SU HALDEN HALE GĠRER SUYUN SERÜVENĠ Suyun Doğadaki Farklı Halleri Hava her zaman güneģli değildir.hava,bulutlu,yağmurlu,karlı ve sisli olabilir.deniz,göl,dere ve ırmak gibi yeryüzü su kaynaklarında su,sıvı halde bulunur.bu sular güneģ enerjisinin etkisiyle su buharı haline geçer ve atmosfer(hava küre) içinde yukarı doğru yükselir.yükselen su buharı atmosferdeki soğuk hava tabakasıyla karģılaģınca küçük su damlacıklarına dönüģür.su damlacıkları ve su buharı gökyüzünde gördüğümüz bulutları oluģturur.bulutların olduğu bölgedeki havanın durumu oluģacak yağıģın Ģeklini belirler.
BĠR YUDUM SU Ben bir damlacıktım denizlerde dolaģan. Deryada bir damla dünyada bir zerre Akıntılarla dünyayı dolaģtım kaç sefer.dalgalarla kıtalara gidip geldim. Hiçbir an,bir yerde durmadım. Bir damla olarak kalmaya razı değildim.deniz olmak da yetmezdi bana.bütün bunların ötesinde, baģka bir duam vardı benim:bġr YUDUM SU OLMAK.
Günler geceler boyu yakardım Yaratanıma. Hevesle denizden denize koģtum, bir gün dualarım kabul olacak diye. Bir gün güneģin tebessümüyle dualarıma cevap geldi. Bir parça ıģık, bir parça sıcaklık eriģti uzayın derinliklerinden. Ve bir kuģ gibi havalandım, yükseldim göklere. Benimle beraber niceleri yükseldi. Meleklerin ellerinde uçtuk, uçtuk... Sonra Toplan emri eriģti. Bulutlarda toplandık. Dokuz gün dokuz gece göklerde uçtuk durmadan. Nice ovalar, nice dağlar, nice kıtalar aģtık.sonra in emri alan, yeryüzüne indi.kimimiz toprağın altına sızdı,kimimiz göllere doluģtu.ben ise bir akarsuya karıģıp, her saniye yüz milyar yeni arkadaģımla tanıģarak aktım günler boyunca.dağlardan ovalardan geçtim bir yudum su olmak için., Deniz olmak yetmezdi bana. Bulutlar, akarsular da yetmezdi. Ben bir yudum su için dua eden bir tende dolaģmak istedim. Ben onun için dua ettim, onun için bir yudum su oldum.
1.Bulutların içinde bulunduğu hava soğumaya baģladığında küçük su damlacıklarının binlercesi birbiri ile çarpıģarak daha büyük su damlalarını oluģturur.bu su damlaları o kadar ağırlaģır ki artık havada asılı duramaz hale gelir.sonuçta yağmur olarak yeryüzüne düģerler.
2.Bulutlar çok soğuk bir hava katmanıyla karģılaģırsa küçük su tanecikleri birleģerek su damlası oluģturmaya fırsat bulamadan donar ve küçük buz kristallerine dönüģür.bu küçük buz kristalleri diğer kristaller ile birleģerek gittikçe büyür.öyle bir büyüklüğe ulaģırlar ki artık havada asılı hale kalamaz hale gelirler ve yeryüzüne kar Ģeklinde düģerler.
3.Bulutlar aniden çok soğuk bir hava katmanı ile karģılaģtığında ise küçük su damlacıkları donar.bu buz tanecikleri rüzgarın etkisiyle bulut içerisinde rastgele hareket ederek büyürler ve daha büyük buz taneciklerini oluģtururlar.havada asılı kalamayacak kadar büyüyen buz tanecikleri dolu olarak yeryüzüne iner.
4.Bazen yeryüzüne yakın yerlerdeki hava katmanında bulunan su buharı küçük su damlacıklarına dönüģür.bu su damlacıkları çok küçük olduğu için hava asılı kalır ve sis adı verilen olay gerçekleģir.
GÜNEġ BĠZE ÇALIġIR Rüzgâr, petrol, kömür, akarsular ve doğal gaz, yaģamımızı kolaylaģtırmak için kullandığımız bazı enerji kaynaklarıdır.bunların yanı sıra canlılık faaliyetlerimizi devam ettirebilmek için gerekli olan enerjiyi besinlerden karģılarız.bu besinlerin bir bölümü bitkisel kaynaklıdır.tüm bu enerjilerin kaynağı GüneĢ tir.güneģ, bizim ısı ve ıģık kaynağımızdır.güneģ çevresine enerji yayar.bu enerji ıģınlarla yayılır.
Isı ve Sıcaklık Farklıdır ISI VE SICAKLIK Sıcaklık Madde Soğuk Maddeyi Isıtır Sıcaklık bir bardak çay içine çay kaģığı bıraktığımızda bir süre sonra çay kaģığının sıcaklığı artar.buna göre sıcak maddeler kendinden daha soğuk maddelere temas ettiklerinde onları ısıtır.yarım bardak soğuk su üzerine yarım bardak sıcak su eklediğimizde ne soğuk ne de sıcak bir su elde ederiz.bu olayda sıcak su, ısısının bir bölümünü soğuk suya vererek soğur.soğuk su ise sıcak sudan ısı alarak ısınır.
O halde sıcaklıkları farklı maddeler birbirlerine temas ettiklerinde ısı alıģveriģi yapar.sıcak olan madde ısı verirken soğuk olan madde ısı alır.bu olay her ikisinin de sıcaklıkları aynı oluncaya kadar devam eder.
Isı ve Sıcaklık Aynı mıdır? Miktarı farklı aynı tür maddelere eģit miktarda ısı verildiğinde sıcaklıkları farklı olduğuna göre sıcaklık ve ısı farklı Ģeylerdir.Isı bir tür enerji çeģididir.birimi kalori ve joule dür.isı sıcaklık farkından dolayı daima sıcak olan maddeden soğuk olan maddeden soğuk olan maddeye doğru akan bir enerji türüdür.örneğin sıcak kaģığı elimizle tuttuğumuzda kaģıktan elimize ısı enerjisi akar ve elimiz ısınır.
YAKITLARDA TEPOLANMIġ ENERJĠ Odun bilinen en eski yakıttır.günümüzde dünya üzerinde birçok insan ısınmak, yemek piģirmek ve diğer ihtiyaçları için odun kullanmaktadır.uygun koģullara ulaģan ağaçlar kesilir ve yakacak olarak kullanılan odun elde edilir.
Kömür,petrol ve doğal gaz fosil yakıtı olarak adlandırılır.çünkü hepsi canlıların toprak altında fosilleģmesi ile oluģmuģtur.fosil yakıtlar yenilenemez yakıtlardır.yani tükenince yeniden üretmek mümkün değildir.kömür bitkilerin toprak altında uzun süre ısınıp sıkıģmasıyla oluģur.yani kömür,bitki kökenli dolayısıyla güneģ kökenli bir yakıttır.
Fuel oil,lpg,doğal gaz gibi yakıtlar petrolden elde edilir.petrol ise bitkilerin ve hayvanların toprak altında çok uzun yıllar ısınıp sıkıģmasıyla meydana gelir.dolayısıyla bu yakıtların kökeni de güneģ enerjisidir.
ISI MADDELERĠ ETKĠLER Isı Alır GenleĢir,Isı Verir Büzülür Maddelere verilen ısı, sıcaklığı artırırken maddelerin boyutlarında da değiģime neden olur.isının etkisiyle maddelerin boyutlarındaki bu değiģime genleģme diyoruz. Maddeler ısıtılınca ne kadar genleģirse ısıtılmadan önceki sıcaklığına döndüğünde o kadar büzülür. GenleĢme miktarı maddenin cinsine bağlıdır.
Tren raylarında ısının etkisiyle maddelerin hacimlerinin artmasına genleģme denir.
Maddeler soğutulduğunda hacmi küçülür.bu olaya büzüģme denir.soba boruları ve kalorifer peteklerinde olur.maddelerin farklı genleģme oranlarından yararlanılarak termostat adı verilen araçlar geliģtirilmiģtir.ütü,fırın, buzdolabı vb. Termometrelerdeki sıcaklık artığında genleģerek hacmi artar ve seviyesi yükselir.sıcaklık düģünce de tam tersi gerçekleģir.
BuharlaĢma Maddeler katı,sıvı ve gaz halde bulunabilir.örneğin suyun katı,sıvı ve gaz hali sırasıyla buz,su ve buhardır.buz suya suda buhara dönüģebilir.maddeler bulunduğu halden baģka bir hale geçebilirler.buna hal değiģimi denir.maddelerin hal değiģimi ısı alıģveriģi ile olur.
Sıvıların dıģarıdan enerji alarak yüzeylerinden gaz moleküllerine ayrılmasına buharlaģma denir.
YOĞUġMA Yeryüzündeki sular güneģ ıģınlarının etkisi ile buharlaģıp gökyüzüne doğru yükselirinken soğuk hava ile karģılaģınca küçük su damlacıklarına dönüģürler ve bulutları oluģtururlar. Banyo yaparken aynanın ve camların üzerinden su damlacıkları oluģur.cam yüzeyine üfleyince nemlenir.sabahın erken saatlerinde bitkilerin yapraklarında su damlacıkları oluģur. BU OLAYLAR SU BUHARINININ YOĞUNLAġMASIDIR.YoğuĢma da, buharlaģma gibi bir hâl değiģimidir.yoğuģmada da bir ısı alıģveriģi vardır.
KAYNAMA: Sıvının sıcaklığı belli bir noktaya ulaģtığında her yerinden kabarcıklar çıkmaya baģlar.örneğin,ısıtılan suyun sıcaklığı arttıkça buhar oluģumu hızlanır. Bir süre sonra kabın içinde kabarcıklar oluģmaya baģlar.sıcaklık 100 C a yaklaģınca suyun her yerinden kabarcıklar çıkmaya baģlar. Bu kabarcıklar suyun yüzeyine ulaģarak havaya karıģır. Sıvının her yerinden kabarcıklar hâlinde hızlı buharlaģması olayına kaynama denir.
BUHARLAŞMA BuharlaĢma normal olarak sıvı yüzeyinde gerçekleģir. BuharlaĢan bir sıvının sıcaklığında değiģme olabilir. BuharlaĢma her sıcaklıkta gerçekleģir. KAYNAMA Sıvı kaynamaya baģladığında her tarafında buharlaģma olur.sıvı içinde oluģan buhar kabarcıklar oluģturur ve sıvı yüzeyine çıkıp patlayarak fokurdama sesi meydana gelir. Kaynayan bir sıvının sıcaklığında değiģme olmaz.verilen ısı sadece sıvıyı gaz hale getirmek için kullanılır.sıvı tükenene kadar sıcaklığı sabit kalır. Kaynama ise sıvı belirli sıcaklığa ulaģtığında gerçekleģir.
Maddeler bir fiziksel halden baģka bir fiziksel hale geçebilir.bir maddenin katı halden sıvı hale geçmesine erime denir.bir maddenin sıvı halden katı hale geçmesine donma denir.
MADDENĠN AYIRTEDĠCĠ ÖZELLĠKLERĠ Maddelerin ölçülebilen ortak özelliklerini öğrenmiģtik. Bu ortak özelliklerin dıģında her maddenin kendine özgü birtakım özellikleri de vardır.bu özelliklerden yararlanarak bir maddeyi tanıyabilir ve diğerlerinden ayırabiliriz.bunlara ayırt edici özellikler adını verebiliriz.ayırt edici özellik,bir maddenin diğer maddelerden farklı olduğunu gösterir.renk, koku, tat, sertlik gibi görülebilen veya hissedilebilen özelliklerin maddeleri ayırt etmemize yardımcı olduğunu daha önce öğrenmiģtik.ayrıca maddelerin kaynama, erime, donma noktaları ve yoğunluk gibi ayırt edici özellikleri de vardır.
Kaynama Noktası Bir maddenin sıvı halden gaz haline geçmesine kaynama noktası denir.bu özellik sıvılar için ayırt edici bir özelliktir.her sıvı aynı sıcaklıkta mı kaynar sorusuna cevap olarak; Isıtılan sıvıların sıcaklıkları ve buharlaģma hızı, kaynama baģlayıncaya kadar artar. Kaynama süresince de bu sıcaklık sabit kalır. Bütün sıvıların kaynamaya baģladığı sıcaklık farklıdır.örneğin etil alkol 64C de kaynarken su 100 C de kaynar.
Erime ve Donma Noktası Bir katı ısıtılırken sıcaklığı artar.belli değere ulaģınca da erimeye baģlar. Erime süresince bu sıcaklık sabit kalır. Sabit kalan bu sıcaklığa erime sıcaklığı denir. Katıların belli bir erime sıcaklığı vardır. Katı, tamamen eriyinceye kadar sıcaklığı da sabit kalır. Söz gelimi buz erirken sıcaklığı değiģmez.katının miktarı, erime sıcaklığını değiģtirmez; yalnızca erime süresini etkiler
Erimeye baģlayan bir katıya daha fazla ısı verilirse erime hızlanır. Sıvı hâle geçen madde ısı kaynağından uzaklaģtırılırsa soğumaya baģlar. Sıcaklığı belli bir değere düģtüğünde donma olayı görülür. Donma süresince sıcaklık sabit kalır. Bu durum bize saf maddelerin donma sıcaklıklarının da sabit olduğunu gösterir. Maddelerin erimeye baģladığı sıcaklık ile donmaya baģladığı sıcaklık aynıdır. Örneğin su, 0 C ta donarken aynı sıcaklıkta buz erimeye baģlar. Maddelerin katı hâli hangi sıcaklıkta eriyorsa sıvı hâli de aynı sıcaklıkta donar.
Yoğunluk Yüzen ve Batan Maddeler Yoğunluğu suyun yoğunluğundan büyük olan maddeler su içinde batarken yoğunluğu küçük olan maddeler yüzer. TaĢın suda batmasının sebebi yoğunluğunun sudan büyük olmasıdır.
Suda yüzen maddeler, kütleleri artırılsa bile batmaz.suda batan maddeler kütleleri azaltılsa bile yüzmez.bu durum yüzme ve batmanın tek baģına kütleye bağlı olmadığını gösterir. Hacimleri eģit olan iki farklı maddeyi tarttığımızda farklı kütleler buluruz.hacmine oranla kütlesi büyük olan maddelere yoğun maddeler deriz.eģit hacimli katılardan kütlesi büyük olan katı, diğerine göre daha yoğundur.yoğun maddelerin birim hacmindeki madde miktarı daha fazladır.yani, aynı hacme sahip iki cisimden birinin kütlesi diğerine göre daha fazladır.
Yoğunluk Hesaplama Bir maddenin yoğunluğunu hesaplamak için kütle ve hacim değerlerinin bilinmesi gerekir. Kütlenin, hacme oranı yoğunluğu verir. kütle yoğunluk= hacim eģitliği ile bulunur.
ÖRNEK: Kütlesi 54 g olan bir alüminyum parçasının hacmi 20 ml dir.verilenlere göre alüminyumun yoğunluğunu hesaplayalım: CEVAP: kütle 54 g hacim: 20 ml yoğunluk =54g/20ml= 2,7 g/ml dir. Kütlenin birimi g, hacmin birimi ise ml alınırsa yoğunluk birimi g/ml olur.
Her Maddenin Bir Yoğunluğu Vardır Her maddenin kendine özgü bir yoğunlu u vardır. Maddeleri yoğunluğuna bakarak birbirinden ayırt edebiliriz.söz gelimi, biri demirden diğeri bakırdan yapılmıģ iki metal cisim alalım.bu cisimlerin hacimlerini, dereceli silindir yardımıyla ölçelim. Kütlelerini de eģit kollu terazide tartalım. Bulduğumuz değerleri kaydedelim.kütlenin hacme oranının, yoğunluğu verdiğini biliyoruz.bu maddelerin kütle değerlerini hacim değerlerine bölerek yoğunluklarını bulalım ve her maddenin bir yoğunluğu olduğunu görelim.
DERSİMİZ BİTMİŞTİR. ŞİMDİ DİNLENME ZAMANI HOŞÇAKALIN....
SEVCAN DENĠZ Sınıf Öğretmenliği (Ġ.Ö) 091851038