T.C. MİLLÅ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÉĞRETİM SİSTEMİNİN GÑÖLENDİRİLMESİ PROJESİ) BAHÖECİLİK BAHÖE DÑZENLEME (PEYZAJ) ANKARA 2007
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modéller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait ÑerÑeve Öğretim programlarında amañlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş Öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). ModÉller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel Öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla Öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek Ézere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. ModÉller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amañlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim Öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması Önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. ÜrgÉn ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modéllere internet Ézerinden ulaşılabilirler. Basılmış modéller, eğitim kurumlarında Öğrencilere Écretsiz olarak dağıtılır. ModÉller hiñbir şekilde ticari amañla kullanılamaz ve Écret karşılığında satılamaz.
İÖİNDEKİLER AáIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÜĞRENME FAALİYETİ- 1...3 1. PEYZAJ...3 1.1. Tanımı, Amacı ve Sınıfları...3 1.1.1. Tanımı...3 1.1.2. Amacı...4 1.1.3. Peyzajın Sınıfları...4 1.2. Peyzaj Planlaması áalışmalarında Genel İlkeler...6 1.2.1. Estetik İlkeler...6 1.2.2. Fonksiyonel İlkeler...8 1.3. Peyzaj Planlama Aşamaları ( Fiziki Planlama )...10 1.3.1. Alan SeÑimi...10 1.3.2. SÉrvey áalışmaları...11 1.3.3. Alan Analizi...11 1.3.4. Alan StrÉktÉr Diyagramı (Leke Plan)...12 1.3.6. Uygulama Projesi (Kesin Proje)...13 1.4. Projeyi Araziye Uygulama...14 1.4.1. Toprak işleme...15 1.4.2. Dikim...15 1.4.3. Fidan Destekleme...16 1.4.4. Sulama...17 1.4.5. GÉbreleme...17 UYGULAMA FAALİYETİ...19 ÜLáME DEĞERLENDİRME...20 ÜĞRENME FAALİYETİ- 2...22 2. áim ALAN TESİSİ...22 2.1. Ekim Üncesi Yabancı Ot KontrolÉ...22 2.2. Drenaj...23 2.3. Elektrik Su Şebekelerinin DÖşenmesi...23 2.4. áim Toprağının Hazırlanması...24 2.4.1. Toprak Islahında Kullanılan Maddeler...24 2.4.2. áim Toprağının Serilmesi...24 2.4.3. Toprak Fumigasyonu...25 2.5. GÉbreleme...25 2.6. Tohum...25 2.7. Ekim...26 2.7.1. Ekim Zamanı...26 2.7.2. Ekim Derinliği...27 2.7.3. Ekim Şekli...27 2.7.4. Kapak...27 i
2.7.5. Ekim Oranı...27 2.8. Sulama...28 2.9. áimlenme ve SÉrme...28 2.10. áim BiÑimi...28 UYGULAMA FAALİYETİ...30 ÜLáME DEĞERLENDİRME...32 ÜLáME SORULARI...32 DEĞERLENDİRME...32 MODãL DEĞERLENDİRME...34 CEVAP ANAHTARLARI...35 ÜNERİLEN KAYNAKLAR...36 KAYNAKáA...37 ii
AÖIKLAMALAR AÖIKLAMALAR KOD 622B00005 ALAN BahÜecilik DAL / MESLEK Ortak Alan MODÑLÑN ADI BahÜe Dázenleme( Peyzaj) MODÑLÑN Peyzajın genel Özellikleri ve Ñim alan tesisi konularının anlatıldığı TANIMI Öğrenme materyalidir. SÑRE 40/ 16 ÉN KOŞUL Ün koşul yoktur. YETERLİLİK BahÑe dézenlemesi yapmak. Genel AmaÜ Bu modél ile gerekli ortam sağlandığında tekniğine uygun olarak MODÑLÑN bahñe dézenlemesi yapabileceksiniz. AMACI AmaÜlar 1 Projeye uygun bahñe dézenlemesi yapabileceksiniz. Tekniğine uygun Ñim alanı tesis edebileceksiniz. EĞİTİM ÉĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÉLÖME VE DEĞERLENDİR ME Ortam: TepegÖz, yazı tahtası, internet ortamı, sınıf, sera, dış mekån bitkileri, saksı, harñ, ilañlama pompası, silindir, tırmık, Ñapa, elek, Ñim tohumu, budama makası malzemeleri. Donanım: Televizyon, VCD, DVD, tepegöz, projeksiyon, bilgisayar. ModÉlÉn iñinde yer alan her Öğrenci faaliyetinden sonra verilen ÖlÑme arañları ile kendinizi değerlendireceksiniz. ModÉlÉn sonunda ise kazandığınız bilgi, beceri, tavırları ÖlÑmek amacıyla Öğretmen tarafından hazırlanacak ÖlÑme arañları ile değerlendirileceksiniz. iii
iv
GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Éğrenci, Peyzaj Ñalışmalarının amacı, insanlar iñin kentsel ve kırsal alanlarda kéltérel, ekonomik ve estetik yönden gézel ve verimli bir yaşama ortamı sağlamaktır. Yaşadığımız tém ortamlarda, ofisimizde, terasımızda, balkonumuzda, sokağımızda, şehrimizde bitki dikebileceğimiz kısacası her alanda bitkileri doğru señerek, fonksiyonlarını en iyi şekilde kullanarak yerleştirmemiz gerekmektedir. Yaptığımız bu tasarımın daha sonraki zamanlarda bakım işlemlerini de doğru ve bilinñli bir şekilde yapmamız gerekmektedir. BilinÑsiz señilmiş bitkiler hoş olmayan bir tasarımı oluşturur. BÖyle tasarımlar insana huzur verecekleri yerde insanı yorarlar. İyi bir bahñe yapabilmek iñin bitkileri Öğrenmeli, uygulama iñin teknik bilgiler edinmeliyiz. İşte buradaki amacımız, yaşadığımız ortamı gézel kılmak ve gézellikleri korumaktır. Bu modélé tamamladığınızda; etrafınızdaki gézellikleri daha iyi değerlendirebilecek, onlara daha iyi bakabilecek ve hatta olumsuz göréntéleri yok etmek iñin yeni tasarımlarda bulunacak, yaşanılabilir, estetik ve doğal yeşil alanlar tesis edebileceksiniz. 1
2
ÉĞRENME FAALİYETİ 1 ÉĞRENME FAALİYETİ- 1 AMAÖ Projeye uygun bahñe dézenlemesi yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Yakın Ñevrenizde yer alan dış mekån bitkileri Éretimi yapan seralara giderek, orada yetiştirilen bitkiler hakkında bilgi alınız. Bitkileri listeleyiniz. áevrenizdeki park ve bahñelerde yer alan bitkileri inceleyerek gruplandırınız. áevrenizdeki bitkileri inceleyerek ÑiÑeklenme ve yapraklanma durumuna göre tablo oluşturmaya Ñalışınız. Etrafınızdaki park ve bahñelerde yapılan dézenlemelere dikkat ederek bitkilerin konumlarının şemasını oluşturunuz. 1.1. Tanımı, Amacı ve Sınıfları 1.1.1. Tanımı 1. PEYZAJ Peyzajın genel anlamına bakılacak olursa; manzara veya göréném anlamına gelmektedir. Peyzaj kavramı Ñeşitli meslek gruplarının ilgi alanına girer. Bu meslek grupları tarım, orman, mimarlıklar, kent ve bölge planlanmacılığı, coğrafya, gézel sanatlar gibi ilgili meslek dallarıdır. Peyzaj, bir noktadan bakıldığında göréş ÑerÑevesi iñine girebilen doğal ve kéltérel varlıkların bir arada meydana getirdikleri görénéştér. Peyzaj, Ñevre iñinde yer alan Ñeşitli karakterdeki doğal ve kéltérel elemanların bir arada meydana getirdikleri görénéştér. Peyzaj, yeryézénde ormanın, tarım alanının, yerleşim alanının kapsadığı görénémdér. Peyzaj, gerek bireysel, gerekse toplum olarak insan ve doğa arasındaki karşılıklı etki sonucunda gelişen ve değişme gösteren bir kavramdır. 3
1.1.2. Amacı Peyzajın yapılmasıyla, Ñevrenin sés bitkileriyle bezenmesinin Ötesinde gerñek bir gereksinim olduğu herkes tarafından kabul edilmiştir. Kentsel ve kırsal alanlarda, doğal peyzaj alanlarının, gézellik ve niteliğini koruyarak sérekliliğini sağlamak, insanlar iñin kéltérel, işlevsel ve estetik yaşama ortamı yaratılması amañlanmaktadır. Peyzaj planlama, insanlar iñin en iyi arazi kullanım yollarının bulunmasına ve oluşturulmasına yardımcı olmaktadır. Peyzaj planlaması sonucu gerñekleştirilecek olan yaşama ortamı; bir amaca hizmet etmeli, bir işlevi (yararı) olmalı, bunun yanı sıra estetik ve ekonomik olmalıdır. 1.1.3. Peyzajın Sınıfları Peyzaj Ñeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır. Genel olarak peyzajın doğal ve kéltérel olmak Ézere iki Ñeşidi vardır. a) Doğal Peyzaj Doğada kendiliğinden varolan obje ve Özellikler ile doğal hayatın oluşturduğu bir sentezdir. b) Káltárel Peyzaj Fotoğraf 1.1: Doğal peyzaja årnek Doğadaki varlıkların veya objelerin insan eliyle değişmiş, oluşturulmuş ve hareketlenmiş olduğu yerler kéltérel peyzajı oluşturur. KÉltÉrel peyzaj da ortaya konulan kullanım durumuna göre isimlendirilir. Bunlar; Kırsal Peyzaj Tarım alanları, meyve-sebze bahñeleri, hayvancılık ve ÑiÑekÑilik işletmeleri, sulama tesisleri bu peyzaj sınıfı iñine girer. İnsan hayatına Ñok iyi uyum sağlamış, sakin huzur sağlayan ve oyalayıcı bir yapıya sahiptir. Doğanın diğer varlıkları ile bir béténlék yaratır. 4
Kentsel Peyzaj Fotoğraf 1. 2: Kırsal peyzaja årnek Kentlerde néfus artışı ve yoğun yapılaşma sonucu oluşan kitle, blok ve taş yığınlarının Ñevresi ile birlikte yarattığı bir peyzajdır. Kentsel peyzajın sérekliliği insanın doğayla olan ilişkisini keser. Kentsel peyzaj da insanı doğaya yakınlaştıran unsurlar olarak bağımsız ev bahñelerini, site bahñelerini, gezi yerlerini, meydanları, bulvarları, mezarlık gibi alanları görmekteyiz. Endástri Peyzajı Fotoğraf 1. 3: Kentsel peyzaja årnek Gelişmiş Élkelerde sanayi tesislerinin, maden ocaklarının, endéstriyel diğer mekånların peyzajıdır. Burada oluşan Ñirkin göréntéleri kapatmak, Ñevre ve hava kirliliğini azaltmak iñin yapılan Ñalışmalardır. 5
Yol Peyzajı Üzellikle geniş karayollarının yapımı sırasında bozulan veya tahrip edilen doğal peyzajın yeniden dézenlenmesi amacıyla yapılmaktadır. Orman Peyzajı Ormancılıkla ilgili faaliyetler sonucu doğmuş olan peyzaj tipidir. Turistik Peyzaj Turistik yerler, tatil köyleri, sahil siteleri, kent dışı sportif tesisler ve alanlar, sağlıkla ilgili tesisler ve kér yerleri, arkeolojik sanat eserleri ve Ñevrelerinin dézenlenmesi sonucu ortaya Ñıkan peyzaj tipidir. 1.2. Peyzaj Planlaması Öalışmalarında Genel İlkeler Peyzaj planlaması, yeryézénde ve sınırlı alanlar Ézerinde yaşayan insan toplulukları iñin iyi arazi kullanımı amacıyla oluşturulmuştur. Doğadaki peyzaj alanlarının gézellik ve niteliği korunarak insan kullanımına sunulur. İyi bir mekån organizasyonu fonksiyonel, estetik ve ekonomik ilkelerin ışığı altında yapılır. Planlamada bu ÉÑ ana ilkenin birbirine paralel olması gerekir. Yaşanacak mekån hem fonksiyonel, hem estetik hem de ekonomik olacak şekilde planlanmalıdır. Fonksiyonel olup da estetik ya da ekonomik olmayan veya ekonomik ve estetik olup da fonksiyonel olmayan bir planlamanın fazla bir değeri yoktur. 1.2.1. Estetik İlkeler Estetik, ÖlÑÉlÉ gézellik anlamına gelir. Bir kişinin gözénde ya da duygularında gézel olarak değerlendirilen bir obje, bir başkası iñin gézel olmayabilir. Peyzaj planlamalarında estetik ilkeleri ÉÑ grupta toplanabilir. 1.2.1.1. Ayıklama ( Eliminasyon) Estetik bir göréném elde etmek amacıyla yapılması gerekli ilk işlemdir. Bu işlem, bir dézen iñindeki göze hoş gelmeyen, olumsuz elemanların uzaklaştırılıp gézel bir ortamın ortaya Ñıkarılması amacıyla yapılmaktadır. Ayıklama işlemi estetik göréném sağlanmasındaki en Önemli adımdır. Ayıklama sonrası ÉÑ işlem söz konusudur. a) Olumsuz obje alındıktan sonra yeri boş bırakılır. b) Onun yerine oraya uygun başka obje yerleştirilir. c) Olumsuz obje alınamıyorsa gizlenebilir. 6
Ayıklama, görsel yönden estetik bir sonuñ ortaya koyar. GÖl kenarındaki bir tepe Ézerine Ñıkıp etrafı incelediğimizi déşénelim. Durgun sudaki kayığı, göl Ñevresindeki insanları, bitki ÖrtÉsÉnÉ, Ñakıl taşlarını, kayalıkları vb. göréréz. Bunların hepsi bizi olumlu yönde etkiler. İnsan bunları görmekten mutlu olur. Bu değişik objelerin hepsi bir arada béténlék yaratır. Birinin bile eksikliği insanı etkiler. Bu objelerin hepsi doğal peyzaj denilen göréntéyé ortaya koyar. Deniz kenarına atılmış bir konserve kutusu, şişe, köté koku, gérélté, lastik, egzoz dumanı istenmeyen obje ya da Özellikler insanları bulunduğu ortamdan kañmaya zorlar. İnsan istemediği bu objeleri oradan uzaklaştırmak ister. Bu amañla yapılması gereken işlem ayıklamadır. TÉm bu olumsuzlukları uzaklaştırıp olumlu bir ortam ortaya koymak amacıyla ayıklama yapmamız gerekir. Bazı durumlarda olumsuz objeyi ortadan kaldırma imkånı olmayabilir, o zaman objeyi gizleme işlemi yapılır. Gizleme işleminde, görénmesi istenmeyen objenin ÖnÉne ve yanına başka objeler yerleştirilir. BÖylece istenmeyen obje başka objelerle kapatılmış olur. Ürneğin, göréntéyé bozan bir duvarın ÖnÉne yéksek boylu bitkiler dikilerek görénté kapatılabilir. 1.2.1.2. Uyum ( Harmoni ) Birbirine benzer ve olumlu Özelikleri olan canlı ya da cansız objelerin bir arada kullanılması sonucu ortaya Ñıkan göréném de estetik bir görénémdér. Doğa ile doğa arasında uyum olabileceği gibi obje ile obje arasında veya doğa ile obje arasında bir uyum söz konusudur. Uyum; ÖlÑÉ, biñim, renk, doku bakımından olabilir. Doğa iñinde insan eliyle yapılmış ancak doğa ile kaynaşmış, béténleşmiş gibi görénen insanın yadırgamadığı objeler, doğa ile obje arasında uyum olduğunu gösterir. Ürneğin, doğa ile uyum sağlamış bazı köpréler vardır. Bunlar Ñevre ile béténleşmiştir. Bu Örnekte olduğu gibi bazı objeler doğaya ilave edildiğinde uyum yarattığından insanlar tarafından beğenilip istenilmektedir. İnsan bu objelerle kendini doğa iñinde Ñok daha mutlu hisseder. Boğaz da Anadolu ve Rumeli Hisarları sonradan ilave edilmiş olmakla beraber doğa iñinde uyumlu bir béténlék oluşturmuşlardır. Yine aynı şekilde áin Seddi, dağlık arazide kilometrelerce devam eder. Bu durum tesviye eğrilerine uygun olarak tesis edildiğinden gözémézde etkisi olumludur. Bir yörede bitkisel materyalle yapılan plantasyon Ñalışmasında, bitkilerin o yöreye uyum sağlamasına da dikkat edilmelidir. SeÑilen bitkiler yörenin ekolojik yapısına ve arazi formuna uygun olmalıdır. Yumuşak Ñizgileri olan arazide yuvarlak formlu; dik, keskin Ñizgileri olan arazide piramidal formlu bitkiler kullanılmalıdır. Doğa iñinde yer alan doğal elemanlar arasında bir uyum varsa doğa ile doğa uyumu gerñekleşmiş olur. 7
Fotoğraf 1. 4: Doğa ile kåpránán uyumu 1.2.1.3. Zıtlık Doğanın ya da objenin Önemli ve belirgin olan bir Özelliğinin, kendisine zıt olan bir doğa parñası ya da bir obje ile daha da kuvvetli håle getirilmesi amacıyla yapılır. Doğanın ÖlÑÉ, biñim, renk, doku gibi Özelliklerinden herhangi biri en belirgin olabilir. Bu belirgin Özellik, kendisine zıt olan canlı ya da cansız bir materyalin birlikte kullanımıyla Ön plana Ñıkar. BÖylece Ñok daha dikkat Ñekici håle gelir. Ürneğin, doğada durgun su yézeyinin yanında sivri tepeler zıt bir görénté verir ve durgun su yézeyinin görénéméné Ñok daha kuvvetli bir şekilde oraya koyar. Bu, doğa- doğa zıtlığına Örnektir. Aynı durumun tersi de söz konusudur. Yani durgun su yézeyi, tepelerin sert göréntéséné ( form Özelliğini) daha kuvvetli algılamamızı sağlar. Su yézeyinin yerine sivri, piramidal ağañlar olsaydı bu keskin form iyi algılanamazdı. İki objenin birbirinden farklı olan olumlu Özellikleri her iki objenin de bu Özellikleri sebebiyle daha da dikkat Ñekici olmasına yol añar. Tasarımda kullanılan obje ya da doğanın belirgin ve olumlu bir Özelliği var ise buna zıt objeler kullanarak bu Özellik daha da Ön plana Ñıkarılmalıdır. 1.2.2. Fonksiyonel İlkeler Fonksiyon; işe yararlılık, kullanışlılık ya da amaca elverişlilik anlamına gelir. Peyzaj planlamasında yer alan canlı-cansız her objenin bir fonksiyonu olması gerekir. Fonksiyonu olmayan objeye planlamada yer verilmez. Her mekån, kendi amacına uygun şekilde dézenlenir. Bir ev bahñesi, şehir parkı, spor alanı, botanik bahñesi, sergi alanı, fabrika, okul ayrı işlere yarayışlıdır. Bu sebeple bu mekånların kullanış amañlarına uygun olarak dézenlenmesi gerekir. Bir fabrikanın okul olarak kullanılması olanaksız olduğu gibi, bir okulda yapılacak değişikliklerle onun fabrika håline dönéştérélmesi déşénélemez. 8
Peyzaj planlamasında canlı ve cansız objeler bir arada kullanılacağından bunların ayrı ayrı fonksiyonları déşénélmelidir. İnşai tesisler ve mimari yapı elemanları cansız objelerin tamamını kapsar. Bu objelerin her birinin bir amacı, işlevi vardır. Ürneğin, ev bir ailenin rahatña yaşamasına yarayan bir mekån olmalıdır. Kapı her şeyden Önce bir koruma aracıdır. Pencere ışık alma fonksiyonunu yerine getirir. Bir sınır Ñiti, geñiş ve göréşé engelleyecek ÖlÑÉde ve formda olmalıdır. Bir bahñe yolu, insanların rahatña yérémesine olanak verecek genişlikte ve sağlamlıkta olmalıdır. BahÑe, oturması tasarlanan insan sayısını barındırabilecek ÖlÑÉlerde ve formda tesis edilmelidir. Cansız yapı elemanlarının fonksiyonel olabilmesi iñin bazı teknik ilkelere, ÖlÑÉlere ve formlara göre tesis edilmesi gerekir. Fonksiyonel olarak tesis edilen cansız yapı elemanlarındaki monotonluğu gidermek, estetik bir değer katmak amacıyla değişik materyaller kullanılmaktadır. Ürneğin, pergola kolonları ve kirişlerinde keskin hatlardan ileri gelen monotonluğu giderici séslé profiller, geniş kaplama alanlarının kuruluğunu gideren farklı renk ve dokudaki yapılar, sınır Ñiti, kapı ve duvarların monotonluğunu gideren hareket veren Ñeşitli profiller, eserin ana Ñizgilerine uyumlu olan, konstréksiyonun bir parñası duygusunu uyandıran yapı elemanlarıdır. Peyzaj planlamasında bitki materyalinin de fonksiyonları vardır. DÉzenlemede fonksiyonu olmayan bitki materyaline yer verilmez. BilinÑli bir dézenleme de iğne yapraklı, geniş yapraklı ağañ ve Ñalılar ile yer ÖrtÉcÉlerin her birinin ayrı ayrı fonksiyonları vardır. AÑık ve yeşil alanlarının fonksiyonları şu şekildedir; a) AÑık ve yeşil alanlar yerleşim alanları iñin fiziksel bir denge sağlarlar. AÑık alanlara yer verilmediğinde, farklı Özellikler taşıyan alanlar bir birinden ayrılmaz. AÑık- yeşil alanlar bu farklı dokuları birbirinden ayırır. b) AÑık ve yeşil alanların ışık, hava, gérélté ve yaya gévencesi konularında olumlu sonuñlar yaratan işlevleri vardır. Kent dokusu iñinde belirli hacimde boşluk gerekir. Bunu da añık ve yeşil alanlar sağlar. c) AÑık-yeşil alanlar géréltéyé emerek, yéréyen insanlara elverişli bir ortam sağlarlar. d) AÑık-yeşil alanlar kentlere mikroklimatik Özellikler kazandırır. BÉyÉk şehirlerde yapay bir iklim vardır. Beton, taş binalar doğada yapay bir iklim yaratır. Bu nedenle şehirlerdeki sıcaklık ortamları yazın normalden daha fazla, kışın normalden déşéktér. BÖyle bir ortamda añık yeşil alanlar mikroklimatik ortam yaratan alanlardır. e) AÑık-yeşil alanlar şehirlere her zaman temiz ve serin hava akımı sağlar. Olgun bir yaştaki kayın ağacının 10 kişinin yıllık oksijen ihtiyacını karşılayabildiği saptanmıştır. f) AÑık- yeşil alanlar dinlenme, eğlenme iñin uygun ortamlardır. g)añık- yeşil alanlar kentlerde organik dézen yaratır. Kentlerde mimari yapıların keskin ve sert Ñizgileri, insanlar Ézerinde olumsuz etkiler yaratır. Yeşil alanlar binaların sert Ñizgilerinin yumuşamasına neden olur. 9
h) AÑık- yeşil alanlar mimari elemanlar iñerisinde uygun bir yerleşim sağlarlar. Bir yapının añık ve yeşil iñindeki göréntésé Ñok etkilidir. Ürneğin, Kız Kulesi denizin ortasında olmasıyla dikkat Ñekmektedir. ı) AÑık yeşil alanlar insan ÖlÑÉsÉne göre denge kurarlar. İnsan kendi yaptığı binaların baskısı altında kalarak kendi ÖlÑÉsÉnÉ kaybeder. Psikolojik yönden baskı altındaki insanların kendilerine uygun bir ÖlÑÉ bulmasını añık-yeşil alanlar sağlar. i) AÑık yeşil alanlar estetik değer yaratırlar. GÖzÉmÉzde olumlu bir sonuñ yaratmaları da fonksiyoneldir. j) AÑık yeşil alanlar toprağın Ést kısmını Örtmek suretiyle toprak ve suyu korur, toprak verimliliğini arttırır. k) AÑık yeşil alanlar ekonomik yarar sağlar. Peyzaj amañlı bitkisel Éretim ve pazarlama ile ilgili sektörlerin gelişmesine katkıda bulunur. 1.3. Peyzaj Planlama Aşamaları ( Fiziki Planlama ) Peyzaj planlama, alan kullanımına yönelik Ñalışmaların yapılmasına karar verilen aşamadır. Peyzaj planlamada, planlaması yapılacak alanın peyzaj değerlerine yönelik kaynaklar toplanıp analiz Ñalışmaları yapılır. Peyzajları iyileştirmeye yönelik Ñalışmalar da yapılır. áevre Ñelişkilerinin oluşturduğu olumsuz etkiler ortama uygun duruma getirilir. Peyzaj planlamada Ñalışma ÖlÑekleri 1: 1000 1: 50000 ve ÉstÉdÉr. Herhangi bir alana ilişkin peyzaj planlama Ñalışmalarında, izlenmesi gereken altı ayrı aşama vardır. Bu aşamalar, Alan señimi, SÉrvey Ñalışmaları, Alan analizi, Alan stréktér diyagramı, Avan proje, Uygulama projesi. Kentsel alanlarda ve kırsal alanlarda yapılan planlama Ñalışmalarında başarılı bir sonuñ iñin bu altı aşamanın sırasıyla dikkate alınması gerekir. Peyzaj planlama aşamalarından bir veya bir kañı dikkate alınmaksızın yapılan uygulamalarda, peyzaj planlama Ñalışmalarında başarılı bir sonuñ alınması beklenemez. Geri dönéşé olanaksız hatalar ortaya Ñıkar. 1.3.1. Alan SeÜimi Peyzaj planlama Ñalışmalarına başlarken dikkate alınması gerekli olan ve planlamayı etkileyen en Önemli aşamadır. Her iş bir alan Ézerinde gerñekleşeceğinden uygun alan señimi ile işe başlanmalıdır. Planlama ne kadar gézel olursa olsun uygun alan señilmezse başarılı sonuñ elde edilemez. Ürneğin; otoparkı olmayan bir alışveriş merkezinin ya da şehir iñerisinde bulunan benzin istasyonunun peyzajı ne kadar başarılı olsa da fonksiyonel olarak uygun değildir. 10
Alan señimi ile ilgili olarak fiziki planlama, bölgesel ve kentsel Ñevre dézenlemesi planları, kent planlama Ñalışmaları ile harita genel médérléğénden elde edilecek bilgiler işe başlamadan Önce sağlanmalıdır. Arsa señiminde dikkate alınması gerekli başlıca faktörler şunlardır; Şehir iñinde señilecek arsaların gérélté, toz ve dumandan, endéstriyel yerleşimlerden uzak sakin yerlerde olması arzu edilir. Alt yapının mevcut olması istenir. Arsanın jeolojik yapısının bina inşasına, toprak yapısının da bahñe tesisine uygun olması gerekir. áok dik, heyelan tehlikesi altındaki yamañlar, tuzlu, bataklık ya da kumsal alanlar bahñe tesisine uygun değildir. Bina ve bahñe tesis edilecek arsaların meyil derecesinin %5 ile 10 arasında olması gerekir. Bu tip arazilerin topografik yapısı, hareketli kompozisyonlara olanak sağlar. Ancak tesviye iñin biraz işñilik gerekir. %10 dan daha fazla meyilli arazilerde Ñok hacimli ve pahalı olan kazı dolgu işleri gerekir. Arsa parselleri değişik geometrik şekillerde olabilir. Ün cephesi Ñok dar veya Ñok geniş, arka cephesi Ñok derin veya derinliği olmayan arsalarda Ñalışmak biraz géñtér. Başarılı Ñalışmalar zor elde edilir. Planlamalarda başarıyı etkileyen diğer bir faktör de arsanın béyékléğédér. Ev ile bahñe sahası arasında bulunması gereken asgari oran da 1/8 olarak belirlenmiştir. Ürneğin, 100 metrekarelik bir ev iñin 800 metrekare béyékléğénde bir arsaya gereksinim vardır. 1.3.2. Sárvey Öalışmaları SeÑilen alan ile birlikte, bu alanın iñinde ve dışında kalan her térlé Özellik bu aşamada belirlenir. Başarılı bir planlama iñin arazinin fiziki Özelliklerini ve Ñevresindeki ayrıntıyı bilmek gerekir. SÉrvey Ñalışması mutlaka señilen alan Ézerinde yani yerinde yapılmalıdır. Planlama yapılacak alanın Öncelikle topografik haritası elde edilir. Arazinin toprak durumu hidrolik Özellikleri incelenir. Toprağın fiziksel ve kimyasal Özellikleri, ph sı, taban suyu gibi konular plan Ézerinde işaretlenir. Arazinin Ñevresi ile olan uzak ve yakın ilişkisi incelenir. Doğal bitki ÖrtÉsÉ, hayvanlar ålemi, Önemli ağañlar belirlenmelidir. Elde edilen her térlé bilgi ve verilerin plan ya da harita Ézerinde gösterilmesi sonucu grafik sérvey Ñalışması ortaya Ñıkar. GÖzle görélen varlıkların yanı sıra rézgår, köté koku bu grafik Ézerinde işaretlenmelidir. 1.3.3. Alan Analizi Arazide saptanmış olan Özelliklerden, planlama amacına uygun olarak hangilerinin korunup hangilerinin eleneceğine karar verilir. Ürneğin, dekoratif bir tepe korunurken Ñirkin inşa edilmiş bir bina gizlenmelidir. 11
1.3.4. Alan Stráktár Diyagramı (Leke Plan) Kullanış amacına uygun olarak señilmiş bir alanın Ñeşitli fonksiyonlar iñin kullanma durumunun ortaya Ñıkarılmasında kullanılır. Ürneğin, okul iñin merasim alanı, spor alanı, uygulama bahñesi ve otopark alanı señilmelidir. Okul binası iñin uygun yer saptandıktan sonra diğer kullanımlar uygun yer ve ÖlÑekte leke planı Ézerinde belirtilir. Şekil 1. 1: Bir bahüenin leke planı 1.3.5. Avan Proje (Én Proje) Uygun bir ÖlÑek kullanılarak yapı ve alanlar béyéklékleri ile ortaya konur. Avan proje planlama alanının béyékléğéne göre 1/1000, 1/500, 1/200 ve 1/100 ÖlÑek kullanılarak hazırlanır. Avan projede Özellikle uygulama maliyeti ve şartları başta olmak Ézere ilgilinin isteği doğrultusunda bazı değişiklikler yapılabilir. 12
Şekil 1.2: Bir bahüenin avan projesi 1.3.6. Uygulama Projesi (Kesin Proje) Avan projenin tartışma sonunda geliştirilmiş, olgunlaştırılmış ve uygulamaya hazır duruma getirilmiş son şeklidir. Kesin, ÖlÑekli, ÖlÑÉleri belirtilmiş uygulama projesidir. Uygulama projeleri ile birlikte detay projeleri de Ñizilebilir (kamelya, oturma Énitesi, duvar, otopark gibi). Uygulama projeleri 1 / 200, 1 / 100 ve 1 / 50 ÖlÑekle yapılır. 13
Şekil 1. 3: Bir ev bahüesinin uygulama projesi 1.4. Projeyi Araziye Uygulama Projenin uygulanma aşamasıdır. Plan uygulaması sırasında şu konulara dikkat etmemiz gerekmektedir. Ünce bina ve garaj gibi béyék mimari yapı elemanlarının inşaatı gerñekleştirilir. Tesviye planına uygun olarak béyék kazı ve dolgu işleri tamamlanır. Daha sonra kanalizasyon, sulama, drenaj ve aydınlatma tesisleri ile duvar, teras, havuz, kamelya, parmaklık, merdiven, yol gibi mimari yapı elemanlarının inşaatı gerñekleştirilir. Her térlé inşaat artıkları ve molozlar temizlenir. Arazinin témé plana uygun olarak tesviye edilir. 14
1.4.1. Toprak işleme Genel olarak topraklar, kumlu, killi ya da humuslu olabilir. Bitkiler organik maddece zengin, humuslu topraklarda en iyi gelişimlerini gösterirler. Organik maddece zengin topraklar verimli topraklardır. Ayrıca toprağın bényesinde bitki iñin yarar sağlayacak suyu da en iyi şekilde tutmaktadırlar. Bu tip toprakların drenajı da iyi olur. Sulama yapıldığında göllenme olmaz. KÖkler gevşek yapıda hızlı gelişim gösterirler. TÉm bahñelerde bitki yetişmesi iñin uygun toprak yoktur. Bunun iñin bahñe toprağının ıslah edilmesi gerekir. Islah edilecek toprağın durumuna göre yézeyden itibaren 20 30 40 cm ya da daha fazla bir derinlikte toprağın ıslah materyali ile karıştırılması gerekir. Islah edilecek alan eğer Ñok geniş ise traktör ile sérmek suretiyle karışımı gerñekleştirmek mémkéndér. Eğer az sayıda fidan dikilecek ise lokal olarak bitkilerin dikileceği kısımlar ıslah edilebilir. Bu amañla dikim Ñukurunu biraz genişñe añarak Ñukurun alt ve yan kısımlarına hazırladığımız toprak karışımından eklememiz yeterli olacaktır. 1.4.2. Dikim Dikim Zamanı Bitkilerin dikimi iñin hem ilkbahar hem de sonbahar en uygun mevsimlerdir. BirÑok insan ÑiÑek dikmek iñin ilkbaharı bekler. Üzellikle kışı Ñok sert geñen bölgelerde ilkbaharda dikim yapmak daha uygundur. Buradaki amañ, bitkilerin kışa kadar soğuğa dayanacak şekilde toprağa uyum sağlamalarıdır. Toprağın hiñ donmadığı ya da kısa séreli donduğu ılıman bölgelerde ise sonbahar dikimi tercih edilir. áénké bu bölgelerde yaz sıcağı yeni bitkilere kış soğuğundan daha fazla zarar vermektedir. İklim nasıl olursa olsun bitkilerin yazın dikilmeleri istenmez. Ancak mutlaka dikim yapacak isek, kaplı fidan kullanımı ve Özenli bir bakım ile bu kuralın dışına Ñıkabiliriz. Dikim Aralıklarını Belirleme AğaÑ ya da Ñalı olsun, tém fidanları bilinñli olarak ve uygun aralıklarla dikmek gerekir. BÖylelikle bitkiler béyédéğé zaman iñ iñe girmez ve başka problemler oluşmaz. Ürneğin 1,5 m yayılım gösteren iki Ñalıyı yan yana dikerken; eğer bunlar Ñit ya da rézgår perdesi olmayacaksa en az 1,5 m aralıklı olarak dikmek gerekirken, aynı Ñalının duvardan ya da binadan 75 cm añıkta dikilmesi yeterli olacaktır. áit ya da rézgår perdesi olacak ağañları dikerken ise normal dikimin yarısı ya da daha az mesafe bırakılmalıdır. BirÑok insan seyrek dikilen ağañların görénéménén hoş olmadığını déşéndéklerinden sık dikim yaparlar. Oysa sık dikim yapıldığında birkañ yıl sonra ağañlar béyédékleri zaman alacakları şekil ve béyéklék nedeniyle ağañlar birbiri iñine girerek karışık, yoğun ve Ñirkin görénté oluşturacaklardır. 15
Dikim Öukuru áıplak köklé, topraklı ya da kaplı olsun, bétén fidanların dikimi iñin benzer béyéklékte bir Ñukur añmak gerekir. Uygulama yapacağınız bahñenin toprak Özelliklerine ve kalitesine dikkat ederek fidanın kök hacminin en az iki misli hacimde bir Ñukur añmak gerekir. Dikim Ñukurunun iñerisine dikeceğimiz fidan térénén istediği térden ıslah edilmiş toprak ile doldurmalıyız. Bu durumda kökler ile toprak arasında kolay bir alışveriş sağlanır. BÖylelikle kökler toprağa daha iyi néfuz edecek ve bitkiler hızla béyéyép gelişebileceklerdir. Kaplı fidanı kabından Ñıkarmak iñin kenarından hafifñe vurup, Ñevirip, hafifñe yuvarlayıp ve köklere zarar vermeyecek şekilde Ñıkarmamız gerekir. Fidanları toprağı ile birlikte Ñıkarmalıyız. Fidanı dikim Ñukuruna yerleştirdikten sonra hazırladığımız topraktan ilave ederek dikimi gerñekleştirebiliriz. Dikim yaptıktan sonra fidanı mutlaka sulamalıyız. Yapılan bu ilk sulamaya can suyu adı verilmektedir. 1.4.3. Fidan Destekleme AğaÑlar ve boylu Ñalıların Ñoğu, dikim yapıldıktan sonra rézgårla yıkılmaması ve dézgén béyémesi iñin desteklenmelidirler. AğaÑları desteklemek iñin kullanacağımız kazıklar köklere zarar vermeyecek şekilde dikim Ñukurunun hemen yanına dikilmelidir. Desteklemede kullandığımız kazığı toprak yézeyinden 70 80 cm yukarıdan ağacın gövdesine bağlanır. GÖvdenin zarar görmemesi iñin bağlamada yumuşak ip ya da destek kullanılır. İp 8 Ñizecek şekilde bağlanmalıdır. BÖylece ağañ béyéme sırasında rahatlıkla genişleme olanağı bulacaktır. Şekil 1. 4: Yeni dikilmiş bir fidanda herekleme 16
Şekil 1. 5: Báyák fidanların hereklenmesi 1.4.4. Sulama Yeni dikilmiş bitkiler, kökleri toprakla iyi uyum sağlayamadığında kuruyabilir. Dikimden sonraki ilk mevsim, kökler iñin hafif bir nemlilik yeterlidir. Bitkilerin yeni sérme ve goncalı olduğu dönemlerde fazla miktarda suya gereksinim duyarlar. Kuraklık, genñ bitkilerde az ÑiÑeklenme görélmesine neden olur. Yazın kurak génlerinde, susuzluğa dayanıksız olan Ñalılar, sarılıcı ve yer ÖrtÉcÉ bitkiler dikkatle izlenmeli haftada bir mutlaka sulanmalıdır. AğaÑların kökleri daha derin olduğu iñin kuraklıktan daha az etkilenir. Yaz sonundan itibaren su miktarı azaltılmalıdır. Bitkiler kışın uyku dönemine girmektedirler. Bunun yanında Ñok soğuklarda sulama yapıldığında toprakla birlikte su da donmakta bu da bitkinin köklerinin zarar görmesine neden olacaktır. 1.4.5. Gábreleme BirÑok bahñe kendi besin ihtiyacını kendi karşılayabilse de gébreleme yapmak her zaman iyi sonuñ vermiştir. İlkbaharda yapacağımız yanmış hayvan gébresi ile gébreleme toprağımıza besin sağlamaktadır. Ayrıca toprağın bozulan yapısını iyileştirmiş olmaktadır. ãlkemizde Ñok kullanılan diğer bir yöntem ise, suni gébre ile gébrelemektir. % 5 azot % 10 fosfor ve % 10 potasyum iñeren ve teknik olarak 5: 10: 10 olarak ifade edilen kompoze gébrelerin kullanılmasıdır. Suni gébreyi ihtiyaca göre hazırlanmış miktarda bitkilerin köklerine sermek ve ardından karıştırmak yeterli olmaktadır. Yaz ortasından sonra gébreleme yapılmamalıdır. Eğer gébrelemeye devam edersek bitkilerimizin gelişimini teşvik etmiş oluruz. Bu da zayıf sérgénlerin kış aylarında etkilenmesine neden olacaktır. 17
Resim 1. 1: Peyzajı yapılmış bir evden gåránám 18
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İŞLEM BASAMAKLARI Hayalinizdeki bir evin bahñesini tasarlayınız. ÉNERİLER Hayalinizi béyék tutunuz. Evinizi hangi bölgede yapacaksanız o bölgede yetişen bitkileri göz ÖnÉne alınız. Uygun ÖlÑÉlerde projenizi oluşturunuz. Uygun béyéklékte mukavva bulunuz. Mukavvanın Ézerine projenizi Ñiziniz. Hesaplamalarınızı dikkatli yapınız. Cetveli doğru kullanınız. Materyallerinizin boyutlarına dikkat ediniz. Orantılı yerleşime dikkat ediniz. áevrenizden bulacağınız materyallerle projenizi ÉÑ boyutlu hazırlayınız. Karton, taş, Ñivi, kibrit ÑÖpÉ, kéñék oyuncaklar, ipler, bez parñaları kullanabilirsiniz. Projenizi renklendiriniz. Projenizde kullandığınız materyallerinizi uygun renklerle boyayınız. Uyum ve zıtlık ilkelerine dikkat ediniz. Sınıfa getirerek projenizi anlatınız. Yaptığınız tasarımı arkadaşlarınızın projeleri ile karşılaştırınız. 19
ÉLÖME ÉLÖME DEĞERLENDİRME VE DEĞERLENDİRME Aşağıda verilen değerlendirme sorularını cevaplandırarak faaliyete ilişkin bilgilerinizi ÖlÑÉnÉz. ÉLÖME SORULARI 1. Peyzaj genel olarak.. anlamına gelmektedir. 2. Peyzaj planlaması sonucu gerñekleştirilecek olan yaşama ortamı, bir amaca hizmet etmeli, bir işlevi ve bir yararı olmalı,., olmalıdır. 3. Peyzaj,..olmak Ézere iki şekilde sınıflandırılmaktadır. 4. Doğal peyzaj ; doğada varolan obje ve Özellikler ile doğal hayatın oluşturduğu bir sentezdir. 5. Yaşanacak mekån hem.., hem.. hem de. olacak tarzda planlanmalıdır. 6. Peyzaj planlamalarında estetik ilkeleri,,, ÉÑ grupta toplanabilir. 7. Fonksiyon; işe yararlılık, kullanışlılık,.. anlamına gelir. 8. SÉrvey Ñalışması señilen alan.yapılmalıdır. 9. Bitkilerin dikimi iñin hem. hem de. en uygun mevsimlerdir. 10. Fidanın kök hacminin en az..hacimde bir Ñukur añmak gerekir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı kontrol ediniz. Hatalı yanıtlarınız iñin konuyu tekrar ediniz. Tamamen doğru ise değerlendirme ÖlÑeğine geñiniz. 20
UYGULAMALI TEST Uygulama faaliyetinde kazandığınız bilgi ve beceriler doğrultusunda idealinizdeki okulun tasarımını yapınız. Yapmış olduğunuz Ñalışmayı aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. DEĞERLENDİRME ÉLÖEĞİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır Hayalinizdeki okul bahñesini tasarladınız mı? Uygun ÖlÑÉlerde projenizi oluşturdunuz mu? Uygun béyéklékte mukavva buldunuz mu? Mukavvanın Ézerine projenizi Ñizdiniz mi? Projenizi ÉÑ boyutlu hazırladınız mı? Projenizi renklendirdiniz mi? Sınıfa getirilen diğer projeleri incelediniz mi? DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayısını belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Hatalı yanıtlar iñin bilgi konularını tekrar ediniz. TÉm yanıtlar doğru ise bir sonraki Öğrenme faaliyetine geñiniz. 21
ÉĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÖ ÉĞRENME FAALİYETİ- 2 Uygun ortamları sağlayarak Ñim alanı tesisi yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA áim tohumunun yapısını inceleyiniz. áim tohumunu Ñimlendirmeye Ñalışınız. 2. ÖİM ALAN TESİSİ áim alanların yapımında başarı, bir dizi faktöre bağlıdır. Bu faktörler iñerisinde en Önemlilerinden birisi, Ñim ekilecek alanlarda toprağın, fiziksel ve kimyasal olarak Ñok iyi hazırlanmasıdır. Toprak ekimden Önce fiziki yapısı, yabancı ot, drenaj, ph, bitki besin maddesi gibi birñok Özellik yönénden Ñim ekimine uygun bir duruma getirilmelidir. Daha sonra kaliteli tohumluk, dézenli ekim gibi uygulamalar ile iyi bir Ñim ÖrtÉsÉ elde edilebilir. áim ekiminde başarılı sonuñlara ulaşmak iñin uygulanması gerekenler sıra ile şu şekildedir; Fotoğraf 2. 1: Öim atılmış bir alan 2.1. Ekim Éncesi Yabancı Ot Kontrolá Yabancı ot, Ñim ekim alanlarında Önemli bir sorundur. Toprak, ekime hazırlanmadan Önce yabancı otlar ile mutlaka mécadele edilmelidir. Üzellikle Ñok yıllık, kök sap veya séléklerle yayılan tarla ayrığı, köpek dişi, kanyaş gibi yabancı otlarla mécadeleye Özel Önem verilmelidir. áim ekilecek alanlarda yabancı ot kontrolé değişik yöntemlerle yapılabilir. KÉÑÉk ev bahñeleri veya parklarda yabancı otlar Ñapalanır veya değişik aletlerle sökélér. Toprak işleme sırasında ortaya Ñıkan bitkisel parñalar da toplanarak Ñim alanı dışına Ñıkarılır. Geniş alanlarda Ñapalama veya toplama zor ve masraflı bir işlemdir. Bu alanlarda yabancı ot, toprak işleme veya değişik ot ÖldÉrÉcÉ ilañlar ile kontrol edilebilir. Geniş alanlarda yabancı ot kontrolé, ot ÖldÉrÉcÉ ilañlar ile kısa sérede ve kolayca yapılabilir. 22
2.2. Drenaj TÉm Ñim alanlarında fazla su, bitki gelişimini olumsuz yönde etkiler. GÖllenen veya aşırı su tutan alanlarda kökler yézlek gelişir, bitki béyéme ve gelişimi yavaşlar. Drenaj, bitki kök bölgesindeki fazla suyun uzaklaştırılması işlemidir. Bunun iñin ya yézey drenajı yapılmalı ya da kapalı drenaj yapılmalıdır. YÉzey drenajının yapımı kapalı drenaj yapımından daha ucuz ve kolaydır. áim alanının yapımı döneminde, toprak yézeyine su toplama kanallarına veya yollara hafif bir eğim verilir. BÖylece Ñim yézeyindeki su kolayca akarak su kanallarına ulaşır. Bazı geniş Ñim alanlarında yézey akışını yönlendirmek amacı ile yapılan yézey drenajı yeterli olmayabilir. Ağır topraklarda suyun alt katmanlara kadar sézélmesi ve drenaj sistemi ile uzaklaştırılması Önemli bir sorundur. Ağır topraklara sahip geniş park alanlarında 10 50 cm genişliğinde, 50-100 cm derinliğinde añılan hendeklere iri Ñakıl veya kırılmış taş doldurularak basit bir drenaj oluşturulur. Fotoğraf 2. 2: Öim alanlarında drenaj Üalışmalarından gårántáler ( Değişik drenaj borularının toprağa yerleştirilmesi, drenaj borusunun Üakıl ile årtálmesi, drenaj ağzının Üim alanı dışına verilmesi ) 2.3. Elektrik Su Şebekelerinin Dåşenmesi áim alanların sulanması ve aydınlatılması amacı ile kurulacak sistemlerin boru veya kabloları toprak hazırlığı döneminde döşenmelidir. 23
2.4. Öim Toprağının Hazırlanması áim bitkilerinin kökleri toprağın Ést 20-30 cm lik kısmında gelişirler. HumusÑa zengin, havalanması ve su tutma kapasitesi iyi olan topraklar Ñim iñin uygundur. Fiziksel ve kimyasal Özellikleri yönénden sorunsuz topraklarda herhangi ıslah işlemi yapılmadan ekim yapılabilir. İyi havalanmayan, zayıf topraklarda kökler Ñok yézlek gelişir. áim ekimi iñin toprak hazırlığında ÉÑ ayrı señenek vardır; Hazır bulunan toprağa herhangi bir işlem yapılmadan doğrudan ekim, Toprağın Ést katmanı témé ile sıyrılarak amaca uygun yeni bir toprak karışımı serilmesinden sonra yapılan ekim, Toprağın Ést 20 30 cm lik katmanı değişik organik maddeler ile ıslah edildikten sonra yapılan ekim. KÉÑÉk sorunları bulunan topraklar bazı basit ıslah yöntemleri sonucu ekime uygun håle getirilir. Ürneğin, tınlı yapıdaki toprağa organik maddece zengin toprak eklenmesi uygundur. Herhangi bir işlem yapılmadan veya basit Önlemlerle ıslah edilen topraklar ekimden Önce derince sérélér. Bu işlem geniş alanlarda traktörle Ñekilen pullukla ya da bel gibi aletlerle toprak tavında iken yapılır. Bu işlem yapılırken toprakta mevcut olan yabancı ot, bitki parñaları ortamdan uzaklaştırılır. Ayrıca inşaat artıkları da temizlenmelidir. áim ekimi iñin uygun toprak yoksa toprağın 20-30 cm lik Ést katmanı sıyrılarak yerine yeni toprak serilir. Bir dekar alanda 20 cm lik toprak katmanının hacmi 200 m 3 tér. Ağırlığı ise 200-250 ton arasıdır. 2.4.1. Toprak Islahında Kullanılan Maddeler áim alanların ıslahında veya toprak karışımlarının hazırlanmasında Ñeşitli maddeler kullanılabilir. Bunlar arasında ahır gébresi, peat, perlit, yaprak ÑÉrÉntÉsÉ olabilmektedir. Ahır gébresi organik maddece Ñok zengindir. Toprak ıslahı amacıyla dekara 3 6 ton ahır gébresi ilave edilmelidir. Ahır gébresi ne kadar iyi olursa olsun, toprağa verilmeden Önce hastalık ve yabancı ot tohumlarından mutlaka arındırılmalıdır. 2.4.2. Öim Toprağının Serilmesi ãst toprak katmanı değişik şekillerde ıslah edilen veya yeni bir karışım kullanılan alanlarda, toprağın serilmesi ve drenaj sistemi ile birleştirilmesi béyék Önem taşır. Bitkilerin sağlıklı bir şekilde gelişmeleri iñin 10 30 cm kalınlığında toprak serilmesi ve bu katmanın drenaj borusuna bir hendek sistemi ile bağlanması gerekir. 24
a b c d e f Fotoğraf 2.3: Değişik toprak hazırlığı gårántáleri (a-b-c: Geniş alanlarda makine ile toprak hazırlığı, d-e-f: YamaÜ, orta kaldırım ve káüák ev bahüelerinde el ile toprak hazırlığı) 2.4.3. Toprak Fumigasyonu Toprakta bulunan Ñeşitli hastalık etmenleri, tel kurtları gibi canlılar yanında yabancı ot tohumları ile mécadelede kullanılır. Toprak fumigasyonu toprak hazırlığı bittikten sonra yapılır. Bunun iñin değişik yöntemler kullanılmaktadır. 2.5. Gábreleme áim bitkileri normal béyéme ve gelişmeleri iñin azot, fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum ve kékérde ihtiyañ duyarlar. Bunlar arasında en Ñok azot, fosfor ve potasyuma gereksinim duyarlar. Bitkiler ihtiyañ duydukları bu bitki besin elementlerini suni gébreler veya organik gébrelerden sağlarlar. GÉbreleme genellikle Ñim ekiminden birkañ gén Önce yapılmalıdır. Aksi halde gébre yabancı ot gelişimini hızlandırır. 2.6. Tohum áim tesislerinde başarılı olmak iñin kullanılan tohumun Özelliklerini bilmek gerekir; Yaprakların renkleri koyu yeşilden gri yeşile kadar Ñeşitli tonlarda olabilir. En uygun olanı taze yeşil renkte olanlarıdır. Bu rengin yaz kış korunması gerekir. 25
áim bitkileri devamlı gelişme gösterdiklerinden sérekli biñilmek ister. áim sahalarının baştan hızlı bir gelişme ile sahanın ÖrtÉlmesi daha sonra da yavaş gelişme arzu edilir. Kuraklığa dayanıklı olmaları istenir. áim bitkilerinin Ñoğu sañak köklé olup, kökleri 15-20 cm derinliktedir. Yağışsız geñen yaz aylarında sulama isterler. Üzellikle Ege ve Akdeniz BÖlgesinde kuraklığa dayanıklı olması istenir. Basılmaya dayanıklı olmalıdırlar. Spor ve oyun sahalarında kullanılacak Ñim térleri basılmaya dayanıklı olmalıdır. Uzun ÖmÉrlÉdÉrler. İyi bakımlı Ñimler 15-20 yıl bozulmadan kalmalıdır. Sık biñilmeye dayanıklı olmalıdırlar. áim alanlarının homojen ve dézgén görénéme sahip olması sık biñilerek sağlanır. Yukarı doğru ve toprak Ézerinde yayılma eğiliminde olmalıdırlar. Bazı Ñim bitki térleri sadece yukarı ve yanlara doğru gelişir. Bazıları ise toprakta kök yaparak gelişir. Bu nedenle Ñim karışımlarında her iki tér kullanılmalıdır. Kuvvetli kök gelişimi göstermelidirler. Spor alanlarında ve sık biñilen yerlerde yézeysel köklé térler zarar görér. Bu yerlerde kuvvetli kök gelişimi yapan térler kullanılmalıdır. Kullanılacak térlerin hastalık ve zararlılara dayanıklı olması, tesislerin uzun ÖmÉrlÉ olmasını sağlar. áim alanları tesisinde kullanılan serin iklim Ñim bitkileri dört cins iñinde toplanmıştır. Bunun yanında sıcak iklimler ve az bakımlı yerler iñin yazın yeşil kalan fakat kışın sararan vegetatif organları ile tesis edilen bitkilerde vardır. áim alanlarında kullanılan bitkiler kök ve sap Özellikleri bakımından incelendiğinde kök gelişiminin yazın durduğu, kışın hızlandığı görélmektedir. áim bitkisi gövdeleri, kök sap veya kardeşlenerek béyérler. Serin ve ılık mevsim Ñim térleri 15-21 0 C de iyi gelişir. Sulandıkları zaman yıl boyu yeşilliğini korurlar. Ayrıca sıcak bölgeler ve yazın kullanılan yerlerde Ñim saha tesisinde yalnız veya karışım olarak kullanılabilirler. Sıcak ve kuraklığa dayanıklı térlerdir. Renklerinin gri- mat oluşu ve kışın sararması gibi olumsuz yönleri vardır. Değişik amañlara uygun karışımlar hazır olarak piyasaya sunulmuştur. 2.7. Ekim áim alanların başarılı bir şekilde tesis edilmesi iñin ekim en Önemli uygulamadır. Tohum kalitesi ne denli yéksek olursa olsun, ekim sırasında yapılacak hatalar başarısızlığa neden olur. 2.7.1. Ekim Zamanı áim bitkilerinin ekim zamanının belirlenmesinde toprak sıcaklığı, toprak nemi, yabancı ot durumu, hastalık ve zararlılar ile bazı térlerin Özel Ñimlenme istekleri gibi faktörler göz ÖnÉne alınır. Genel olarak, Ñim bitkilerinin sıcaklık ve nemin en uygun olduğu dönemlerde ekilmesi Önerilir. 26
Serin mevsim Ñim bitkilerinin tohumları en az 1 5 0 C arasındaki sıcaklıklarda Ñimlenebilir. Ancak Ñimlenme séresi Ñok uzar. Sıcaklık arttıkña Ñimlenme hızı ve gécé yékselir. Ekim yatağında sıcaklık 15-20 0C ye ulaştığında Ñimlenme hızlanır ve fideler ekimden kısa bir sére sonra toprak yézeyinde görélér. Sıcaklığın 25 30 0 C Ézerine Ñıkması halinde Ñimlenme oranı yeniden déşer, fide gelişimi zayıflar. 2.7.2. Ekim Derinliği áim bitkilerinde ekim derinliği tohum iriliği ile yakından ilişkilidir. KÉÑÉk tohumlar yézlek, iri tohumlar derinlere gévenle ekilir. KÉÑÉk tohumlu térler normal ekim derinliği 0,2 0,5 cm kadardır. YÉzlek ekilen tohumların iyi bir şekilde Ñimlenmesi iñin toprak yézeyi sérekli nemli tutulmalıdır. 2.7.3. Ekim Şekli áim tohumları elle serpilerek ekilir. Bu yöntemde Önemli olan tohumların homojen dağılımını sağlamaktır. Serpme işlemi rézgårsız bir génde yapılmalıdır. Bununla beraber alet ve makineler kullanılarak da ekim yapılabilir. Ekimlerde zayıf Ñıkış veya Ñim alanında yer yer boşluklar görélebilir. Bunun nedenleri arasında; toprak yézeyinin Ñabuk kuruması, yağmurun ya da sulamanın etkisi ile erozyon, yıkanma ve kaymak tabakasının oluşması sayılabilir. 2.7.4. Kapak DÉzenli bir Ñıkışın sağlanması ve kaymak tabakasının oluşumunun engellenmesi amacıyla tohumların Ézerine kapak atılmaktadır. Kapak tabakası, yağmur ve sulama suyu erozyonunu Önlediği gibi rézgårların olumsuz etkisini de en aza indirir. Ayrıca kapak malzemesinin iyi su tutması, tohumların Ñimlenmesi iñin uygun bir ortamdır. Kapak olarak señim yaparken, hastalık ve zararlılardan arındırılmış olmasına, yabancı ot iñermemesine dikkat etmeliyiz. Bunun yanında uygulama ve bulunma kolaylığına da dikkat etmeliyiz. Yurdumuzda tém bu faktörler göz ÖnÉne alındığında kapak malzemesi olarak ahır gébresi, torf, kaliteli kumlu- tınlı toprak kullanılmaktadır. İyi yanmış ahır gébresi fumige edildikten ve elendikten sonra rahatlıkla kullanılabilir. Tohum ekiminden sonra ahır gébresi olarak toprak yézeyine, térlerin tohum iriliğine göre 0,2-1 cm kalınlığında ( 2 10 m 3 / da ) tabaka halinde serilir ve Ézerinden merdane geñirilir. Ahır gébresinin pahalı olduğu yerlerde gébre + toprak kullanılabilir. Diğer bir kapak malzemesi de torftur. Herhangi bir hastalık ve zararlı etmeni taşımadığı iñin ahır gébresinden daha uygundur. Ancak daha pahalıdır. 2.7.5. Ekim Oranı áim ekimlerinde birim alana atılacak tohum miktarı oldukña değişkendir. Genel bir kural olarak kéñék tohumlarda daha az, iri tohumlu térlerde daha fazla tohum atılır. Ayrıca makine ile ekimlerde elle ekime göre daha az tohum kullanılır. áim alanlarında kardeş sıklığı térlere göre değişiklik gösterir. áim ne kadar Ñok kardeşlenirse o kadar az tohum atılabilir. Kaliteli Ñim Ñeşitlerinin Ñok kardeşlendiği déşénélérse atılacak miktarın daha da az olacağı şéphesizdir. Ancak birim alana fazla tohum kullanılması ilk Ñıkış döneminde olumlu bir etki yapar. 27
2.8. Sulama áimlenme ve sérme döneminde toprak nemi son derece Önemlidir. Genel kural, ekim derinliğinin 3 4 hafta sére ile nemli tutulması iyi bir Ñıkış iñin gereklidir. Zayıf Ñıkışın en Önemli nedenlerinden birisi de bu tabakanın dézenli ve yeterli bir şekilde sulanmamasıdır. Kurak ve yarı kurak bölgelerde yılın béyék bir böléménde toprak yézeyi Ñabuk kurur. Tohumlar Ñimlenme iñin yeterli nemi bulamazlar. Tohumların iyi bir Ñıkış yakalayabilmesi iñin dézenli sulanmaları gerekir. Tohum ekiminden sonra sulama sıklığı da Önemlidir. Sabah erken ve akşam saatlerinde toprağın Ést 4 5 cm lik tabakası nemli kalacak şekilde sulanması yeterlidir. 2.9. Öimlenme ve Sárme Fotoğraf 2. 4: Öimlerin sulanması Ekilen tohumların Ñimlenmesini iklim ve toprak şartları béyék ÖlÑÉde etkiler. Hızlı bir Ñimlenme iñin ortamda, yeterli su ve oksijenin bulunması, sıcaklık ve ışık şartlarının da uygun olması gerekir. áimlenme işlemi tohumun su alması ile başlar. Ekilen tohumlar, bitki téréne göre ve ekim mevsimine bağlı olarak 7-21 gén arasında Ñimlenirler. Uygun şartlarda ekilen tohumlardan bir sérgén ve sayıları 3 5 arasında değişen Ñim kökleri ve tekli yaprakñık oluşur. BaşlangıÑta sarı renkli olan sérgénler toprak yézeyine ulaştığında yeşil renk alır. áim kökleri bir sére görev yaptıktan sonra esas kökler gelişmeye başlar. áim alanlarda köté veya seyrek Ñıkışa Ñok rastlanır. Bunun nedeni olarak, köté tohum, derin ekim, kaymak tabakası bağlama, gébre ve ilañ zararı, tuzluluk, hastalık ve zararlıların olumsuz etkileri sayılabilir. 2.10. Öim BiÜimi áıkış sonrası yapılacak ilk biñim Ñok Önemlidir. İlk biñim bitkinin yayılmasını, kardeşlenmesini ve sıklaşmasını hızlandırır. BiÑim bitkiler fazla boylanmadan yapılmalıdır. BiÑim geñ yapıldığı takdirde bitkilerin dip kısımları sararır. İlk biñim térlere göre değişir. Ancak tém Ñim térlerinin 6 8 cm yéksekliğe eriştiğinde ilk biñimi uygundur. BiÑim de genel olarak fidenin 2/3 ÉnÉn kalması, yani bitkilerin 4 5 cm yékseklikten biñilmesi Önerilir. Derin biñimler bitki ÖrtÉsÉnÉn hızla seyrelmesine neden olur. 28
Hafif topraklarda ilk biñimden hemen Önce hafif bir merdane geñirilmesi bitkilerin biñim sırasında sökélmelerini engeller. Bazen biñim sonrasında yeniden bir merdane geñirilmesi bitki kökleri ile toprağın iyice teması añısından olumlu sonuñlar doğurur. Ancak merdaneleme toprak kuru iken yapılmalıdır. Yaş ve ağır topraklarda merdaneleme olumsuz sonuñlar verebilir. Fotoğraf 2.5: Toprağın ince tesviyesinden Üim alanının oluşumuna kadar geüen evreler 29
UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ İŞLEM BASAMAKLARI Kendinize uygulama yapabileceğiniz uygun bir yer señiniz. ÉNERİLER SeÑtiğiniz ortamın ışık durumuna dikkat ediniz. áok rézgår alan yerler olmamasına dikkat ediniz. Eğimli yerleri tercih etmeyiniz. Toprağınız Ñim ekimine uygun değilse toprağınızı ıslah ediniz. Ekime başlamadan Önce mutlaka yabancı otla mécadele ediniz. Uygulama yapacağınız yerde sulama yapmak iñin rahatlıkla suya ulaşabiliniz. áok ağır yapıya sahip toprağa sahipseniz ahır gébresi veya organik gébre uygulaması yapabilirsiniz. Eğer toprağınız Ñok geñirgen bir yapıda ise toprağın su tutmasını arttırıcı işlemler yapınız. Yabancı otlarla mécadele yöntemlerini Öğreniniz. Size uygun yöntemi uygulayınız. Toprağın tesviyesini yapınız. Eğer elinizle mécadele yapıyorsanız mutlaka artıkları uygulama ortamından uzaklaştırınız. Tesviye yaparken eğime dikkat ediniz. Toprak yézeyinde Ñukurlukların ya da tepeliklerin oluşmasına izin vermeyiniz. áim tohumunu señiniz. Uygulayacağınız alana ne kadar Ñim kullanacağınızı tespit ediniz. áim tohumlarının ekimini usulé ile yapınız. serpme Ortamınıza uygun Ñim tohumunu belirleyiniz. TÉm alana eşit miktarda tohum atımına Özen gösteriniz. RÉzgårsız havada Ñim tohumunuzu atınız. Tohumlarınızın Ézerini Örtmek amacıyla kapak atınız. áok sık ya da Ñok seyrek tohum atmayınız. Kapağın temiz materyalden oluşup oluşmadığına bakınız. 30
Sulama yapınız. İlk biñim işleminin zamanını belirleyiniz. Periyodik bakım yapınız. Kapak ince bényeli materyalden olmalıdır. áim Ñıkıncaya kadar sabah ve akşam olmak Ézere iki kez sulama yapınız. áim Ñıktıktan sonra akşam Ézeri ya da sabah sulama yapınız. áimler Ñıktıktan sonra, bitkiler 4 5 cm olunca ilk biñimi yapınız. İlk biñim işleminden sonra merdane ile geñiniz. Sulama yapınız. áim biñmeyi unutmayınız. 31
ÉLÖME ÉLÖME DEĞERLENDİRME VE DEĞERLENDİRME Aşağıda verilen değerlendirme sorularını cevaplandırarak faaliyete ilişkin bilgilerinizi ÖlÑÉnÉz. ÉLÖME SORULARI 1. áim ekim alanlarında., ekime hazırlanmadan Önce yabancı otlar ile mutlaka mécadele edilmelidir. 2. Bitkilerin sağlıklı bir şekilde gelişmeleri iñin. cm kalınlığında toprak serilmesi gerekir. 3. Serin ve ılık mevsim Ñim térleri 0 C de iyi gelişir. 4. Sıcaklık Ñimlenme hızı ve gécé yékselir. 5. áim ne kadar Ñok kardeşlenirse o kadar.atılabilir. 6. Hızlı bir Ñimlenme iñin ortamda, yeterli.ve oksijenin bulunması, sıcaklık ve. şartlarının uygun olması gerekir. 7. áimlenme ve sérme döneminde son derece Önemlidir. 8. İlk biñim bitkinin..,,. hızlandırır. 9. BiÑim geñ yapıldığı takdirde bitkilerin kısımları sararır. 10. Hafif topraklarda ilk biñimden hemen Önce hafif bir..geñirilmesi bitkilerin biñim sırasında sökélmelerini engeller. DEĞERLENDİRME Yanıtlarınızı kontrol ediniz. Hatalı yanıtlarınız iñin konuyu tekrar ediniz. Tamamen doğru ise değerlendirme ÖlÑeğine geñiniz. 32