EYLEMLER (FİİLLER) ANLAM YÖNÜYLE EYLEMLER Eylemler anlamları bakımından üçe ayrılır.

EYLEMLER (FİİLLER) Varlıkları yaptıkları işi, hareketi, içinde bulundukları durumu; zaman, dilek ve kişi anlamıyla belirten sözcüklere eylem denir. Seninle bir yağmur başlıyor iplik iplik Bir güzellik doluyor yüreğime şiirden Martılar konuyor omuzlarına, Gözlerin İstanbul oluyor birden Yukarıdaki şiirde siyah renkle gösterilen sözcükler eylemdir. 1. ÖRNEK Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi, çekimli eylem değildir A) Buralara kadar senin için geldim. B) yarış atı, rüzgâr kadar hızlıydı. C) En sevdiği kalemini kaybetmiş. D) Masada okunmuş gazeteler duruyordu. Kip, kişi eki almış -ki bunlar çekim ekidir- eylemlere çekimli eylem denir. A, C ve D de geldim, kaybetmiş, duruyordu eylemleri kip ve kişi ekleriyle çekimlenmiş eylemlerdir. B de ise hızlıydı sözcüğü ekeylem alarak yüklem olmuş bir addır. Yanıt: B Eylemlerin kip, kişi eki almış biçimine çekimli eylem denir. Sabaha kadar kar yağdı. Yaşlılara otobüste yer vermeliyiz. Sen de bir şiir oku. Kitap okursan, yeni dünyalar kazanırsın. ANLAM YÖNÜYLE EYLEMLER Eylemler anlamları bakımından üçe ayrılır. 1. Oluş Bildiren Eylemler Oluşumu pek çok nedene bağlı olan, öznenin etkisi dışında, zaman içerisinde kendiliğinden gerçekleşen eylemlerdir. Bu eylemler bir durumdan başka bir duruma geçişi anlatır. Ahmet bugünlerde çok zayıfladı. Havalar çok soğudu. Eve gidelim, çok acıktım. Dolaptaki peynirler küflenmiş. 2. Kılış (iş) Bildiren Eylemler Öznenin yaptığı işi ve hareketi bildiren eylemlerdir. Bunlar nesne olabilen eylemlerdir. Herkes onun uçurtmasını beğendi. Maçta iki golü de o attı. En çok papatyayı seviyorum. Herkesi mutlu görmek istiyor. 3. Durum Bildiren Eylemler Eylemin, durumunun sürekliliğini anlatır ve geçişsiz eylemler gibi nesneye ihtiyaç duymaz. Her gün saat 10 da uyurum. Ahmet in fıkrasına herkes çok güldü. Evin bir penceresi güneşe bakıyor. Akşamki fırtına sonunda durdu. 2. ÖRNEK Aşağıdakilerin hangisinde, Bir durumdan başka bir duruma geçme söz konusudur? A) Onu birkaç gündür göremiyorum. B) Güzel bir kompozisyon yazmış. C) Yemek dolapta kala kala bozulmuş. D) Bu pastaya kimseye yetmez. Soruda verilen bir durumdan başka bir duruma geçme ifadesi oluş eylemini buldurmaya yöneliktir. C de verilen bozulmak eylemi pek çok nedene bağlı olarak bir değişimi anlatır. Bundan dolayı oluş eylemi dir. Yanıt: C

EYLEM KÖKÜ Eylemin anlamına uygun bölünebileceği en küçük parçadır. Eylemdeki bütün ekler atıldıktan sonra eylemin kökü bulunabilir. bakıyordum bak - ıyor - du - m kök almışsın al - mış - sın kök okumalısın oku - malı - sın kök bildirmişiz bil - dir - miş - iz kök Eylemlerde Kişi Eylemin bildirdiği işi, hareketi yapan ya da bir durumun oluşun içinde bulunan varlığa eylemin kişisi denir. Eylemler üçü tekil, üçü çoğul olmak üzere altı kişiye göre çekimlenir. Kişi ekleri, olumsuzluk ve kip eklerinden sonra gelir. Eylemlerde Olumsuzluk Eylemlerde olumsuzluk; işin, oluşun veya hareketin gerçekleşmemesidir. Eylemler -me(-ma) ekiyle olumsuz yapılır. Aşağıda sevmek eyleminin görülen geçmiş zamana göre olumsuz çekimlerini göreceksiniz. sevmedim sevmedin sevmedi sevmedik sevmediniz sevmediler Eylemden ad türeten -me(-ma) ekiyle olumsuzluk ekini karıştırmamak gerekir. Bu ek, olumsuzluk anlamı katmamışsa yapım eki olarak görev yapar. Çocuk, kitap okumadı. (olumsuzluk) Çocuk, okumaya başladı. (eylemden ad türetmiş) Elinde yapma çiçekler vardı. (eylemden sıfat türetmiş) yazmak eylemi görülen geçmiş zaman ve şimdiki zaman kipine göre kişi çekimleri aşağıdaki gibidir. Eylem kip şahıs - di ye göre: - yor a göre: yaz-dı-m 1. tekil yaz-ıyor-um 1. tekil yaz-dı-n 2. tekil yaz-ıyor-sun 2. tekil yaz-dı 3. tekil yaz-ıyor 3. tekil yaz-dı-k 1. çoğul yaz-ıyor-uz 1. çoğul yaz-dı-nız 2. çoğul yaz-ıyor-sunuz 2. çoğul yaz-dı-lar 3. çoğul yaz-ıyor-lar 3. çoğul Türkçede emir kiplerinin 1. tekil, 1. çoğul çekimleri bulunmamaktadır. Sadece 2. ve 3. şahıs tekil ve çoğul çekimleri bulunmaktadır. Tekil Çoğul 1. şahıs 2. şahıs bak bak-ın 3. şahıs bak-sın bak-sınlar EYLEM KİPLERİ Eylemde zaman ve dilek bildiren eklerdir. İkiye ayrılır: 1. HABER (BİLDİRME) KİPLERİ Bir eylemin yapılış zamanını bildiren eklerdir. Türkçede dört temel zaman vardır. 1. Geçmiş Zaman Eylemin yapılışı, sözün söylendiği zamandan önce- Geçmiş zaman iki biçimde kullanılır. a. Görülen, Belirli (-di li) Geçmiş Zaman Eylemin gerçekleştiği zamana özne tanık olmuştur. Eki: -di (-dı, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü) Günler iyice kısaldı. Kerime Öğretmen, seni sordu. Kar, lapa lapa yağdı. Onları ben çağırdım. dir.

b. Öğrenilen, Duyulan (-miş li) Geçmiş Zaman Eki: -miş (-mış, -muş, -müş) Elif in annesi gelmiş. Bu sözlerden çok etkilenmiş. Akşam balık yemişler. Yunus da buraları sevmiş. Duyulan geçmiş zaman eki, cümleye farkında olmama, şaşırma, beğeni gibi anlamlar katabilir. Aa!.. Saçlarım beyazlamış! Bu elbise sana çok yakışmış. Televizyon izlerken uyuyakalmışım. Olumlu Baklavayı çok severim. Martta bahar yağmurları başlar. Türkiye de değişik değişik kuşlar yaşar. Olumsuz Soframızda turşu eksik olmaz. Seninle bir daha konuşmaz. Geniş zamanın birinci tekil ve birinci çoğul olumsuz biçimlerinde zaman eki düşer. z Soğuk havaları hiç sevmem. z Biz burada çalışmayız. 2. Şimdiki Zaman Eylemin yapılışı ile sözün söylendiği zaman aynıdır. Eki: - ( ) yor Bahçede ağaçları buduyor. Yan odada ders çalışıyor. Kazağımı giyiniyorum. Saatlerdir telefonla konuşuyor. 3. Gelecek Zaman Eylemin sözün söylendiği zamandan sonra yapılacağı anlaşılır. Eki: -acak (-ecek) Bahçemiz bu yıl güzel olacak. Tatilde Uludağ a gideceğiz. Futbol takımımız, Avrupa kupasına katılacak. Sınavda yüz soru sorulacak. 4. Geniş Zaman Eylemin geçmişte yapıldığını şu an devam ettiğini ve gelecekte de süreceğini bildirir. Eyleme ya her zaman ya da hiçbir zaman anlamını verir. Eki: ( )r olumlu me - z olumsuz 2. GEREKLİLİK KİPİ Eylemin yapılmasının gerekli olduğunu anlatır. Eki: -malı, -meli Her sabah süt içmelisin. Bu kitabı mutlaka okumalısınız. Yağmurun altında çok gezmemelisin. Bu kip ol-mak eylemine eklendiğinde cümleye olasılık anlamı kazandırır. Bu saatte çalışıyor olmalı. Otobüs İzmir e varmış olmalı. 3. EMİR KİPİ Bir işin yapılmasını emirle sağlayan eylemlerdir. Herhangi bir eki yoktur. 1. tekil ve 1. çoğul emir kipinde kişi eki yoktur. Eylem kök veya gövdesi II. tekil anlamı verir. Aşağıda al-mak eyleminin kişilere göre çekimini göreceksiniz. Olumlu Olumsuz 1. tekil 2. tekil al alma 3. tekil alsın almasın 1. çoğul 2. çoğul alın almayın 3. çoğul alsınlar almasınlar

3. ÖRNEK Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi, farklı bir kiple çekimlenmiştir? A) Bütün parasını bu işe yatırmış. B) Yeni aldığım elbise üstüme tam oturdu. C) Bu işten bir şekilde sıyrılmalıyız. D) Çocuk, annesinin kolundan çekiştiriyor. Gelecek Zaman Kipinde Anlam Kayması Gereklilik kipinin anlamını karşılar: Bu işte başarılı olmak için çok çalışacaksın. Kapının arkasındaki Ahmet olacak. Emir kipinin anlamını karşılar: Yukarı çıkacak, odanı toplayacaksın. Bu dosyaları alıp Murat Bey e götüreceksin. Kipler; bildirme (haber) kipleri ve dilek kipleri olarak ikiye ayrılır. A da, yatır - mış geçmiş zaman B de, otur - du geçmiş zaman E de çekiştir - iyor şimdiki zaman C de sıyrıl - malı - (y)ız dilek kipi bildirme (haber) kipi Yanıt: C Emir Kipinde Anlam Kayması İstek kipinin anlamını karşılar: Allah razı olsun. Tuttuğunuz altın olsun. Şart Kipinde Anlam Kayması İstek kipinin anlamını karşılar: Yarın bize de gelseniz. Yerlere çöp atmasanız. EYLEM KİPİNDE ANLAM KAYMASI Eylem çekiminde kullanılan kipin kendi kip anlamının dışında kazandığı anlama kip (anlam) kayması denir. Kip kayması dile söyleyiş zenginliği kazandırır. Şimdiki Zaman Kipinde Anlam Kayması Geniş zamanın anlamını karşılar: Her sonbahar buraya geliyorum. Akşamları bu çiçekleri suluyorum. Gelecek zaman kipinin anlamını karşılar: Yarın seninle gelemiyorum. Bir saate kadar geliyorum. Geçmiş zaman kipinin anlamını karşılar: Üç yıl önce bu kitabı yazıyor. Tanzimat döneminde ilk gazete çıkarılıyor. Geniş Zaman Kipinde Anlam Kayması Gelecek zaman kipinin anlamını karşılar. Bu Cuma karneler verilir. İstanbul a geldiğinde Sultanahmet e gideriz. Geçmiş zaman kipinin anlamını karşılar. 1867 de Türkçe ilk roman yazılır. Türkler Anadolu yu yurt edinir. 4. ÖRNEK Aşağıdakilerin hangisinde kip kayması yoktur? A) Bu işi yarın çözeriz. B) Dışarıda lapa lapa kar yağıyor. C) Sabahları iki kilometre koşuyor. D) Birazdan o da gelir. Kipin anlamı dışında başa bir kipin anlamını karşılamasına kip kayması denir. A da yarın çöz - er - iz geniş zaman gelecek zaman anlamında C de sabahları koş - uyor şimdiki zaman geniş zaman anlamında D de birazdan gel - ir geniş zaman gelecek zaman anlamında B de yağ - ıyor şimdiki zaman kendi kip anlamında kullanılmış. Yanıt: B

BİLEŞİK ZAMANLI EYLEMLER Basit zamanlı eylemlerdeki kip eklerinden sonra idi, imiş, ise ekeylemlerinden biri kullanılarak oluşturulan çift zamanlı eylemlerdir. 1. Hikâye Bileşik Zaman Eylem + kip + (i)di anl - ıyor - du Şimdiki zamanın hikâyesi gül - ecek - ti gelecek zamanın hikâyesi bak - malı - ydı gereklilik kipinin hikâyesi Edebiyat Öğretmeni, onun şairlik tarafını keşfedecekti. Abdullah Efendi nin gözleri denizin maviliğine dalıp giderdi. git - mez - miş geniş zaman olumsuzunun rivayeti 2. Rivayet Bileşik Zaman Eylem + kip + (i)miş gül - üyor - muş şimdiki zamanın rivayeti sev - ecek - miş gelecek zamanın rivayeti piş - se - (y)miş dilek-koşul kipinin rivayeti Karadeniz e bir gezi yapılacakmış. Bu bölgede ağaçlar martta çiçeğe dururmuş. 3. Koşul (şart) Bileşik Zaman Eylem + kip + (i)se duy - muş - sa duyulan geçmiş zamanın koşulu bul - acak - sa gelecek zamanın koşulu başla - r - sa geniş zamanın koşulu EKEYLEM (EKFİİL) a. Adlara ve ad soylu sözcüklere, söz öbeklerine gelerek onlara yargı değeri kazandıran, onları yüklem yapan eklerdir. Ekleri: idi, imiş, ise, -dir (-im, -sin ) Ekeylemin geniş zaman eki: -dir. Havalar geçen hafta çok soğuktu. (soğuk idi) Onun gözleri yeşilmiş. (yeşil imiş) Ceket güzelse al. (güzel ise) Akşama kadar evdeyim Soruların hepsi doğrudur. Ekeylemin geniş zaman eki (-dır) cümleden bazen düşer. Hava çok soğuk. (-tur) Bu kalem çok güzel. (-dir) b. Eylemlere kip ekinden sonra eklenerek onları bileşik zamanlı yapar. Yan tarafta ders çalışıyordu. Hikâye bileşik zaman Onunla proje ödevini yapacakmış. Rivayet bileşik zaman Dersi dinlersen anlarsın. Koşul bileşik zaman Ekeylemin Olumsuzu Ekeylemin olumsuzu değil sözcüğü ile yapılır. Cemil, çalışkan bir öğrencidir. Cemil, çalışkan bir öğrenci değildir. Bütün gün evdeydim. Bütün gün evde değildim. Koşul bileşik zaman cümlede genellikle yancümlecik görevinde kullanılır. Seninle gelirsem babam bana çok yancümlecik kızar. Yukarı çıkıyorsan bunları masanın yancümlecik üstüne bırak. BİLEŞİK EYLEMLER Bir eylemin bir adla ya da başka bir eylemle bir araya gelerek öbekleşmesidir. Bileşik eylemler dört biçimdedir. 1. Yardımcı Eylemlerle Yapılanlar Ad soylu sözcükle bir yardımcı eylemin birleşmesinden oluşur. Yardımcı eylemler; etmek, almak, kılmak, buyurmak, eylemek

Müdür, dilekçeyi kabul etti. Öfkeyle odayı terk etti. Olayı öğrenince kahroldu. Bu tür bileşik eylemler anlam ve görevi birlikte yüklenir. Bu eylemler anlamı kendi üzerine almışsa yardımcı eylem olmazlar. Bu kazak 60 YTL eder. Bahçedeki elmalar bu yıl olmadı. Yardımcı eylemlerin yazımları a) Birinci sözcükte ünlü düşmesi varsa bitişik yazılır. kahır olmak kahrolmak sabır etmek sabretmek keşif etmek keşfetmek b) Birinci sözcükte ünsüz türemesi varsa bitişik yazılır. af etmek affetmek his etmek hissetmek zan etmek zannetmek c) Birinci sözcükte ünlü düşmesi veya ünsüz türemesi yoksa yardımcı eylem ayrı yazılır. terk etmek arz etmek 2. Özel Bileşik Eylemler fark etmek naz etmek İki eylemin biçim ve anlamca kaynaşmasıyla oluşan eylemlerdir. Bu eylemler bitişik yazılır. a. Yeterlik Bileşik Eylemi Eylem tabanına -e / -abilmek eylemi getirilerek yapılır. Kattığı anlamlar; gücün yetmesi, olasılık, rica, dilek Bu çantayı tek başıma taşıyabilirim. (gücün yetmesi) Akşam geç gelebilirim. (olasılık) Ben de sizinle gelebilir miyim? (rica) Yeterlik eyleminin olumsuzu: -eme, -ama yazabilirim yazamam çözebilirim çözemem gelebilirim gelemem b. Tezlik Bileşik Eylemi Eylem tabanına -iver- eylemi getirilerek yapılır. Kattığı anlamlar: tezlik, beklenmezlik, önemsizlik Soruları tahtaya yazıverin. Sabah yağmur yağıverdi. Bu soruları çözüver gitsin. c. Sürerlik Bileşik Eylemi Eylem tabanına -egel-, -edur, -ekal- eylemleri getirilerek yapılır. Kattığı anlam: işin sürekliliği, eylemdeki anlamın devam ettiği vb. Sen gidedur, ben yetişirim. Arabanın arkasından bakakaldı. Sonunda çıkageldi. d. Yaklaşma Bileşik Eylemi Eylem tabanlarına -eyaz- getirilerek yapılır. Kattığı anlam: az kalsın, neredeyse, hemen hemen Balkondan bakarken düşeyazdım. Bugün yorgunluktan öleyazdım. 3. Kaynaşmış Bileşik Eylemler Anlam bakımından öbekleşen eylemlerdir. Ben bu işten vazgeçtim. Yeni bir işe başvurdum. Maç için beni de varsay. 4. Deyim Biçiminde Öbekleşmiş Bileşik Eylemler Bunlar deyimleşmiş eylemlerdir. Öğretmenin sözlerine kulak kabarttı. Sonunda benim de gözüme girdi. Orada kimseye ayakbağı olma.

LÜ TEST 1. Geçti, istemem gelmeni Yokluğunda buldum seni Bırak vehmimde gölgeni Gelme artık neye yarar Yukarıdaki dizelerde, kaç tane çekimli eylem vardır? A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 Bir işi, hareketi ya da oluşu, kipe ve kişiye bağlayarak anlatan sözcüklere çekimli eylem denir. Çekimli eylemler cümlede genellikle yüklem görevindedir. Bu bilgiler ışığında baktığımızda, geçti, istemem, buldum, bırak, gelme ve neye yarar sözlerinin çekimli eylem olduklarını görüyoruz. Yanıt: C 2. Ben de onun gibi yazabilsem, mutlu olurum. Yukarıdaki cümlede sırasıyla, hangi eylem kipleri kullanılmıştır? A) İstek geniş zaman B) Dilek koşul şimdiki zaman C) İstek gelecek zaman D) Dilek koşul geniş zaman Birinci cümlede hesap sorar deyim halinde bileşik eylemdir. Üçüncü cümlede seyredersin yardımcı eylemle yapılmış (seyir + etmek) bileşik eylemdir. İkinci cümledeki dökülür, türemiş eylem, dördüncü cümledeki gezersin basit eylemdir. Yanıt: B 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki eylemde, sürerlik anlamı vardır? A) Bu testi sen de çözebilirsin. B) Masayı toplayıverelim. C) Saatin zili çalmayınca uyuyakalmış. D) Ayağım takıldı, düşeyazdım. Sürerlik eylemi, -ekal, -edur, -egel eylemlerinin, herhangi bir eylemle birleşmesinden oluşur. Gidedurmak, süregelmek, bakakalmak, yazakoymak örneklerinde olduğu gibi. C deki uyuyakalmak eylemi de uyu + akal biçiminde oluşmuştur. A daki eylemde (çöz+ebil) yeterlik anlamı, B de (topla+iver) tezlik anlamı, D de (düş+eyaz) yaklaşma anlamı vardır. Yanıt: C Cümlede iki eylem kullanılmıştır. yazabilsem ve mutlu olurum. Birinci eylemde yazabil eylem tabanından sonra -se dilek-koşul kip ekinin kullanıldığını; ikinci eylemde, mutlu ol eylem tabanından sonra -(u)r geniş zaman kip eki kullanıldığını görüyoruz. Yanıt: D 3. 1. Hesap sorar yaşadığın yıllar sana. 2. Ayağından çarıklar dökülür parça parça. 3. Seyredersin yabancı bir ufkun baharını. 4. Sürgün gibi gezersin kendi Anadolu nu. Yukarıdaki numaralanmış dizelerin hangilerinde bileşik eylem kullanılmıştır? A) 1. ile 2. B) 1. ile 3. C) 2. ile 4. D) 3. ile 4. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, bileşik zamanlı bir eylemdir? A) Eve doğru hızlı hızlı yürüyoruz. B) Sen de bizimle gelebilirdin. C) Bugün çok güzel bir haber aldım. D) Bu güzel haberi ailemle paylaşmalıyım. Birden çok kip eki almış eylemler bileşik zamanlıdır. A da yürü-yor-uz, C de al-dı-m, D de paylaş-malı- (y)ım eylemlerinde altı çizili ekler, kip ekleridir. Tek kip eki aldıkları için bu eylemler basit zamanlıdır. B de ise gelebil-(i)r-di-n geniş zaman -(i)r kip ekinden sonra gelen -di, hikâye bileşik zamanını oluşturmuştur. Yanıt: B

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, deyim biçiminde öbekleşmiş bir eylem vardır? A) Kimseye aldırmadan yoluna devam etti. B) Sınavların kolay olması öngörülüyormuş. C) Yazdıklarıma göz atar mısın? D) Bugün bir ara konuşabilir miyiz? Deyimlerin çoğu kip ve kişi ekleriyle çekimlenerek, bileşik eylem oluşturur. C de göz atmak deyimi de, geniş zaman ikinci tekil kişi ekiyle çekimlenerek, bileşik eylem olmuştur. A da devam et- yardımcı eylemle yapılmış bileşik eylem; B de öngör- kaynaşmış bileşik eylem; D de konuşabil- özel bileşik eylemlerden yeterlik eylemidir. Yanıt: C Ad soylu sözcüklere, söz öbeklerine, tamlamalara ulanarak onları çekimli hale getiren ve böylece yüklem olmalarını sağlayan ya da basit zamanlı eylemlere ulanarak onları bileşik zamanlı hale getiren eklere ekeylem denir. A da gençlerde adının yüklem olmasını sağlayan -dir ; B de yorgun u çekimli, dolayısıyla yüklem yapan -du (idi) ; C de kim adılını çekimli hale getirip yüklem yapan -miş (imiş) ekeylemlerdir. D deki açıver ve gelmiş ise çekimli eylemlerdir. Yanıt: D 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde -dir eki eklendiği eyleme, kesinlik anlamı kazandırmıştır? A) Akşam üzeri eve gelmiştir. B) Hazırladığım yemekleri yemiştir. C) Şimdi yatmaya hazırlanıyordur. D) Geç kaldınız, tüm masalarımız dolmuştur. 7. Aşağıdakilerin hangisinde, bileşik eylem yapıca diğerlerinden farklıdır? A) Olanları kimseye anlatamam. B) Şimdi kendimi iyi hissediyorum. C) Arkadaşlarla senden bahsettik. D) Ömer in kitabı kaybolmuş. -dir ekeylemi, basit zamanlı eylemlere ulandığında, onlara kesinlik ya da olasılık anlamlarından birini kazandırır. A, B ve C de olasılık anlamı kazandırmıştır. D de ise masaların dolmuş olması kesindir. Yanıt: D A daki anlatamam özel kurallı bileşik eylemdir. İki eylemin anlat+e(bil)- anlamca ve biçimce kaynaşmasından oluşmuştur (yeterlik eylemi). B, C ve D deki hissediyorum (his+et), bahsetti (bahis+et), kaybolmuş (kayıp+ol) ise yardımcı eylemle oluşmuş bileşik eylemlerdir. Ad soylu sözcüklerle bir yardımcı eylemin birleşmesinden oluşmuşlardır. Yanıt: A 10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin eylemi, gelecek zaman kipi anlamında kullanılmamıştır? A) Akşam yemeğini dışarda mı yeriz? B) Hafta sonu sinemaya mı gideriz. C) Alışverişe yarın mı çıkarsın? D) Eve her gün geç mi gelirsin? 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ekeylem yoktur? A) Umudumuz gençlerdedir. B) Yorgundu, yemek bile yemeden yattı. C) Dün seni arayan kimmiş? D) Kapıyı açıver, annem gelmiş. Eylem kipleri, kimi zaman anlam kaymasına uğrayarak kendi anlamlarının dışında kullanılırlar. Yukarıdaki cümlelerin dördünde de eylemler geniş zaman kipiyle (-r) çekimlenmiştir. Ancak sadece D de eylem kendi kip anlamında (geniş zaman) kullanılmıştır. A da yiyeceğiz, B de gideceğiz, C de çıkacaksın anlamları vardır. Yani eylemler gelecek zaman kipi anlamında kullanılmıştır. Yanıt: D

KONU TESTİ 1 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklem görevindeki eylem, oluş bildirmektedir? A) Yaşlı adam doğan güneşi izliyordu. B) Ortalık yeni yeni ağarıyordu. C) Gençliğini düşündü uzun uzun. D) Arkadaşlarını özlemle andı. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem kipi diğerlerinden farklıdır? A) Siz de benimle gelin. B) Bu soruyu Ekin yanıtlasın. C) Bu kadar hızlı yürümeyin. D) Toplantıya ben de katılayım. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin bildirdiği iş, oluş ya da durum, başladıktan sonra bir süre daha devam etmiştir? A) O giderken arkasından bakakaldım. B) Kapıyı açmak için bir de şu anahtarı dene. C) Bu şarkıyı ben de söyleyebilirim. D) Bu paketi size gönderdiler. 6. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin eylem kipinde anlam kayması yoktur? A) Eylül odasında ders çalışıyor. B) Akşam üzeri arkadaşlarla buluşuyoruz. C) Yarın İzmir den kardeşim geliyor. D) Tatilimi genellikle Altınoluk ta geçiriyorum. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem, görülen geçmiş zamanla çekimlenmiştir? A) Biraz sonra ders başlayacak. B) Öğretmenimiz neredeyse gelir. C) Ben de ödevlerimi hafta sonunda yaptım. D) Bütün arkadaşlarım çok çalışıyor. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde olmak sözcüğü, yardımcı eylem olarak kullanılmamıştır? A) Aileler çocuklarına karşı anlayışlı olmalı. B) Seninle dost olmak istiyorum. C) Güvenilir olmak kolay değildir. D) Saat 5 te evde olmam gerekiyor. 4. Onu tanısan sen de seversin. Bu cümledeki altı çizili eylemin kipi, aşağıdakilerden hangisidir? A) İstek B) Gereklik C) Emir D) Dilek-koşul 8. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi bileşik zamanlı değildir? A) Her sabah erkenden evden çıkardı. B) Ayakkabılarını kapının dışında çıkardı. C) Annesi işe gidince kardeşine o bakardı. D) Sabahları meyve suyu içerdi.

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ekeylem yoktur? A) Büyükannemle ilgili pek çok anım vardır. B) Eskiden burası güzel bir bahçeymiş. C) Epeydir bana karşı bir tuhafsın. D) Son günlerde durgunlaştın. 13. 1. Bahçedeki çiçekleri suladı. 2. Dün hava çok sakindi. 3. Sahilde yürüyüşe çıktık. 4. Kardeşi iyi bir sporcuymuş. Yukarıdaki cümlelerin hangilerinde, ekeylem kullanılmıştır? A) 1. ile 2. B) 2. ile 3. C) 2. ile 4. D) 3. ile 4. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bileşik zamanlı bir bileşik eylem kullanılmıştır? A) Bu karda bahçedeki tüm çiçekler ölmüştür. B) Yardım etmeseydiniz işi bitiremezdim. C) Yazları dağdan kekik toplardık. D) Hafta sonu alışverişe çıkabiliriz. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yardımcı eylemle kurulmuş bir bileşik eylem vardır? A) Bir an önce karar vermelisin. B) Sevinçten eteklerin zil çalıyor. C) Bugünün iyi geçeceğini hissediyorum. D) Sinemaya gitmekten vazgeçelim. 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bileşik eylem kullanılmamıştır? A) Sen gidedur, ben sana yetişirim. B) Bu konu hep böyle anlatılagelmiştir. C) Nu duyduysan söyleyiver artık. D) Bu şarkıda hep duygusallaşıyorum. 15. 1. Bakalım, Aşık Veysel ne söyler. 2. O da bir gün beni anlayacak. 3. Ona her zaman güvenirim. 4. Kardeşim tenis oynamayı çok seviyor. Yukarıdaki cümlelerin hangilerinde eylem kipinde anlam kayması yoktur? A) 1. ile 2. B) 2. ile 3. C) 2. ile 4. D) 3. ile 4. 12. Çocuğuna her gece masal anlatıyordu. Bu cümledeki eylem için, aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Bileşik yapılı eylemdir. B) III. tekil kişilidir. C) Bileşik zamanlıdır. D) Şimdiki zamanın hikâyesi ile çekimlenmiştir. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde -dir eki, eyleme kesinlik anlamı kazandırmıştır? A) Toplantı saat 5 te başlayacaktır. B) İş sonunda tatlıya bağlanacaktır. C) Er geç hatasını anlayacaktır. D) Bu sınavdan da iyi bir not alacaktır. 1-B 2-A 3-C 4-D 5-D 6-A 7-D 8-B 9-D 10-B 11-D 12-A 13-C 14-C 15-B 16-A

KONU TESTİ 2 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem gereklik kipindedir? A) Onun buraya geldiğini duydum. B) Nehir şimdi beni durakta bekliyordur. C) Eve gitmeden önce markete uğramalıyım. D) Yarın sabah erken kalkmam gerekiyor. 5. Onunla tanışmadım; ama okul gazetesinde çıkan her yazısını ilgiyle okuyorum. Yukarıdaki cümlede sırasıyla hangi eylem kipleri kullanılmıştır? A) -di li geçmiş zaman şimdiki zaman B) Şimdiki zaman geniş zaman C) Gelecek zaman şimdiki zaman D) -miş li geçmiş zaman geniş zaman 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde başkasından duyulma anlamı vardır? A) Bu giysiler sana çok yakışmış. B) Sıkı giyinelim, hava çok soğumuş. C) Ay, etrafı gündüz gibi aydınlatmış. D) Oyunu kardeşi sahnelemiş. 3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, çekimli eylem değildir? A) Sonunda sabrım taştı. B) Cezvedeki kahve taştı. C) Kalabalıklar sokağa taştı. D) Camı kıran küçük bir taştı. 6. Eylemlerde III. tekil kişi eki çoğu kez kullanılmaz. Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamanın dışında bir kullanım vardır? A) Eylül, akşam üzeri burada olur. B) Başarılı olmak için var gücüyle çalışıyor. C) Tatilini İzmir de geçirecekmiş. D) Ekin e söyleyin, bugün beni görmeye gelsin. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem, kendi kip anlamında kullanılmıştır? A) Okul gezisine Nehir de gelecek. B) Yatmadan önce kitaplarını toplayacaksın. C) Gazetelere bakmadan güne başlamıyor. D) Akşamları eve geç gidiyor. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, istek kipinin rivayetiyle çekimlenmiş eylem vardır? A) Bizimle gelseydin iyi olurdu. B) Geç kaldım diye üzüleceğine evden erken çıkaymış. C) Kitap okumayı, müzik dinlemeyi çok seviyormuş. D) Çalışsaydın, sen de başarılı olurdun. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ekeylem yoktur? A) Sınıfta, ondan başka kimse yoktu. B) Gözü, askıdaki paltosuna ilişti. C) Eskiydi, rengi solmuştu. D) Paltosuz dolaşmaktan iyidir, diye düşündü.

9. Yeter gözyaşı dinsin Gönül gönül girilsin İnsanlar devşirilsin Sonsuzluk destesinden Yukarıdaki dizelerde kaç tane çekimli eylem vardır? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 13. Türkçede bileşik eylemlerin bir kısmı, ad soylu bir sözcükle yardımcı eylemlerden oluşur. Bu tanımın dışında kalan bileşik eylem, aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) Beni arayacağını zannediyordum. B) Denizi seyrettim uzun uzun. C) Sınavı kazandığını varsayalım. D) Kardeşi hastalanınca üzüntüden kahroldu. 10. Evini çok özlemişti. Annesinin yemekten burnunda tütüyordu. En çok yapmak istediği şeyler babasıyla balık tutmaktı. Bu yüzden yarı yıl tatilinin gelmesini dört gözle bekliyordu. Bu parçada bileşik zamanlı kaç eylem kullanılmıştır? A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, geniş zaman kipinin olumsuzu vardır? A) Seni kırmak istemem. B) Buraya bir daha gelmeyeceğim. C) Onu epeydir görmüyorum. D) Artık konuşmayınız. 11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, bileşik eylem vardır? A) Yıllarca gezdirdim hoyrat başımı B) Gölgemin peşinden yürür, giderim C) Dalgaların gözümde tütüyor mavi, yeşil D) İçimi güldürmüyor sensiz ay ışıkları 15. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, ekeylem kullanılmamıştır? A) Bu güler yüzlü adam ben değilim. B) Yalandır kaygısız olduğum, yalan. C) Hayal meyal şeylerdir ilk aşkımız. D) Hatırası bile yabancı gelir. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde olmak sözcüğü, yardımcı eylem olarak kullanılmamıştır? A) Sizinle tanıştığıma memnun oldum. B) Sonuca ulaşmak için sabırlı olmalıyız. C) Bu konuda sana engel olmayacağım. D) Bağlardaki üzümler henüz olmadı. 16. Bugüne dek en yakın arkadaşım sendin. Bu cümledeki altı çizili sözcük için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Ekeylem almış ilgeçtir. B) -di li geçmiş zaman eki almış eylemdir. C) II. tekil kişiyle çekimlenmiş eylemdir. D) Ekeylem almış adıldır. 1-C 2-D 3-D 4-B 5-A 6-D 7-A 8-B 9-C 10-A 11-C 12-D 13-C 14-A 15-D 16-D