- İşletmelerin Sınıflandırılması - Şirket Türleri - Kurumsallaşma
İşletmeleri genellikle değişik açılardan sınıflandırmak ve inceleme konusu yapmak mümkündür. Böyle bir sınıflandırmada işletmeler: -Tüketici veya alıcı türüne göre işletmeler, -Ürettikleri mal ve hizmet türüne göre işletmeler, -Üretim araçlarının mülkiyetine göre işletmeler, -Kullandıkları üretim teknolojilerine göre işletmeler, -Büyüklüklerine göre işletmeler, -Hukuki yapılarına göre işletmeler, olarak gruplandırılabilirler.
Tüketicilerin (alıcıların) çeşidine göre işletmeler başlıca üç türlüdür: -Başka işletmeler için mal üreten işletmeler, -En son (nihai) tüketiciler için mal üreten işletmeler, -Hem nihai tüketicilere, hem de diğer imalat işletmelerine mal üreten işletmeler.
Ürettikleri mal ve hizmet türüne göre işletmeler ikiye ayrılırlar: - Dayanıklı mallar üreten işletmeler, - Dayanıksız mallar üreten işletmeler. Genelde uzun süreli olarak kullanılan makina, otomobil, televizyon, buzdolabı, bilgisayar gibi mallar dayanıklı mallar olarak adlandırılır. Kâğıt, kalem, defter, sigara, gıda maddeleri vb. mal grupları ise, dayanıksız mallar sınıfına girer.
Bu sınıfa giren işletmeler 4 gruba ayrılır: - Özel işletmeler, - Kamu işletmeleri, - Karma işletmeler, - Yabancı sermayeli işletmeler.
İşletmeler, kullandıkları üretim teknolojilerinde hakim konumdaki üretim faktörlerine göre sınıflandırılmaya tabi tutulabilirler. Bir bakıma işletmeleri teknik özelliklerine göre ayırıma tabi tutan bu sınıflandırmada işletmeler emek ve sermaye yoğun olarak iki grupta toplanabilir. Emek yoğun işletmelerin belirgin özelliği, ürettikleri mal ve hizmetlerin toplam maliyetleri içerisinde işçilik giderlerinin büyük yekûn tutmasıdır. Bu işletmelere örnek olarak; tekstil, tesviyecilik ve optik dalları gösterilebilir.
Sermaye yoğun işletmelerin toplam varlıkları içerisinde sabit varlık değerleri önemli yer tutar ve buna bağlı olarak yüksek miktarda sermayesi bulunan işletmelerdir. Bu işletmelerde sabit sermayenin amortisman giderleri ile faizler temel maliyet giderlerini oluştururlar. Demir-çelik, petro-kimya ve demiryolu işletmeleri bu tür işletmelere verilebilecek örneklerdir.
İşletmeleri sınıflandırırken, işletmenin kuruluş yerinin büyüklüğü, istihdam edilen personelin sayısı, üretim ve satış hacmi, öz sermaye, faaliyet kârı vb. kıstaslar önem arz eder. Büyüklük açısından işletmeler mikro işletmeler, küçük işletmeler, orta işletmeler, büyük işletmeler ve dev işletmeler olmak üzere beşli bir sınıflamaya tabi tutulabilir.
İşletmeleri büyüklük veya irilik açısından sınıflandırırken değişik ölçülerden yararlanmak mümkündür. Bu ölçülerden en yaygın biçimde kullanılanlar şöylece sıralanabilir: -İşletmenin sahip olduğu sermaye, işletmede çalıştırılan personel sayısı, -İşletmede belirli bir sürede işlenen hammadde miktarı ve bunun yardımıyla sağlanan üretim hacmi, -İşletmede kullanılan makine ve tezgahların sayısı, -Belirli bir sürede harcanan enerji miktarı, -Belirli bir dönemde çalışanlara ödenen ücretler toplamı, -Belirli bir sürede yapılan satışların hacmi, -İşletmenin kapladığı alan, sahip olduğu bina sayısı, sosyal yapılar vb. gibi.
KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ İŞLETMELERİN TANIMI, NİTELİKLERİ VE SINIFLANDIRILMASI HAKKINDA YÖNETMELİK MADDE 5 KOBİ ler aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır. a) Mikro işletme: On kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri bir milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler. b) Küçük işletme: Elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri sekiz milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler. c) Orta büyüklükteki işletme: İkiyüzelli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri kırk milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler.
Büyük işletmeler: 250 kişiden fazla personel istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı 40 milyon TL den fazla olan işletmelerdir. Dev işletmeler: 2000 ve daha fazla personel istihdam eden işletmelerdir.
1. Tek Kişi İşletmeleri: İşletme sahipliği tek bir kişide toplanır. Faaliyetlerle ilgili kararlar bir kişi tarafından alınır, uygulanır denetlenir. 2. Şirketler (Ortaklıklar): Ortak ekonomik amaç ve çıkarları gerçekleştirebilmek amacıyla birden çok kişinin emek ve sermayelerini bir araya getirmeleriyle kurulan işletmelerdir.
Şirketler Adi Şirketler Ticaret Şirketleri Kişi (şahıs) şirketleri Sermaye şirketleri Kollektif şirket Komandit şirket Anonim şirket Limited şirket Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket
2.1. Adi Şirketler: İki veya daha fazla kişinin emek ve mal varlıklarını ortak bir amaca ulaşmak için birleştirmeleri konusunda yaptıkları sözleşme ile meydana getirdikleri ortaklıklardır. 2.2. Ticaret Şirketleri 2.2.1. Kişi (Şahıs) Şirketleri: Ortak ekonomik çıkarlar doğrultusunda, belirli sayıdaki kişilerin kurdukları ve bütün mal varlıkları ile sorumlu oldukları şirketlerdir. a) Kollektif Şirket: Ticari bir işletmeyi bir ticaret ünvanı altında işletmek amacıyla gerçek şahıslar arasında kurulan ve ortaklarından hiçbirinin sorumluluğu şirket alacaklarına karşı sınırlandırılmamış olan şirketlerdir. Ortakları, şirket borç ve taahhütlerinden dolayı üçüncü şahıslara karşı müteselsilen ve bütün mal varlıklarıyla sorumludur. b) Komandit Şirket: Ticari bir işletmeyi, bir ticaret ünvanı altında işletmek amacıyla kurulan ve şirket alacaklılarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluğu sınırlandırılmamış ve diğer ortak veya ortakların sorumluluğu belirli bir sermaye ile sınırlandırılmış olan şirketlerdir.
2.2.2. Sermaye Şirketleri a) Anonim Şirket: İktisadi konularda faaliyette bulunmak üzere kurulan, bir ticaret ünvanına sahip, sermayesi belirli (en az 50.000TL) ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnızca sahip olduğu mal varlığı ile sorumlu bulunan sermaye şirketi türüdür. Pay sahipleri yalnızca taahhüt etmiş oldukları sermaye payları ile şirkete karşı sorumludurlar.
Anonim Şirketlerin Üstünlükleri Ortakların sorumlulukları sermaye payları ile sınırlıdır. Yönetimde genellikle profesyonel kişilerin görev almaları sonucu işletme karlılığı maksimum kılınabilir. Şirketin veya payların devri kolaydır. Büyüme yeteneği fazladır. İşletme büyüklüğünün çeşitli avantajları ile birlikte, işletme sürekliliği de sağlanabilir.
Anonim Şirketlerin Sakıncaları Kuruluş işlemlerinde formalite fazlalığı ve karışıklık vardır. Yasal düzenlemeler sonucu esnek olma özellikleri azalmaktadır. Yönetimi daha güçtür. İyi yönetilemediği durumlarda ortaya çıkan finansal güçlükler işletmelerin iflasına yol açabilir.
b) Limited Şirket: Bir veya daha fazla gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret ünvanı altında kurulan, ortakların sorumluluğu koymayı taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı ve esas sermayesi belirli (en az 10.000 TL) olan şirketlerdir. Ortaklar tarafından konulan sermaye için hisse senedi çıkarılmaz. c) Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket: Sermayesi paylara bölünen ve ortaklardan bir veya birkaçı şirket alacaklılarına karşı bir kollektif şirket, diğerleri bir anonim şirket ortağı gibi sorumlu olan şirketlerdir.
3. Kooperatifler: Belirli bir ekonomik faaliyette bulunmak (üyelerine ucuz ve kaliteli konut yapmak, üyelerin çeşitli amaçlarla kullanacağı kredilere kefil olmak, üyelerinin ürünlerini uygun fiyat ve koşullarda satılmasını sağlamak) üzere kurulan, ortak alınan, işletilen ve toplam karı ortak üyelerce paylaşılan gönüllü kuruluşlardır.
- Konu ne olursa olsun her türlü etkileşimde belirli kuralların hakim olması. - Tekrarlanan eylemlerin, alışkanlıkların topluluklar içerisinde nasıl standart hale geldiği yada kuralımsı bir nitelik kazandığı ile ilgilidir. - İşletmenin bir sistem haline gelmesidir. - Konu ne olursa olsun her türlü etkileşimde belirli kuralların hakim olması. - Firmaların belli amaçlar ve hedefler doğrultusunda belirli ilke ve değerler çerçevesinde yönetilmesidir. - İşletmede neyin nasıl yapılacağının standart hale getirilmesidir. -
- Halka açık şirketler SPK nın yayımladığı Kurumsal Yönetim Tebliği ne tabidir. - Kurumsal yönetim ilkeleri aşağıdaki gibidir: - Şeffaflık: Şirketin geçmiş dönem finansal performansı, geleceğe yönelik amaç ve hedefleri, karşılaşabileceği önemli riskler, kurumsal yönetimi, hissedarlık yapısı, iş ve faaliyetleri hakkında yeterli doğru bilginin zamanında ilgililere açıklanmasıdır. - Hesap verebilirlik: Yönetime ilişkin kural ve sorumlulukların açık şekilde tanımlanması, şirket yönetimi ve hissedar menfaatlerinin yönetim kurulu tarafından gözetilmesini ifade eder.
- Halka açık şirketler SPK nın yayımladığı Kurumsal Yönetim Tebliği ne tabidir. - Kurumsal yönetim ilkeleri aşağıdaki gibidir: - Sorumluluk: Şirketin hissedarları için değer yaratırken toplumsal değerleri yansıtan mevzuata ve düzenlemelere de uyum göstermesini ifade eder. - Adillik: Azınlık ve yabancı hissedarlar dahil olmak üzere tüm hissedarların korunması olarak iade edilmektedir. Tüm hak sahiplerine eşit davranılmasıdır.
- Şirketin amaçlarına uygun bir organizasyon yapısı tespit edilmesi - İşin geleceğinin planlanması - İş ve görev tanımlarının tam olarak yapılması - İşletme içi kuralların belirlenmesi ve yönergelerin oluşturulması - İşletmede iş akış şemalarının oluşturulması ve bunların belge haline getirilmesi - Yetki ve sorumlulukların objektif ve net olarak belirlenmesi - Yetki ve sorumlulukların doğru kişilere verilmesi - Nihai kararların gerekli kişi ve mercilere danışılarak alınması
Üst Düzey Yönetim (Stratejik Düzey) Orta Düzey Yönetim (Koordinatif Düzey) Alt Düzey Yönetim (Operasyonel Düzey)
Genel Müdür Genel Müdür Yardımcısı İdari İşler Müdürü Teknik İşler Müdürü Satış Müdürü Üretim Müdür Yrd. Üretim Şefi Ustabaşı Ustabaşı Ustabaşı
Başkan Üretim Pazarlama Finans Personel
Başkan Batı Bölgesi Orta Anadolu Doğu Bölgesi *İstanbul *Çanakkale *Bursa *İzmit *Balıkesir *Ankara *Konya *Afyon *Kayseri *Aksaray *Erzurum *Malatya *Diyarbakır *Van *Kars
Üst Düzey Yönetici (Müdür) Ticari Bankacılık Kurumsal Bankacılık Portföy ve Fonlar Perakende Banka Faaliyetleri ve Bilgi Servisleri Banka İşletmeciliği Uluslar arası Bankacılık Topluluk Bankacılığı Kurumsal Bankacılık Portföy ve Yatırım Bankacılığı Faaliyetler Gayrımenkullar Uluslar arası Fonlar ve Döviz Değişimi Parasal Misyon Bilgi Servisi