MALZEMELERİN GERİ KAZANIMI HOŞGELDİNİZ

Transkript

1 MALZEMELERİN GERİ KAZANIMI PROF. DR. HÜSEYİN UZUN HOŞGELDİNİZ 1

2 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIMI Faydalı ömrünü tamamladığı belirlenerek araçtan sökülen orijinal veya kaplanmış, bir daha araç üzerinde lastik olarak kullanılamayacak durumda olan ve üretim esnasında ortaya çıkan ıskarta lastikler Ömrünü Tamamlamış Lastik (ÖTL) olarak tanımlanır.

3 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIMI * Lastiklerin diş derinliği binek araçlarda 1.6 mm nin altına düştüğü zaman araç için tehlike arz etmekte olup, yasalar bu tür lastiklerle trafiğe çıkılmasına izin vermemektedir. * Bazı lastikler (özellikle kamyon lastikleri) kaplanarak belirli bir süre daha kullanılmaktadırlar.

4 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER ÇEVREYE ZARAR VERİR * Ömrünü tamamlamış lastikler (ÖTL), zor ayrışır olmaları ve hacimsel geniş bir alan kaplamaları sebebiyle, önemli bir çevre problemi olarak karşımıza çıkarlar. * Hurda lastikler eğer geri dönüşüme kazandırılmazsa yığıldığı yerlerde çevreye zararlı olmaktadırlar: 1- Lastik yığınlarında oluşabilecek şiddetli yangın tehlikesi 2- Lastik yığınlarda rahatça çoğalma imkanı bulan böcekler, toplum sağlığını tehdit edici olmaktadır. İstanbul (Harem) Sahili

5 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİN TOPLANMASI * Ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanması ve alternatif geri kazanım yöntemleriyle değerlendirilmesi büyük önem taşır. * Atık lastikler, kauçuk sanayi için önemli bir hammadde kaynağıdır. * Türkiye de yaklaşık 14 milyon araçtan yıllık ortalama ton ömrünü tamamlamış lastik ortaya çıkmaktadır.

6 BİRAZ GÜLELİM BİRAZ DÜŞÜNELİM

7 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİN TOPLANMASI Üreticinin Sorumluluğu : Türkiye de ÖTL lerin - toplanması, - taşınması, - geçici depolanması, - malzeme geri kazanımı ve - enerji geri dönüşümü amacıyla ilgili noktalara sevk edilmesi ve bu konuda yapılması gereken tüm işlemlerin yönetilmesi sorumluluğu Lastik üreticisi ve/veya ithalatçısına verilmektedir.

8 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİN TOPLANMASI * ÖTL yönetmeliği, yeni lastik satın almanız durumunda, kullanmaktan vazgeçtiğiniz lastiklerinizi ücretsiz olarak satın aldığınız noktaya iade etmeniz gerektiğini emretmektedir. * Yasaya göre lastik üretici firmaları, ürettikleri lastiğin %60 oranını geri toplama zorundadır. * Bu amaçla, lastik üreten firmalar birleşerek; LASDER adında bir dernek oluşturdular. * LASDER, lastik üretici firmaları adına atık lastikleri toplayarak geri dönüşüm tesislerine ücretsiz olarak vermektedir.

9 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİN TOPLANMASI * Lastik üretimi sırasında ıskarta olarak çıkan atık lastik miktarı yaklaşık aylık 2000 tondur. * Bu lastikler üretici firma tarafından talep edildiğinde ücretsiz olarak verilmektedir. * LASDER in tüm masrafları, lastik üreticisi firmalar tarafından karşılanmaktadır.

10 LASTİKLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ Lastiklerin genel bölümleri: 1- Gövde (kat bezleri) 2- Sırt (taban) 3- Yanak 4- Topuk 5- Omuz 6- Lastik yapısına göre kuşak ve darbe katları

11 LASTİKLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ Lastiklerde üç ana malzeme mevcuttur: 1- Kauçuk 2- Çelik 3- Lif ve diğer atıklar * Atık lastiğin % 95 i geri dönüştürülebilen ürünlerden oluşmaktadır.

12 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIM AŞAMALARI

13 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER NASIL DEĞERLENDİRİLİRLER? 1- KAPLAMA * Kaplama, kullanılmış lastiklerin, teknik özelliklerinin uygun olması durumunda, aşınmış olan sırt bölgesi yenilenerek kullanma ömürlerinin uzatılması işlemidir. * Kaplanmış lastikler, teknik olarak lastiğin herhangi bir performans kaybına uğramadan geri kazanılmasıdır. * Kaplama uygulamaları genellikle kamyon lastikleri, bazı binek araçları lastikleri, iş makineleri lastikleri ve uçak lastiklerinde yapılır.

14 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER NASIL DEĞERLENDİRİLİRLER? 1- KAPLAMA * Kamyon lastikleri 2 ile 4 kez, uçak lastikleri ise 10 kereye kadar kaplanabilir. * Avrupa Birliği ülkelerinde kullanılan kamyon lastiklerinin %40 ı kaplanmış lastiktir. Kaplama yapmanın yeni lastik üretmeye göre avantajları: * 5 kez daha az enerji ve malzeme yeterlidir. * Son kullanıcının lastik başına maliyetinde düşüş sağlanmaktadır. * Daha az lastik atığı (ÖTL) ortaya çıkmaktadır.

15 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER NASIL DEĞERLENDİRİLİRLER? 2- Kırma İşlemi * ÖTL lerin boyutlarının azaltılarak küçük parçalara ayrılması işlemidir. * Önce lastikten çelik teller ayrılır. Sonra kırma işlemi yapılır. Kırma işlemi, 1- Parçalama (Shredding) ve 2- Normal hava koşullarında veya çok düşük sıcaklıklarında (Cryogenic method) küçük parçalara ayırma şeklinde temel iki yöntem uygulanarak yapılır. * Kırma sonucu elde edilen malzemeler Parça, Granül ve Toz (Pudra) olarak adlandırılırlar.

16 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER NASIL DEĞERLENDİRİLİRLER? Kırma işlemi sonucu meydana gelen parçalar, aşağıdaki ürünlerin yapılmasında kullanılır: * El arabası tekerlekleri, bazı yük taşıma araçları tekerlekleri, * Çöp kutuları, * Çim Halı sahalarda döşeme malzemesi, * Kent mobilyaları ve trafik sinyal işaretleri, * Kaplama malzemeleri karolar, * Ahır taban döşemeleri, * Okul ve oyun sahalarında güvenlik amaçlı yer döşemesi, * Spor ve eğlence alanlarının yer kaplamaları

17 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER NASIL DEĞERLENDİRİLİRLER? 3- Piroliz (Pyrolysis) işlemi (Yüksek ısıda geri kazanım) * ÖTL lerin herhangi bir çevre kirliliğine yol açmadan ve uluslararası standartlara uygun yöntemlerle yağ, karbon karası, çelik tel ve gaz elde edilmek üzere tabi tutulduğu kimyasal bir işlemdir. * Bu yöntem diğer geri kazanım yöntemlerine göre tesis kurulumu olarak daha pahalı ve daha zahmetli ve yüksek enerji maliyetlidir. Ancak uygun bir tesis kurulabildiği takdirde ekonomik olarak sürekli üretim yapılabilir bir yöntemdir.

18 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİN PROLİZ İŞLEM AŞAMALARI

19 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİN PROLİZ İŞLEM AŞAMALARI Piroliz (Pyrolysis) işlemi 1. Aşama: Lastik Hazırlama * ÖTL'lerin yanak telleri çekilerek çıkartılır. Bu şekilde lastikler parçalanmaya hazırlanırlar. Bu lastikler konveyörle ilk parçalayıcıya verilirler. Parçalayıcıda en büyüğü 10 cm ebadına parçalanan lastikler Hammadde silosuna doldurulurlar.

20 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİN PROLİZ İŞLEM AŞAMALARI Piroliz (Pyrolysis) işlemi 2. Aşama: Pirolitik Yağ Üretimi * Öğütülmüş lastik parçaları, kuvvetli vakum altında ısıtılırlar. Isı altında lastik molekülleri parçalanarak alifatik ve aromatik hidrokarbon moleküllerine dönüşürler ve en hafifinden başlayarak reaktörü terk ederler. * Bu reaksiyon, reaktör içinde sadece katı karbon kalıncaya kadar sürdürülür. * Ağır hidrokarbon ürünleri ayrı bir siloya gönderilirler veya kendi içinde ayrıştırılırlar.

21 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİN PROLİZ İŞLEM AŞAMALARI Piroliz (Pyrolysis) işlemi 3. Aşama: Karbon Siyahı İşleme ve Tel Ayırma * Reaktördeki piroliz işleminin sonunda reaktör dibinde lastik içindeki teller ve karbon siyahı kalır. * Manyetik ayırıcı ile içindeki teller ayrılır ve karbon, paketlenmek üzere karbon ambarlarına doldurulur. * Bu işlem sonucu elde edilen çelik, satılmak üzere balyalanır.

22 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİN PROLİZ İŞLEM AŞAMALARI Piroliz (Pyrolysis) işlemi 4. Aşama: Gaz Depolama * İşlem sırasında kayda değer gaz meydana gelir. * Bu gaz temizlendikten sonra bir kısmı reaktörün ısıtılmasında kullanılır. Geriye kalanı ile de ısı veya elektrik elde edilir.

23 ÖTL NİN PROLİZ İŞLEM SONUCU ELDE EDİLEN ÜRÜNLERİ NERELERDE KULLANILIR? KARBON SİYAHI * Gaz veya sıvı haldeki karbonlu hidrojenlerden kısmı yanma ile elde edilen grafite benzeyen karbon tanelerine karbon siyahı denir. Halk dilinde is karası olarak adlandırılır. * Karbon siyahi, PETKİM de üretilmekte ve ticari adı Petkara dır. * ÖTL lerin % 30 u karbon siyahı olarak geri kazanılır. Karbon siyahı birçok sanayi kolunda temel hammadde veya katkı maddesi olarak kullanılmaktadır.

24 ÖTL NİN PROLİZ İŞLEM SONUCU ELDE EDİLEN ÜRÜNLERİ NERELERDE KULLANILIR? KARBON SİYAHININ KULLANILDIĞI YERLER: * Kablo, konveyör bandı ve kaliteli kauçuk eşya yapımında, * Tekerlek lastiğinin sırt kısmının yapımında * Kauçuk eşya, ağır yol şartlarında kullanılan lastikler ve lastiğin yolla temas eden sırt kısmının yapımında * Ekstrüzyonla elde edilen kauçuk eşya, iç lastik, kablo döşeme ve tekerlek lastiği gövdesi yapımında * Kauçuk eşya, bisiklet iç ve dış lastiği ve özellikle otomobil lastiği gövdesinin yapımında * Taban malzemesi * Yangın söndürme

25 ÖTL NİN PROLİZ İŞLEM SONUCU ELDE EDİLEN ÜRÜNLERİ NERELERDE KULLANILIR? PİROLİTİK YAĞ * Piroliz işlemi sonucu geri dönüştürülen lastiğin cinsine göre lastik miktarının %35 - %42 si oranında atık yağ elde ediliyor. * Bu yöntemle elde edilen yüksek kalorifik değeri olan yağ lar, olduğu gibi kullanılmakla beraber bir rafinaj işlemi sonrasında mazot ve benzeri akaryakıt olarak da kullanılabilmektedir. * Hiçbir değişikliğe gerek kalmadan elektrik üretiminde yakıt olarak kullanılır. * Çimento fabrikalarında alternatif enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır.

26 ÖTL NİN PROLİZ İŞLEM SONUCU ELDE EDİLEN ÜRÜNLERİ NERELERDE KULLANILIR? HURDA ÇELİK TEL * Ömrünü tamamlamış lastiklerin piroliz işlemi sonucunda, lastik ağırlığının %15 kadarı hurda çelik tel elde edilmektedir. * Preslenerek satışa hazır hale getirilen hurda çelik teller, hurdacı veya çelik üretim tesislerine gönderilmektedir.

27 ÖTL NİN PROLİZ İŞLEM SONUCU ELDE EDİLEN ÜRÜNLERİ NERELERDE KULLANILIR? YANICI GAZ Piroliz işlemi esnasında yoğunlaştırılamayan gazlar; * Kalorifik değer olarak doğal gazdan daha üstündür. * Uygun şartlarda depolanabilmesi halinde doğal gaz ve propan yerine kullanılabilir. * Elektrik ve ısı üretmek amacıyla brülörlerde yakılabilir. * Günlük 10 ton atık lastik işleme kapasitesine sahip bir sistemden, ortalama %7-%12 arasında gaz üretilir. * Bu da ortalama m³/gün gaz üretimi anlamına gelir.

28 ÖTL NİN PROLİZ İŞLEM SONUCU ELDE EDİLEN ÜRÜNLERİ NERELERDE KULLANILIR? YANICI GAZ Çimento Fabrikalarında yakıt olarak kullanılır: ÖTL, enerji elde etmek için özellikle Çimento Fabrikalarında kullanılan kömüre oranla, daha düşük oranda sülfür içermesi ve aynı enerji değeri elde etmesi bakımından alternatif bir yakıt olarak kabul edilmektedir. * 1 ton ÖTL, 1 ton iyi kalitede kömür, ya da 0.7 ton fuel oil ile eşdeğerdir. Bu özellikleri nedeniyle ÖTL, 1992'li yıllarda toplam enerji kaynakları içinde %14 oranında kullanılırken, 2006 yılında bu oran %34.6'ya yükselmiştir.

29 ÖTL NİN PROLİZ İŞLEM SONUCU ELDE EDİLEN ÜRÜNLERİ NERELERDE KULLANILIR? YANICI GAZ * Elektrik üretim tesislerinde kullanılır: ÖTL, kömüre göre bakıldığında alternatif enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır. * Elektrik üretim santrallerinde kömürün yanında ek yakıt olarak kullanılabilmesi için herhangi bir ek işleme gerek duyulmaz.

30 DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM

31