TORTULU (ADANA- FEKE) BARİT YATAKLARININ ANA VE İZ ELEMENT JEOKİMYASI *

Benzer belgeler
KARBONATLI KAYAÇLAR İÇERİSİNDEKİ Pb-Zn YATAKLARI

Bölüm 7 HİDROTERMAL EVRE MADEN YATAKLARI

2. MİKRO İNCELEME ( PETROGRAFİK-POLARİZAN MİKROSKOP İNCELEMESİ)

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Cevher Zenginleştirme, Ar-Ge ve Analiz Hizmetleri Mineral Processing, R&D And Analysis Services XRF - XRD

Konsantre Cevher Analizleri / Ore Grade Analysis

ANTALYA İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

Jeokimya Analizleri. Geochemical Analysis

KIRKLARELİ İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

ESKİKÖY (TORUL, GÜMÜŞHANE) DAMAR TİP Cu-Pb-Zn YATAĞI

ADANA İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

FAALİYETTE BULUNDUĞU İŞLETMELER

Akkaya (Feke-Adana) Fluorit-Barit mineralieşmesi ve köken sorunları

KOCAELİ İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

1. ÜNİTE: MODERN ATOM TEORİSİ

ENCON LABORATUVARI MADEN VE AKD ANALİZLER VE FİYAT LİSTESİ (2019) ENCON ÇEVRE DANIŞMANLIK LTD.ŞTİ.

Dinek (Şarkikaraağaç-Isparta) ve çevresindeki barit cevherleşmeleri

ELAZIĞ İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

HAYMANA-POLATLI HAVZASINDAKİ ÇALDAĞ KİREÇTAŞININ YAŞ KONAĞI AGE OF THE ÇALDAĞ LİMESTONE OF THE HAYMANA - POLATLI BASIN

TPAO ARAŞTIRMA MERKEZİ

KARBONATLI ORTAMLARDA KURŞUN-ÇİNKO YATAKLARI

Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Bölümü JEM304 JEOKİMYA UYGULAMA

DENEY FİYAT LİSTESİ. MDN.KMY.0001 Kimyasal analiz boyutuna numune hazırlama ( 100 mikron)

Akdeniz in Pleyistosen Deniz Düzeyi Değişimlerini Karakterize Eden, Çok Dönemli-Çok Kökenli Bir Mağara: Gilindire Mağarası (Aydıncık-İçel)

SEDİMANTER MADEN YATAKLARI

Kemaliye nin (Eğin) Tarihçesi

PAMUCAKYAYLA (ANTALYA) CİVARI ORGANİK KAYAÇLARINDAKİ ANA VE İZ ELEMENTLERİN JEOKİMYASAL DAVRANIŞLARI

KONYA İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

Temel Kayaçları ESKİŞEHİR-ALPU KÖMÜR HAVZASININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ GİRİŞ ÇALIŞMA ALANININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ

MADEN YATAKLARI 1. HAFTA İÇERİĞİ GİRİŞ: Terimler. Genel Terimler Kökensel Terimler Mineralojik Terimler

Potansiyel. Alan Verileri İle. Hammadde Arama. Endüstriyel. Makale

BİTLİS İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

KAYSERİ İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

Karbonatlı Kayaçlara Bağlı Orta Toroslar Zn-Pb Cevherleşmelerinin Kükürt İzotopları incelemesi

MADEN YATAKLARI 1 METALİK MADEN YATAKLARI 1

Mobile Batman Üniversitesi Batı Raman Kampüsü Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Batman

ZONGULDAK İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

EĞNER-AKÖREN (ADANA) CİVARI JEOLOJİSİ

MTA Genel Müdürlüğü nün Ortaya Çıkardığı Yeni Bir Kara Elmas Yöresi KONYA KARAPINAR Kömür Sahası

1. PROJENİN TÜRKÇE VE İNGİLİZCE ADI VE ÖZETLERİ KAMAN (KIRŞEHİR) BÖLGESİNDEKİ LUORİT CEVHERLEŞMELERİNİN ÇEVRE KİRLİLİĞİ ÜZERİNE ETKİLERİ Bu çalışmada,

YUMURTALIK LİMAN YAPIMINDA DOLGU MALZEMESİ OLARAK KULLANILAN DOLOMİTİK KİREÇTAŞLARININ FİZİKO-MEKANİK ÖZELLİKLERİ *

YAPRAKLANMALI METAMORFİK KAYAÇALAR. YAPRAKLANMASIZ Metamorfik Kayaçlar

MERAM-ÇAYIRBAĞI (KONYA) VE SARIKAVAK (MERSİN) MANYEZİT YATAKLARININ JEOKİMYASAL İNCELEMESİ *

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK-MİMARLIK FAKÜLTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ADANA

KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 1177 KAHRAMANMARAŞ DOLAYINDAKİ OFİYOLİTİK KAYAÇLARIN JEOLOJİK AÇIDAN ÖNEMİ VE KROM İÇERİKLERİ

AEX METAL MADENCİLİK A.Ş.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ MAĞARABELİ (MANSURLU FEKE HAVZASI, ADANA) DEMİR YATAĞININ MADEN JEOLOJİSİ.

TOPRAK ANA MADDESİ Top T rak Bilgisi Ders Bilgisi i Peyzaj Mimarlığı aj Prof. Dr Prof.. Dr Günay Erpul kar.edu.

Jeoloji Mühendisliği Dergisi 32 (2) Araştırma Makalesi / Research Article

MAĞMATİK-HİDROTERMAL MADEN YATAKLARI

BBP JEOLOJİ. Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü

GENEL JEOLOJİ I. Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü

MADEN YATAKLARI 2. HAFTA İÇERİĞİ. a) CEVHER YAPI VE DOKULARI. b) CEVHER OLUŞTURUCU ERGİYİKLER

BİLLURİK DERE (ELAZIĞ) CEVHERLEŞMELERİNİN ÖZELLİKLERİ VE KÖKENİ GİRİŞ

MUĞLA İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

JEM 419 / JEM 459 MAGMATİK PETROGRAFİ DERSİ

TOKTAMIŞ ZİNKENİT DAMARLARI İÇİNDE BULUNAN NABİT ALTIN ZUHURU

Adana İli Heyelan Duyarlılık Analizi Landslide Susceptibility Analysis of Adana City

KONU 11: TAŞIN HAMMADDE OLARAK KULLANIMI: MİNERALLER. Taşın Hammadde Olarak Kullanımı

2. Zonguldak Kömürlerinin Briketlenmesi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Araştırma Fonu Projesi, , Proje Yöneticisi, 1996.

Jean François DUMONT. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Ankara

Yozgat-Akdağmadeni Pb-Zn Madeni Arazi Gezisi

IĞDIR ÜNĠVERSĠTESĠ. ARAġTIRMA LABORATUVARI UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ ANALĠZ FĠYAT LĠSTESĠ AAS ANALĠZ ÜCRETLERĠ

KARSTİK PAYAS (HATAY) CEVHERLEŞMELERİNİN KAYNAĞINA YÖNELİK JEOKİMYASAL VERİLER

MENDERES GRABENİNDE JEOFİZİK REZİSTİVİTE YÖNTEMİYLE JEOTERMAL ENERJİ ARAMALARI

KAYAÇLARDA GÖRÜLEN YAPILAR

MTA Analiz Laboratuvarları, Özel

YOZGAT İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

AKSARAY YÖRESĠNĠN JEOLOJĠK ĠNCELEMESĠ

ANKARA ATMOSFERİNDEKİ AEROSOLLERİN KİMYASAL KOMPOZİSYONLARININ BELİRLENMESİ

DENİZLİ İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU

Çanakkale-Altınoluk Kurşun-Çinko Cevher Oluşumlarının Maden Jeolojisi. Mining Geology of the Lead-Zinc Ore Mineralizations of Altınoluk, Çanakkale

MADEN TETKİK VE ARAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ MTA DOĞAL KAYNAKLAR VE EKONOMİ BÜLTENİ YIL : 2012 SAYI : 14

Bu makale, Tıbbi Jeoloji Sempozyumu Kitabı (Editör: Dr. Eşref Atabey), JMO yayını: 95. Sayfa: yayımlanmıştır.

MAHMUTÇAVUŞ (OLTU/ERZURUM) DAMAR TİPİ Cu- Pb-Zn CEVHERLEŞMESİNİN PETROGRAFİK VE JEOKİMYASAL İNCELEMESİ

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 7 Sayı: 2 s Mayıs 2005

İMAR PLANINA ESAS JEOLOJİK-JEOTEKNİK ETÜT RAPORU

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ DEKANLIĞI DERS/MODÜL/BLOK TANITIM FORMU. Dersin Kodu: JEO 3603

Burhan Mahallesi - Yuları Köyü arasında bulunan galenitli barit yatakları (Gazipaşa - Antalya)1 1

KASTAMONU İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

Doç.Dr. Gültekin Kavuşan

ORTA TOROSLAR'DA ÇALTEPE FORMASYONU'NUN BAĞDAŞI (HADIM-KONYA) YÖRESİNDEKİ YÜZEYLEMESİNDE BULUNAN ORTA KAMBRİYEN TRİLOBİTLERİ

Karalar (Gazipaşa-Antalya) Barit-Galenit Yataklarının Jeolojisi ve Sıvı Kapanım Özellikleri

KIZILDAĞ (AKSEKİ-ANTALYA) KROMİTLERİNİN JEOLOJİK VE JEOKİMYASAL ÖZELLİKLERİ

MAĞMATĠK-HĠDROTERMAL MADEN YATAKLARI

ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER 9.HAFTA

ÇAL, BEKİLLİ, SÜLLER (DENİZLİ) VE YAKIN ÇEVRESİNDE ÇEVRESEL SAĞLIK SORUNLARI MEYDANA GETİREN MİNERAL OLUŞUMLARINA İLİŞKİN ÖN İNCELEME

Manyezit yataklarının oluşumu, sınıflandırılması, kullanım alanları ve kalite sınıflandırılması

ÇAYELİ BAKIR İŞLETMELERİ ANALİZ FİYAT KİTAPÇIĞI. (01/05/2016 tarihinden itibaren geçerlidir.)

MADEN YATAKLARI 1. HAFTA ĠÇERĠĞĠ. GĠRĠġ: Terimler. Genel Terimler Kökensel Terimler Mineralojik Terimler. Slayt - 1

GÖKÇEADA NIN (ÇANAKALE) Au, As, Cu, Pb, Zn ve Mo JEOKİMYASI

UŞAK İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

T.C. AKSARAY ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ (ASÜBTAM)

ÖZGEÇMİŞ. D1: Bilimsel Yayınları D1.1. (YDM ISI) : Yurt Dışı (SCI expanded kapsamındaki dergilerde yayınlanan yayınları)

Ön Söz Çeviri Editörünün Ön Sözü

ADAPAZARI ÇEVRESİ ORTA DEVONİYEN STRATİGRAFİSİNE YENİ BİR KATKI GİRİŞ

KONYA ĐLĐ JEOTERMAL ENERJĐ POTANSĐYELĐ

MADEN SAHALARI TANITIM BÜLTENİ

Transkript:

TORTULU (ADANA- FEKE) BARİT YATAKLARININ ANA VE İZ ELEMENT JEOKİMYASI * Geochemistry Of Major And Trace Elements In The Tortulu (Adana-Feke) Regıon Barite Deposits * Afitap TAŞ Jeoloji Müh. Anabilim Dalı Fikret işler Jeoloji Müh. Anabilim Dalı ÖZET Doğu Toroslar bölgesinde, Feke ilçesi Tortulu köyü çevresinde kambriyen yaşlı Değirmentaş formasyonu içerisindeki kireçtaşları ve dolomitik kireçtaşları içerisinde ve bu birimlerin dokanaklarında damar şeklinde yer alan barit yatakları epijenetik karakterlidir. KB GD doğrultulu barit damarlarında barit, kalsit ve kuvarsdan oluşan fakir bir parajenez gözlenir. Bölgedeki barit cevherleşmelerinin kimyasal analiz sonuçlarına gore SrO oranı 1,02 2,28 arasında değişmektedir. Pb, Zn, Cu, Ni, Co gibi iz elementlerin varlığı belirlenmiştir. Çalışma alanındaki baritlerin; yataklanma şekilleri, parajenezi, yan kayaç alterasyonları, SrO değerlerinin % 1 in üzerinde olması yatağın hidrotermal olarak oluştuğunu düşündürmektedir. Anahtar Kelimeler: Barit; Feke; Adana. ABSTRACT The barite deposits in eastern Taurides, which occur in crystallized limestone and dolomites belong to Cambrian aged Değirmentaş formation units and formed as vein and lens specimes and have epigenetic character. NE SW trended barite veins consist of barite, quartz and calcite minerals show poor paragenesis. According to chemical results of the barite assemblages in the region, Pb, Zn, Cu, Ni and Co are seen as an trace elements in regional barite deposits. The barite deposits could be thought as an hydrothermal because of the deposite forms, progenesis the host rock alterations, consist of rates of high degree trace elements, SrO (over %1,5) in the research area. Keywords: Barite; Feke; Adana Giriş Çalışmanın konusunu oluşturan barit cevherleşmeleri Adana ili Feke ilçesi Tortulu köyü sınırları içerisinde yer alır (Şekil 1). Ülkemizin pek çok bölgesi gibi, Doğu Toroslar da stratigrafik, tektonik, petrografik özellikleri ve endüstriyel hammadde/maden potansiyeli açısından yerbilimcilerin ilgisini çekmektedir Bölgede stratigrafi, kaya türü ve yapısal özellikler açısından birbirinden farklı kaya * Doktora Tezi Ph.D Thesis 210

EGE DENİZİ Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl:2010 Cilt:22-3 birimi toplulukları bulunur. Bölgede yapılan ve yayımlanan çalışmaların çoğu jeolojiye yöneliktir. K A R A D E N İ Z ANKARA ADANA A K D E N İ Z Saimbeyli Çalışma Alanı Mansurlu Feke Aladağ Pozantı Karaisalı Kozan Çatalan İmamoğlu Tarsus Seyhan ADANA Ceyhan Yumurtalık K Karataş 0 50 100km Şekil 1. Çalışma alanının yer bulduru haritası Blumenthal (1944), Abdulselamoğlu (1959), Demirtaşlı (1967), Özgül ve Diğerleri (1973) Özgül (1976), Ayhan ve İplikçi (1978), Metin ve arkadaşları (1983), Tutkun (1984), Özgül ve Kozlu (2002), Usta ve arkadaşları (2004) bölgenin jeolojisini 211

incelemişlerdir. Bölgedeki barit cevherleşmelerini daha önce Özüş ve Yaman (1986) ve Yalçın (1991) incelemiş, cevherleşmelerin hidrotermal olarak oluşabilecek hiçbir veriye rastlamamış, mineralleşmenin köken sorununa sedimanter diyajenez- remobilizasyon süreçlerini içeren epijenetik bir model düşünmüşlerdir. Kimyasal bileşimi BaSO 4 olan barit en çok bilinen baryum mineralidir. Beyaz, opak veya yarı şeffaf görünümlüdür. Saf barit % 65.7 BaO, % 34.3 SO 3 içermektedir. Metalik olmayan minerallerin en ağır olanıdır. Özgül ağırlığı 4.5 gr/cm 3, sertliği 2.5-3.5 arasındadır. Barit yatakları, farklı oluşum mekanizmaları sergilemekte, bir kısmı magmatik faaliyetler sonucu birincil, diğer bir kısmı da aşınma ve çökelme sonucu ikincil olarak oluşmaktadır. Barit; endüstrinin bir çok dalında, özellikle sondajcılıkta daha az olarak da boya ve kimya sanayinde kullanılan önemli bir mineraldir. Bu mineral değişik jeolojik ortamlarda yalnız başına veya fluorit, sölestin, kuvars, galen ve sfalerit gibi minerallerle birlikte oluşabilir. Ekonomik öneme sahip başlıca üç tip barit yatağı bulunmaktadır (Harben ve Bates, 1990). Bunlar; damar ve boşluk dolgusu yataklar, kalıntı yataklar ve tabakalı yataklardır. Ancak bu yataklardaki baryumun kaynağı ve zenginleşme mekanizması halen tartışmalıdır. Bu çalışmada, yöredeki barit yataklarının jeolojik ve jeokimyasal özelliklerini belirlemek amacıyla cevherleşmelerin bulunduğu açık işletme ve galerilerden derlenen örnekler üzerinde majör ve iz element analizleri gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmalar sonucunda ortaya konulan verilerden yararlanarak cevherleşmenin kökeni hakkında yoruma gidilmiştir. Genel Jeoloji İnceleme alanında temeli, metasilttaşı, metakumtaşı, kuvarsit ve mermerlerden oluşan İnfrakambriyen - Alt Kambriyen yaşlı Emirgazi formasyonu oluşturmakta, üzerine sırası ile Orta Kambriyen yaşlı kireçtaşları ve dolomitik kireçtaşlarından oluşan Değirmentaş formasyonu, Kambro-Ordovisiyen yaşlı metasilttaşı ve metaşeyllerden oluşan Üst Kambriyen Alt Ordovisiyen yaşlı Armutludere formasyonu bulunur (Şekil 2). Bu birimler, ilk kez Özgül (1976) tarafından tanımlanmış ve Geyik Dağı Birliği'ne dahil edilmişlerdir. Doğu Toroslar da Adana ili kuzey doğusunda Kozan, Feke, Saimbeyli, Tufanbeyli ilçeleri civarında geniş alan kaplayan Geyik Dağı birliği (Özgül ve arkadaşları, 1973) Kambriyen den Tersiyer e değin uzanan zaman aralığında çökelmiş, başlıca şelf tipi karbonat ve kırıntılı kayaları kapsar. Geyik Dağı birliği içerisinde yer alan Değirmentaş formasyonu (Demirtaşlı, 1967), aralarında yanal geçiş gösteren ve değişik mevkilerde birbirlerinin yerini alan gri, siyah renkli orta-kalın tabakalı, kireçtaşı, dolomit ve yumrulu kireçtaşı ile temsil edilir. Barit mineralleşmesi Orta Kambriyen yaşlı Değirmentaş formasyonunun kireçtaşları ve dolomitik kireçtaşları içerisinde fay zonları boyunca kırık ve boşluklarda damar ve filon şeklinde gözlenmiş olup ekonomik önem taşımaktadır. Barit cevherleşmeleri bölge içerisinde KD-GB doğrultusunda bir uzanım gösterirken, cevherlerin kalınlığı, santimetre mertebesinden başlayıp, 4 6 212

metreye, uzunluğu ise 50-100 metreye kadar ulaşırken, eğimleri GB ve KD'yadır. Cevherleşmelerin parajenezinde birincil olarak barit, kuvars ve kalsit minerallerinden oluşan fakir bir parajenez gözlenir. Barit yataklarının yerleşimi esnasında yan kayaçlarda, silisleşme, ankeritleşme, ve dolomitleşmenin gelişimi cevherleşmelerle ilgili belirgin bir özelliktir. - + To r tu lu - + K 36 0 200m Açıklamalar Alt Ordovisiyen Orta-Üst Kambriyen İnfra-Kambriyen Armutludere Formasyonu Değirmentaş Formasyonu Emirgazi Grubu Doğrultu eğim Normal Fay Barit oluşumları Şekil 2. Çalışma alanının jeoloji haritası (Ayhan, 1988 den düzenlenerek, barit oluşumları ölçeksizdir). JEOKİMYASAL ÖZELLİKLER Ana ve İz Element Jeokimyası 213

İnceleme alanında yüzeyleyen barit yatak ve zuhurlarındaki damarlardan sistematik olarak derlenen 10 örnek üzerinde majör ve iz element analizleri yapılarak birbirleri ile ilişkileri yorumlanmıştır. Barit mineralleşmelerinin yataklanma şekilleri belirlenmiştir. Ana ve iz elementler ICP cihazı ile Kanada da ACME laboratuarlarında ve MTA laboratuarlarında belirlenmiştir. Cevherleşmelerden ve yan kayaçlardan alınan örnekler incelenerek yatak ve zuhurlar içerisindeki dağılımları belirlenmiş, elde edilen veriler birbirleri ile karşılaştırılmıştır. Esas cevher mineralini oluşturan Ba ve Sr ile bunlara eşlik eden SiO 2, Al 2 O 3, Fe 2 O 3, MgO, CaO, K 2 O, Na 2 O, TiO 2 ve P 2 O 5 oksitlerin, yatak ve zuhurlardaki dağılımları incelenmiştir (Çizelge 1). Baritlerde SiO 2 değeri bir örnek dışında (B6) birbirine benzerlik gösterirken, Al 2 O 3, Fe 2 O 3, CaO, MgO değerleri düşüktür. Örneklerin Na 2 O, K 2 O, TiO 2, MnO, TiO 2 ve P 2 O 5 içerikleri düşük olup belirgin bir mineralle ilişkili olabileceği saptanmamıştır. Yan kayaçlarda yapılan analiz sonuçlarına göre SiO 2 içeriği bir örnek dışında % 3,73 (K3) düşük değerdedir. Kireçtaşlarında ise CaO oranının yüksek olduğu belirlenmiştir. Çizelge 1. Tortulu yataklarına ait barit ve yan kayaçların ana ve iz element analizleri (%) Örnek No BaO SrO SiO 2 Al 2 O 3 Fe 2 O 3 MgO CaO Na 2 O K 2 O TiO 2 B1 62,65 1,92 <,01 0,01 0,05 <,01 0,03 <,01 <,01 <,01 B2 62,49 2,28 0,04 <,01 <,04 <,01 0,77 <,01 <,01 <,01 B3 63,13 1,51 0,06 0,02 0,09 <,01 0,41 <,01 <,01 <,01 B4 62,37 1,02 0,12 <,01 0,05 <,01 0,90 <,01 <,01 <,01 B5 62,58 1,17 0,27 0,11 0,85 0,01 0,32 <,01 0,03 <,01 B6 60,22 1,55 2,12 0,03 0,62 0,01 1,87 <,01 <,01 <,01 K2 1,88 0,08 0,34 <,01 0,36 0,52 55,27 0,02 <,01 0,21 K3 0,29 0,84 3,73 1,35 0,46 0,17 19,3 <,01 0,4 0,01 K4 0,25 0,07 1,88 0,03 0,53 0,14 28,82 <,01 0,02 0,16 K7 0,19 0,08 0,32 <,01 0,42 0,5 60,12 0,02 <,01 0,2 Baritlerin bazı iz element (Ni, Co, Rb) konsantrasyonları araştırılmış ve düşük değerler elde edilmiştir (Çizelge 2). Bazı iz elementler dedeksiyon limitlerinin (Sc, Be, Sn < 1 ppm, Cs, Sb, Mo, Bi, U < 0.1 ppm, Ga< 0.5 ppm, Au<0.5 ppm, Hg<0.01 ppm,, Th < 0.2 ppm, V < 8 ppm, W < 0.5 ppm) altında olduğu için çizelge 2 de gösterilmemiştir. Bazı araştırmacılar (Kuşçu, 1983; Maynard and Okita, 1991) yüksek Sr içeren baritlerde, bazı piritli örnekler dışında sülfit mineralleri bulunmadığını, bu yüzden de Y, Ni, Co değerlerinin düşük olduğu tezini savunmuşlardır. Yataklardaki Pb oranı B6 nolu örnekde 7,7 ppm dir, diğer örneklerde düşük değerler gözlenmiştir (Çizelge 2). Zn değeri 1 ile 3 ppm arasında değişmektedir. 214

Cu değeri ortalama 0,4 ppm ile 6,7 ppm arasındadır. Cd ve Ag değerleri ise deteksiyon limitinin altında bir değerdedir.inceleme alanındaki Barit yataklarındaki BaO içeriği % 63,13 - % 60,22 arasında değişirken SrO içerikleri % 1,02 ile % 2,28 arasındadır (Çizelge 1). Stronsiyumun barit yataklarında yüksek oranda bulunmasının nedeni stronsiyum ile baryum atom yarı çaplarının benzerliğinden dolayı barit minerali içinde baryumun yerini alması ve kristalde izomorf olarak yerleşmesidir. Söz konusu değerlerden anlaşılacağı üzere baritler içerisinde bulunan Sr miktarı jenezin açıklanmasında Çizelge 2. Tortulu yataklarına ait barit ve yan kayaçların iz element analizleri (değerler ppm olarak verilmiştir.) Örnek No Ni Co Hf Nb Rb Ta Zr Cu Pb Zn As B1 26 0,30 0,70 0,10 <,1 1,60 0,80 0,40 0,30 1 <,5 B2 22 0,20 0,60 <,1 <,1 2,20 0,20 1,00 0,30 1 1,10 B3 <20 <,2 0,90 <,1 0,10 2,80 0,20 0,60 0,30 2 <,5 B4 25 0,20 0,70 0,10 <,1 2,00 0,10 0,30 0,80 3 <,5 B5 21 0,50 1,20 0,20 1,10 2,70 1,30 0,30 1,00 1 <,5 B6 21 1,20 1,00 0,10 0,20 2,40 0,40 6,70 7,70 1 15,40 K2 24 1 <,1 0,1 <,1 0,2 0,2 0,7 3,7 3 1,4 K3 <20 1,1 1 1,2 14 0,6 16 1,7 3,2 39 1 K4 <20 1,1 <,1 <,1 0,9 0,7 0,2 8,5 35,5 6 2,9 K7 <20 2,3 1 0,1 5,5 0,2 0,2 0,7 3,5 2 1,5 önemli bilgiler vermektedir. Bir çok araştırmacı, hidrotermal oluşumlu yataklarda yaptıkları kimyasal analizlerde, baritler içerisinde SrO miktarının daima % 1.5 ve üzerinde olduğunu ortaya koymuşlardır (Werner, 1958; Starke, 1969; Fazakas, 1976: Podufal, 1977). Buna karşılık sedimanter ve ekshalatif sedimanter yataklarda ise SrO içeriği çoğunlukla % 1'in altındadır (Puchelt, 1967: Striebel, 1965, Zimmermann, 1976; Reimer, 1978 ve Ayhan, 1979). İnceleme alanındaki barit örneklerinin SrO içerikleri hidrotermal barit yataklarındaki değerlere büyük benzerlikler göstermektedir. Ayrıca, Puchelt (1967), sulu sedimanter ortamlarda Ba/Sr oranı yüksek olmasına rağmen barit içindeki Sr miktarının 1'in altında olduğunu, Scherp (1974) ise, Baryumun, deniz ortamında oluşturduğu baritlerin oldukça az miktarda Sr içerdiğini ortaya koymuşlardır. Dünyada ve Türkiye de bulunan bazı barit yataklarının % SrO değerleri şekil 3 de verilmiştir. Damar tipinde oluşmuş barit yataklarında Schneckenstein Vogtland/Almanya da 0,84 değeri belirlenirken (Kayabalı, 1992), Lau Havzası/Avustralya (Bertine ve Kene, 1975) da 1,43; Mittlerer Schwarzwald Odenwald ve Spessart/Almanya (Fazakas, 1976) da 1,68; Dreislar, NE'Saurland/Almanya (Podufal, 1977) da 1,18; Çarıksaraylar, Isparta/Türkiye (Cengiz ve Kuşçu, 2002) de 2,04 % SrO değeri belirlenmiştir. Sedimanter yatak tipinde oluşmuş barit yataklarında ise Meggen ve Lenne/Almanya (Puchelt, 215

1967) da 0,66; Hüyük, Konya/Türkiye (Ayhan, 1987) de 1,08; Karalar Gazipaşa/Türkiye(Striebel, 1965) de 0.63 % SrO değeri belirlenmiştir. Eksalatif sedimanter olarak oluşmuş barit yataklarında Chamberlain Creek Synkline Arkansas/USA (Zimmerman, 1976) da 1,18; Karoo Supergroup/G.Afrika (Reimer, 1978) da 0,84; Alanözü, Karaman/Türkiye (Kayabalı, 1992) de 0,70 % SrO değeri belirlenmiştir. Damar Sedimanter Eks.Sedimanter Alanözü, Karaman/Türkiye Karoo Supergroup/G. Afrika Chamberlain Creek Synkline Arkansas/USA Karalar,G azipaşa/türkiye Hüyük,Konya/Türkiye Meggen ve Lenne/Almanya Feke, Adana/Türkiye Çarıksaraylar,Isparta/Türkiye Dreislar, NE Saurland/Almanya Mittlerer Schwarzwald O denwald ve Spessart/Almanya Lau Havzası/Avustralya Schneckenstein Vogtland /Almanya 0,5 1 1,5 2 3 % SrO Şekil 3. Çeşitli yatak tiplerine ait baritlerin stronsiyum miktarları Sonuçlar ve Öneriler KD-GB doğrultusunda yer alan barit cevherleşmeleri; Kambriyen yaşlı Değirmentaş formasyonunun taban düzeylerindeki kireçtaşı, dolomitik kireçtaşı birimlerinde ve bu birimlerin geçişlerine epijenetik olarak yerleşmişlerdir ve bulunduğu litostratigrafik birimin eklem sistemleriyle uyumludur. Genellikle kireçtaşları ve 216

dolomitik kireçtaşları içerisinde yaygın olan küçük boyutlu bu kırık sistemleri, çoğu zaman baritli çözeltilerin yerleşmesine zemin hazırlamıştır. Metamorfizmadan da etkilendiği düşünülen barit cevherleşmeleri genellikle damar ve filon şekilleri gösterir. Barit örneklerinin ana element içeriğine bakıldığında ana element baryumdur. İz element içerikleri ise düşüktür. Baritlerin içerisinde yer yer düşük de olsa Pb, Zn, Ni, Co, As, gibi iz elementlerin varlığı belirlenmiştir. Yapılan jeokimyasal incelemelerde, SrO değerlerinin % 1.02 ile % 2.28 arasında değerler gösterdiği belirlenmiştir. Bu bilgilerin ışığı altında, çalışma alanında yer alan baritlerdeki SrO değerleri, barit oluşumunun hidrotermal çözeltilerle oluştuğunu düşündürmektedir. Damar tipi baritlerde tespit edilen yüksek stronsiyum içeriği, epijenetik karekterli bir oluşuma işaret etmektedir. Kaynaklar ABDÜSSELAMOĞLU, Ş.,1959, Yukarı Seyhan Bölgesinde Doğu Torosların Jeolojik Etüdü: MTA Rapor no: 2668, Ankara. AYHAN, A., İPLİKÇİ, E., 1978. Adana iline bağlı Kozan, Feke, Saimbeyli civarının jeolojik etüdü. MTA Raporu, 6737, Ankara. AYHAN, A. 1988. 1:100.000 ölçekli açınsama nitelikli Türkiye Jeoloji haritaları serisi, Kozan-J 21 paftası; MTA Gen. Müd. Yayını, Ankara,12 s. AYHAN, A., 1979, Geologie und Mineralogie der blei-zink- Baryt-Lagerstaetten Zwischen Burhan Mah. und Yuları bei Gazipaşa-Anlalya: Heidelberg Univ.. Dokt. Tezi. 175 s. AYHAN, A.. 1987, Hüyük (Konya) ile Şarkikaraağaç (Isparta) arasında bulunan barit yataklarının incelenmesi: SÜ. Arş. Fonu Proje Rap., 45 s. BERTİNE, K.K., and KEENE, J.B., 1975, Submarine barite opal rocks of hydrothermal origin, Science, 188, 150 152. BLUMENTHAL, M. M., 1944, Kayseri Malatya arasındaki Toros un Permokarboniferi, MTA dergisi 1/31, s. 105 133. CENGİZ, O., KUŞÇU, M., 2002, Şarkikaraağaç (Isparta ) ile Hüyük (Konya) Arasındaki Barit Yataklarının Jeokimyasal özellikleri ve kökeni, MTA Dergisi, 123 124, s. 67-89. DEMİRTAŞLI, E.,1967, Pınarbaşı-Sarız-Mağara ilçeleri arasındaki sahanın litostratigrafi birimleri ve petrol imkanları. MTA Rapor no:4389, ANKARA. FAZAKAS, H.J., 1976, Geochemisch-Lagesttaettenkundliche Untersuchungen an Schwerspatvorkommen des Südwestdeutschen Grund und Deckgebirges: Naturwiss. Fak., Univ. München, Doktora Tezi, 76 s. HARBEN, P.W., and BATES, R.L., 1990, Industrial minerals geology and world deposits, London Industrial Minerals Division, Metal Bulletin, 312 pp. KAYABALI, İ., 1992, Alanözü ve Habiller (Karaman) yöresi barit zuhurlarının jeolojik, petrografik ve jenetik incelemesi: SÜ. Fen Bil. Enst., Doktora Tezi. KUŞÇU, M., 1983. Göktepe-Ermenek (Konya) yöresinin jeolojisi ve Pb-Zn yatakları: SÜ. Fen Bil. Enst., Doktora Tezi, 181 s. 217

MAYNARD, J.B., and OKİTA, P.M., 1991, Bedded barite deposits in the United States, Canada, Germany and China: Two major types based on tectonic setting: Econ. Geol., 86, 364-376. METİN, S., DEMİRTAŞLI, E., AYHAN, A., 1983.Autochthons, parautochthons and ophiolites of the eastern Taurus and Amanos mountains. International symposium on the geology of the taurus belt, field guide book, pp. 7-17. ÖZGÜL, N., Metin,S., Göger.E., Bingöl, İ., Baydar.O.ve Erdoğan, B.,1973, Tufanbeyli Dolayının (Doğu Toroslar-Adana), Kambriyen-Tersiyer Kayaları : TJK Bülteni, 16,82-100. ÖZGÜL, N.,1976, Toroslar'ın Bazı Temel Jeoloji Özellikleri : TJK Bülteni, 16, s. 39-52. ÖZGÜL, N. ve Kozlu, H., 2002, Kozan-Feke (Doğu Toroslar) Yöresinin Stratigrafisi ve Yapısal Konumu İle İlgili Bulgular. TPJD Bülteni, Cilt 14, Sayı 1, Sayfa 1-36. ÖZÜŞ, A.S., ve YAMAN, S., 1986, Akaya (Feke Adana) Fluorit Barit mineralleşmesi ve köken sorunları, Türkiye Jeol.Kur. Bült., 29,35 42. PODUFAL, P., 1977, Die Dreislarer Barytange: Der Aufschluss, 55, Beiheft 2, 37-40 p. PUCHELT, H., 1967, Zur Geochemie des Bariums im exogenen Zyklus: Sitzungsber., Heid., Ak. Wiss., Math. Nat. Kl., Jg., 4 Abh., 205 s. REİMER, T., 1978, Detrital barites in Karoo Supergroup of Southern Africa: Min. Deposita 13, 235-244. SCHERP, A., 1974, Die Herkunft des Barytes in der Pyrit-Zinkblende Baryt- Lagerstaette Meggen: N. Jb. Min. Palaont. Mh., 38-53. STARKE, R., 1969, Die Strontiumgehalte der Baryte: Freiberger Forschungsh., 150, 86 s. STRİEBEL, H., 1965, Die Bleierz-Baryt-Lagerstaette von Karalar-Gazipaşa (Turkei) und ihr geoiogischer Rahmen: Naturwiss. Fak. Univ. München, Doktora Tezi. 48 s. TUTKUN, S.Z., 1984. Saimbeyli (ADANA) yöresinin stratigrafisi. Cumhuriyet Üniv., Müh. Fak. Dergisi, seri A yerbilimleri, 1,1, s. 31-40. USTA, D., ŞENEL, M., METİN, Y., BEDİ, Y., VERGİLİ, Ö., USTA, M., BALCI, V., KURU, K., TOK, T., ÖZKAN, M.K. ve KOP, A., 2004, Kozan Tufanbeyli (Adana) arasındaki Yapısal birimlerin Jeolojik Özellikleri, 57. TJK Bildiri Özleri, Sayfa, 275-276. WERNER, C.D., 1958, Geochemie und paragenese der saxonischen schwerspat flusspat gaenge im schmalkaldener revier: Freiberger forschungshf, 47, Berlin. YALÇIN, M.G., 1991, Feke Belenköy barit yatakları ve köken sorunları, Ç.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü,Yüksek lisans tezi, 66s, (yayımlanmamış). ZİMMERMANN, R.A., 1976, Rhythmicity of barite-shale and of Sr in stratabound deposits of Arkansas In handbook of stratabound and stratiform ore deposits, V. 3, Ed., K.H. Wolf. Elsevier 339-353. 218