği çevresel olarak sararak yapıyı kuvvetlendiren çelik, naylon, rayon v.b. maddelerden yapılmış kord katlarından oluşan lastik bileşendir. Radyal lastiklerde bulunur. Darbe (Takviye ) Katları Darbe katları çapraz katlı lastiklerde kullanılan ve karkası çevresel olarak sararak, yapıyı kuvvetlendiren ve sırtın karkastan ayrılmasını engelleyen bileşendir. Her lastik üç ana üründen oluşur: Kauçuk Çelik Lif ve Diğer Atıklar Bunların lastik içindeki tipik yüzdesel oranları aşağıda gösterilmiştir. Rakamlardan da anlaşılacağı gibi atık lastiğin ortalama %95 i geri dönüştürülebilen ürünlerden oluşmaktadır. Tablo I.2.1. Lastiği Oluşturan Ürünler ve Ürün İçeriğindeki Tipik Yüzdesel Payları Ürün Cinsi Kamyon Lastikleri Araba Lastikleri Kauçuk % 70 % 70 Çelik % 27 % 15 Lif ve Diğer Atıklar % 3 % 15 7
Şekil.I.2.1. Lastiğin Özellikleri Türkiye genelinden temin edilecek ömrünü tamamlamış lastikler, prosese beslenmeden önce fabrika sahası içinde belirlenen depolama alanı içerisinde biriktirilecektir. Depolama sahası içerisinde eski lastikler ve hatalı üretim hurda malzeme lastikler ebatlarına göre ayrı ayrı depolanacaktır. Tesiste kullanılacak hammadde ihtiyacının; kamu kurum ve kuruluşlarından, özel sektörden veya LASDER den temin edilerek karşılanması planlanmaktadır. Söz konusu tesiste kullanılacak hammadde atık ve kodu aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo I.2.2. Tesiste Kullanılan Hammadde Atık ve Atık Kodu Atık Kodu 16-01-03 Ömrünü Tamamlamış Lastikler Atık Cinsi 8
I.3 Proje kapsamındaki tüm ünitelerin özellikleri, kapasiteleri, boyutları, tüm üniteler için gerekli alan miktarı, ayrı ayrı alanları, hammadde ve mamul madde depolarının kapasitesi, özellikleri, Atık lastiklerin ısıl işlemlerle geri kazanımında en fazla tercih edilen yöntem piroliz yöntemidir. Piroliz yöntemi ile ömrünü tamamlamış lastikler piroliz yağına, çeşitli gazlara, hurda çeliğe ve karbon siyahına dönüştürülebilmektedir. Piroliz işleminin en büyük avantajı ise işlem sonucunda ortaya çıkan gaz ürününün yine piroliz reaktörünün ısıtılmasında kullanılabilmesidir. Böylece piroliz işlemi ekonomik açıdan da verimli olabilmektedir. Söz konusu tesiste ÖTL lerin geri kazanımı piroliz yöntemi ile gerçekleştirilecek olup, ürün olarak pirolitik yağ, karbon siyahı ve yanıcı gaz oluşacaktır. Piroliz Reaktörü Proje kapsamında 2 adet reaktör kullanılacak olup, her bir reaktöün kapasitesi ortalama 3 ton/gün dür. Piroliz reaktörleri diğer ünitelerden ayrı bir yere sahiptir. Bunun sebebi reaktör dışı ortamın yüksek sıcaklık ortamı olması ve içinin de yine 600 o C ye kadar çıkan sıcaklık bulunmasıdır. Yüksek sıcaklık çeliği denildiği zaman bilimsel olarak Cr, Mo çelikleri gelmektedir. Bu reaktörleri birbirine bağlayan diğer basınçlı kap ve boruların ise dikişsiz çekme boru olması ve mümkün olduğunca reaktör ile aynı alaşıma sahip olması tercih edilmelidir. Yüksek sıcaklık çeliklerinde oluşan katı çözelti biçimindeki alaşım içinde molibden yüksek sıcaklıklarda çeliğin akma hızını azaltmakta oldukça etkilidir. Molibden yüksek sıcaklıkta alaşım içindeki karbürler ile koagülasyon oluşturarak akma hızını yavaşlatır. Reaktör imalatında imalatçı firma tarafından verilen bilgiye göre yüksek mukavemetli olan Q245R ve Q345R plakaları kullanılmıştır. Bu numara GB Q245R numaralı Çin standardıdır. Diğer ülkelerde bu standardı kabul etmiştir. Bu standardın malzeme eşdeğeri ASTM A516Gr65 ve EN10028 P295GH dir (Bkz. Ek-12 Teknik Rapor). Soğutma Ünitesi Soğutma ünitesinde; chiller, soğutma kulesi, su deposu, eşanjör ve pompa bulunacaktır. Soğutma ünitesinin reaktöre soğuk su iletimi için kullanılması planlanmaktadır. Soğutma kulesi 1 adet olup, kapasitesi 1.500.000 Kcal/h dır. Ayrıca 1 adette 50 m 3 lük su deposu kullanılacaktır. Piroliz reaktörlerindeki lastiğin termal parçalanması ile oluşan buhar uygun yüzeydeki ısı değiştiricileri kullanılarak yoğunlaştırılmaktadırlar. Boylece kullanılan soğutma suyu da ısınmaktadır. İşte bu suyun tekrar hızlı bir şekilde soğutularak yeniden kullanılması chiller soğutma grupları ile sağlanacaktır. Dolayısıyla sistem olarak su soğutmalı chiller cihazları kullanılacaktır. 9
Chiller cihazında soğuyan su pompalar ile eşanjör sistemine basılır. Aynı zamanda bu soğuk su reaktörü soğutmak içinde kullanılır. Eşanjör sistemine basılan soğuk su sistemden gelen sıcak gazın ısısını alarak gazın yoğunlaşmasını sağlar ve ısınan su tekrar chiller cihazından geçerek soğutulur. Gaz Depolama Tankı Sistemde yoğunlaştırılamayan gazlar borular vasıtası ile 30 m 3 lük 2 adet gaz depolama tankına sevk edilerek burada depolanacaktır. Yağ Depolama Ünitesi Eşanşörde soğutularak yoğunlaştırılan yağ, yağ tanklarına akacaktır. Buradan da pompalar ve borular vasıtası ile 25 m 3 lük 2 adet yağ tankına sevk edilecektir. Karbon Siyahı ve Çelik Tel Ayrıştırma, Kırma ve Paketleme Ünitesi Piroliz reaktöründen çıkan karbon siyahın içindeki çelik tel magnetik seperator yardımıyla ayrılacak ve tel presleme ünitesinde preslenerek üstü kapalı sundurma biçiminde yaklaşık olarak 40 m 2 lik bir alanda depolanacak ve satışa hazır hale getirilecektir. Günlük çelik tel çıktısının yaklaşık 1,5 ton olması planlanmaktadır. Piroliz reaktöründen elde edilecek karbon siyahı 25 kg lık torbalarda sızdırmaz olarak paketlenecek ve yaklaşık 30 m 2 'lik bir alanda satışa hazır bir şekilde depolanacaktır. Günlük paketlenmiş karbon siyahının yaklaşık 6 ton civarında olması beklenmektedir. I.4 Her faaliyet için her bir ünitede gerçekleştirilecek işlemler, proses akım şeması (kirletici kaynakların gösterilmesi) faaliyet ünitelerinde kullanılacak proses yöntemleri ile teknolojiler, atık besleme prosesi, piroliz teknolojisi, geri dönüşüm verimi, (üretimde yer alacak tüm girdi-çıktılar ile üretim akım şemasının detaylı olarak hazırlanması), projede uyulacak ulusal ve uluslararası standartlar, faaliyet üniteleri dışındaki diğer ünitelerde sunulacak hizmetler, Türkiye genelinden temin edilecek ömrünü tamamlamış lastikler, prosese beslenmeden önce fabrika sahası içinde belirlenen depolama alanı içerisinde biriktirilecektir. Depolama sahası içerisinde eski lastikler ve hatalı üretim hurda malzeme lastikler ebatlarına göre ayrı ayrı depolanacaktır. Tesiste kullanılacak hammadde ihtiyacının; kamu kurum ve kuruluşlarından, özel sektörden veya LASDER den temin edilerek karşılanması planlanmaktadır. Ömrünü tamamlamış lastikler prosese alındığında öncelikle yanak telleri kesilecektir. Yanakları kesilen lastikler iç içe konarak yanakları ile birlikte istiflenerek piroliz işlemine hazır hale getirilecektir. Uygun boyutlara getirilmiş mobil kazanın içine istiflenen lastikler vinç aracılığıyla fırının içine taşınacaktır. Proses sonucunda geriye proliz yağı, karbon ve çelik tel kalacak olup, bu işlem sonucunda çelik karbondan % 80 oranında ayrılacaktır. Daha sonra çelik teller mıknatıslı separatör ve öğütücü aracılığı ile karbondan tamamen ayrılacaktır. 10
Piroliz aşamasına ait proses akış şeması Şekil I.4.1 de verilmiştir. Şekil I.4.1. Proliz İş Akım Şeması Proje kapsamında 2 adet reaktör kullanılması planlanmakta olup, her bir reaktörün kapasitesi ortalama 3 ton/gün dür. Lastikler reaktörlerde oksijensiz ortamda 350-400 C arası sıcaklıkta termik ayrıştırmaya tabi tutulacaktır. Reaktörler 300 dereceye ulaşana kadar sıvı veya katı yakıt (doğalgaz, kömür vb.) kullanılacaktır. Bu sıcaklıktan sonra yakıtlar yerine sistemden çıkan ve yoğunlaşmayan gaz tekrar brülöre verilerek proliz ısısı korunacaktır. Dolayısı ile reaktörlerin ısısı ilk ateşlemeden sonra sistemde üretilen yoğunlaşmayan atık gazdan karşılanacaktır. Bu buton, propan, metan içerien bu atık gaz filtreden geçirilerek yakılacaktır. Yoğunlaşan gaz ise eşanjörden geçirilerek su ile soğutularak sıvı halde yağ tanklarına aktarılacaktır. Sistemde kullanılan soğutma suyu kapalı sistemde devir daim yapacağından herhangi bir atıksu oluşmayacaktır. 11
Şekil I.4.2. Tesis Görünümü Ara yağ tanklarında depolanan yağlar, hızlı motorlarla filtrelerden geçirilerek yağın içinde bulunan karbon ve zift parçaları ayrıştırılmaktadır. Temizlenen siyah renkteki aromatik yağ, yağ tanklarına iletilecektir. Filtreden elde edilen karbon ve ziftler (%1-%3 civarı) tekrar reaktöre dönmektedir. Oluşan pirolitik yağ ise tesiste enerji üretimi amacıyla işleyiş durumuna göre jeneratöre verilecektir. Reaktörde uçucu gazlar dışında kalan siyah karbon ve çelik teller, ayrıştırıcı, soğutucu ve öğütücü makineye tamamen kapalı konveyör bantlarla gidecektir. Bu makinede ayrışan karbon ve çelikler; mıknatıslı seperatörlerde, çelikler pres makinelerinde paketler halinde preslenecektir. Siyah karbon öğütüldükten ve soğutulduktan sonra paketleme makinesine kapalı bantlarla gidecektir. Burada müşterilerin talebine göre lamine çuval, bigbag yada kraft torba kâğıtlarıyla ambalajlanacaktır. Paketlenen karbonlar forkliftler vasıtasıyla buradan satışa sunulacaktır. 12
Şekil I.4.3. Manyetik Seperatör ve Paketleme Şekil I.4.4. Kraft Torba Kağıtı Proliz prosesi süresince sıvı yada katı herhangi bir atık oluşmayacaktır. Yoğunlaşmayan gaz ise bir filtreden geçirilerek temizlenecek ve bir ara depoda geçici olarak toplanacaktır. Bu gazlar piroliz reaktöründe kağuçuğun parçalanması ile oluşan buharın yoğunlaşması sonunda yoğunlaşamayan gazlardır. Bu gazlar ara depodan direkt olarak reaktörün yanma bölümüne gönderilerek hava ile yakılacaktır. Hava kirliliğine yol açma potansiyeli olan kükürtlü, azotlu ve klorlu bileşenlerin hemen hemen tamamı pirolitik yağ içinde kaldığından, piroliz gazında çevre kirliliğine yol açacak bir emisyon oluşmayacaktır. Yoğunlaşmayan ve enerji olarak kapalı sistemde yakılan bu gazlar doymuş hidrokarbonlardır. Molekül ağırlıkları en küçük olan bileşiklerdir. Metan (CH 4 ), etan (C 2 H 6 ) ve propan (C 3 H 8 ) gazlarında H/C oranı en yüksek olan yanıcı gazlardır. Bu gazların yanması sonucu CO 2 ve H 2 O oluşur. Bu gazlar atmosferde doğal olarak sirküle eden gazlardır. 13
Şekil I.4.5. İş Akım Şeması Söz konusu tesisin basit bir kontrol ve işletim sistemi olması nedeniyle ve her şarjda lastik yükleme düşük tonajda yapılacağından (800 kilo-1 ton arası) kontrol edilmesi son derece kolaydır. Düşük tonajlı yükleme olduğundan dolayı proses 0-100 milibar arasındaki bir basınçla çalışmaktadır. Basınç reaktörde 80 milibara çıktığında gaz tanklarına basılarak basınç düşürülmektedir. Dolayısı ile bu düşük basınç son derece kolay kontrol edildiğinden herhangi bir patlama, yangın tehlikesi yoktur. Güç tüketimi tesisin kapasitesine bağlıdır. Hava üfleyiciler ve pompalar sürekli çalışmadığı için sürekli bir enerji kullanımı da mevcut değildir. Sürekli elektrik, basınç ve sıcaklık seviyelerini kontrol etmek için göstergeleri çalıştırmak için kullanılır. Tesisin çalışması esnasında hava tahliye sistemi sürekli çalışacak olup, operatör çalışma alanı içerisini iyi gözlemleyecektir. Yangın söndürme ekipmanları alan içerisinde bulundurulacak olup, çalışanlar iş kıyafeti ve özel iş ayakkabısına sahip olacaklardır. 14