- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p. 39-53, ANKARA-TURKEY IĞDIRIN MĠLLĠ MÜCADELEYE KATKISI: IĞDIR ĠSTĠKLAL MADALYASI SAHĠPLERĠ * Cengiz ATLI ** ÖZET İstiklal madalyası, 15 Mayıs 1919 tarihinden 9 Eylül 1922 tarihine kadar Kurtuluş Savaşı nda kahramanlık gösteren kişilere verilmiştir. 29 Kasım 1920 de bu durum, TBMM de kanun olarak kabul edilerek cephede savaşan veya geri hizmette çalışan herkese hiçbir ayrım gözetilmeksizin bu madalya verilmiştir. Dolayısıyla milli mücadeleye katkının en önemli göstergelerinden birisidir. Mezkûr zaman zarfında toplam 95.261 kişiye İstiklal Madalyası verilmiştir. I. Dünya Savaşı nın sona ermesinden sonar Elviye-i Selâse de Cenûb-ı Garbî Kafkas Hükümeti kurulduğu zaman, Iğdır bu hükümet sınırları içerisindeydi. 1920 ye kadar işgal altında yaşayan Iğdır, Kazım Karabekir in ileri doğu hareketi sonrasında 14 Kasım 1920 de Anadolu ya katıldı. Hem kendi bölgelerinin hem de ülke savunmasında önemli görevler üstlenen Iğdır halkından 270 kişi İstiklal Madalyası aldı. Ayrıca bu kişiler, sadece doğu ve güneydoğu cephesinde değil, yoğun mücadelelerin yaşandığı batı cephesinde de görev almışlardır. Bu nedenle milli mücadeleye katkılarının oldukça fazla olduğunu söylemek mümkündür. Iğdır ın 1927 nüfus sayımında, şehrin merkez nüfusu 3716 dır. Bu sayının 1391 i kadın, 2325 i ise erkektir. Şehre bağlı köylerde nüfus, 5330 u kadın 5606 sı erkek olmak üzere toplam 10.936 dır.toplam nüfus içerisinde, kadın ve çocuk nüfusu bir yana bırakılıp Iğdır da 270 kişinin istiklal madalyası sahibi olduğu düşünüldüğünde Iğdır halkının milli mücadeleye katkısının ne derece fazla olduğu anlaşılacaktır. Anahtar Kelimeler: İstiklal Madalyası, Türk Milli BağımsızlıkSavaşı, Iğdır, TürkiyeBüyük Millet Meclis * Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr. Iğdır Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, El-mek: cengiz3636@hotmail.com
40 Cengiz ATLI IGDIR S CONTRIBUTION TO THE NATIONAL STRUGGLE: THE INDEPENDENCE MEDALISTS OF IGDIR ABSTRACT Independence medals were given from 15 May 1919 to 9 September 1922 to those who showed heroism in the Turkish National Struggle for Independence. This was accepted and legislated in the Turkish Grand National Assembly on 29 November 1920 and the medals were given to those regardless of any distinction whether they served in the military front or behind the front line. Therefore Independence medal is one of the most significant signs of the contribution to the National Struggle. During the period referred above, total 95.261 Independence medals were given to the right holders. When the South-West Government (Cenubigarbi) was established in the Three Cities (Elviye-i Selase) after the end of the First World War, Igdır was in the borders of this government. Igdır, where was under the military occupation until 1920, was annexed into the lands of Anatolia on 14 October 1920 after the pro-east movement led by Kazım Karabekir Pasha. From Igdır s folk who undertook crucial duties both for the rescue of their vicinity and for the defense of the country 270 people took independence medals. Moreover these people not only served in the east and southeastern frontline but also they fought in the west front line where intense combats were experienced. For this reason, it is possible to argue that their contribution to the National Struggle was great. Igdır s total centrum population was 3716 in the 1927 census. Women constituted the 1391 of this population and men s number was 2325. In the villages, women constituted the 5330 of the population, while men s number was 5606, which corresponded to 10.936 in total population. When the population of woman and children are put aside out of the total population and when 270 people, who had the Independence medals, are taken into consideration, it can be understood how much Igdır s folk contributed to the National Struggle. Key Words: The Independence Medal, the Turkish National Struggle for Independence, Igdır, the Turkish Grand National Assembly Giriş Bu çalıģmanın dikkat çekmek istediği nokta Ġstiklal Madalyası nın tanımını yapılarak Iğdır ve çevresinde Ġstiklal Madalyası almaya hak kazanan insanları tanıtmaktır. ÇalıĢmada Askerlik ġubesinden elde edilen orjinal arģiv belgeleri ıģığında tarama yöntemi kulanılmıģtır. Aynı zamanda TBMM ZC, Resmi Gazete ve dönemi aydınlatan kitap ve makalelerden de yararlanılmıģtır. Madalya sözcüğü Ġtalyanca Madaglia kelimesinden gelmektedir. Günümüzde sözlük anlamı ise savaģlarda baģarı ve kahramanlık gösterenlere, yarıģlarda ve sergilerde derece alanlara ödül, bazen de önemli bir olay dolayısıyla ilgililere hatıra olarak verilen niģandır 1.Madalyalar çıkarılma nedeninin etkinliğine göre altın, gümüģ, bakır gibi madenlerden yapılır. Genellikle göğse 1 Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük, Ankara, 2009, s.1321
Iğdırın Milli Mücadeleye Katkısı: Iğdır İstiklal Madalyası Sahipleri 41 takılmaları nedeniyle yuvarlak, elips veya oval Ģeklinde yapılır 2. Madalya almaya hak kazananlara madalya ne zaman, ne maksatla ve kime verildiğini belirten Berat adındaki belge ile verilir. Berat rütbe, niģan ve imtiyaz verildiğini bildiren ferman anlamındadır 3. Madalya, Türk Ġslam dünyasına 1730 yılından sonra girdi. Ġlk madalya dikdörtgen Ģeklinde olup I.Mahmut zamanında çıkarıldı. Altın olan bu madalya Ferahi adını taģıyordu. Daha sonraki tarihlerde III. Osman, I. Abdülhamit, Sultan Abdülaziz, II. Abdüllhamitve V.Mehmed (Sultan ReĢad) döneminde de farklı madalyalar çıkarıldı 4. Türk tarihindeki en önemli madalyalardan birisi 29 Kasım 1920 de TBMM nde kabul edilen ve 4 Nisan 1921 tarihinde 66 kanun numarasıyla Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Ġstiklal Madalyasıdır 5, Ġstiklal Madalyasının ön yüzünde üstte Ankara Ģehri ortada TBMM nin resmi vardır. Arka kısımda ise zafer ve barıģa iģaret eden güneģ ıģınları görülmektedir. Meclis binasının sağında 23 Nisan solunda ise 1336 (1920) tarihi vardır. Meclis binasının altında bulunan dünya haritası bilgiyi, orak ve tırpanlar tarıma önem verileceğini iki taraftaki meģalelerde barıģı anlatır. En altta kağnısıyla birlikte bir köylü kadını Milli Mücadelede Türk kadınının gösterdiği kahramanlığı anlatmaktadır. Madalyanın ön yüzünde ayrıca ay yıldızla çevrilmiģ olarak Misak-ı Milli sınırlarını gösteren Türk haritası vardır. Bu harita üzerindeki tek yıldız Ankara Ģehrini iģaret etmekte yıldızlardan çıkan ıģınlardan birisi Kars a kadar uzanmaktadır. Madalyanın en altında ise yapılıģ tarihi olan 1 TeĢrinisani 1338 (1Kasım 1922) tarihi bulunmaktadır. Madalyanın çapı 35x55 mm.; ağırlığı ise 15.55 gramdır. Ġstiklal Madalyası malzeme olarak pirinçten yapılmıģtır. Milletvekillerine verilen madalyanın Ģeridi yeģil, cephede bulunanların kırmızı, cephe gerisinde bulunanların beyazdır. Cephede görev almıģ milletvekillerinin madalya Ģeritleri yarı kırmızı yarı yeģildir.30 Mayıs tarihinde 869 sayılı kanun ile Ġstiklal Madalyası Ģeritlerinin kırmızı renkte olması kararı alındı 6. Ġstiklal Madalyası sağ göğüs üzerinde taģınır 7. Medeni haklarını kaybedenlerle cinayet suçundan hüküm giyenler Ġstiklal Madalyasını taģıma hakkını kaybederler 8. Ġstiklal Madalyası 15 Mayıs 1919 tarihinden 9 Eylül 1922 tarihine kadar süren KurtuluĢ SavaĢında cephede veya cephe gerisinde kahramanlık ve fedakârlık gösteren kiģilere verildi. Milli Mücadelede gösterilen baģarıdan dolayı Mustafa Kemal PaĢa ülkenin düģman iģgalinden kurtarılmasında emeği olan kiģileri manevi anlamda ödüllendirmek amacıyla Ġstiklal Madalyası hazırlanması için bir komisyon oluģturdu. Saruhan (Manisa) Milletvekili Mustafa Necati (Uğural) BeyĠstiklalMadalyasıyasatasarısınıhazırlamaklagörevlendirildi. BeĢ maddeden oluģturulan tasarı 2 Ağustos 1920 tarihinde hazırlandı. Tasarı 12 Ağustos 1920 de Tasarı Komisyonuna gönderildi 9.6 Eylül 1920 de meclis görüģmelerinde tasarı komisyonu tutanağı okundu. Yapılan seçimle tasarı Milli Müdafaa Komisyonuna gönderildi. 2 Ekim 1920 de Milli Müdafaa Komisyonunda tasarı incelenerek meclise gönderildi. 29 Kasım 1920 de 92 üyenin katıldığı görüģmeler sonucunda 54 kabul, 36 ret ve 2 çekimser oyla tasarı kabul edildi. Kanun tasarısı 4 Nisan 1921 tarihinde 64 sayılı kanun ile resmi gazetede yer alarak resmileģti 10. Ġstiklal Madalyası nın Ģeklinin belirlenmesi için darphane tarafından tasarım yarıģması yapıldı. 9 Ocak 1923 de yarıģmayı Mesrur Ġzzet Bey in 2 İstiklal Madalyası Tarihçesi ve Tanıtımı, İstiklal Madalyası Varisleri Derneği, Ankara, 1996, s.17 3 Ferit Develioğlu, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Sözlük, Ankara, 2000, s.85 4 T. Nejat Eralp, Osmanlılarda NiĢan ve Madalya,Türkler Ansiklopedisi, C.13, Ankara, 2002, s.1231-1236 5 Resmi Gazete, 4 Nisan 1921, S.9; Düstur, 3/1, s. 111; TBMMZC, 3/43, s. 75.512; TBMMZC, 5/90, s. 191; TBMMZC, 6/104, s. 102.137. 6 Resmi Gazete 20 Haziran 1936 No: 403; TBMMZC, 25/100, s.153 244 597 635-639 7 Cihat, Göktepe, İstiklalMadalyası AlanKarslılar, Atatürk Dergisi, C.3, S.4, Erzurum, 2003, s.92. 8 Milli Savunma Bakanlığı Askere Alma Daire Başkanlığı Arşiv Bilgileri 9 TBMMZC, 3/43, s.75 512; TBMMZC, 5/90, s.191; TBMMZC, 6/104, s.102 10 Resmi Gazete, 4 Nisan 1921, No: 9; Kanunlar Dergisi C.1; TBMMZC, 3/43,s. 75. 512. 514; TBMMZC, 5/90 s.191; TBMMZC, 6/104, s. 102. 111. 119. 137
42 Cengiz ATLI (Ahmet Mesrur Durum) yaptığı tasarı kazandı 11. 12 Ocak 1923 de 381 sayılı yasa çıkarılarak Ġstiklal Madalyası nın Ġzmir in iģgal tarihi olan 15 Mayıs 1919 dan savaģın bitiģ tarihi olan 1 Kasım 1923 tarihine kadar geçen zamanda yapılan hizmetlere karģılıkverilmesihükmebağladı 12. 21 Kasım 1923 de meclisin 65. toplantısında Mustafa Kemal PaĢa ve 23 arkadaģına 66 sayılı kanunun 2.ve 5. maddelerine dayanılarak Ġstiklal Madalyası verildi 13. Belirlenen kiģiler 23 Mart 1925 de göğüslerine Ġstiklal Madalyası takarak meclis çalıģmalarını sürdürdü. Çıkarılan Kanuna göre Kırmızı ve yeģil Ģeritli Ġstiklal Madalyası alan kiģiler Ģunlardı: 1-Gazi Mustafa Kemal PaĢa (Ankara) 2-Fevzi Çakmak (Kozan) 3-Ġsmet Ġnönü (Edirne) 4-Ali Fuat Cebesoy( Ankara) 5-Kazım Karabekir (Karesi) 6-Refet Bele (Ġzmir) 7-Fahrettin Altay (Mersin) 8-Ali Çetinkaya (KarahisarıSahip) 9-Avni Zaimler (Saruhan) 10-Hüsrev Gerede (Trabzon) 11-Cavit Erdel (Kars) 12-Cafer Tayyar Eğilmez (Edirne) 13- Hacı ġükrü Aydınlı (Diyarbakır) 14-Mahmut Esat Ġleri (Aydın) 15-MemduhNecdetErbek (Karahisarıġarki) 16-ÖmerLütfiArgeĢo (KarahisarıSahip) 17-Selahattin Köseoğlu (Mersin) 18-Celal Bayar (Saruhan) 19-Mustafa NecatiUğural (Saruhan) 11 Mesrur Ġzzet Bey (d. 1873- ö. 1952), Türk heykeltıraģ, ressam, para, pul ve madalya modelcisi. Ġlk Türk heykeltıraģlarındandır. Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk madeni paralarının, pek çok pulun ve Türkiye tarihi için büyük anlamı olan Ġstiklal Madalyası'nın tasarımlarını yapmıģ sanatçıdır. 1873 yılında babasının görev yapmakta olduğu Bosna'da doğdu. 1909 yılında kurulan Osmanlı Ressamlar Cemiyeti'nin kurucuları arasında yer aldı. Sanayi Nefise Mektebi Heykel bölümünün ilk öğrencilerinden birisiydi, okulu 1914 öncesinde birincilikle bitirdi. Bu baģarısı üzerine devlet tarafından Paris'e eğitim amacıyla gönderilme hakkı kazandı ama annesinin vefatı üzerine bu tasarıyı gerçekleģtiremedi. 1912-1915 yılları arasında Yıldız Çini fabrikasında görev yapan Mesrur Ġzzet Bey fabrika müdürlüğüne kadar yükselmiģti. Darphane'de modelcilik de yapan sanatçı, cumhuriyetin ilk madeninin paralarının, bir çok pulun ve Ġstiklal Madalyası'nın tasarımını yapmıģtır. Ġzzet Bey'in yapıtları arasında heykeller, resimler, porselen vazolar bulunur. Hayatının bir kısmını KapalıçarĢı'da antikacılık yaparak geçirdi. Bilgili bir antikacı ve koleksiyoncu olan Ġzzet Bey, eski eserlerin restorasyonunda ustaydı. 1952 yılında hayatını kaybetti. Celal Ender, OrhanAkay, MesrurİzzetBey, TürkNümizmatikDerneğiYayınları, Ġstanbul, 2002. 12 TBMMZC, 2/19, s. 111; TBMMZC, 4/63, s. 102-103; TBMMZC, 4/66, s. 176-177. 13 TBMMZC, 3/52,s.347; TBMMZC, 3/54, s.416; TBMMZC, 3/55, S.450
Iğdırın Milli Mücadeleye Katkısı: Iğdır İstiklal Madalyası Sahipleri 43 20-ReĢat Kayalı (Saruhan) 21-Mehmet Vehbi Bolak (Karesi) 22-OsmanzadeHamdiAksoy (Ertuğrul) 23-Hüseyin Gökçelik (Elazığ) 24-Rıza Koton (MuĢ) 9 Nisan 1924 de TBMM kanalıyla Ġnebolu Ġlçesi, kayıkçılarının Milli mücadeledeki gösterdiği gayretleri ve baģarıları nedeniyle beyaz Ģeritli Ġstiklal Madalyası ile ödüllendirildi. 14 Ġstiklal Madalyası nın kimler tarafından taģınacağı bu Ģahıs hayatta değilse kime ve nasıl geçeceği hususunu açıklığa kavuģturmak için 4 Aralık 1924 de 525 sayılı yasa çıkarıldı 15. 5 Nisan 1925 de KahramanmaraĢ, Ġnebolu ilçesinden sonra Ġstiklal Madalyasını alan ikinci Ģehrimiz oldu. KahramanmaraĢ, 21 Ocak 1920-11 ġubat 1920 tarihlerinde kurtuluģ mücadelesinde, Ģehri Fransız iģgalinden kurtararak gösterdiği kahramanlık sebebiyle kırmızı Ģeritli Ġstiklal Madalyası ile ödüllendirildi. KurtuluĢ savaģı sonrasında Meclisten gelen yazıda kurtuluģ savaģına katılanların isimlerinin bildirilmesi istendi. MaraĢ halkı MaraĢ ta Milli Mücadeleye katılmayan tek bir fert yoktur Ģeklindeki cevabı üzerine TBMM Ġstiklal Madalyası nı kiģilere değil bütün Ģehir halkına verme kararı aldı 16. 8 Nisan 1925 de çıkarılan 607 sayılı yasa ile Ġstiklal Madalyası sağ göğüs üzerinde ve her gün takılabileceği hükmü getirildi 17. 30 Mayıs 1926 da 869 sayılı yasa ile kurtuluģ savaģının bitiģ tarihi 9 Eylül 1922 olarak değiģtirildi. Ayrıca bu yasa ile madalyanın kimlere ve ne suretle verileceği konusunda yeni hükümler getirildi. ġeritlerinin kırmızı olması ve Ġstiklal Madalyası nın TBMM yerine Milli Savunma Bakanlığı nca verilmesi kararı alındı 18. 15 Ocak 1927 tarih ve 958 sayılı kanunla Ġstiklal Madalyası sahibinin ölümü halinde madalya kalan kiģinin madalyası varsa, sırada kimvarsaonakalırģeklindedir 19. 26 ġubat 1927 de 977 sayılı kanun ile müracaatların Kasım 1926 ya kadar olanların kabul edileceği milis harekâtına katılanların madalyalarını Milli Savunma Bakanlığı nca verileceği hükme bağlandı 20. 5 Aralık 1934 tarihinde 2597 sayılı kanun ile madalya sahibi olup da ölmüģ olanların madalyalarının varislerine geçiģ iģlemlerinin Milli Savunma Bakanlığı nca yapılacağı ifade edildi 21. 26 Ocak 1939 da 3579 sayılı kanunla KurtuluĢ SavaĢına katılmıģ olan alay sancaklarına Ġstiklal Madalyası verildi 22. 24 ġubat 1968 tarihinde ise 1005 sayılı kanunla Ġstiklal Madalyası verilmiģ bulunanlara vatana hizmet tertibinden Ģeref aylığı bağlandı 23. 20 Kasım 1920 tarihindenitibaren 1926 yılınakadarmilletvekili, Kuvayımilliyeci, PTTmemuru, mülkiamirve askerlerden oluģan 6920 kiģi TBMM tarafından Ġstiklal Madalyası ile ödüllendirildi 24. Kanunun çıktığı tarihten 1968 yılına kadar 47 yıllık süre içinde 17557 14 Ġsmail Habip Sevük, "Ġnebolu ve Kayıkçıları", Cumhuriyet, 16 Ġkinci TeĢrin (Aralık) 1936.;Yılmaz Tezcan, İstiklâl Savaşı ve Kastamonu, Harp Akademileri Basımevi, Ġstanbul, 1996, s. 285. 15 TBMMZC, 10/7, s. 238-244; TBMMZC, 10/8, s. 287-288; TBMMZC, 10/16, s.458-460 16 İstiklal Madalyası Tarihçesi ve Tanıtımı, s.119-124 17 Resmi Gazete, 14 Nisan 1925 No:92, TBMMZC, 17/97, s.169 171: 173 18 Resmi Gazete, 20 Haziran 1926, No: 403; TBMMZC, 25/100,s.153 244 597 635-639 19 Resmi Gazete 24 Ocak 1927, No:551; TBMMZC,28/14, s.48 128 168 227 250-251 20 Resmi Gazete,8 Mart 1927 No: 572; TBMMZC, 28/19, s.166 399 422-425; TBMMZC,29/33, s.16 88 112. 21 Resmi Gazete, 11 Aralık 1934 No:2877; TBMMZC, 25/8, s.40; TBMMZC, 25/9,s.56; TBMMZC,25/12, s.56 22 Resmi Gazete, 7 ġubat 1939 No: 4126; TBMMZC, 29/23, s.86; TBMMZC, 29/26,s.142; TBMMZC, 29/27,s.173 177-178 23 Resmi Gazete 24 ġubat 1968 :S.12835; Düstur,5/7,S.649 24 BCA, 30.10.194.326.6; BCA, 30.10. 194.326.17; BCA,30.10.194.326.18;BCA, 30 10.194.326.21; BCA,30.10.195.337.9
44 Cengiz ATLI subay,77.704 erbaģ ve er olmak üzere toplam 95.261 kiģiye Ġstiklal Madalyası beraatı verildi 25. Iğdır da Ġstiklal Madalyası Sahipleri TC Milli Savunma Bakanlığı Iğdır Askerlik ġubesinde Ġstiklal Madalyası kayıt defteri üzerinde yapılan çalıģmada, Iğdır ve çevresinde 270 kiģinin Ġstiklal Madalyası almaya hak kazandıkları tespit edilmiģtir. Askerlik Ģubesinden elde edilen belge 14 sayfadan oluģmaktadır. Sayfalar 20 satıra ayrılmıģtır. Satırlarda madalya numarası, ismi, baba ismi, lakap, doğum tarihi, Ģube adı, köyü mahallesi, sınıfı, rütbe, sicil ve birlik bilgilerine yer verilmektedir. Gerek defter kayıtlarında gerekse yakınlarıyla yapılan görüģmelerde, halen hayatta olan Ġstiklal Madalyası sahibinin bulunmadığı anlaģılmıģtır. Askerlik ġubesinden alınan kayıtlara göre Iğdır da Ġstiklal Madalyası alanların doğum yerleri ve madalya alanların yerleģim yerlerine gore dağılımı aģağıda sunulmuģtur. IĞDIR: Merkez:7 Melekli:7 Kuzugüden:1 Karakunzun 26 :14 Kazancı:3 Karaağaç Mahallesi:1 Halfeli:2 Yukarı Çarıkçı:1 Toplam: 35 ARALIK ĠLÇESĠ Ortakent (Ortaköy):19 Aratan:2 AĢağı Çiftlik:3 Yukarı Çiftlik:3 BaĢkent (Aralık Merkez):34 Toplam:61 KARAKOYUNLU ĠLÇESĠ: BayatdoğanĢali:2 Cennetabad:4 Dize (Koçkıran):3 Zülfikar:2 25 İstiklal Madalyası Tarihçesi ve Tanıtım, s.154 26 Yapılan araģtırmada Iğdır ve çevresinde bu köyün ismine rastlanmamıģtır..bu köyün ismi Karakoyunlu veya Karakuyu ya da Tuzluca ilçesine bağlı Karakancalı Köyü olabilir. Ayrıntılı bilgi için: Nihat Çetinkaya Iğdır Tarihi (Tarih, yer adları ve bazı oymaklar üzerine) Ġstanbul, 1996
Iğdırın Milli Mücadeleye Katkısı: Iğdır İstiklal Madalyası Sahipleri 45 KoçardoğanĢalı:1 Gökçeli:1 Karakoyunlu Merkez:1 Toplam:14 TUZLUCA ĠLÇESĠ Ekerek:30 Oğruca:1 Akdiz:7 Elmalık:2 Pırsak:1 Pernavit (Gaziler):23 Tekaltı:10 Turabi:2 Çıraklı:3 Perçenis:1 Süku:11 Aliköse:5 KamıĢlı:15 Kalaca:2 KarataĢ:2 Kılıçlı:3 Kuruağaç:2 Kırkbulak:1 Karacaören:1 Kağın:8 Kirempe:14 Yukarı Sami:2 Yukarı AktaĢ:5 Dirsah:3 BağlaraltıMah:1 AĢağı Mahalle: 1 Uğruca: 1
46 Cengiz ATLI Mirzahan 27 :2 Toplam:270 Milli Mücadelede gösterdiği baģarıdan dolayı Iğdır dan Ġstiklal Madalyası almıģ olanların doğum tarihleri ve sayıları da Ģu Ģekildedir: 1300 (1884):4 1301 (1885):1 1303 (1887):1 1304 (1888):1 1305 (1889):6 1306(1890):11 1307(1891):13 1308(1892):19 1309 (1893): 8 1310 (1894):36 1311 (1895):31 1312 (1896): 27 1313 (1897):17 1314 (1898):20 1315 (1899):20 1316 (1900):37 1317 (1901):16 2 KiĢi Tarihsiz TOPLAM:270 KiĢi Madalya alan kiģilerin rütbelerine bakıldığında içlerinde subay rütbesinden sadece bir kiģi vardır. Bu kiģi, Batı Cephesinde görev yapan Ali Rıza Tosun dur. Yukarı Çiftlik köyünden Bayram Yılmaz, UĢakta bulunan 2.Tümen 1. Alay 2.Tabur 7.Bölükte onbaģı olarak görev yapmıģtır. Kalan 268 kiģi ise erdir. Anadolu nun değiģik illerinde görev yapan madalya sahiplerinin büyük çoğunluğu Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindendir 28. Görev alanların görev bölgeleri Ģu Ģekildedir: 33. Hudut Alayı, Van Hudut Taburu,7.Tümen, 11.Tümen, 17.Alay, Karaköseġubesi, 18.Alay, ErciĢ ġubesi, 73.Alay, 60 Alay, Iğdır Hudut Taburu, 34. Hudut Alayı, 29.Alay, IğdırDeposu, Karaköseġubesi, 1.Hudut Taburu, Iğdır ġubesi, 60.Alay, 7.Alay, 3.Alay, 9.Tümen, 1.Alay, 75.Alay, 13.Tümen, 19.Alay, Jandarma, Iğdır Ambarı, 1.Hudut Taburu, Kars Hayvan Hastanesi, ĠnĢaatTaburu, Van Jandarması, Kulp (Tuzluca) JandarmaBölüğü, KaraköseKalemi, ġarkhudut 1.Tabur, Cephe Amale Taburu, SarıkamıĢ ġubesi, 3.Hudut Taburu, 35.Alay, 18.Alay, Iğdır ġubesi, Iğdır Jandarması, Van ġubesi, 9.Topçu Alayı, 4.Tümen, 2.Tümen, Van Hudut Alayı, 27 Mirzahanismiylebugünanılan bu köy Günümüzde TaĢlıçay sınırları içerisindedir. 28 Milli Savunma Bakanlığı Bilgi Sistemi, Iğdır Memleketi Madalya Listesi
Iğdırın Milli Mücadeleye Katkısı: Iğdır İstiklal Madalyası Sahipleri 47 Beyazıt Vilayet Jandarma Alayı, Garp Cephesi, Iğdır. 5.Hudut Alayı, 9.Kolordu, Beyazıt Jandarma Kıtası Takip Bölüğü 29. 1826 yılına kadar Ġran a bağlı olarak yaģayan Iğdır, 1826 Türkmençay AnlaĢması yla Rusya ya bırakıldı. Rusya nın elde ettiği bu bölge, 1850 lere kadar Ermeni Oblastı (Askeri valilerin yönettiği vilayet) hâkimiyeti altında; 1850 lerden 1920 yılına kadar ise Erivan Guberniyası (Sivillerin yönettiği normal vilayet) idaresi altında yaģamıģtır 30. 1920 den itibaren Anadolu ya katılan Iğdır, 1927-1934 yılları arasında Doğubeyazıt a; 1991 yılına kadar ise Kars a bağlıdır. 1920 de Anadolu ya katılan Iğdır, Milli Mücadelede üzerine düģen görevi fazlasıyla yapmıģtır. Mücadeleye katılanların yaģ oranlarına bakıldığında en küçüğü 18, en büyüğü ise 36 yaģındadır. Türkiye Cumhuriyetinde ilk defa yapılan 1927 seçimlerinde Iğdır merkez nüfusunun 3716 31 olduğu düģünüldüğünde, Milli mücadeleye katılımın ne kadar fazla olduğu dikkat çekicidir 32. Iğdır da Ġstiklal Madalyası almayan bazı köylerde ise bu durumun nedeni, 1918-1920 yılında yaģanan Ermeni olaylarıdır. TaĢnakErmenileribudönemde ismi anılmayan bu köylerde birçok IğdırlıvatandaĢıĢehitettiklerindendolayıMilliMücadele yekatılımolmamasıdır 33 SONUÇ KurtuluĢ SavaĢı, Türk milletinin genç-ihtiyar kadın-erkek düģmanlara karģı yürüttüğü bir ölüm kalım mücadelesidir. Bu savaģ daima hür yaģamıģ, tarihi Ģan ve Ģerefle dolu olan Türk milletinin asla esir edilemeyeceğinin bir kere daha yüksek sesle cihana haykırılıģıdır. KurtuluĢ SavaĢı içinde yer alan binlerce insan, hem Milli Mücadele nin kazanılmasında hem de Türkiye Cumhuriyeti nin temellerinin atılmasında çok büyük katkıları bulunmaktadır. Milli Mücadeleye katılımın en önemli göstergesi 29 Kasım 1920 de Türkiye Büyük Millet Meclisi nde kabul edilen ve 4 Nisan 1921 tarihinde 66 kanun numarası ile Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Ġstiklal Madalyası dır. Ġstiklal Madalyası, 15 Mayıs 1919 tarihinden 9 Eylül 1922 tarihine kadar KurtuluĢ SavaĢı nda cephede veya cephe gerisinde kahramanlık gösteren kiģilere verilmiģtir. Bu zaman diliminde toplam 95.261 kiģiye Ġstiklal Madalyası verilmiģtir. Mustafa Kemal Atatürk cephede savaģan geri hizmetlerde çalıģan ve bu savaģa yardım edenlere hiçbir ayrım gözetilmeden tek tip madalya vermiģtir Iğdır ilinde de Milli Mücadeleye katılarak Ġstiklal Madalyası alan kiģilerin sayısı 270 dir. Bu kiģilerin yaģları 18 ile 36 arasındadır. Kendilerine verilen vatan savunması görevlerini gerçekleģtirmek için ülkenin değiģik bölgelerinde görev almıģlardır. Iğdır ın, 1828 den 1917 yılına kadar Rus iģgalinde; 1918 ile 1920 arası da, Ermeni iģgalinde kaldığı düģünüldüğünde, bu katılım daha çok önem arz etmektedir. Iğdır ve köyleri 1915-1920 yıllarında Ermeni katliamlarına en yoğun maruz kalan bölgelerden biridir. O dönemde Iğdır halkının büyük bir kısmı (seksen binden fazla) katledilmiģ, sağ kalanlar ise kendi yurtlarını terk etmek zorunda kalmıģtır. Iğdır ın yukarıda isimleri belirtilmeyen köylerinde Milli Mücadeleye katılımın gerçekleģmemesi, Ermenilerin yaptığı katliamlardan dolayıdır. 1968 e kadar madalyalarını gururla taģıyan madalya sahipleri, maddi anlamda da 29 Askeri görev bölgeleri hakkında ayrıntılı bilgi için, Bkz, Ġsmet Görgülü, On Yıllık Harbin Kadrosu (1912-1922), Ankara, 1992 30 Candan Badem Çarlık Rusya sı Döneminde Kars Vilayeti, Ġstanbul, 2010, s.9-10. 31 ÇalıĢmamıza esas olan Iğdır a gelince Ģu sonuçları görmek mümkündür: Iğdır Ģehir nüfusu 3716 dır. Bu sayının 1391 i kadın, 2325 i ise erkek nüfustan ibarettir. ġehre bağlı köylerde nüfusun 5330 u kadın, 5606 sı ise erkek olmak üzere toplam 10.936 kiģiydi.31 Sair nahiye ve köylerin nüfusu ile birlikte kazanın toplam nüfusu; 11.825 kadın 13.384 erkek olmak üzere 25.209 idi.erdal Aydoğan, Cumhuriyet Döneminde Iğdır da Nüfus Hareketleri (1927-1960), 1. Uluslararası Iğdır Sempozyumu Sosyal Bilimler Bildiri Kitabı, (19-21 Nisan 2012), Iğdır, s.609 32 E. Aydoğan, Cumhuriyet Döneminde Iğdır da Nüfus Hareketleri, s.609. 33 Bu konudadetaylıbilgiiçinbkz, FahrettinKırzıoğlu, Kars İli ve Çevresinde Ermeni Mezalimi, Ankara,1970; EĢref Uzundere, Iğdır ve Çevresinde Ermenilerin Türk Kırımı, Ankara, 2002
48 Cengiz ATLI ödüllendirilmek için 20 ġubat 1968 yılında 1005 sayılı kanunla kendilerine maaģ bağlanmıģtır. 1970 yılında ise tren ve diğer ulaģım taģıtlarından serbest ulaģım kartı verilmiģtir. Bugün günümüzde yaģayan istiklal madalyası sahibi yoktur. Fakat bazı istiklal madalyası sahiplerinin varisleri kanunun kendilerine verdiği hakla bu madalyayı gururla taģımaktadırlar. KAYNAKÇA AYDOĞAN, Erdal, Cumhuriyet Döneminde Iğdır da Nüfus Hareketleri (1927-1960), 1.Uluslararası Iğdır Sempozyumu Sosyal Bilimler Bildiri Kitabı, (19-21 Nisan 2012), Iğdır. BADEM, Candan,Çarlık Rusya sı Döneminde Kars Vilayeti, Ġstanbul, 2010, s.9-10. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Belgeleri. ÇETĠNKAYA, Nihat,Iğdır Tarihi (Tarih, yer adları ve bazı oymaklar üzerine), Ġstanbul, 1996. DEVELĠOĞLU, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Sözlük, Ankara, 2000. Düstur. ENDER, Celal, AKAY,Orhan, MesrurİzzetBey, TürkNümizmatikDerneğiYayınları, Ġstanbul, 2002. ERALP, T. Nejat, Osmanlılarda NiĢan ve Madalya,Türkler Ansiklopedisi, C.13, Ankara, 2002. GÖKTEPE, Cihat, İstiklalMadalyası Alan Karslılar, Atatürk Dergisi, C.3, S.4, Erzurum, 2003 GÖRGÜLÜ, İsmet, On Yıllık Harbin Kadrosu (1912-1922), Ankara, 1992 İstiklal Madalyası Tarihçesi ve Tanıtımı, Ġstiklal Madalyası Varisleri Derneği, Ankara, 1996 KIRZIOĞLU, Fahrettin,Kars İli ve Çevresinde Ermeni Mezalimi, Ankara,1970. Milli Savunma Bakanlığı Askere Alma Daire Başkanlığı Arşiv Bilgileri. Milli Savunma Bakanlığı Bilgi Sistemi, Iğdır Memleketi Madalya Listesi. Resmi Gazete. SEVÜK, Ġsmail Habip, "Ġnebolu ve Kayıkçıları", Cumhuriyet, 16 Ġkinci TeĢrin (Aralık) 1936. TEZCAN, Yılmaz, İstiklâl Savaşı ve Kastamonu, Harp Akademileri Basımevi, Ġstanbul, 1996. TBMMZC. Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük, Ankara, 2009. UZUNDERE, EĢref, Iğdır ve Çevresinde Ermenilerin Türk Kırımı, Ankara, 2002. EKLER EK 1-2-3: 1310 Tuzluca (Kulp) doğumlu Ġstiklal Madalyası sahibi Emin ATLI ya ait maaģ hesabı EK: 4 Emin Atlı ya ait Ġstiklal MadalyasıVesikası EK:5 Ġstiklal Madalyası nın arkadan ve önden görünüģü EK:6 Emin Atlı ya ait tren serbest gezi kartı
Iğdırın Milli Mücadeleye Katkısı: Iğdır İstiklal Madalyası Sahipleri 49 EK 1,1310 Tuzluca (Kulp) doğumlu Emin Atlıya ait MaaĢ Hesabı
50 Cengiz ATLI Ek 2: EminAtlı yaaitmaaģkartı
Iğdırın Milli Mücadeleye Katkısı: Iğdır İstiklal Madalyası Sahipleri 51 Ek 3:EminAtlı yaaitmaaģkartınıniç yüzü
52 Cengiz ATLI Ek 4: EminAtlı ya ait Ġstiklal madalyası vesikası
Iğdırın Milli Mücadeleye Katkısı: Iğdır İstiklal Madalyası Sahipleri 53 Ek 5: Ġstiklal madalyası Arka ve ön yüzü Ek 6: Emin Atlı ya ait tren serbest gezi kartı