Bu proje Avrupa Birliği tarafından finanse edilmektedir. Çevre Alanında Kapasite Geliştirme Projesi Yerel Çevre Eylem Planları Yerel Çevre Eylem Planı Özet Rapor
İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ... 2 2. MARDİN YEÇEP SÜRECİ... 5 2.1. MARDİN İN KAHVERENGİ VE YEŞİL GÜNDEMİ NİN TANIMLANMASI... 5 2.2. PAYDAŞLAR GRUBUNUN VE ÇALIŞMA GRUPLARININ OLUŞTURULMASI... 6 2.3. MEVCUT DURUMUN BELİRLENMESİ... 9 2.4. VİZYONUN TANIMLANMASI... 10 2.5. MARDİN YEÇEP İN HAZIRLANMASI... 10 3. MARDİN YEREL ÇEVRE EYLEM PLANI...13 3.1. KAHVERENGİ GÜNDEM EYLEMLERİ... 13 3.2. YEŞİL GÜNDEM EYLEMLERİ... 24 3.3. ÇAPRAZ - KESEN KONULARLA İLGİLİ EYLEMLER... 32 4. DEĞERLENDİRME...36
1. GİRİŞ Yerel Çevre Eylem Planı (YEÇEP), Bölgesel Çevre Merkezi (REC) tarafından 1994 yılından beri Doğu ve Avrupa kentlerinde başarı ile uygulanmakta olup, çevre sorunlarının çözümüne yönelik katılımcı bir planlama yöntemi olarak benimsenmiştir. Özellikle AB ye giriş sürecinde altyapı, yatırım ve kapasite artırım konularında hem önceliklerin hem de finansman ihtiyacının belirlenmesi açısından önemli bir araç olarak kullanılmaktadır. Kutu 1: YEÇEP in Tanımı YEÇEP, bir yörede yaşayan halkın çevre yönetimi politikalarına ve uygulamalarına en baştan aktif ve etkin katılımını sağlayan bütünleşik bir planlama sürecidir. Bu süreç çevrenin korunması ve çevresel değerleri etkileyen kalkınma konularıyla ilgili ortak önceliklerin belirlenmesini ve bu önceliklere göre kente özgü eylem planının hazırlanmasını ve hayata geçirilmesini içerir. REC Türkiye, ülkemizde, YEÇEP uygulamaları ile ilgili kapasite arttırma çalışmalarına 2004 yılından beri devam etmekte ve bu kapsamda çeşitli bölgesel eğitimler ve yayınlar ile yerel yönetimlere katkı vermektedir. REC Türkiye tarafından hazırlanan, YEÇEP Türkiye Strateji Raporu nda, YEÇEP metodolojisinin Türkiye de uygulamalara yansıtılması halinde, temelde üç önemli alanda yerel çalışmalara destek vereceği öngörülmüştür. Bunlar: Türkiye nin yerel düzeydeki çevre sorunlarının çözülmesini hızlandırmak, yatırımları yerel düzeye çekmek; Yerel yönetimlerin çevre alanındaki kapasitelerini geliştirmek; Başta sivil toplum ı olmak üzere tüm yerel paydaşların çevre alanında karar alma mekanizmalarındaki yerini güçlendirmek olarak sıralanmıştır. Ayrıca, YEÇEP uygulamaları Türkiye de aşağıda yer alan amaçlara hizmet edebilecektir: Türk kamu yönetimindeki yenilikçi yasal, kurumsal ve mali düzenlemeler çerçevesinde, yerel yönetimlerin çevre alanındaki büyüyen sorumluluklarını yerine getirmelerine destek olmak; Türkiye de kentsel/yerel ve bölgesel düzeyde sosyo-ekonomik gelişme için tespit edilen öncelikli politikalara ve bu yöndeki tedbirlere çevresel kaygıları dahil etmek; Bölgesel kalkınma stratejileri, politikaları ve planlarında kaynakların rasyonel kullanımının önemi açısından, yerel çevre yönetimi planlama metodolojilerinin dikkate alınmasını sağlamak; Yerel düzeydeki çevresel yatırımları yönlendirmek, gerçekleşmesine destek sağlamak, uzun zamanlı yatırımların planlanmasına yardımcı olmak; Yerel yönetimlere tahsis edilen ve kısıtlı olan çevre finansman kaynaklarının rasyonel yönetimi için yerel otoritelere yol göstermek; Yerel yönetimlerin çevre alanındaki dış finansman imkanlarına ulaşma konusundaki kapasitelerini geliştirmek; Türkiye nin AB ye adaylık sürecinde desteklenmekte olan yerel çevre yatırımlarının finansmanında çevre yönetim planlamasının öngördüğü hususların dikkate alınmasını sağlamak ve bu yolla bu alanda çeşitli karar verici düzeylerde (uluslararası-ab süreci, ulusal, bölgesel/yerel) yerel çevre yatırımları için bir donör pazarı nın oluşmasına önayak olmak; Belediyelerin yanı sıra, diğer yerel paydaşların çevresel kapasitelerini ve potansiyellerini ortaya çıkarmak ve çevre yönetiminde bizzat yer almalarını sağlamak; Diğer ülkelerdeki kentsel çevre yönetim planlama uygulamaları hakkında bilgi ve deneyimlerinin paylaşılmasını sağlayarak Türkiye de yerel yönetimlerin çevre uygulamalarını hızlandırmak ve çağdaşlaştırmak; 2
YEÇEP leri hukuki ve kurumsal açıdan yerel karar mekanizmalarına (Belediye Meclisi, İl Genel Meclisi gibi) dâhil etmek. YEÇEP lerin hizmet ettikleri amaçlar çerçevesinde, Türkiye de yaygınlaştırmak üzere REC Türkiye tarafından yürütülen, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın yararlanıcısı olduğu ve Avrupa Birliği Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) tarafından finanse edilen Çevre Alanında Kapasite Geliştirme Projesi kapsamında, pilot YEÇEP lerin hazırlanması çalışması 2009 yılında başlatılmıştır. Kutu 2: Çevre Alanında Kapasite Geliştirme Projesi Çevre Alanında Kapasite Geliştirme Projesi: Program: IPA-I Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı Geçiş Dönemi Desteği ve Kurumsal Yapılanma Bileşeni 2007 Yılı Programı Proje Bütçesi: 3 milyon avro Proje Sahibi Kuruluş: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Türkiye'de çevre konusunda kilit konumdaki paydaşların, AB'ye uyum sürecinde çevre konusundaki kapasitelerini artırmalarına destek vermek amacıyla, 2009-2011 yılları arasında yürütülecek olan proje IPA-1 Kurumsal Gelişme Önceliği 2007 Yılı Programı tarafından desteklenmektedir. Proje kapsamında yürütülecek faaliyetler üç başlık altında toplanmaktadır: Kapasite Geliştirme Faaliyetleri: Çevre konusundaki kilit ın ihtiyaçlarına cevap veren eğitimler, seminerler, konferanslar, çalıştaylar, teknik geziler ve benzeri faaliyetlerin düzenlenmesi Bilgiye Erişim: Çevre konusunda güncel bilginin tüm paydaşlara ulaşmasını sağlamak; yayınlar, portallar, çeviriler, periyodik yayınlar, veritabanları ve benzeri faaliyetler düzenlemek Değerlendirme ve Planlama Çalışmaları: AB Çevre Müktesebatının uyumlulaştırılması sürecini destekleyen Düzenleyici Etki Analizleri (RIA), Sektörel Etki Analizleri (SIA) ve Yerel Çevre Eylem Planları nın (YEÇEP) hazırlanması. Projeyle, YEÇEP lerin pilot belediyeler öncülüğünde, katılımcı planlama yöntemiyle geliştirilmesi, YEÇEP çıktılarının uygulamada yer almasının sağlanması ve bu örneklerin ülke çapında yaygınlaştırılmasına yol gösterilmesi hedeflenmektedir. Projenin ana amacı; Türkiye nin Avrupa Birliği ne tam uyum sürecinde ulusal çevre mevzuatının uyarlanmasına ve uygulanmasına yönelik sorumluluk taşıyan yerel kamu ında ve ilgili kesimlerde teknik kapasitenin geliştirilmesine katkı sağlamaktır. Projenin ana amacına ulaşmasında ve pilot çalışmaların hayata geçirilmesindeki temel hedef ise yerel katılımcı çevre planlama pratikleri için Türkiye özelinde bir model oluşturmaktır. YEÇEP sürecinin tasarlanması ve uygulanması ve süreçte edinilen kazanım ve deneyimler sonucunda üretilen şeffaf ve katılımcı modelin, pilot belediyeler özelinde hazırlanması gelecekteki uygulamalar için büyük önem taşımaktadır. YEÇEP, toplumun yerel düzeydeki farklı kesimlerinin ortaklığıyla, çevre yönetimi politika ve uygulamalarına birlikte karar verilen bir süreçtir. YEÇEP, toplumun farklı kesimlerinden, farklı değerleri, görüşleri ve ihtiyaçları olan kişileri bir araya getirerek paydaş gruplarının oluşturulmasını sağlar. Yerel yönetimler bu grubun ortaklığıyla, yöredeki çevresel sorunlar arasından ortak öncelikleri belirler ve bu sorunları hedef alan eylemler birlikte tespit edilir. Bu öncelikler ve eylemler, ileride yapılacak çevre yatırımları için zemin oluşturacak olan YEÇEP te bir araya getirilir. Çevresel eylem planından gelen öneriler daha sonra, yerel karar organları tarafından resmi süreçlerle kabul edilerek uygulamaya konulabilmektedir. 3
YEÇEP sürecinde, yerel düzeydeki çevre sorunları ile baş edilmesinde ve çevre hizmetlerinin etkin bir şekilde yerine getirilmesinde aşağıdaki hususlar öne çıkmaktadır. YEÇEP; Ulusal çevre politikalarının yerel düzeyde uygulanmasına yardımcı olur. Geniş halk desteğiyle çevresel eylemlerin sonuçlanmasını sağlar. Kısıtlı kaynaklardan yola çıkarak öncelikli çevre sorunlarının çözümünü hedefler. AB uyum süreci ile gelecek yasal çevresel zorunlulukların yerine getirilmesine destek olur. Bu kapsamda YEÇEP ler, Türkiye nin Avrupa Birliği ne tam uyum sürecinde ulusal çevre mevzuatının uyarlanmasına ve uygulanmasına yönelik sorumluluk taşıyan yerel kamu ında ve ilgili kesimlerde teknik kapasitenin geliştirilmesine katkı sağlamakta. Bahsi geçen çalışmalardan biri olan YEÇEP, Türkiye genelinde seçilen üç pilot belediyeden biridir. Diğer belediyeler ise Trabzon ve Aksaray dır. YEÇEP çalışmasının çerçevesi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, REC Türkiye ve arasındaki işbirliği doğrultusunda, 11 Mayıs 2010 da de imzalanan Yerel Çevre Eylem Planı Niyet Belgesi ile çizilmiştir. YEÇEP, YEÇEP çalışmalarıyla hedeflenen sonuca ulaşabilmek çerçevesinde, koordinatörlüğünde, demokratik ve geniş kapsamlı katılımı sağlayan bir süreçte deki yerel kamu ının, özel sektör temsilcilerinin, bilim ının ve sivil toplum örgütlerinin yer aldığı bir yaklaşımla hazırlanmıştır. Yerel Çevre Eylem Planı raporu ise çalışma aşamalarını içeren, metot, mevcut durum analizi, Yerel Çevre Eylem Planı ve değerlendirme başlıklarından oluşan dört bölümde ele alınmıştır. 4
2. MARDİN YEÇEP SÜRECİ YEÇEP, bir yörenin ya da kentin halkının katılımı ile çevre sorunlarının tespiti, çözümlerde önceliklerin belirlenmesi, mali analizlerin yapılması ve çevresel öncelikleri hedef alan en uygun eylemlerin planlanmasını içermektedir. Yerel düzeyde çevre politikalarının oluşturulması ile başlayan ve yatırımlara kadar giden yönetim sürecini kapsayan YEÇEP te, sistemli bir yaklaşım kullanılmaktadır. de YEÇEP in hazırlanması sürecinde aşağıda belirtilen temel aşamalardan geçilmiştir. Bu özet raporun ilerleyen kısımlarında aşağıda belirtilen her bir aşamada izlenilen yöntem ve her bir aşamanın yürütülmesi sonucunda elde edilen sonuçlar aktarılmaktadır. 1. in Kahverengi ve Yeşil Gündemi nin tanımlanması 2. Paydaşlar Grubunun ve Çalışma Gruplarının oluşturulması 3. Mevcut durumun belirlenmesi 4. Vizyonun tanımlanması 5. YEÇEP in hazırlanmasıdır. 2.1. MARDİN İN KAHVERENGİ VE YEŞİL GÜNDEMİ NİN TANIMLANMASI Çevre sorunlarına yerel düzeyde bakıldığında, kentsel çevre yüklerinin; bölgesel, ulusal ve küresel yüklerle ilişkisi kurularak çevre ile ilgili konuların/sorunların bu yönde kavramsallaştırılması daha doğru bir yöntemdir. de çevre sorunları, çevresel sağlık ve sürdürülebilirlik gibi iki farklı gündem (sorun alanı) şeklinde ayrı ayrı incelenmiş olup; dolayısıyla bir yandan kentsel çevre yüklerini bertaraf etmek, öte yandan yerel/bölgesel çevresel sorunları ulusal ve küresel çevresel sorunları ile ilişkilendirilmiştir. Bu noktada 2 ayrı Gündem ortaya çıkmaktadır. Birincisi, Kahverengi Gündem, kısa dönemlere ve çevresel altyapı hizmetlerine odaklanmıştır. İçme suyu, atık su ve kanalizasyon yetersizlikleri ve bunlarla gelen sağlık sorunları, atık yönetimi, hava kirliliği, emisyonlar, kent içi ulaşım sorunları, yeşil alan eksikliği, tehlikeli atıkların uygunsuz boşaltılması vb. gibi kent düzeyindeki sorunları kapsamaktadır. İkincisi, Yeşil Gündem, daha uzun vadeli, daha yaygın, ekolojik etkiler üzerine odaklanmıştır. İl düzeyinde doğal ve ekolojik denge (su kaynakları ve havzalar, sulak alanlar, dere yatakları, tarım alanları, orman alanları, ekolojik duyarlı alanlar, mera alanları), ekosistem hizmetleri, biyolojik çeşitlilik, yenilenebilir enerji kaynakları, enerji verimliliği, iklim değişikliği ve bütünleşik planlama gibi in sürdürülebilir kalkınmasını etkileyecek konuları ele almıştır. Kahverengi ve Yeşil Gündem de belirlenen konular Tablo 1 de verilmiştir. 5
Tablo 1: YEÇEP Kahverengi ve Yeşil Gündemi Kahverengi Yeşil Sürdürülebilirlik Gündemi Çevresel Sağlık Gündemi Gündemde öne çıkan sorunların karakteristikleri Birinci dereceden etki İnsan sağlığı Ekosistem sağlığı Zamanlama Hemen Gecikmeli Ölçek Yerel Bölgesel, ulusal ve küresel En fazla olumsuz etkilenen Düşük gelirli gruplar Gelecek kuşaklar Karakteristik tutum Doğaya karşı tutum Doğanın, insan ihtiyaçlarına hizmet amacı ile yönetilmesi Doğanın korunması ve ekosistem hizmetlerinden faydalanma İnsana karşı tutum İnsanla birlikte çalışılması Eğitim, kapasite geliştirme Çevre hizmetlerine karşı Daha fazla hizmet sağlanması Daha az hizmet kullanılması tutum Üzerinde durulan hususlar Su konusunda üzerinde durulan hususlar Yetersiz erişim ve düşük kalite Fazla kullanım, su kaynaklarının korunması ihtiyacı Hava konusunda üzerinde durulan hususlar İnsanların tehlikeli kirleticilere ileri derecede maruz kalmaları Asit yağmurları ve sera gazı emisyonları Katı atık konusunda Yönetim (toplama, bertaraf, yeniden kazanım) Aşırı katı atık üretimi üzerinde durulan hususlar hizmetlerinin sağlanmasında yetersizlik Arsa, arazi, toprak konusunda üzerinde durulan hususlar Düşük gelirli grupların konut amacı ile arsaya erişiminin yetersiz olması Doğal yaşam alanları ve tarım arazisinin kentsel gelişme için kaybedilmesi Beşeri atık konusunda üzerinde durulan hususlar Tipik taraftar Atıksuyun yaşanan çevreden güvenli bir şekilde uzaklaştırılması için gerekli hizmetin sağlanmasında yetersizlik Kent insanı Kanalizasyonun nehirlere vb. akıtılması nedeni ile su kaynaklarının zarar görmesi Çevreci 2.2. PAYDAŞLAR GRUBUNUN VE ÇALIŞMA GRUPLARININ OLUŞTURULMASI YEÇEP, katılımcı bir süreç ile hazırlanmış ve çalışmalar iki grup tarafından yönlendirilmiştir. Bunlar, YEÇEP Paydaşlar Grubu ile bu Grubu faaliyetleri ile destekleyecek olan Çalışma Grupları dır. Paydaşlar Grubu ile Çalışma Grupları çoğu zaman ortak toplantılar yaparak çalışmıştır. YEÇEP Paydaşlar Grubu, YEÇEP in hazırlanmasında tüm süreci, aldığı kararlar ile yönlendirecek olan oluşumdur. Paydaşlar Grubu oluşturulurken YEÇEP in sonuçlarından doğrudan veya dolaylı olarak en fazla etkilenecek kesimler, kişiler ve kurumlar ile YEÇEP i etkileyebilecek kesimler, kişiler ve kurumların dahil edilmesi hedeflenmiştir. Paydaşlar belirlenirken kenti ile sınırlı kalınmamış, çevre sorunlarına il bütününde yaklaşılmasının önemi dikkate alınarak il düzeyinde bir katılım gerçekleştirilmiştir. Paydaşlar Grubu nun katılımcıları Tablo 2 de listelenmiştir. 6
Tablo 2: YEÇEP Paydaşlar Grubu MARDİN YEÇEP PAYDAŞLAR GRUBU KAMU (İlgili birimleri: Su ve Kanalizasyon, Fen İşleri Genel, İmar ve Şehircilik, Park ve Bahçe, Temizlik İşleri, İnsan Kaynakları ve Eğitim ve Kültür ve Sosyal İşler ) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (Ankara Dış İlişkiler ve AB Dairesi Başkanlığı, ilgili Genel Müdürlükler) Valiliği İl Çevre ve Şehircilik (İlgili Şubeleri: Çevre Yönetimi Şubesi, ÇED ve Planlama Şubesi, AGM- ORKÖY-DKMP Şubesi) İl Planlama ve Koordinasyon İl Kültür ve Turizm Valiliği Avrupa Birliği Projeleri Koordinasyon Merkezi (ABMAR) İlçe Kaymakamlıkları İl Dernekler Orman Su İşleri Bölge, Şubesi İl Sağlık İl Milli Eğitim İl Tarım İl Sanayi ve Ticaret İl Nüfus ve Vatandaşlık İlçe belediyeleri (Kızıltepe, Midyat, Yeşilli, Derik, Savur, Nusaybin) Belde belediyeleri (Yalım, Kabala) İl Özel İdaresi Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Dicle Kalkınma Ajansı GAP Bölge Kalkınma İdaresi DMİ Şube (Bölge: Diyarbakır) DSİ Şube (10. Bölge: Diyarbakır) Orman İşletme Şefliği (Bölge: Elazığ) MARDİN YEÇEP PAYDAŞLAR GRUBU DİĞER İli Sürdürülebilir Çevre Yönetimi Belediyeler Birliği Çevre, Ekoloji ve Yaban Yaşamı Destekleme Derneği Midyat Kültür, Sanat Yardımlaşma, Turizm ve Çevre Derneği (MİDER) Midyat Kızılay Derneği Şubesi Midyat Kültür Sanat Yardımlaşma Turizm ve Çevre Derneği Kültür Turizm ve Tanıtım Derneği Mimarlar Odası İçmimarlar Odası Temsilciliği Makine Mühendisleri Odası Çevre Aktivistleri Yazarlar Emekli hemşehriler mahalleleri (bazı) sakinleri mahalle (bazı) muhtarları Kızıltepe Çevre Gönüllüleri Derneği (ÇEVGÖN) 7
Kızıltepe TEMA Kent Konseyi Kent Konseyi Gençlik Meclisi İş Kadınları Derneği (MİKAD) İş Adamları Derneği (MARİAD) Sanayici ve İş Adamları Derneği (MARSİAD) Ticaret ve Sanayi Odası ( TSO) Esnaf Odası Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği Ziraat Odası İhracatçılar Birliği Kır atım Gazetesi Organize Sanayi Bölge Serbest Bölgesi Çimento Mobilyacılar Odası Marangozlar Odası Kültür Sanat Derneği Halk Eğitim Merkezi Liseler ( Lisesi, Anadolu Lisesi, Ticaret Meslek Lisesi Ömerli Mehmet Kavak Lisesi, Mehmet Edip-Fatma Yüksel Anadolu Lisesi, Milli Piyango Lisesi, Dargeçit Lisesi, Nusaybin Süleyman Bölünmez Anadolu Lisesi) İlköğretim Okulları (Gazipaşa İlköğretim Okulu - İ.Ö.O, Gülser Mahmut Tatlıdede İ.Ö.O, Noter Cevdet Altun İ.Ö.O, Merkez Sakaycı Aycan İÖO, Ebulula İÖO, 13 Mart İ.Ö.O, Nusaybin Merkez Cumhuriyet İ.Ö.O) Uğur Dersanesi ÇATOM Sınırlı Sorumlu Çok Amaçlı İşletme Kooperatifi Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı k Kadın İşbirliği Derneği Midyat Kültür, Sanat Yardımlaşma Turizm ve Çevre Derneği Toplumsal Gelişim Merkezi (TOGEM) Artuklu Üniversitesi Artuklu Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Artuklu Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gençlik ve Kültür (Evi) Derneği Özel Eğitim ve Rehberlik Gerektiren Çocukları Koruma Derneği İş Kadınları Derneği Sanat Evi Mezopotamya Gazeteciler Derneği Türkiye Sakatlar Derneği Şubesi Türkiye de Birlikte Yaşama ve Derneği Dön Dön Dön Durmadan Geri Dönüşüm Atölyesi 8
Kahverengi ve Yeşil Gündem de belirlenen konuları ele almak üzere Kahverengi ve Yeşil adlı iki Çalışma Grubu oluşturulmuştur. YEÇEP süreci için oluşturulan Çalışma Gruplarının sorumlulukları aşağıda sıralanmıştır: Paydaşlar Grubuna katılan üyeler ile birebir etkileşim sağlamak, YEÇEP için Etki ve Önem Analizi yapmak, Grupların alt temalarını belirlemek, Araştırmalar yürütmek; sorunları, fırsatları analiz etmek, öncelikleri belirlemek, Her iki Çalışma Grubunda yer alan alt alanlarda, ölçülebilir taahhütleri belirlemek ve bu taahhütlerin belirlenen zaman dilimlerinde gerçekleşip gerçekleşmeyeceğine dair sağlıklı müzakere ortamları yaratmak; izleme, denetim ve yaptırım faaliyetlerini güçlendirici önerileri tartışmak, YEÇEP, eylemlerinin stratejik amaç larını ve bu amaçların hedef lerini tespit etmek, Kentsel sürdürülebilirlik göstergelerini oluşturmak, YEÇEP in hazırlanması sürecinde gereken teknik YEREL bilgiyi elde etmek ve sunmak, Süreç içinde yapılan faaliyetleri belediyeye raporlamak, YEÇEP i (taslak) hazırlamak ve Paydaşlar Grubuna sunmak. Kahverengi ve Yeşil Çalışma Gruplarında, in çevre sorunları ve doğal değerleri konusunda bilgili ve deneyimli yerel bürokratlar ve uzmanlardan oluşmuş ve in önde gelen sivil toplum ı yer almıştır. Çalışma gruplarının alt temalarına yönelik olarak gerektiğinde farklı uzmanlık alanlarında olan katılımcılar yer almış ve gerektiğinde dışından uzmanlar destek vermiştir. Çalışma Grupları, analizlerin sağlıklı yapılması için 2010 yılının Kasım ayında REC Türkiye nin teknik ve lojistik desteği ile dışarıdan bazı uzmanlar davet etmiştir. Kahverengi Grup, Yerel İdarelerin Altyapı Yatırımları İçin Finansman Kaynakları konusunda, Yeşil Grup ise İklim Değişikliği Gerçeği ve Türkiye'ye Etkileri konusunda uzmanlardan bilgi almıştır. 2.3. MEVCUT DURUMUN BELİRLENMESİ de YEÇEP hazırlık sürecinde çevre sorunlarının çözümünün, sadece kentsel altyapı meseleleri ile sınırlı kalmayıp çoğu zaman il bütününü ilgilendirdiği Paydaşlar Grubunda kabul gören öncelikli husus olmuştur. Bu nedenle, sadece in kentsel çevre sorunları değil, il bütününde çevre sorunları ve ihtiyaçları dikkate alınmıştır ve il sınırları, mevcut durum analizinde coğrafi sınır olarak kabul edilmiştir. Mevcut durum analiz edilirken, çevresel bilgi ve veriler ağırlıklı olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İl Çevre ve Şehircilik, Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Dicle Kalkınma Ajansı ve Türkiye İstatistik Kurumu gibi kurumların yerel ve/veya bölgesel ölçekteki plan ve raporlarından temin edilmiştir. İhtiyaçlar ve öncelikler üzerinde yapılan tartışmalarda, ilini etkileyen temel çevre sorunları olarak atık ve su yönetimi konuları ön plana çıkmıştır. Atık yönetiminde mevcut mevzuatın ülke gerçeklerine uymaması ve yerel yönetimlerin kurumsal yetersizlikleri nedeniyle uygulamada ciddi sorunlar yaşandığı tespit edilmiştir. Bu tespiti, hava, toprak ve gürültü kirliliği, plansız kentleşme, görsel kirlilik, endüstriyel kirlilik, orman ve biyoçeşitlilik tahribatı ve erozyon izlemiştir. Paydaşlar Grubu tarafından yapılan diğer tespitler arasında çevre alanında kurumsal altyapı, kapasite, insan kaynakları, ekipman ve finansman yetersizliği ön plandadır. Çevre ile ilgili ın çevre izin ve lisans süreçleri vb. konular nedeniyle iş yüklerinin fazla olduğu ve yerel kurumların stratejik planları olmamasından dolayı veri ve envanter yetersizliğinin altı çizilmiştir. YEÇEP Paydaşlar Grubu ile yapılan iihtiyaç analizinin ışığında de çevre sorunları önceliklendirilmiş ve Kahverengi ve Yeşil Grubun öne çıkan konuları belirlenmiştir. 9
Kahverengi Grup için aşağıdaki konular öne çıkmıştır: Zergan Deresi nin kirliliği Çağçağ Deresi nin kirliliği ve halkın bu yönde bilinçlendirilmesi Evsel atıkların toplanması için temizlik kampanyaları, kaynağında azaltma ve ayrıştırma İli Sürdürülebilir Çevre Yönetimi Belediyeler Birliği nin etkin çalışması Kuyuların işlevselliğinin sağlanması ve islahı Asbestli içme suyu altyapı borularının kaldırılması Atıksu ve katı atık iş termin planlarının uygulanması Binalarda su basma katı kurallarına uyma Tarihi şehrin atık yönetiminde eşeklerin rolünün ve ilgili sorunların ele alınması Tıbbi atıkların toplanması merkez ve il düzeyinde ilgili kesimlerin çevre konularında bilinçlendirilmesi (genel) Yeşil Grup için aşağıdaki konular öne çıkmıştır: Organik tarım gibi doğal tarım yöntemleri için uygun olacak yerlerin tespiti Damla sulama yatırımlarının değerlendirilmesi Termik santralin tarım arazisine etkisinin araştırılması Kaçak elektrik ve su Baz istasyonları ve sağlık İklim değişikliği merkez ve il düzeyinde ilgili kesimlerin çevre konularında bilinçlendirilmesi. 2.4. VİZYONUN TANIMLANMASI in vizyonu çalışılırken ilde, çevresel, ekonomik ve sosyal boyutların en güçlü şekilde buluştuğu alanlar ve mevcut çalışmalar kapsamındaki vizyon arayışları değerlendirilmiştir. YEÇEP in çıkış noktasını oluşturmak için Paydaşlar Grubu, YEÇEP in vizyonu ne olmalı? sorusunu 7 temel başlıkta ele almıştır. Bu başlıklar doğal çevre, arazi kullanımı ve demografik kalıplar, sivil katılım, liderlik ve çeşitlilik, altyapı, kültürel miras, eğitim ve sosyal hizmetler ve ekonomik canlılıktır. Paydaşlar Grubu, bu başlıkları ayrıntılı bir şekilde tartışarak in özellikle turizm, kültür ve tarım sektörlerindeki gelişme dinamiklerini değerlendirmiştir. Bu çerçevede, Tarihi Dönüşüm Projesi nin vizyonu da dikkate alınmıştır. Bu çerçevede, kültür, güzel sanatlar, dil ve din alanında uzmanlaşmış bir üniversite şehri olarak da algılanmaktadır. Ayrıca in içinde bulunduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde ticaret ve sanayi alanlarında da gelecekte etkin bir il olma potansiyeli vardır. YEÇEP Paydaşlar Grubu in YEÇEP Vizyonunu şöyle tanımlanmıştır: Kutu 3. YEÇEP Vizyonu Doğal ve Kültürel Zenginlikleriyle, Turizmle ve Tarımla Kalkınan Sürdürülebilir 2.5. MARDİN YEÇEP İN HAZIRLANMASI de çevre ile ilgili ön plana çıkan sorunları ve konuları kapsamlı bir şekilde ortaya koymak, Yeşil ve Kahverengi Gündemler bağlamında ve katılımcı ortamda tartışmak YEÇEP in başlıca hedeflerinden olmuştur. in çevre vizyonuna giden yol, Yeşil ve Kahverengi Gündem in odaklandığı sorunları çözmekten geçmektedir. Bu bağlamda, YEÇEP sürecinde, çözüm odaklı bir yaklaşımla, hem vizyona ulaşmak için hem de sorunların çözümüne yönelik olarak stratejik amaç ve hedefler belirlenmiştir. YEÇEP süreci boyunca yapılan çalışma grubu toplantıları ve 10
paydaşlarla birebir görüşmeler kapsamında ortaya konmuş yaratıcı ve yerelden gelen eylem önerileri ile REC uzmanlarının ortaya koyduğu tamamlayıcı, yenilikçi ve öncü eylem önerileri titizlikle kayıt altına alınmış ve ilgili amaç ve hedefler altında gruplanmıştır. YEÇEP kapsamında belirlenen Kahverengi Gündem ve Yeşil Gündem Eylemlerinden ilk iki grup eylem başlıkları olup, üçüncü grup eylem başlığı ise hem Yeşil hem Kahverengi Gündem altında ele alınan sorunların çözümüne katkıda bulunan disiplinler arası amaç ve hedeflerdir. Bu eylemler Çapraz Kesen Konularla İlgili Eylemler başlığı altında ele alınmıştır. Kahverengi Gündem Eylemleri 75, Yeşil Gündem Eylemleri 58 ve Çapraz Kesen Eylemler 27 adet olmak üzere toplamda 160 eylem belirlenmiştir. Belirlenen eylemler hangi temayla ilgili olursa olsun, belli başlı konularda kapasite yaratmaya/varolan kapasiteyi arttırmaya yönelik olarak tasarlanmışlardır. YEÇEP teki eylemlerin, bu konular kapsamında kategorize edilmiş hali Tablo 3 te özetlenmektedir. Tablo 3: YEÇEP Eylem Konuları Yasal Eylemler Bloğu (YEÇEP in yerel düzeyde yaptırımı) Kurumsal Düzenleme, Kapasite Artırımı ve Araştırma Eylemleri Bloğu (Belediyelerin, Üniversitenin, STK ların kapasiteleri vb.) Motivasyon, Farkındalık ve Katılım Eylemleri Bloğu (Sosyal etkiler, analizler) İnsan Kaynaklarını Geliştirme Eylemleri Bloğu (Kadro ihtiyacı, hizmet içi sertifikalı eğitim faaliyetler) Akçalı Konular ve Finansman Kaynağı Yaratma Eylemleri Bloğu (Yeni ve önemli yatırım ve finansman gerektiren eylemler, kısmi yatırımlarla uygulanabilecek eylemler, yerel karar vericilerin lobi yapmasını gerektiren ulusal/bölgesel ve uluslararası finansman ihtiyacı) Eylemlerin hayata geçirilmesindeki en önemli faktörlerden birisi, eylemlerin uygulanmasından sorumlu olacak ve uygulanmasına destek verecek kurum ve dır. Yerel ve merkezi kurumlar, kamu, özel sektör ve STK lar, yetki ve kapasiteleri çerçevesinde plana dahil edilmiştir. Diğer faktör olan maliyet ve finans olanakları da plan kapsamında değerlendirilmiştir. Her faaliyet için olası maliyet tahmini yapılmış ve belirlenen maliyet aralıkları plana eklenmiştir. Maliyet tahminini yapmaktaki temel amaç, eylemlerin uygulanması için gerekli mali yükün büyüklüğü ve olası finansör arasında bu yükün paylaşım planlamasını YEÇEP e entegre etmektir. Maliyet hesaplarında kullanılan yönteme dair temel açıklamalar aşağıda verilmiştir: Verilen maliyetler yalnızca ilk yatırım maliyetlerini kapsamaktadır. İşletme maliyetleri dikkate alınmamıştır. Herhangi bir projenin tahmini maliyetinin hesaplanabilmesi için detaylı fizibilite etütleri ve keşifler gerekir. Ancak bu gibi etütler, YEÇEP çalışmalarının kapsamının çok ötesindedir. O nedenle verilmiş olan maliyetler kaba tahminler şeklindedir. Maliyet hesapları yapılırken, konuyla ilgili dan gerektiğinde bilgi alınmış, bu süreçte Belediyesi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı IPA Koordinasyon Birimi, İl Çevre ve Şehircilik ve ilgili özel sektör yetkilileriyle temasa geçilmiştir. Kimi projelerin maliyet hesapları yapılırken, benzer çalışma ve benzer projelerin diğer illerde yapılmış örneklerinin maliyetleri dikkate alınmıştır. 11
Toplam maliyetin en az 192 ve en fazla 380 milyon TL mertebesinde tahmin edildiği eylemler arasında en önemli finansman ihtiyacı Kahverengi Gündem eylemleri için öngörülmektedir (yaklaşık 180-315 milyon TL). En önemli finansman kaynağı olarak da IPA hibeleri (toplam ihtiyacın %60 ına kadar) ortaya çıkmaktadır. Merkezi bütçe, Belediyesi, İl Özel İdaresi ve DİKA diğer önemli finansman kaynakları arasında sayılabilir. YEÇEP Kahverengi Gündem ve Yeşil Gündem eylemlerinin tahmini maliyetleri ve finansman olanakları aşağıdaki tablolarda ayrıntılı olarak verilmiştir. YEÇEP kapsamında eylemlerin uygulama de ortaya konmuştur. Her bir eylemin uygulanmasına başlanması için kısa (2 yıl), orta (5 yıl) ve uzun (8 yıl) vade öngörülmüştür. Vadeler belirlenirken, ilgili faaliyetlerin teknik, finansal, insan kapasitesi açısından uygulanabilirliği, yerel seçim tarihleri, ilgili yönetmeliklerde ortaya konmuş son tarihler, eylemlerin birbirleri ile olan ilişkisi vb. hususlar dikkate alınmıştır. Uygulama ne göre, eylemlerin belirlenen vadeler içinde başlaması esastır, ancak bitmesi zorunlu değildir. 12
3. MARDİN YEREL ÇEVRE EYLEM PLANI 3.1. KAHVERENGİ GÜNDEM EYLEMLERİ 1. Entegre atık yönetiminin insan sağlığı, çevre, ekonomi ve kentsel estetik bağlamında ele alan bir yaklaşımla yapılması 1.1. deki yerel yönetimin entegre atık yönetimi konusunda uygulama ve ilgili kurumlarla eşgüdüm kapasitesinin arttırılması no Eylem Uygulama Başarı göstergeleri Sorumlu kuruluş İşbirliği yapılacak Yaklaşık Maliyet ve Olası Finansman Kaynağı K1 K2 personelinin, entegre atık yönetimi konusunda becerilerinin tespiti, ihtiyaç analizi yapılması hizmet içi entegre atık yönetimi eğitimlerinin 6 ayda bir süreklilik kazanması K3 ve İl Milli Eğitim arasında Temizlik Kampanyaları İşbirliği Protokolü nün imzalanması K4 nin ilköğretim ve orta öğretim öğrencileri ile temizlik kampanyaları düzenlemesi K5 K6 nin tarihi kentte çöp toplama kapasitesinin arttırılması ve diğer ilçe belediyeleri için konteyner yıkama aracı alımı Çevre Yönetimi Biriminde entegre atık yönetimi ile ilgili en az 3 kişinin daimi çalışması 1 yıl içinde en az 2 eğitimin ilgili belediye personeli katılımı ile gerçekleştirilmesi En az 5 yıllık işbirliğinin hayata geçirilmesi 5 yıl içinde en az 10 okulda temizlik kampanyası düzenlenmesi 2 elektrikli çöp toplama aracının alınması, eşek sayısının artırılması, eşekler için koku sorununu da bertaraf eden bekleme yeri yapılması 2 yılda iki konteyner aracı alınması ve diğer ilçe belediyeleri İl Çevre ve Şehircilik, Özel Sektör (danışmanlık firmaları) İl Çevre ve Şehircilik, İçişleri Bakanlığı, Türkiye Belediyeler Birliği, Özel Sektör (danışmanlık firmaları), İl İl Çevre ve Şehircilik Milli Eğitim İl Çevre ve Şehircilik, İl Milli Eğitim, STK lar, Ticaret ve Sanayi Odası, Özel Sektör (sosyal sorumluluk desteği) 7.500-15.000 TL DİKA, GAP, 15.000-20.000 TL Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 30.000-50.000 TL Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 250.000-300.000 TL - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 13
K7 İl Özel İdaresinin, Köylere Hizmet Götürme Birlikleri kanalı ile, e bağlı köylere çöp toplama hizmeti sunumu için gerekli sistemin kurulması 3 yıl içinde 10 çöp toplama kamyonu alınması İl Özel İdaresi Valiliği 1.200.000-1.500.000 TL Çevre ve Şehircilik Bakanlığı - Valilik 1.2 İli Sürdürülebilir Çevre Yönetimi Belediyeler Birliğinin kapasitesinin artırılması Eylem Uygulama Başarı göstergeleri Sorumlu kuruluş İşbirliği yapılacak Yaklaşık Maliyet ve Olası Finansman Kaynağı K8 K9 Birlik üyelerine YEÇEP ve sürdürülebilir kentsel yönetim hakkında eğitim verilmesi Birlik belediyelerine lisanslı atık taşıyıcı, toplayıcı uygulamaları hakkında eğitim verilmesi (atık piller, atık yağlar, tıbbi atıklar, bitkisel atık yağlar, ambalaj atığı, ömrü tükenmiş lastikler, arabalar vb.) Birliğe üye belediyelerden 26 kişinin eğitime katılması Birliğe üye belediyelerden 26 kişinin eğitime katılması K10 Küçük belediyelere sıkıştırmalı çöp aracı alınması Küçük belediyelerde toplanan çöp oranının %20 oranında azalması K11 K12 Küçük belediyelerin entegre atık yönetimi ile ilgili altyapı eksikleri için ulusal ve uluslararası fonlardan yararlanma kapasitelerinin arttırılmasına yönelik olarak belediyelere teknik hizmet verilmesi de ilçe belediyelerinin temizlik işleri ve fen işleri ile ilgili personelinin çevre sorumlulukları hakkında eğitilmeleri En az 3 küçük belediyenin uluslararası fon kaynaklarına başvurması ve İl Çevre ve diğer Birlik üye Şehircilik belediyeleri, REC Türkiye) Birliğe üye 5 belediye, İl İl Çevre ve Şehircilik İlgili Belediyeler Valilik, İl Özel İdaresi İlgili Belediyeler Valilik, İl Özel İdaresi, Danışmanlık Kurumları 10 ilçe belediyesi eğitim aldı İlgili Belediyeler, İl Özel İdaresi, Danışmanlık Kurumları 6.500.000-8.000.000 TL IPA Projesi kapsamında finanse edilmesi beklenmektedir. IPA Projesi kapsamında teknik destek ekibi tarafından kapsamlı eğitimlerin verilmesi beklenmektedir. IPA Projesi kapsamında teknik destek ekibi tarafından kapsamlı eğitimlerin verilmesi beklenmektedir. 14
1.3 ili kapsamında atık yönetiminde atık azaltım ve geri dönüşüm sisteminin kurulması Eylem Uygulama Başarı göstergeleri Sorumlu kuruluş İşbirliği yapılacak K13 de ambalaj atıklarının kaynağında ayrı 4 yıl içinde ilinde en İl Çevre ve toplanması ve geri dönüşümüne yönelik olarak az 5 firmanın lisans alması Şehircilik lisanslı firma sayısının arttırılması için seminerlerin verilmesi Yaklaşık Maliyet ve Olası Finansman Kaynağı 10.000-15.000 TL ÇŞB - Dış İlişkiler Dairesi K14 de hurdacılara yönelik ambalaj atık yönetimi ve lisans konularında eğitim verilmesi K15 Tarihsel Dönüşüm Projesi kapsamında Restorasyon toprak atıklarının yeniden ne amaçla kullanılacağının araştırılması ve pilot uygulama K16 K17 K18 in atıkların kaynağında ayrı toplanması için Atıkların Kaynağında Ayrı Toplanması Platformu na (AKAT) katılması Katı Atık Deponi alanına ambalaj atık yönetim sisteminin kurulması Katı Atık Deponi Ara Aktarma İstasyonlarının Yapımı İki yıl içinde 4 eğitimin verilmesi 1 yıl içinde pilot uygulama kapsamındaki restorasyon atıklarının %60 ının geri dönüştürülmesi in Platform üyesi olarak kabul edilmesi Toplam ambalaj atıkların %10 unun geri dönüştürülerek ekonomiye kazandırılması) En az iki ara aktarma istasyonunun projelendirilmesi İl Çevre ve Şehircilik, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Valilik, İl Kültür ve Turizm Belediyesi Valilik Belediyesi,, Katı Atık Birliği, Katı Atık Birliği İl Çevre ve Şehircilik, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İl Çevre ve Şehircilik, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İl Çevre ve Şehircilik Md., Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 8.000-12.000 TL ÇŞB - Dış İlişkiler Dairesi Maliyet tahmini yapmak için yeterli bilgi yoktur. 1.550.000 2.100.000 TL, IPA Projesi kapsamında finanse edilmesi beklenmektedir. 4.200.000 7.000.000 TL IPA Projesi kapsamında finanse edilmesi beklenmektedir. 15
K19 de geri kazanabilir atık envanterinin yapılması K20 K21 K22 K23 IPA 2012 kapsamında planlanmış olan Katı Atık Depolama ve Bertaraf alanında kompost tesisinin hayata geçirilmesi Envanterin 3 yıl içinde hazırlanması Katı atık deponi alanına giden atıkların %5 inin kompostlaştırılması 16 İl Çevre ve Şehircilik, 26 Birlik Belediyesi, Katı Atık Birliği Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İl Çevre ve Şehircilik Md., Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 1.4 de entegre atık yönetimi konusunda kurumsal kapasitenin artırılması ve halkın katılımının desteklenmesi Eylem Uygulama Başarı göstergeleri Sorumlu kuruluş İşbirliği yapılacak Entegre atık yönetimi hakkında yerel yönetimlere yönelik bilgilendirme toplantıları Konut ve işyeri sahiplerinin katı atıklarını kaynakta ayırmalarını teşvik amaçlı pilot uygulama ve kampanya düzenlenmesi merkezde ikinci el değiş tokuş pazarı kurulması K24 Floresan lambaların ya da enerji tasarruf ampullerinin ayrı toplanması için konutlarda kampanya yapılması K25 de geri dönüşüm, çevre teknolojileri ve atık yönetimi alanında uluslararası bir fuar düzenlenmesi 10 yerel yönetimin eğitime personel göndermesi 50 hanenin ve 20 işyerinin kampanyaya katılması,, İl Özel İdaresi Sivil Kuruluşlar, Belediyesi Toplum Pazarın aktif olarak çalışması, Sivil Toplum Kuruluşları, 50 hanenin kampanyaya Sivil Toplum katılması Kuruluşları, Belediyesi Fuarın gerçekleşmesi, Valilik, Sanayi ve Ticaret Odası K26 İlçelerde atık pil toplama kampanyası düzenlenmesi Kampanyaya en az 5 ilçenin katılması belediyeleri ilçe İl Çevre ve Şehircilik Md., Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İl Çevre ve Şehircilik Md., Katı Atık Birliği Ek yatırım maliyeti gerektirmez. IPA projesinde kurulacak entegre katı atık sisteminde kayıtlar düzenli tutulacaktır. 800.000 1.000.000 TL IPA Projesi kapsamında finanse edilmesi beklenmektedir. Yaklaşık Maliyet ve Olası Finansman Kaynağı. IPA Projesi Teknik Destek Paketine dahil edilmesi beklenmektedir. 100.000-200.000 TL Çevre ve Şehircilik Bakanlığı - Kalkınma Ajansı - Belediye ortak finansmanı Valilik 350.000-500.000 TL Çevre Bakanlığı - Kalkınma Ajansı - Belediye - Valilik ortak finansmanı Valilik, İl Çevre ve Şehircilik Md. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı İlgili STK lar 80.000-150.000 TL IPA 20-100 milyon TL Sanayi Bakanlığı IPA hibeleri - Dış Finansman ve/veya devlet desteği 200.000-300.000 TL IPA Projesi kapsamında finanse edilmesi beklenmektedir.
K27 K28 K29 tarafından kentte plastik poşet kullanımının yasaklanması/sınırlanması kararının alınması Poşet yerine iklim dostu file, torba kullanımı kampanyasının düzenlenmesi Merkezde müstakil evlerde gönüllü kompost tesislerinin kurulması ile ilgili bilinçlendirme faaliyetleri K30 Öğretmenlere entegre atık yönetimi eğitmen eğitimleri nin sürekli verilmesi K31 K32 Sanayi alanlarında içinde/yakınında katı atık toplama ve geri dönüşüm tesislerinin kurulması 1.5. Diğer atıkların yönetiminin geliştirilmesi Eylem Örnek uygulama olarak seçilecek bir konut sitesine bitkisel atık yağ bidonlarının yerleştirilmesi ve atık yağların ayrı toplanması pilot çalışmasının yapılması Belediye Meclis Kararının çıkması Kampanya kapsamında 500 filenin kullanıcılara ulaştırılması Müstakil ev sahiplerinin %20 sinin katıldığı bilgilendirme toplantıları nın yapılması Merkez ve çevre ilçelerden 50 öğretmenin eğitime katılması OSB içinde bu tesislerin kurulması Uygulama Yerel Belediyeler STK lar, Zabıta, İl Çevre ve Şehircilik Md. Tüketiciyi Koruma Derneği TÜKODER ve Tüketici Dernekleri Federasyonu (TÜDEV) İl Çevre ve Şehircilik Md. İl Milli Eğitim, Organize Sanayi Bölgesi Yönetimi İlgili STK lar, Uluslararası (REC- Bölgesel Çevre Merkezi gibi) Valilik, Belediyesi Başarı göstergeleri Sorumlu kuruluş İşbirliği yapılacak En az 30 hanenin kampanyaya katılması İlgili STK Belediyesi/ ALBİYOBİR, Çevre Şehircilik Md. İl ve 200.000-300.000 TL Kalkınma Ajansları- Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Fonları 10.000-15.000 TL - Kalkınma Ajansı 10.000-15.000 TL 1. Kalkınma Ajansı 1-1.5 milyon TL OSB, Sanayi Bakanlığı IPA fonları, Kalkınma Ajansı, Çevre Bakanlığı Yaklaşık Maliyet ve Olası Finansman Kaynağı 100.000-250.000 TL Çevre Bakanlığı- Kalkınma Ajansı - Belediye/Birlik K33 Tıbbi atık üreticilerine, tıbbi atıkları kaynağında ayrı toplama sorumlulukları ve teknik uygulama eğitimleri verilmesi En az 10 üreticinin eğitime katılması İl Çevre ve Şehircilik Çevre Şehircilik Bakanlığı ve İl Çevre ve Şehircilik nün mevcut uygulamaları kapsamında yetişmiş personeli ile yapılabilir. 17
K34 K35 Tıbbi Atık üreticilerini, torba, bidon vb. temini için firmalarla buluşturma toplantıları Atık motor yağların ayrı toplanması ile ilgili pilot uygulama ve eğitim çalışmaları En az 10 üreticinin eğitime katılması 20 iş yerinden atık yağların düzenli toplanması İl Çevre ve Şehircilik İl Çevre ve Şehircilik Çevre ve Şehircilik Bakanlığı PETDER, İl Çevre ve Şehircilik Md. 25.000-50.000 TL İl Çevre ve Şehircilik, PETDER K36 K37 K38 K39 Hafriyat ve inşaat atıklarının yönetim planının hazırlanması Hurdacılara ve oto tamircilerine yönelik atık akülerle ilgili eğitimler düzenlenmesi Çimento fabrikasının uygun tehlikeli atık bertarafı (yakımı) için lisans alması ve atıkların yakılmasına ilişkin yönetmeliğe uygun düzenlemelerin yapılması Okullarda ve işyerlerinde pillerin ayrı toplanmasına yönelik kampanyalar düzenlenmesi Yönetim planının 2 yıl içinde onaylanarak uygulamaya konması Senede 2 eğitim yapılması ve 20 işyerinden katılımcı olması Yönetmelik kapsamında öngörülen deneme yakmasının başarı ile tamamlanması 10 okula eğitim verilmesi ve konteyner yerleştirilmesi İl Çevre ve Şehircilik, Belediyesi, Danışmanlık Firması İl Çevre ve Şehircilik Fabrikası STK lar Belediyesi, Çimento Belediyesi, Çevre Şehircilik Bakanlığı ve Sanayi ve Ticaret Odası, Belediyesi Çevre ve Şehircilik İl TAB, İl Çevre ve Şehircilik Md. 2. Kentsel su yönetiminde çevre duyarlı yaklaşımla arz-talep dengesinin sağlanması 2.1 Kentsel su tüketiminde verimlilik ve az kullanımın teşvik edilmesi Eylem Uygulama Başarı göstergeleri Sorumlu kuruluş İşbirliği yapılacak K40 K41 K42 K43 de 50 daireden büyük sitelerde bahçe sulama için yağmur suyunu depolama tesisi yapılması yönünde Belediye Meclis Kararı çıkarılması Su faturalarına tasarruf mesajı yazarak farkındalık yaratılması Kent Konseyinde su tasarrufu konusunda daimi bir komisyon kurulması ÇATOM da su tüketimi konusunda kadınlarda duyarlılığını artırması için motivasyon ve farkındalık eğitimleri verilmesi Bir sene içinde 20 sitede uygulama sonucu %20 tasarruf Faturaların su tasarrufu ile ilgili bilgiler içermesi Komisyonun en az 5 üyesinin olması Bir sene içinde 3 eğitimin verilmesi 20.000-30.000 TL müşavirlik hizmet bedeli. DİKA Kalkınma Ajansı 5.000-10.000 TL DİKA Kalkınma Ajansı Ek maliyet çimento özel sektörü tarafından karşılanacaktır 5.000-8.000 TL DİKA Kalkınma Ajansı, Yaklaşık Maliyet ve Olası Finansman Kaynağı - Kent Konseyi ÇATOM, Valilik Belediyesi, STK lar İlgili 9.000 15.000 TL DİKA, 18
K44 2.2 Kentsel su arzında kayıp kaçakların önlenerek verimliliğin artması ve sağlık kriterlerinin sağlanması Eylem Uygulama Başarı göstergeleri Sorumlu kuruluş İşbirliği yapılacak İçme ve kullanma suyu şebeke sisteminde uzaktan kontrolü sistemlerinin kurulması Uzun Sistem faaliyete geçtikten sonra su kayıp-kaçak miktarının %10 azaltılması K45 Asbestli İçme Suyu Altyapı Tesislerinin Yenilenmesi 4 yıl içinde şehir şebekesinin asbestli borularının %60 ının değiştirilmesi K46 Yağmur suyunun depolanarak bahçe ve tarımda kullanılması pilot projesinin hazırlanması ve uygulanması Yaklaşık Maliyet ve Olası Finansman Kaynağı Danışman Firma 1.000.000-4.000.000 TL IPA kapsamında Danışman Firma 10-20 milyon TL IPA projesi kapsamına dahil edilmesi için görüşülebilir. Ayrıca, İller Bankası finansmanı (SUKAP ödenekleri vb.) kullanılabilir. Pilot Danışman Firma, Uluslararası HEDEF 2.3. Kuzey ve Güney Atıksu Arıtma Tesislerinin ve gerekli kanalizasyon sisteminin hayata geçirilmesi Eylem Uygulama Başarı göstergeleri Sorumlu kuruluş İşbirliği yapılacak K47 Güney Atıksu Arıtma Tesisi nin yatırımının gerçekleşmesi K48 Kuzey Atıksu Arıtma Tesisi nin yatırımının gerçekleşmesi K49 K50 Tamamlanması ve yenilenmesi gereken kanalizasyon şebekesinin tespiti, projelendirmesi ve finansman kaynağının tamamının temini Kuzey ve Güney Atık Su Arıtma Tesislerinin halk bilgilendirme toplantılarının yapılması Projenin 2 yıl içinde uygulanması Projenin 2 yıl içinde uygulanması Tüm projenin finansman kaynağının bulunması Katılım toplantısına en az 30 kişinin katılımı ile gerçekleşmesi Danışman Firma, Uluslararası Danışman Firma, Uluslararası Danışman Firma, Uluslararası Danışman Firma, Uluslararası 200.000-250.000 TL Orman ve Su Bakanlığı, DİKA, Yaklaşık Maliyet ve Olası Finansman Kaynağı 10-15 Milyon TL IPA 10-15 Milyon TL IPA Ulusal kredi ve IPA ya başvuruldu Ek maliyet gerektirmiyor IPA kapsamında finanse ediliyor 19
K51 K52 K53 K54 K55 Tesislerin işletimi için gerekli insan kaynağının yetiştirilmesine yönelik eğitimler Tesislerin işletimi için (enerji, insan kaynağı vb.) gerekli tarife sisteminin kurulması Organize Sanayi Bölgesi nde (genişletilmekte olan) atık su arıtma sisteminin kurulması ve Güney Atıksu Arıtma Tesisi ne entegre edilmesi Yağmur suyu ve kanalizasyon şebekelerinde ayrık sisteme geçilmesi Tarihsel Dönüşüm Projesi kapsamında eski şehrin ana arterinde içmesuyu, kanalizasyon, yağmur suyu drenaj sistemlerinin döşenmesi En az iki belediye personelinin eğitimlere katılması K56 Atıksu arıtma tesislerinin arıtma çamurunun bertarafı ve değerlendirilmesinde Çimento Fabrikası nın rolünün araştırılması 2.4 Diğer belediyelerin atıksu arıtım ihtiyaçlarının belirlenmesi Eylem Uygulama K57 K58 Küçük yerleşim alanlarının altyapı eksikleri için ulusal ve uluslararası fonlardan yararlanma kapasitelerinin arttırılmasına yönelik olarak belediyelere teknik hizmet verilmesi Hassas ekosistem alanlarında ileri seviyede atıksu arıtma K59 Köyler için modern foseptik tip projelerinin hazırlanması ve uygulanması Tarife sisteminin işler hale gelmesi OSB atık sularının Güney Atıksu Arıtmaya Entegre edilmesi Yıllık taşkın oranında %10 azalma 3 yıl içinde 1. Cadde altyapısının AB standartlarında olması Araştırma Raporunun 1 yıl içinde yayınlanması OSB, Belediyesi, Valilik, İl Özel İdaresi İl Çevre ve Şehircilik, Çimento Fabrikası Danışman Firma, Uluslararası kuruluş Danışman Firma, Uluslararası kuruluş Danışman Firma, Uluslararası kuruluş Danışman Firma, Uluslararası kuruluş İl Çevre ve Şehircilik Md. Belediyesi Başarı göstergeleri Sorumlu kuruluş İşbirliği yapılacak 2 yıl içinde toplam 4 eğitim verilmesi Uzun İleri seviyede arıtma sisteminin faaliyete geçmesi 4 yıl içinde en az 10 köy için projenin hazırlanması ve finansmanın bulunması, İl Özel İdaresi Danışman Firma, Uluslararası kuruluş Danışman Firma, Uluslararası kuruluş İl Özel İdaresi İl Çevre ve Şehircilik Md. IPA Projesi kapsamında uygulanacak yapım ve teknik destek ihaleleri kapsamında gerekli eğitimler sağlanacak. IPA Projesi kapsamında uygulanacak teknik destek çalışması kapsamında gerçekleştirilecek 5-6 milyon TL YİD Modeli - OSB Üyeleri - Sanayi Bakanlığı IPA fonu 15-20 milyon TL. İller Bankası - Orman ve Su Bakanlığı - Belediye Projenin ilk etabı uygulanıyor. Toplam maliyet 15-25 milyon TL İl Özel İdaresi. Yaklaşık Maliyet ve Olası Finansman Kaynağı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı- Dış Finansman İLBANK 200.000-300.000 TL İl Özel İdaresi 20
3. Kentte hava kirliliğine karşı öncül önlemlerin tasarlanması ve ilgili tüm diğer sektörlere ve planlama kararlarına (enerji, sanayi, kentsel planlama, kentsel ulaşım vb.) entegre edilmesi 3.1 Tüm sektörleri ele alan entegre bir hava kirliliği yönetiminin kent geneli için planlanması Eylem Uygulama Başarı göstergeleri Sorumlu kuruluş İşbirliği Yaklaşık Maliyet ve yapılacak Olası Finansman Kaynağı K60 Emisyon Envanterinin oluşturulması Emisyon iznine tabi olan ve Valilik, İl Çevre ve İlgili diğer il 80.000-150.000 TLDİKA olmayan sanayi tesisleri Şehircilik, müdürlükleri Kalkınma Ajansı, Çevre belirlendi Danışman Firma ve Şehircilik Bakanlığı Egzoz gazı emisyonuna tabi motorlu taşıt sayısı belirlendi K61 ili için Temiz Hava Eylem Planı nın hazırlanması Eylem Planı nın bakanlıkça onaylanması Valilik, İl Çevre ve Şehircilik Danışman Firma Belediyesi, Çevre Şehircilik Bakanlığı 3.2 Kentsel enerji kullanımı (binalarda ısınma, aydınlatma vb.) ve ulaşımdan kaynaklanan hava kirliliğinin azaltılması Eylem Uygulama Başarı göstergeleri Sorumlu kuruluş İşbirliği yapılacak K62 K63 Apartman ve site şeklinde kullanılan konutların merkezi kalorifer kazanlarını yakan kişilere eğitimler verilmesi, bilgilendirici internet sitesi ve el kitabı hazırlanması ve bu kişilerin yetki belgelerinin düzenli denetlenmesi Bina ısı yalıtımlarının iyileştirilmesi yönünde kat maliklerine yönelik bilinç ve bilgilendirme faaliyetleri K64 Kaliteli kömür alımı konusunda halkın bilinçlendirilmesi ve satıcıların denetlenmesi K65 Kentiçi yeşil alanların devamlılık arz edecek şekilde tasarlanması ve çoğaltılması Partikül maddelerin 2014 yılında 100 µg/m3 seviyesinin altında olması 2012 sonbaharında en az 50 kazancının eğitime katılması 2 yıl içinde toplam 50 binada bilinçlendirme toplantısı yapılması, 1000 broşür dağıtılması 2 yıl içinde toplam 50 binada bilinçlendirme toplantısı yapılması, 1000 broşür dağıtılması Uzun Uygulama İmar Planlarında yeşil alan oranlarında % 20 artış İl Çevre ve Şehircilik İl Çevre ve Şehircilik İl Çevre ve Şehircilik Belediyesi ve Belediyesi, ÇATOM, Halkevi Belediyesi, ÇATOM, Halkevi, Yerel STK 50.000-75.000 TL Kalkınma Ajansı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yaklaşık Maliyet ve Olası Finansman Kaynağı 50.000-75.000 TL İl Çevre ve Şehircilik, Valilik 15.000-50.000 TL Kalkınma Ajansı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. - 100.000-250.000 - Kalkınma Ajansı 21
K66 de şoförlerin ekonomik sürüş tekniği ve çevre konularında bilinçlendirilmesi Belediye otobüsü, akaryakıt tüketiminde %10 tasarruf Valilik Belediyesi, Şoförler Odası 150.000-300.000 TL Kalkınma Ajansı K67 Belediye binasının karbon bütçesinin çıkarılması Karbon bütçesini hesaplamak için gerekli veri tabanının hazırlanması K68 Şehrin karbon bütçesinin çıkarılması Uzun Karbon bütçesini hesaplamak için gerekli veri tabanının hazırlanması REC Türkiye 20.000-30.000 TL Kalkınma Ajansı - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı REC Türkiye 150.000-250.000 TL Kalkınma Ajansı - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı K69 K70 K71 Yeni kentte pilot bisiklet yolu yapılması ve Kontak Yerine Pedal Çevir Kampanyası düzenlenmesi Belediye ve diğer kamu kurumları taşıt filolarının yenilenmesi, düzenli bakımının yapılması 3.3 Sanayiden kaynaklanan hava kirliliğinin azaltılması Eylem Ticaret ve Sanayi Odası üyelerine sanayide çevre bilinci ve duyarlılığının artması yönünde farkındalık eğitimi verilmesi Uygulama 5 yıl içinde 10 km. bisiklet yolu inşaatı tamamlandı Belediye taşıt filosunun en az %10 u yenilendi Kent Konseyi, Belediyesi Valilik, Belediyesi STK lar Özel Sektör Başarı göstergeleri Sorumlu kuruluş İşbirliği yapılacak Eğitime en az 20 Oda üyesinin aktif katılımı Valilik, İl Çevre ve Şehircilik Danışman Firmalar, STK lar 400.000-800.000 TL DİKA Kalkınma Ajansı - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (10 adet sıkıştırılmış doğal gazlı yeşil otobüs alımı bu kapsamda düşünülebilir) Yaklaşık Maliyet ve Olası Finansman Kaynağı 5.000-10.000 TL Ticaret ve Sanayi Odası K72 K73 Sanayicinin sanayide temiz üretime yönelik alternatif malzemelerin kullanılması yönünde bilinçlendirme sempozyumu de doğalgaz kaynaklarının sanayide kullanımı konusunun değerlendirilmesi ve gerekli teşvik ve yatırımların belirlenmesi çalışması Sempozyumda 100 katılımcının ve 3 malzeme firması temsilcisinin yer alması Değerlendirme raporunun hazırlanması Ticaret ve Sanayi Odası Ticaret ve Sanayi Odası İl Çevre ve Şehircilik Danışman Firmalar, STK lar 5.000-10.000 TL Ticaret ve Sanayi Odası 5.000-10.000 TL Ticaret ve Sanayi Odası 4. Gürütü kirliliğinin önlenmesi 4.1 Gürültü kirliliğini önlemek ile ilgili izleme denetim sistemi, davranış değişikliğine yönelik planlama, kapasite artırımı ve fiziksel yatırımların yönlendirilmesi 22
K74 Eylem Gürültü Envanterinin hazırlanması ve Gürültü Kirliliği Kontrol Planının hazırlanması K75 İl Çevre ve Şehircilik ve Belediyesi nde Gürültü Kontrolü konusunda ihtiyaç analizi yapılması ve hizmet içi eğitimler düzenlenmesi Uygulama Başarı göstergeleri Sorumlu kuruluş İşbirliği yapılacak Gürültü kaynaklarının mekânsal ve niceliksel analizi tamamlanmasıplanın yönetmeliğe uygun şekilde hazırlanması Yılda 3 eğitim gerçekleştirilmesi İl Çevre ve Şehircilik Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Belediyesi İl Çevre ve Şehircilik, Belediyesi Yaklaşık Maliyet ve Olası Finansman Kaynağı 60.000-90.000 TL İl Çevre ve Şehircilik Eğitimler müdürlüğün kendi kaynakları ile yapılacağından ek maliyet gerektirmeyecektir. 23
3.2. YEŞİL GÜNDEM EYLEMLERİ YEŞİL GÜNDEM TASLAK STRATEJİK AMAÇ VE HEDEFLER 1. de ekosistem hizmetlerinin korunması 1.1. Halihazırda baskı altında olan doğal değerlerin ve özellikle hassas ekosistemlerin belirlenmesi Y76 Y77 Y78 Y79 Y80 Y81 Eylem de Kızıltepe Ovasının ve Nusaybin Ovasının Biyoçeşitlilik Kataloğu nun hazırlanması de Sistematik Koruma Planlarının (SKP) Yapılması Uygulama Başarı göstergeleri Sorumlu kuruluş İşbirliği yapılacak Uzun Bölgenin biyoçeşitliğini ortaya koyan katoloğun hazırlanması Uzun Sistematik Koruma Planlarının Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından onaylanması 24 Orman ve Su İşleri Şube Orman ve Su İşleri Şube Artuklu Üniversitesi, Araştırma Kuruluşları, STK lar Artuklu Üniversitesi, Araştırma Kuruluşları, STK lar 1.2. de toplumun tüm kesimlerinde ekolojik bilinci ve farkındalığı artıran eğitim ve kapasite geliştirme programlarının yaygınlaştırılması Öğretmenlere çevre bilinci eğitmen eğitimlerinin Bir yılda merkez ve İl Milli Eğitim STK lar, verilmesi ilçelerinden öğretmenlerin, Valilik Uluslararası katılımı ile 2 eğitimin Kuruluşlar gerçekleşmesi de yeşil alanların, okul çocuklarının çevre ve 4 yıl içinde 4 parka panoların, İl Milli Eğitim ekoloji bilincinin gelişmesine yardım edecek şekilde yerleştirilmesi ve etkinliklerin Valilik, bilgilendirici panolarla düzenlenmesi ve parklarda gerçekleştirilmesi STK lar, düzenli olarak bilgilendirici etkinlikler yapılması Uluslararası Kuruluşlar Toplumda çevre ve doğal değerler konularında duyarlılığını artırmak amacıyla gençliğin yerel medya ile işbirliğinde uygulanacak farkındalık arttırma faaliyetleri Bir yıl içerisinde, yerel çevre konularında düzenli aralıklara 4 basın bildirisi ve 4 basın toplantısı yapılması 1.3. de doğa korumadan sorumlu kurumlar arasında işbirliğinin güçlendirilmesi Kent Konseyi bünyesinde doğa koruma İlgili paydaşların aktif çalışma grubunun kurulması katılımının sağlandığı komisyonun kurulması Valilik Belediyesi, Kent Konseyi Mahalli Çevre Kurulu, Belediyesi, Kent Konseyi, Artuklu Üniversitesi, STK lar Valiliği, İl Çevre ve Şehircilik, Yaklaşık Maliyet ve Olası Finansman Kaynağı 100.000-200.000TL Kalkınma Ajansı UNDP GEP, İl Özel İdaresi 10.000 15.000 TL Kalkınma Ajansı - İl Özel İdaresi 8.000 20.000 TL