Yasemin DARANCIK DOKTORA TEZİ Ç.Ü. 2008 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ALMAN DİLİ EĞİTİMİ BİLİM DALI İKİNCİ YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE ALTERNATİF YÖNTEMLERİN ALMANCA EDEBİ METİNLERLE UYGULANMASI Yasemin DARANCIK DOKTORA TEZİ Adana / 2008
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ALMAN DİLİ EĞİTİMİ BİLİM DALI İKİNCİ YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE ALTERNATİF YÖNTEMLERİN ALMANCA EDEBİ METİNLERLE UYGULANMASI Yasemin DARANCIK DANIŞMAN: Prof. Dr. Nazire AKBULUT DOKTORA TEZİ Adana / 2008
ii Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne, Bu çalışma, jürimiz tarafından Alman Dili Eğitimi Bilim Dalında DOKTORA TEZİ olarak kabul edilmiştir. Başkan: Prof. Dr. Nazire AKBULUT (Danışman) Üye: Yrd. Doç. Dr. Munise YILDIRIM Üye: Yrd. Doç. Dr. Ergün SERİNDAĞ Üye: Yrd. Doç. Dr. Bedri AYDOĞAN Üye: Yrd. Doç. Dr. Orhan ÖZDEMİR ONAY Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım..../.../... Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVAŞ Enstitü Müdürü Not:Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'ndaki hükümlere tabidir.
iii ÖZET İKİNCİ YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE ALTERNATİF YÖNTEMLERİN ALMANCA EDEBİ METİNLERLE UYGULANMASI Yasemin DARANCIK Doktora Tezi, Alman Dili Eğitimi Bilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Nazire AKBULUT Ocak, 2008, 210 sayfa Türkiye de yabancı dil öğretim yöntemleri hakkında bir çok çalışma yapılmıştır, ancak alternatif yöntemlerle ilgili yapılan çalışmaların sayısı sınırlıdır. Bu çalışmada ise kuramsal bilgi uygulama ile desteklenerek Türkiye deki yabancı dil öğretimine bir yenilik ve değişiklik getirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın kuramsal bölümünde, geleneksel yöntemlerden alternatif yöntemlere kadar bir çok yöntem tanıtılmaya çalışılmıştır. Yöntemlerin tanıtımında orijinal kaynaklardan yararlanılmıştır. Günümüz yabancı dil öğretiminde genellikle geleneksel yöntem ve tekniklerin kullanılması, ağırlıklı olarak dilbilgisi yapılarının işlenmesi ve ders kitaplarının dışına çıkılmaması elinizdeki çalışmanın çıkış noktasını oluşturmuştur. Oysa öğrenci, hayal gücünü ve düşlerini yaratıcı, üretimsel ve eylemsel bir yaklaşımla kullanabilmeli; gerek bireysel gerek toplumsal ilgi ve gereksinimleriyle, yaşama bakış açısı ve mantığıyla metne yaklaşabilmelidir. Bu düşünceyi destekleyen yöntemlerden biri üretimsel yorumbilim yöntemi ve sahnesel yorumlama yöntemidir. Bu iki yöntemin çıkış nedeni, edebiyat dersine yenilik getirmektir. Bu çalışma ile bu yöntemlerin ikinci yabancı dil öğretiminde de uygulanabileceği gösterilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın kuramsal bölümünde üretimsel yorumbilim yöntemi ve sahnesel yorumlama yöntemi ayrıntılarıyla tanıtılmıştır. Uygulama bölümünde ise İkinci Yabancı Dil olarak Almanca dersinde sözkonusu olan yöntemler
iv uygulanarak çıkarımlarda bulunulmuştur. Uygulama İkinci Yabancı Dil olarak Almanca dersinde yapılmasına rağmen, sözkonusu yöntemler hem edebiyat derslerinde hem de yabancı dil derslerinde uygulanabilmektedir. Anahtar Sözcükler: Yabancı Dil Öğretimi, Alternatif Yöntemler, Üretimsel Yorumbilim Yöntemi, Sahnesel Yorumlama Yöntemi, Eğitim Fakültesi
v ZUSAMMENFASSUNG DIE PRAXIS DER ALTERNATIVEN METHODEN MIT DEUTSCHSPRACHIGEN LITERARISCHEN TEXTEN IN DER DIDAKTIK DER ZWEITEN FREMDSPRACHE Yasemin DARANCIK Dissertation, Abteilung für Deutschdidaktik / Lehramt Deutsch Betreuerin: Prof. Dr. phil. Nazire AKBULUT Januar, 2008, 210 Seiten In der Türkei wurden zahlreiche Forschungen im Gebiet des Fremdsprachenunterrichts mit herkömmlichen Methoden durchgeführt. Da die Forschung der Alternativen Methoden in der Türkei in der Entwicklung begriffen ist, wird in dieser Arbeit versucht im Rahmen dieser Neuorientierung des Fremdsprachenunterrichts einen weiteren Beitrag zu leisten. Deshalb wird hier die gesamte Spannbreite von traditionellen Methoden bis zu den Alternativen Methoden vorgestellt. Der aktuelle Stand der Forschung wird anhand entsprechenden Quellen herausgearbeitet. Der Anlaß für diese Dissertation war die bis heute gültige Praxis Fremdsprachenunterricht in der Türkei, der vorwiegend mit traditionellen Methoden durchgeführt wird, d.h. dass in überwiegendem Maße Grammatik vermittelt und das Lehrbuch als zentrales Unterrichtsmaterial verwendet wird. Hingegen sollte versucht werden, die Schüler/innen oder Studenten/innen dabei anzuleiten sich mit ihren Emotionen und Erfahrungen, ihren individuellen Interessen und Bedürfnissen, ihren Lebensperspektiven und Sinnentwürfen in einen literarischen Text einzubringen. Dies kann wiederum durch die Methoden Produktives Verfahren und Szenische Interpretation verwirklicht werden. Der Ausgangspunkt dieser Methoden ist die Erneuerung des Literaturunterrichts. Die vorliegende Arbeit bemüht sich zu zeigen, dass diese literarischdidaktischen Methoden auch im Fremdsprachenunterricht verwendet werden können
vi Die im theoretischen Teil vorgestellten Alternativen Methoden Produktives Verfahren und Szenische Interpretation wurden im empirischen Teil der Arbeit im Seminar Deutsch als Zweite Fremdspache durchgeführt und ausgewertet. Beide Methoden kann man im Fremdsprachenunterricht und im Literaturunterricht zielgerecht durchführen. Schlüsselwörter: Fremdsprachenunterricht, Alternative Methoden, Produktives Verfahren, Szenische Interpretation, Pädagogische Fakultät
vii ÖNSÖZ Lisans ders aşamasında Yabancı Dil Öğretim Yöntemleri adlı derste geleneksel yöntemler öğretilmektedir. Bu yöntemlerin özelliklerinin ve uygulama biçimlerinin incelenmesi esnasında, ister istemez Almanya daki ikinci yabancı dil derslerinde edinilen deneyimlerle, Türkiye de ve Almanya daki derslerin işleniş biçimleri arasında bir karşılaştırma yapılmıştır. Bunun üzerine yüksek lisans döneminde hem ders aşamasında hem de yüksek lisans tez yazımında bu alandaki eksikliklerin daha da farkına varılmıştır. Ayrıca, kaynak taramasında alternatif yöntemlerle ilgili Türkiye de çok fazla araştırmanın bulunmaması da bu çalışmanın gerekliliğini göstermiştir. Edindiğimiz bilgilere göre, eğitim ve öğretimin ilgilerine ve beklentilerine hitap etmediğinden dolayı öğrenciler yabancı dil ve ikinci yabancı dil derslerine olumsuz ve önyargılı yaklaşmaktadır. Bu yaklaşımların en aza indirgenmesi ve eğitim-öğretimin başarıya ulaşması için alternatif öğretim yöntemlerin tanıtılması ve üretimsel yorumbilim yönteminin ve sahnesel yorumlama yönteminin derste uygulanması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Çalışma, daha geniş okuyucu kitlesine ulaşmayı hedeflediğinden ve Türkiye deki çalışmalar az olduğundan Türkçe yazılmıştır. Tüm yabancı dildeki kaynaklar da Türkçeye çevrilmiştir. Yabancı dil öğretimini yeniden şekillendirmek adına üretimsel yorumbilim yönteminin ve sahnesel yorumlama yönteminin tanıtılmasının yanı sıra söz konusu yöntemler edebi metinlerle İkinci Yabancı Dil olarak Almanca adlı derste uygulanmıştır. İki farklı yöntem ve edebi metinler dikkate alınarak toplam 8 adet ders planı oluşturulmuş ve yapılan her bir uygulama için rapor hazırlanmıştır. Aynı zamanda yapılan alıştırmalar değerlendirilmiştir. Sonuç olarak bütün bulgular özetlenerek üretimsel yorumbilim yöntemin ve sahnesel yorumlama yöntemin öğrenciler üzerindeki etkisi ve yararları ortaya konulmuştur. Ekler bölümünde ise, öğrencilerin yaptığı çalışmalar görselleştirilmiştir.
viii Bu çalışmada bana yol gösteren, her türlü katkıyı sevgi dolu bir yaklaşımla sağlayan ve kaygılandığım zamanlarda bile beni her zaman motive eden tez danışmanım Prof. Dr. Nazire Akbulut a en içten teşekkür ve saygılarımı sunarım. Katkılarından dolayı değerli tez izleme jüri üyeleri Yrd. Doç. Dr. Ergün Serindağ ve Yrd. Doç. Dr. Bedri Aydoğan a çok teşekkür ederim. Çalışmada bana düşünceleri, eleştirileri ve düzeltmeleri ile katkıda bulunan sevgili hocam Yrd. Doç Dr. Munise Yıldırım a teşekkür etmeyi bir borç bilirim. Ayrıca çalışmanın sürecinde beni hiç yalnız bırakmayan ve desteklerini esirgemeyen sevgili aileme; anneme, babama, eşim Hüseyin Darancık a ve biricik kızım Derin e çok teşekkür ederim. Yasemin Darancık
ix İÇİNDEKİLER ÖZET...iii ZUSAMMENFASSUNG...v ÖNSÖZ... vii BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ...1 1.1. Sorun...5 1.2. Amaç...7 1.3. Çalışmanın Önemi ve Yöntemi...7 1.4. Çalışmanın Yapısı...8 İKİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE'DE (İKİNCİ) YABANCI DİL ÖĞRETİMİ...9 2.1. Türkiye'de İlk ve Ortaöğretim Okullarında Yabancı Dil Öğretimi...9 2.1.1. Yabancı Dil Ağırlıklı Okullarda Yabancı Dil Dersleri...13 2.1.2. Okullarda İkinci Yabancı Dil Öğretimi...16 2.2. Türkiye'deki Üniversitelerde İkinci Yabancı Dil Öğretimi...18 2.2.1. İkinci Yabancı Dil olarak Fransızca Öğretimi...19 2.2.2. İkinci Yabancı Dil olarak İngilizce Öğretimi...20 2.2.3. İkinci Yabancı Dil olarak Almanca Öğretimi...21 2.3. Çukurova Üniversitesinde Almancanın İkinci Yabancı Dil olarak Öğretimi 21 2.3.1. İkinci Sınıfta İkinci Yabancı Dil olarak Almancanın Öğretimi...22 2.3.2. Üçüncü Sınıfta İkinci Yabancı Dil olarak Almancanın Öğretimi...23 2.3.3. Dördüncü Sınıfta İkinci Yabancı Dil olarak Almancanın Öğretimi...23 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İKİNCİ YABANCI DİL DERSLERİNDE UYGULANAN GELENEKSEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ...24 3.1. Dilbilgisi-Çeviri Yöntemi...24 3.1.1. Yöntemin Genel Özellikleri...24 3.1.2. Uygulama...25 3.1.3. Eleştiri...26
x 3.2. Düzvarım Yöntemi...27 3.2.1. Yöntemin Genel Özellikleri...27 3.2.2. Uygulama...28 3.2.3. Eleştiri...29 3.3. İşitsel Dilsel Yöntem...30 3.3.1. Yöntemin Genel Özellikleri...31 3.3.2. Uygulama...31 3.3.3. Eleştiri...32 3.4 İşitsel Görsel Yöntem...33 3.4.1. Yöntemin Genel Özellikleri...33 3.4.2. Uygulama...33 3.4.3. Eleştiri...33 3.5. Bilişsel Öğrenme Yöntemi...34 3.5.1. Yöntemin Genel Özellikleri...34 3.5.2. Uygulama...35 3.5.3. Eleştiri...35 3.6. İletişimsel Yöntem...36 3.6.1. Yöntemin Genel Özellikleri...36 3.6.2. Uygulama...38 3.6.3. Eleştiri...38 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İKİNCİ YABANCI DİL ÖĞRETİMİDE UYGULANABİLECEK ALTERNATİF YÖNTEMLER...40 4.1. Telkinsel Öğrenmeye Yönelik Yaklaşımlar...41 4.1.1. Telkinsel Öğrenme - Suggestopedi...41 4.1.2. Piskopedi...43 4.2. Anlamaya Yönelik Yaklaşımlar...44 4.2.1. Tüm Fiziksel Tepki Yöntemi...44 4.2.2. Anlama-Öncelikli Yaklaşım / İçlemleme Yaklaşımı...45 4.2.3. Tan-Gau Yöntemi...46 4.2.4. İşitsel-Motor-Tekniği...46 4.3. Terapik Yaklaşımlar...47 4.3.1. Dilbilimsel Pisko Oyun Sanat Bilimi...48
xi 4.3.2. Danışmanlı Dil Öğrenme Yöntemi / Topluluk Odaklı Dil Öğrenimi.....50 4.3.3. Sessizlik Yöntemi...52 BEŞİNCİ BÖLÜM İKİNCİ YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE UYGULANABİLECEK ALTERNATİF (EDEBİYAT) ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ...57 5.1. Eylemsel ve Üretimsel Edebiyat Öğretim Yöntemi...57 5.1.1. Eylemsel ve Üretimsel Edebiyat Öğretim Yönteminin Tarihsel Gelişimi...58 5.1.2. Gerhard Haas ile Eylemsel ve Üretimsel Edebiyat Öğretim Yöntemi...60 5.1.2.1. Eylemsel ve Üretimsel Edebiyat Öğretim Yöntemini Genel Özellikleri...61 5.2. Günter Waldmann ve Üretimsel Yorumbilim Yöntemi...66 5.3. Ingo Scheller ve Sahnesel Yorumlama Yöntemi...73 5.3.1. Sahnesel Yorumlama Yönteminde Metin Öğesi...75 5.3.2. Sahnesel Yorumlama Yönteminde Deneyimler...76 5.3.3. Sahnesel Yorumlama Yönteminde Eylem...77 5.3.4. Sahnesel Yorumlama Yönteminde Birey ve Grup Öğesi...78 5.3.5. Sahnesel Yorumlama Yönteminin Çalışma Aşamaları...78 5.3.5.1. Metne Öznel Yaklaşım...78 5.3.5.2. Dış Dünyaya Yaklaşım...79 5.3.5.3. Rollerin Oluşturulması...79 5.3.5.4. Rolleri Hissetme/Kendini Figürlerin Yerine Koyma...80 5.3.5.4.1. Rollere yönelik Özgeçmiş Hazırlama... 80 5.3.5.4.2. Bedensel ve Dilsel Davranışların Oluşturulması... 80 5.3.5.4.3. Figürün Bir İşlevde Sunulması... 81 5.3.5.4.4. Figürün Diğer Figürlerle Olan İlişkisinin Açıklanması... 81 5.3.5.5. Sahnelerin Hissedilmesi...81 5.3.5.5.1. Sahneyi Oluşturan Faktörlerin Belirlenmesi... 82 5.3.5.5.2. Yardımcı Nesnelerle Sahnenin Oluşturulması.. 82
xii 5.3.5.5.3. Oyundan Önce Olayın Yansıtılması... 82 5.3.5.5.4. Sahnenin Ortaya Konması... 82 5.3.5.5.5. Sahnenin Yansıtılması... 83 5.3.5.6. Oyun Yöneticisinin Görevleri...83 5.4. Karlheinz Fingerhut ve Bulgusal Yazma...84 ALTINCI BÖLÜM İKİNCİ YABANCI DİL OLARAK ALMANCA SEMİNERİNDE UYGULANAN EDEBİ METİNLER...87 6.1. Edebi Metinlerin İkinci Yabancı Dil Öğretiminde Önemi ve Öğretime Katkısı...87 6.1.1. Masal...91 6.1.1.1. İkinci Yabancı Dil Öğretiminde Edebi Tür Olarak Masalın Önemi...91 6.1.2. Tiyatro...92 6.1.2.1. İkinci Yabancı Dil Öğretiminde Edebi Tür Olarak Tiyatronun Önemi...94 6.1.3. Kısa Öykü...95 6.1.3.1. İkinci Yabancı Dil Öğretiminde Edebi Tür Olarak Kısa Öykünün Önemi...95 6.1.4. Fabl...96 6.1.4.1. İkinci Yabancı Dil Öğretiminde Edebi Tür Olarak Fablın Önemi...96 YEDİNCİ BÖLÜM ALTERNATİF YÖNTEMLERİN UYGULAMA BOYUTU...98 7.1. Didaktik-Yöntemsel Esaslar ve Dersin Planlanması...98 7.1.1. Öğretme ve Öğrenme Hedefleri...99 7.1.1.1. Öğrenme Hedefleri...99 7.1.1.2. Didaktik-Yöntemsel Düşünceler ve Kararlar...100 7.2. İkinci Yabancı Dil olarak Almanca Dersine Katılan 4. Sınıf Öğrencilerin Özellikleri...101 7.3. İkinci Yabancı Dil olarak Almanca Dersinin Dört Saatlik Kurgusu...104
xiii SEKİZİNCİ BÖLÜM EDEBİ METİNLERİN SÖZKONUSU YÖNTEMLER İLE UYGULANMASI...107 8.1. Masal...109 8.1.1. Edebi Tür olarak Masalın Üretimsel Yorumbilim Yöntemi ile Öğretimi...110 8.1.1.1. Masal: Üretimsel Yorumbilim Yöntemine Yönelik Ders Planına Genel Bakış...111 8.1.1.2. Masal: Üretimsel Yorumbilim Yönteminin Uygulanması ve Ders Saatlerinin Değerlendirilmesi...114 8.1.2. Edebi Tür olarak Masalın Sahnesel Yorumlama Yöntemi ile Öğretimi...124 8.1.2.1. Masal: Sahnesel Yorumlama Yöntemine Yönelik Ders Planına Genel Bakış...124 8.1.2.2. Masal: Sahnesel Yorumlama Yönteminin Uygulanması ve Ders Saatlerinin Değerlendirilmesi...127 8.2. Tiyatro...133 8.2.1. Edebi Tür Olarak Tiyatronun Üretimsel Yorumbilim Yöntemi ile Öğretimi...134 8.2.1.1. Tiyatro: Üretimsel Yorumbilim Yöntemine Yönelik Ders Planına Genel Bakış...135 8.2.1.2. Tiyatro: Üretimsel Yorumbilim Yönteminin Uygulanması ve Ders Saatlerin Değerlendirilmesi...138 8.2.2. Edebi Tür olarak Tiyatronun Sahnesel Yorumlama Yöntemi İle Öğretimi...141 8.2.2.1. Tiyatro: Sahnesel Yorumlama Yöntemine Yönelik Ders Planına Genel Bakış...142 8.2.2.2. Tiyatro: Sahnesel Yorumlama Yönteminin Uygulanması ve Ders Saatlerin Değerlendirilmesi...145 8.3. Kısa Öykü...149 8.3.1. Edebi Tür olarak Kısa Öykünün Üretimsel Yorumbilim Yöntemi ile Öğretimi...150 8.3.1.1. Kısa Öykü: Üretimsel Yorumbilim Yöntemine Yönelik Ders Planına Genel Bakış...150
xiv 8.3.1.2. Kısa Öykü: Üretimsel Yorumbilim Yönteminin Uygulanması ve Ders Saatlerinin Değerlendirilmesi...153 8.3.2. Edebi Tür olarak Kısa Öykünün Sahnesel Yorumlama Yöntemi ile Öğretimi...157 8.3.2.1. Kısa Öykü: Sahnesel Yorumlama Yöntemine Yönelik Ders Planına Genel Bakış...158 8.3.2.2. Kısa Öykü: Sahnesel Yorumlama Yönteminin Uygulanması ve Ders Saatlerinin Değerlendirilmesi...160 8.4. Fabl...164 8.4.1. Edebi Tür olarak Fablın Üretimsel Yorumbilim Yöntemi ile Öğretimi.....165 8.4.1.1. Fabl: Üretimsel Yorumbilim Yöntemine Yönelik Ders Planına Genel Bakış...165 8.4.1.2. Fabl: Üretimsel Yorumbilim Yönteminin Uygulanması ve Ders Saatlerinin Değerlendirilmesi...168 8.4.2. Edebi Tür olarak Fablın Sahnesel Yorumlama Yöntemi ile Öğretimi....172 8.4.2.1. Fabl: Sahnesel Yorumlama Yöntemine Yönelik Ders Planına Genel Bakış...173 8.4.2.2. Fabl: Sahnesel Yorumlama Yönteminin Uygulanması ve Ders Saatlerinin Değerlendirilmesi...175 DOKUZUNCU BÖLÜM BULGULAR ve YORUM...178 SONUÇ...188 KAYNAKÇA...194 EKLER...203 ÖZGEÇMİŞ...210
1 BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ Bu çalışmada (ikinci) yabancı dil öğretimine yönelik geliştirilmiş geleneksel ve alternatif öğretim yöntemleri tanıtılacaktır. Alternatif öğretim yöntemleri içerisinde edebiyat dersinin iyileştirilmesi için geliştirilmiş olan dört değişik edebiyat öğretim yöntemi yer almaktadır. Bunlar Eylemsel ve Üretimsel Edebiyat Öğretim Yöntemi, Üretimsel Yorumbilim Yöntemi, Sahnesel Yorumlama Yöntemi ve Bulgusal Yazma Yöntemidir. Ancak bu yöntemlerin sadece edebiyat öğretimi ile sınırlı kalması doğru bulunmadığından, yabancı dil öğretimine de uyarlanabileceği düşünülmüştür. Tanıtımı yapılan dört alternatif öğretim yöntemden üretimsel yorumbilim yöntemi ve sahnesel yorumlama yöntemi edebi metinlerle İkinci Yabancı Dil olarak Almanca dersinde uygulanacaktır. Yöntemlerin ikinci yabancı dil öğretiminde uygulanması, söz konusu yöntemlerin ikinci yabancı dil derslerinin dışındaki yabancı dil öğretim derslerinde uygulanamayacağı anlamına gelmemektedir. Sonuçta yabancı dil öğretim yöntemleri birinci, ikinci veya üçüncü yabancı dil öğretimi diye ayrılmamakta, önemli olan öğrenci grubun dil seviyeler, önceden bir yabancı dili bilip bilmemeleri ve yaş gruplarıdır. Üretimsel yorumbilim yöntemi ve sahnesel yorumlama yöntemini tanıtmadan önce, Türkiye deki yabancı dil ve ikinci yabancı dil eğitimi hakkında kısaca bilgi vermekte yarar vardır. Bugüne değin, Türk eğitim sistemi içerisinde yabancı dil öğretimi ile ilgili ne yazık ki belirli bir düzen oluşturulamamıştır. Yabancı dil öğretiminin sadece İngilizce öğretiminden ibaret olduğu düşünülmektedir. İkinci Yabancı Dil öğretimine çok fazla önem verilmemektedir. Milli Eğitim Bakanlığının 1997 yılında 144 tarihli Talim ve Terbiye Kurulu kararıyla 4. ve 5. sınıflar için Almanca ve Fransızca programlarının da kabul edildiği ve ders çizelgesinde haftada üçer saat seçmeli ikinci yabancı dil dersi olarak konulduğu görülmektedir. Ancak, 10.06.2006 tarih ve 14 sayılı karar ile Talim ve Terbiye Kurulu kararıyla tekrar değişikliğe gidilmiştir.
2 ilköğretim zorunlu yabancı dillerinden biri olan İngilizce ile Seçmeli İngilizce (4 8. sınıflar) Dersi Öğretim Programı 10.02.2006 tarih ve 14 sayılı Talim ve Terbiye Kurulu Kararıyla kabul edilmiştir. Bu karar gereğince; İlköğretim İngilizce ile Seçmeli İngilizce (4 8. sınıflar) Dersi Öğretim Programı 2007 2008 öğretim yılında 4 5. sınıfta; 2008 2009 öğretim yılında ise 4 8. sınıflarda uygulanacaktır. 2007 2008 öğretim yılında 6, 7 ve 8. sınıflarda 17.09.1997 tarih ve 144 sayılı Talim ve Terbiye Kurulu kararıyla kabul edilen İlköğretim İngilizce (4 8. sınıflar) Dersi Öğretim Programı uygulanacaktır. 2008 2009 yılında ise 17.09.1997 tarih ve 144 sayılı Talim ve Terbiye Kurulu Kararıyla okutulan öğretim programı uygulamadan kaldırılmış olacaktır. Ayrıca 04.06.2007 tarih ve 111 sayılı Talim ve Terbiye Kurulu Kararı gereği 4. ve 5.sınıfta zorunlu İngilizce dersleri 3 saat olarak okutulacaktır. Buna göre ilköğretim öğrencilerinin 4. ve 5. sınıfta ikişer saat okutulan zorunlu yabancı dil dersi üçer saate çıkarılmıştır. 8. sınıfta ise, 1 saat seçmeli olarak ikinci yabancı dil dersi yerleştirilmiştir. Bu bir saatlik derste alternatif öğretim yöntemlerinin öğretmen tarafından uygulanabilmesi oldukça zordur. Haftada sadece bir saat ayrılan ikinci yabancı dil dersine, ikinci yabancı dil öğretiminin amacına ulaşamayacağı anlamına gelmektedir. Yabancı dil öğreniminde öğrencilerin okul dışında pratik yani tekrar yapma olanağı olmadığından, öğrenciler sadece ders içinde yabancı dilde konuşma, duyma, okuma ve yazma fırsatı bulabilmekte, bu nedenle yabancı dil ders saatlerinin ne kadar fazla olursa öğrenciler o kadar becerilerini geliştirebilmektedirler. Ortaöğretimde de yabancı dil ders saatlerinde bir değişikliğe gidilmiş ve seçmeli olarak ikinci bir yabancı dilin verilmesi kararı alınmıştır. Seçmeli ikinci yabancı diller şunlardır: İngilizce, Almanca, Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Japonca, Çince ve Rusça dır. Ancak, ikinci yabancı dil öğretiminde öğrencilerden istek gelmediğinden uygulamada bu dersler için şubeler açılmadığı görülmektedir. Diğer bir yandan bu dersler için öğretmen ataması yapılmadığından öğrenciler zorunlu olarak İngilizce seçmek durumunda kalmaktadırlar.
3 İlköğretim ve ortaöğretim öğrencilerin %98,4 ü İngilizce yi zorunlu ya da seçmeli ikinci yabancı dil olarak öğrenmekteler. 1 Bu bilgilere bakıldığında Türkiye de ikinci yabancı dile ne kadar önem verildiği görülmektedir. Yukarıda adı geçen tüm bu sorunları tek bir çalışma içerisinde irdelemek olanaklı görünmediğinden, elinizdeki çalışmada yabancı dil öğretimindeki önemli sorunlardan biri olan yöntem sorunu ayrıntıları ile irdelenecektir. Türkiye de yabancı dil eğitiminin temelini okuma, yazma, dinleme ve konuşma becerileri oluşturmaktadır. 2 Ancak, bu temel beceriler Türkiye de kalıp bilgiye dayalı eğitim şeklinde gerçekleşmektedir. Bilgiye dayalı eğitimden kastedilen dilbilgisine yönelik eğitimdir. Bu eğitimin özelliği, kitap bilgisinin esas alınmasıdır. Çoğu kez bu bilgilerin sınava yönelik ezberlenmesi, kısa bir zaman içerisinde unutulması ve dolayısıyla kalıcı öğrenmenin olmamasıdır. Yabancı dil dersleri, öğretmen ve ders kitapları doğrultusunda tekdüze olarak işlenmektedir. Yabancı dil öğretiminin en büyük sorunlarından biri, öğretmenlerin, ön görülen ders yöntemini olduğu gibi kabullenerek, yönteme yönelik en küçük bir kuşku duymamalarıdır. Bir başka ifade ile, öğretmenler yeni çözüm ve seçeneklere açık değillerdir. Burada sorulması gereken bir soru da, öğretmenlerin yeni öğretim yöntemleri hakkında yeterince bilgilendirilip bilgilendirilmedikleridir. Öğretimin gerçekleşmesi için, öğretilen konunun öğrencide bilgi ve beceri oluşturması gerekir. Bu bilgi ve becerinin oluşması için öğrencinin öğretime aktif bir şekilde katılması gerekir. Öğretimin daha başarılı, verimli ve kalıcı olabilmesi için farklı tekniklerin yanı sıra öğrenen kişinin yaparak yaşayarak öğrenmesi gerekmektedir. Bu nedenle bireyin duyu organlarını kullanarak öğretime katılması önemlidir. Çünkü; insanlar okuduklarının %10'unu, duyduklarının %20 sini, gördüklerinin %30'unu, hem görüp hem duyduklarının %50'sini, hem görüp, hem duyup, hem söylediklerinin %80 ini, hem görüp, hem duyup, hem söyleyip, hem de dokunduklarının %90 ını, hem görüp, hem duyup, hem söyleyip, hem de dokunup, hem de yaptıklarının %95 ini hatırlamaktadır. 3 1 Demirel, 2002, 19 2 Milli Eğitim Bakanlığı, 2006 3 Demirel, 2000, 21; karş. Witzenbacher, 1985, 17
4 Yabancı dil eğitimini, sürekli ve kalıcı hale getirmek için, kuramsal bilgiden uygulamaya doğru değil, uygulamadan kuramsal bilgiye doğru gitmek etkili ve verimli olacaktır. Bunun için öğretmenin, kuramsal bilgiyi önceden özümsemiş olması ve sınıfta öğrencisini yönlendirecek alt yapıyı, dersten önce, ciddi bir biçimde hazırlayıp oluşturması gerekmektedir. Ancak, bu sayede öğrencinin yaparak-yaşayarak öğrenmesi ve öğrendiklerinin kalıcı kılınması sağlanabilir. Öğretimde belirli bilgilerin ezberlenmesi kaçınılmazdır, ancak gerektiğinde ezberlemenin yerini araştırmak, üretmek, düşündürmek, karşılaştırmak ve tartışmak almalıdır. Yabancı dil öğretimi ile ilgili yukarıda saptanan olguları ve sorunları belli ölçüde çözebilecek olan Üretimsel yorumbilim yöntemi ve Sahnesel yorumlama yöntemi ayrıntılar sonraki bölümlerde ele alınacaktır burada temel ilkeleriyle açıklanacaktır. Çalışmanın temelini oluşturan yöntem, öncellikle üretimsel kavramından yola çıkılarak oluşturulmuş olup, eylemde bulunan okur veya öğrencinin alımlama yetisi üzerinde durmaktadır. Tezimde uygulayacağım temel yöntemlerden üretimsel yorumbilim yönteminin kurucusundan Günter Waldmann, 70 li yıllarda başlattığı çalışmasını 1990 yılında geliştirmiştir. Waldmann, oluşturduğu bu yeni yöntem ile okullarda ısrarla kullanılan ve öğrencilerin öğrenme şevkini kıran geleneksel öğretim yöntemine bir alternatif oluşturmuş ve eski yöntemlerin yarattığı sorunları bir ölçüde giderebileceğini varsaymıştır. Çalışmada temel alınan diğer yöntem ise, Ingo Scheller in 1984 te geliştirdiği Sahnesel yorumlama yöntemidir. Scheller yöntemiyle edebiyat öğretimindeki sıkıcılığı ortadan kaldırmayı amaçlamıştır. Bu yöntemde öğrencilerin duyguları, düşünceleri, bedenleri, deneyimleri ve ilgileri harekete geçirilerek edebi metinlerle çalışmaları sağlanmaktadır. Öğrenciler edebi metni parça parça inceleyerek metni sahnelemektedir. Üretimsel yorumbilim yöntemi ve Sahnesel yorumlama yöntemi hem kuramsal boyutu ile tanıtılacak hem de ders içi uygulamaları anlatılacaktır. Bu iki yöntem, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yabancı Diller Bölümü İngiliz Dili Eğitimi Anabilim Dalı nda okuyan öğrencilerin katıldığı İkinci Yabancı Dil olarak Almanca dersinde uygulanarak öğrenciler üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri saptanacaktır. Uygulamada masal, fabl, kısa öykü ve tiyatro gibi edebi
5 türler kullanılacaktır. Kuramsal boyutta sözkonusu edebi metinlerin özellikleri ve bu kısa türlerin yabancı dil öğretiminde önemi vurgulanacaktır. Üretimsel yorumbilim yöntemini ve Sahnesel yorumlama yöntemini bilimsel yönden ele alabilmek için, yabancı dil öğretimi nin ve geleneksel yöntemler in ne olduğu hakkında kısaca bilgiler verilecektir. Geleneksel yöntemlerin yabancı dil öğretiminde tamamen yok sayılması mümkün değildir. Onlar yabancı dil öğretiminde belirli amaçların yerine getirilmesi için zaman zaman uygulanmalıdır. Ancak, bireye farklı kültürlerden geniş olanaklar, bilinmeyen duyguları tanıma fırsatı ve geniş bir hayal dünyası sunan yöntemler artık yabancı dil öğretiminde yerini almalıdır. Alternatif yöntemler, öğrencinin yeni, duygusal, yaratıcı ve estetik deneyimler edinmesini sağlarken beraber; kişinin bireysel ve toplumsal deneyimlerini de geliştirmekte ve derinleştirmektedir. Bu doğrultuda tanıtılacak olan yöntemlerin farklı becerilere olan etkisi göz önünde bulundurulacak, yöntemin öğretilmek veya geliştirilmek istenilen beceriye katkısı sorgulanacaktır. 1.1. Sorun Türkiye de yabancı dil öğretiminde geçmişten bugüne kadar çoğunlukla yenilenmeden gelen yöntemler uygulanmaktadır. Aslında, yöntem olarak kastedilen, dersin işlendiği süreçte kullanılan düz anlatım, soru-cevap, tartışma, canlandırma gibi tekniklerdir. 4 Öğretim açısından, yabancı dil öğretimine bakıldığında, öğrencilerin yaratıcılıklarını ve deneyimlerini derste yeterince kullanamadıkları görülmektedir. Okullarda, öğrenciler yabancı dile geleneksel yöntemler in kalıp davranışlarına şartlandırılmaktadırlar. Kısacası ders, kitap ve öğretmen merkezli yürütülmektedir. İlk önce öğrenci kitaptaki metni okumakta, metne bağlı olarak alıştırmaları yapabilmek için de okuma sırasında metni anlamak zorunda kalmaktadır. Alıştırmalar bittikten sonra dilbilgisi yapıları anlatılmakta ve dilbilgisine yönelik alıştırmalar yapılmaktadır. Dilbilgisi kurallarının anlatımı metinden önce de yer alabilmektedir. Edebi metinlerin uygulanmasında tekrar 4 bkz. Demirel, 2007, 64-92
6 okuma eylemi gerçekleşmekte, daha sonra çeviri veya metne yönelik sorular yapılmaktadır. Öğrencilerin metne eylemde bulunarak ve üreterek yaklaşmaları halinde daha farklı neticeler elde edecekleri açıktır. Üretimsel yorumbilim yönteminde öğrenciler, metni yazar merkezli değil, kendi yaşantılarından yola çıkarak okumaya odaklandıklarından, metne yönelik eylemde bulunarak ve üreterek (içerik ve biçim alternatifleri yaratarak) metni anlamakta ve son aşama olarak da metin ile çalışırken elde ettikleri bilgilerle metni rahat yorumlayabilmektedirler. Sahnesel yorumlama yönteminde ise, öğrenciler metinleri parça parça irdeleyip sahneleyerek, hem yaratıcılıklarını hem de konuşma becerilerini geliştirmektedirler. Neticede öğrenci merkezli yöntemler öğrencilerde dört temel beceri olan okuma, yazma, dinleme ve konuşmayı harekete geçirip gelişimini sağlamaktadır. Aynı zamanda öğrencilerin hayal dünyalarını güçlendirmekte, ilgilerinin ve duygularının farkına vardırıp üretmek ve araştırmak gibi daha bir çok beceri daha kazandırmaktadır. Üretimsel yorumbilim yöntemi ve Sahnesel yorumlama yöntemi geleneksel öğretim yöntemlerini dışlamamaktadır. Öğrenciler, geleneksel öğretim yöntemlerini Üretimsel yorumbilim yöntemi ve Sahnesel yorumlama yöntemi ile kaynaştırarak daha etkili bir öğrenme gerçekleştirebileceklerdir. Sağlanan gelişimin boyutları, gerek öğrenme kuramları ve bilişsel psikoloji açısından, gerekse yapılandırma açısından bakıldığında olumlu etkisi ortaya çıkacaktır. Var olan bilgileri sentezleyerek farklı ve yaratıcı çözümlere ulaşabilen öğrenci, günümüzde çağdaş bilimsel eğitimin arzuladığı öğrenci tipidir. Ancak, böyle bir öğrenci profili arzu edilmesine karşın, bununla ilgili kapsamlı çalışmalara pek yer verilmemektedir. İşte tam da bu noktada Üretimsel yorumbilim yöntemi ve Sahnesel yorumlama yöntemi bu beklentiyi gerçekleştirmek üzere uygulanmalıdır. Daha açık bir anlatımla, bu yöntemlerde öğrenci, çevresinde kendisine sunulan bilgiyi pasif olarak almamakta, aksine bu bilgiyi işleyebilme, geliştirebilme ve dönüştürebilme gücüne sahiptir. Öğrencinin bu dönüştürmeyi yapabilmesi için ilgi alanları, gereksinimleri ve güdüleri dikkate alınmalıdır. Bu doğrultuda gerçekleştirilen ders sürecine çok sayıda öğrenci katılacağından, Üretimsel yorumbilim yönteminin ve Sahnesel yorumlama yönteminin geleneksel öğretim yönteminden farkı da ortaya çıkacaktır. İlgi
7 alanları, gereksinimleri ve güdüleri dikkate alınmış öğrenciler, ders sürecine daha fazla katılım göstereceklerdir. Geniş katılım sayesinde, dersi engelleyen sınıf içi istenmeyen davranışların da önüne geçilmiş olunacaktır. Öğrencinin etkin katılımı gerçekleştirileceğinden, öğrenci kendisini derse ve ders içeriğine yabancı hissetmeyecektir. Kısaca, bu yöntemin ulaşmak istediği hedef davranışlar ile çağdaş bilimsel eğitim anlayışının ulaşmak istediği hedefler arasında bir paralellik söz konusudur. Yukarıda ifade edilen geleneksel öğretim yönteminden kaynaklı bazı eksikliklerin giderilmesinde Üretimsel yorumbilim yöntemi ve Sahnesel yorumlama yöntemi bir çözüm olarak görünmektedir. Henüz Türkiye de böyle bir çalışmanın bulunmaması bir sorun olarak görülmüş ve bu çalışmanın yapılmasını gerekli kılmıştır. Sonuç olarak, bu yöntemlerin yabancı dil öğretimine katkı sağlaması düşünülmektedir. 1.2. Amaç Çalışmanın temel amacı, çağdaş öğretim yöntemlerinden olan Üretimsel yorumbilim yöntemi ve Sahnesel yorumlama yönteminin tanıtılması kadar, yöntemlerin İkinci Yabancı Dil olarak Almanca dersindeki uygulamayla da somutlaştırmaktır. Ayrıca, yöntemlere ilgi duyan öğretmenlere de anlatılan yaklaşımlar geniş bir biçimde görselleştirilerek sunulacaktır. Çünkü birey, öğretmen de olsa soyut bilgileri uygulamaya dönüştürmede ürkek davranmakta, bu çalışma ile bu korkunun üzerine gidilecektir. Çalışmada üretimsel yorumbilim yöntemi ve Sahnesel yorumlama yöntemi dışında bir çok alternatif yöntem tanıtılmaktadır. Böylece öğretmenlere amaçları, öğrenci grupları ve derste işleyecekleri konuları doğrultusunda farklı yöntem bulma imkanı yaratılmaktadır. 1.3. Çalışmanın Önemi ve Yöntemi Milli Eğitimin ders programı 4.-12. sınıfa kadar tekrardan oluşmaktadır. Bu kısır döngü içinde körelip gitmemek için bu çalışmanın önemi; çağdaş bir öğretim yöntemi olan Üretimsel yorumbilim yöntemi ve Sahnesel yorumlama yönteminin Türkiye de tanıtılarak, uygulama olanaklarını arttırmaktır. Yabancı dil öğretiminde çoğu öğretmenlerin belli bir klişe yaklaşıma sahip oldukları gözlenmektedir. Kullanılan bu yaklaşım, ister yöntem ister teknik olsun,
8 öğrencide üretkenliği ve kalıcı öğrenmeyi engellemektedir. Bu çalışmayla da var olan bu soruna dikkat çekilmeye çalışılmaktadır. Bunun için araştırma üç aşamada gerçekleştirilmiştir: 1. Alternatif yöntem ile ilgili araştırmalar incelenmiş ve yabancı dildeki araştırmalar Türkçe ye çevirisi yapılarak çalışmada tanıtılmıştır. 2. Bu yöntemin etkililiğinin sınanacağı İkinci Yabancı Dil olarak Almanca dersinde, kısa edebi türlere yer verilerek ders yürütülmüştür. 3. Uygulama sonunda öğrencilerin ödevleri ve öğrencilerin yazılı yorumları göz önünde bulundurulmuştur. Dil karşılaştırılması ve hata çözümlemesi gibi yöntemler metni anlamaya yönelik hataları ortaya koymaya, sınıflandırmaya ve değerlendirmeye olanak tanımıştır. 1.4. Çalışmanın Yapısı Çalışma, kuramsal ve uygulama olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Kuramsal bölüm beş alt bölümü kapsamaktadır. Birinci alt bölümde ülkemizin yabancı dil politikası üzerinde durulmuştur. İkinci alt bölümde geleneksel yöntemler hatırlatılırken, üçüncü alt bölümde alternatif yöntemler tanıtılmıştır. Dördüncü bölümde ise çalışmanın temelini oluşturan edebiyat ağırlıklı alternatif yöntemlere temsilcileriyle birlikte geniş yer verilmiştir. Kuramsal bölümünün son alt bölümü ise edebi metinlerin özelliklerini kapsamaktadır. Uygulama alanında ise, öğrencilerin yaptıkları alıştırmalara göre üretimsel yorumbilim yönteminin ve sahnesel yorumlama yönteminin etkisi ve işlevi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonucunda ise, elde edilen bulgular doğrultusunda bir değerlendirme yapılmıştır.
9 İKİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE'DE (İKİNCİ) YABANCI DİL ÖĞRETİMİ 2.1. Türkiye'de İlk ve Ortaöğretim Okullarında Yabancı Dil Öğretimi Türkiye de ilk ve ortaöğretim okullarında öğretimi yapılacak yabancı diller, Milli Güvenlik Kurulu nun görüşü alınarak Bakanlar Kurulu kararıyla saptanmaktadır. 5 Bu kararlar doğrultusunda, ilk ve ortaöğretim okullarında yabancı dil olarak genellikle İngilizce, Almanca ve Fransızca okutulmaktadır. Küreselleşmenin etkisiyle yaygın bir biçimde öğrenilen ve öğretilen dil İngilizce dir. İngilizce, Türkiye de Türk insanının dünyaya ayak uydurma çabaları ve yabancı dil konusunda gereksinimlerinin değişmesi nedeniyle ön plâna çıkmıştır. İngilizce öğrenme, konuşma ve iletişim kurma isteği arttığı herkes tarafından kabul edilmektedir. Okullarda da öğrencilerin neredeyse tamamı (%98.4) birinci yabancı dil olarak İngilizce öğrenmektedir. Almanca ve Fransızca ise, okul yöneticilerinin de yönlendirmeleri ile birinci yabancı dil olarak fazla talep görmemekte (%1.6), daha çok ikinci yabancı dil olarak öğretilmektedirler. 6 1995 yılında Avrupa Eğitim Komisyonu tarafından Öğrenen Topluma Doğru başlıklı bildiri yayınlanmıştır. Bu bildiride, Avrupa Birliği vatandaşlarının anadillerinin dışında en az iki Avrupa dilini yeterli düzeyde bilmelerinin ilke olarak kabul edildiği duyurulmuştur. Polonya nın Cracow kentinde gerçekleştirilen toplantıda, Avrupa Eğitim Bakanlarının ve Avrupa Konseyi nin ortak çalışmaları ile Yaşayan Diller Bölümünün geliştirdiği standartlara uygun Avrupa Dil Gelişim Dosyası uygulamasına geçilmesine karar verilmiştir. Bu proje ile Avrupa vatandaşlarını çok dilliliğe ve çok kültürlülüğe teşvik etmek, ilköğretimde birinci, ortaöğretimde ikinci ve üniversitede üçüncü yabancı dili öğrenmeye yönlendirmek amaçlanmaktadır. Türkiye de de, 2005 yılında bu uygulamaya geçebilmek için çalışmalara başlanmış, bu uygulamanın öncelikle yabancı dil ağırlıklı öğretim yapan özel ve resmi okullardan başlayarak bütün okullara yaygınlaştırılması planlanmıştır. 7 Bu 5 Resmi Gazete, 1983, 24 6 Genç, 1999, 307 7 bkz. Demirel, 2007, 18-19
10 bağlamda, günümüz Türkiye sinde İngilizce dışında birinci yabancı dil olarak talep edilmeyen bir çok Avrupa dilinin, gelecekte ikinci yabancı dil olarak öğretilmesi arzulanmaktadır. 1997-1998 öğretim yılında uygulamaya konulan eğitim reformuna göre, ilköğretimin sadece anadilin öğrenildiği ve öğretildiği bir kademe olmaktan çıkarılmış, söz konusu öğretim yılından itibaren uygulamaya konulan ilköğretim okulu haftalık ders çizelgesine göre, yabancı dil dersi (İngilizce, Almanca, Fransızca dillerinden birisi) ilköğretim okullarının dördüncü sınıfından başlamak üzere zorunlu hale getirilmiştir. Bu programa göre, yabancı dil dördüncü ve beşinci sınıflarda haftada iki saat, altıncı, yedinci ve sekizinci sınıflarda 4 saat okutulacaktır; ayrıca dördüncü sınıftan başlamak üzere haftada en az 1 en çok 3 saat takviyeli yabancı dil dersi verilebilecektir. Tablo 1: İlköğretimde Haftalık Yabancı Dil Ders Saatleri Yabancı Dil Dersleri 4. Sınıf 5. Sınıf 6. Sınıf 7. Sınıf 8. Sınıf Zorunlu 3 3 4 4 4 Seçmeli 2 2 2 2 İkinci Yabancı Dil: 1 Daha sonra ise, 2007 2008 öğretim yılında Talim ve Terbiye Kurulunun 04.06.2007 tarih ve 111 sayılı kararıyla kabul edilen yeni uygulama ile İlköğretim okullarının haftalık ders çizelgesi değişmiştir. (bkz. Tablo 1). Buna göre daha öncede değinildiği gibi ikinci yabancı dil dersine sadece 8. sınıfta yer verilmiştir. 2007 2008 öğretim yılında 8. sınıflarda seçmeli ders olarak; 04.09.2001 tarih ve 339 sayılı Talim ve Terbiye Kurulu Kararıyla kabul edilen Haftalık Ders Çizelgesi nde yer alan; seçilebilecek seçmeli dersler bilişim teknolojileri, drama, güzel konuşma ve yazma, ikinci yabancı dil, turizm, tarım ve hayvancılık, yerel el sanatları seçilip okutulacaktır. 8 Öğretim programında bu derslere 1 saat gibi 8 bkz. MEB web sitesi, 2007
11 komik bir rakam ile yer verilmiştir. İkinci yabancı dil dersine ayrılan süre dersin amacını yerine getirmek için çok yetersizdir. Bu sayede öğrenme-öğretme çok yarasız olur ve hatta başarılı olması çok zor görülmektedir. Alternatif yöntemlerin uygulanabilmesi için de ikinci yabancı dil öğretimine daha fazla zaman ayrılmalıdır. Öğrencilerin ilgilerine ve beklentilerine hitap eden yöntemleri söz konusu ders saatinde uygulamak olanaksız görülmektedir. Bir diğer yandan edebi bir metnin 1 saatlik derste işlenmesi haftalarca süreceğinden öğrencilerin sıkılmasına ve böylece derse ilgi duymamalarına neden olabilir. Bu noktada söylenmesi gerekn diğer bir konu ise, öğretmenlerin bu ders saati içerisinde geleneksel yöntemlerin dışına çıkamamasıdır. Böylece metin okunur ve soru-cevap tekniği kullanılarak ders bitirilir. İlköğretim haftalık ders çizelgesi incelendikten sonra liseye yönelik haftalık ders çizelgesini de gözden geçirmek faydalı olacaktır. 1997 Eğitim Reformu sonrası, liselerin dokuzuncu sınıfında zorunlu birinci yabancı dil dersi haftada 4 saat okutulmakta, öğrencilerin seçmeli ders grubundan haftada 2 saat takviyeli yabancı dil dersi alma olanağı da bulunmaktadır. Ortaöğretimde onuncu sınıftan itibaren öğrenciler Fen Bilimleri, Sosyal Bilimler ve Türkçe-Matematik alanlarına ayrılmaktadır. Fen Bilimleri/Sosyal Bilimler ve Türkçe Matematik alanlarının onuncu ve onbirinci sınıflarında zorunlu birinci yabancı dil haftada 4 saat, seçmeli ders grubundan takviyeli yabancı dil dersi haftada 2 saat verilmektedir. Yabancı Dil alanını seçen öğrencilerin ise, onuncu ve onbirinci sınıflarda haftada 8 saat zorunlu birinci yabancı dil dersinin yanı sıra haftada 4 saat takviyeli yabancı dil dersi alma olanağına sahiptir. 9 İlköğretimde olduğu gibi lisede de 16.06.2006 tarih ve 274 sayılı Kurul Kararı ile haftalık ders saatlerinde değişikliğe gidilmiştir. 9 bkz. MEB web sitesi, 1998
12 Tablo 2: Liselerde Haftalık Yabancı Dil Ders Saatleri Alanlara Göre Yabancı Dil Dersleri 9. Sınıf 10. Sınıf 11. Sınıf 12. Sınıf F/SB/TM Zorunlu 3 3 - - Seçmeli* - 2 2 2 YD Zorunlu 3 13 13 13 Seçmeli* - 2 2 2 * Seçmeli Yabancı Dil dersinde Almanca, Fransızca, İngilizce (Çince, İspanyolca, İtalyanca, Japonca ve Rusça) derslerinden biri seçilip okutulur. Fen Bilimleri, Sosyal Bilimleri ve Türkçe Matematik alanlarında yabancı dil dersinin haftalık ders saatleri düşürülürken, Yabancı Dil alanında yabancı dil ders saatleri arttırılmıştır. Ancak, Almanca ve Fransızca öğretimine öğrencilerden istek gelmediği ve yönlendirilmedikleri için uygulamada bu dersler için şubeler açılmadığı görülmektedir. Seçmeli yabancı dil olarak İngilizcenin programda yer alması ayrı bir sorundur. Öğrencilerin bir yandan bildikleri bir dilde öğrenim görmek kolayına geldiğinden, diğer bir yandan da İngilizce bilgilerini pekiştirmek istediklerinden İngilizce dersini seçmeyi tercih etmektedirler. Bu kararın ne kadar doğru olduğu tartışılır. Yabancı dil öğretiminin ne kadar önemli olduğu yıllarca vurgulanmaktadır, ancak yabancı dilin önemine ÖSS gölge düşürmektedir. Lise döneminde öğrenciler yabancı dilin önemini kavramadıklarından, seçmeli ders olarak da tercih etmemekteler. Üniversiteyi kazandıklarında ise gelecekteki meslekleri için yabancı dilin ne kadar önemli olduğunu fark etmekteler. Örneğin şu an yoğun istek üzerine Çukurova Üniversitesi Alman Dili Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanlığı nın gözetiminde Ziraat Fakültesinde ve Mühendislik-Mimarlık Fakültesinde Almanca kursları verilmektedir. Ayrıca, 2007-2008 öğretim yılında İkisadi ve İdari Bilimler
13 Fakültesi ile Beden Eğitimi ve Spor Bölümünde Almanca dersleri başlamıştır. Öğrenciler yabancı bir dilin meslek hayatlarında ne kadar önemli ve yararlı olacağını çok geç fark etmekteler. Bu yoğun tempo içerisinde yabancı dil öğrenmeleri de zorlaşmaktadır. Ayrıca, Milli Eğitim Bakanlığının 9. sınıf ve 10. sınıf Almanca dersi için; Talim ve Terbiye Kurulunun 10.05.1973 tarih ve 380 sayılı kararı ile kabul edilen Lise Yabancı Dil 1 (Almanca) dersine yönelik öğretim programını uygun bulduğunu belirtmesi insanı düşündürmektedir. 1973 yılındaki bilgiler ve düşünceler doğrultusunda 2008 yılında öğretimin yapılması ne kadar doğrudur. Teknolojinin, araştırmaların ve bilgilerin 1973 yılından bu yana ne kadar değiştiğini düşünecek olursak, bu konuda da bir yenilik yapılması gerekmektedir. Öğrencilerin yabancı dil öğretiminden uzaklaşmasının nedeni çok açıktır, ezbere dayalı öğretim, öğrencilerin ilgisini çekmeyen konular ve beklentilerine hitap etmeyen yöntemler. Bu nedenle siyasi iradenin yabancı dil politikalarında yeni adımların atılması zorunlu görülmektedir. 2.1.1. Yabancı Dil Ağırlıklı Okullarda Yabancı Dil Dersleri Türkiye de bazı derslerin öğretimini yabancı dille yapmak ya da yabancı dili ağırlıklı olarak öğretmek amacıyla Yabancı Dil Ağırlıklı Liseler (Anadolu Liseleri) açılmıştır. Anadolu Liseleri, 1997 Eğitim Reformu öncesinde, hazırlık sınıfında haftada 24 saat yoğun yabancı dil öğretilen, orta ve lise kademeleri bulunan okullardı. Zorunlu ilköğretimin 1997-1998 öğretim yılından itibaren sekiz yıla çıkarılmasıyla, ortaokullarda hazırlık sınıflarında yapılan ağırlıklı yabancı dil öğretimi, lise öncesine çekilmiş ve ortaokul kademesi kaldırılmıştır. Bu durum, hazırlık dahil yedi yıllık Anadolu liselerinin küçülerek dört yıllık eğitim kurumları haline gelmesine yol açmıştır. 10 10 bkz. Genç, 2004, 109
14 Tablo 3: Anadolu Liselerinde Haftalık Yabancı Dil Ders Saatleri Alanlara Göre Yabancı Dil Dersleri F/SB/TM Zorunlu Yabancı Dil Zorunlu 2. Yabancı Dil* Seçmeli Yabancı Dil YD Zorunlu Yabancı Dil Zorunlu 2. Yabancı Dil* Seçmeli Yabancı Dil 9. Sınıf 10. Sınıf 11. Sınıf 12. Sınıf 10 4 4 4-2 2 2 2 2 2 2 10 13 13 13-2 2 2 2 2 2 2 * İkinci Yabancı Dil dersi olarak; Almanca, Fransızca, İngilizce, İspanyolca, İtalyanca, Japonca,Çince ve Rusça derslerinden biri seçilip okutulur. Anadolu Liselerinin Fen Bilimleri, Sosyal Bilimler, Türkçe-Matematik alanlarında zorunlu birinci yabancı dil dersleri dokuzuncu sınıfta 10 saat, onuncu, onbirinci ve onikinci sınıflarda dört saat olarak düzenlenmiştir. İkinci yabancı dil dersleri de programlara eklenerek yabancı dil dersleri daha da arttırılmıştır. Onuncu, onbirinci ve onikinci sınıflarda iki saat ikinci yabancı dil dersi eklenmiştir. Söz konusu liselerin yabancı dil alanında birinci yabancı dil dersi dokuzuncu sınıfta haftada on saat, onuncu, onbirinci ve onikinci sınıflarda haftada onüç saat olarak düzenlenmiş olup ikinci yabancı dil dersi dokuzuncu sınıfta yok, onuncu, onbirinci ve onikinci sınıflarda haftada iki saattir. Söz konusu liseler dışında bazı liselerde de örneğin, Fen Liselerinde de yabancı dil okutulmaktadır. 1997 reformundan önce Fen Liselerinde haftada 24 saat olmak üzere bir yıllık ağırlıklı yabancı dil öğretiminin yapıldığı hazırlık sınıfının ardından, öğrenciler dokuzuncu sınıfta haftada 6 saat, onuncu ve onbirinci sınıflarda haftada 4 saat, bu derslerin yanı sıra haftada 2 saat takviyeli
15 yabancı dil dersi okuyabilmekteydiler. Ancak, aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi Fen Liselerindeki yabancı dil ders saatlerinde de değişiklikler olmuştur. Tablo 4: Fen Liselerinde Haftalık Yabancı Dil Ders Saatleri Yabancı Dil Dersleri 9. Sınıf 10. Sınıf 11. Sınıf 12. Sınıf Zorunlu 8 3 3 3 Seçmeli - 2 2 2 2007-2008 fen liselerin haftalık ders saatlerinde zorunlu olarak İngilizce yer almaktadır. Seçmeli yabancı dil dersi için de haftalık ders çizelgesinde şöyle bir açıklama yapılmıştır: Seçmeli Yabancı Dil dersinde II. Yabancı Dil dersi olarak; Almanca, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca, İtalyanca, Japonca ve Rusça derslerinden biri seçilip okutulur. Bu açıklamaya göre öğrenciler ikinci yabancı dil seçme olanağına sahipler, ancak bu yabancı dillerin arasında İngilizcenin de yer alması 2. Yabancı Dil tanımına ters düşmektedir. Daha önce de belirtildiği gibi, öğrenciler bu seçim olanağından sadece İngilizceye yönelmekte, daha doğrusu yönlendirilmekteler. Günümüzde Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı, sayıları gün geçtikçe artan Spor Liseleri, Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi ve Sosyal Bilimler Lisesi bulunmaktadır. Tüm bu liselerde yabancı dil dersi uygulanmaktadır.
16 Tablo 5: Farklı Liselerin Haftalık Yabancı Dil Ders Saatleri Yabancı Hazırlık 9. sınıf 10. sınıf 11. sınıf 12.sınıf Dil Dersleri Spor zorunlu - 3 3 - - Lisesi seçmeli - - 2 2 2 Anadolu zorunlu - 6 3 3 3 Güzel Seçmeli - - 2 2 2 Sanatlar Lisesi Sosyal Zorunlu 20 5 5 5 5 Bilimler Lisesi Seçmeli 4 2 2 2 2 Çukurova Üniversitesine Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokullarından ve Güzel Sanatlar Bölümlerinden gelen ikinci yabancı dili öğrenme talepleri göz önünde bulundurulduğunda, yukarıdaki tabloda belirtilen ders saatleri yetersizdir. Aynı zamanda Milli Eğitim Bakanlığının ders çizelgelerinde seçmeli yabancı dil olarak 2. yabancı dil dersi olarak İngilizceyi de yerleştirmiş olması, 2. yabancı dilin uygulanmasını neredeyse imkansız kılmaktadır. 2.1.2. Okullarda İkinci Yabancı Dil Öğretimi İstanbul Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Tülin Polat, yabancı dil öğretim programlarının tek bir dille sınırlı tutulmasının, Avrupalılık bağlamında artık aşılması ve değiştirilmesi gereken bir eğitim anlayışı olduğunu belirtmektedir. 11 1995 yılında Avrupa Birliği ne üye ülkelerde ikinci bir yabancı dil öğrenilmesi / öğretilmesi gerektiği konusunda alınan kararla birlikte, Türkiye de de öğrencilerin ikinci bir yabancı dil öğrenmeleri gündeme gelmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı, Avrupa Birliği ne uyum sürecinde yaptığı çalışmalarda bu konuyu dikkate alıp eğitim sisteminde bu yönde değişikliklere gitmiştir. Böylece, 1997-1998 öğretim yılında uygulanmaya başlanan Eğitim Reformu ile ikinci yabancı dil dersi, ilköğretim altıncı sınıftan itibaren seçmeli bir ders olarak sunulmuştur. 11 Polat, 2001, 33
17 Bu durumda öğrenciye, bilgisayar, drama, güzel yazma ve konuşma, turizm, tarım ve yerel el sanatları gibi yedi seçmeli ders arasından haftada sadece 1-2 saat ikinci yabancı dil dersini alabilme olanağı sunulmaktadır. 12 Otaöğretimde de (liselerde) ikinci yabancı dilin zorunlu olarak okutulması yönünde çalışmalar yapılmıştır. İlk olarak 2000-2001 öğretim yılından başlayarak bütün Anadolu Öğretmen Liselerinde ikinci yabancı dil dersi zorunlu seçmeli hale getirilmiştir. Ortaöğretim kurumlarında en az bir yabancı dilde öğretim düzeyine uygun sözlü ve yazılı iletişim kuran bireyler yetiştirilmesinin yanı sıra; ikinci yabancı dilin de zorunlu ders olarak öğretim programlarına konulması şeklinde bir karar alınmış 13 ; ancak bu karar, kararın alındığı dönemde uygulamaya geçirilememiştir. Şu anda seçmeli konumunda bulunan ikinci yabancı dil dersi sadece ilköğretim 8. sınıfta sunulmaktadır. Lise onuncu, onbirinci ve onikinci sınıfların 2. yabancı dil dersi- yabancı dil alanını seçen öğrencilerin dışında - haftada 2 saattir (bkz. Tablo 2) Lise dokuzuncu sınıfta 2. Yabancı Dil dersi bulunmamaktadır. Yabancı Dil alanını seçen öğrencilerin ise, onuncu, onbirinci ve onikinci sınıflarda haftada 2 saat İkinci Yabancı Dil dersi alma olanağı vardır (bkz. Tablo 6). Anadolu Liselerindeki tek fark, dokuzuncu sınıfta da seçmeli ders olarak 2 saat İkinci Yabancı Dil dersinin bulunmasıdır. Tablo 6: Liselerde Haftalık İkinci Yabancı Dil Ders Saatleri Alanlar 9. Sınıf 10. Sınıf 11.Sınıf 12. sınıf F/S/TM/SA - 2 2 2 YD - 2 2 2 Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı, sayıları gün geçtikçe artan Özel Okullarında özellikle ikinci yabancı dil öğretimine önem verilmektedir. Ders saatleri, Yabancı Dil Ağırlıklı Liselerin yabancı dil alanındaki ikinci yabancı dil ders saatlerine uygun olarak düzenlenmektedir. 12 bkz. T.C. MEB, 1998, 1013 13 bkz. T.C. MEB, 2002, 745
18 Okullarda ikinci yabancı dil olarak en çok tercih edilen dil Almancadır. Federal Almanya nın Doğu Almanya yla birleşmesinden sonra Avrupa nın güçlü bir ülkesi konumuna gelmesi ve geçmişten günümüze kadar ticaret, turizm, bilim, kültür vb. gibi çeşitli alanlarda sürdürülen ilişkiler, Avrupa da 100.000.000 kişi tarafından konuşulan dilin Almanca olması Türkiye de tercih edilmesine nedendir. 18. yüzyıldan beri Türkiye de yaygın bir biçimde okullarda öğretilen Fransızca ise, son yıllarda giderek hem birinci hem de ikinci yabancı dil olarak sınırlı bir öğrenci tarafından seçilen ve öğretilen dil konumuna gelmiştir. 14 2.2. Türkiye'deki Üniversitelerde İkinci Yabancı Dil Öğretimi Yabancı dil öğretiminin eski çağlara kadar uzandığı bilinmektedir. Toplumlar en eski çağlardan beri birbirlerinin dillerini öğrenmek, kendi dillerini diğer toplumlara öğretmek çabası içinde olmuşlardır. Bunun dinsel, siyasal ve ekonomik nedenleri vardır. İngilizce, Almanca, Fransızca yüzyıllardan beri diğer toplumlara zaman zaman resmi dil, zaman zaman da ikinci dil olarak öğretilmektedir. Günümüzde üniversitelerde öğretilen yabancı diller % 85 İngilizce, %7-8 Almanca, %4-5 Fransızca dır. Tarih ve Türk Dili Bölümlerinde Arapça ve Farsça öğretilmektedir. Çok az sayıda da olsa İtalyanca, Rusça, Japonca ile Osmanlıca, Sanskritçe gibi eski diller de öğretilmektedir. 21. yüzyılın giderek artan rekabetçi koşulları içinde farklılaşabilmek ve gelişmeleri takip edebilmek için İngilizce'nin yanı sıra, ikinci bir yabancı dili öğrenmek ve etkin olarak kullanabilmek artık bir gereklilik halini almıştır. Bu bilinçle hareket eden üniversitelerde öğrencilerin profesyonel yaşama bir adım önde başlama imkanını elde edebilmeleri için İngilizcenin yanısıra Almanca, Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Japonca ve Çince de seçmeli ders olarak verilmektedir. İsteyen öğrenciler bu dillerden herhangi birini seçerek üniversite eğitimleri süresince öğrenip geliştirme fırsatına sahiptir. Almanca, İngilizce ve Fransızca yandal programı da bulunmaktadır. Bu programa kayıtlı öğrenciler, mezun olduklarında, Almanca öğretmenliğinin yanı sıra, İngilizce ya da Fransızca öğretmenliği yapma olanağına da sahip olmaktadırlar. 14 bkz. Genç, 2004, 110
19 Üniversite eğitim sürecinde öğrencilere farklı yabancı dillerle karşılaşma olanağı sunulmakta, ancak ilk- ve ortaöğretimden itibaren öğrencilere bu olanak sağlanmalıdır. Ancak üniversite öğrencilerinin, yabancı dile yeni başlayan orta okul öğrencilerinden ayrılıkları, altı yıl gibi bir süreyle yabancı dil öğretimi görmüş olmaları ve yabancı dil denilen şeyden yeterince soğumuş olmalarıdır. Bu bakımdan, üniversite seviyesinde bir dil öğretiminin ilk amacı, her şeyden önce, öğrencinin, bu umutsuzluk duygusundan kurtarılması, yabancı dile ısındırılması ve dil öğrenmenin mümkün olduğuna inandırılmasıdır. Bunu yapabilmek için de, öğrencinin karşısına, köklü değişmelere uğramış ve yeni baştan düzenlenmiş bir programla çıkmak gerekmektedir. Böyle yapılmayıp da geleneksel dil öğretiminin kanalları içerisinden ilerlendikçe, öğrenciye bir taze ruh, hiç bir zaman gelmeyecek ve orta dereceli okullarda okuduklarını, yüksek eğitim yıllarında da sürdürülen öğrencinin bütün amacı, kendini, yabancı dil tragedya sından, son bir sınavla, bir kere daha kurtarmaya çalışmak olacaktır. 15 Dilbilimci Özcan Başkan bu çalışma için çok önemli olan bir konuya değinmektedir. Bu çalışmanın en önemli amacı alternatif öğretim yöntemlerinin tanıtılmasıyla sadece üniversitelere yenilik getirmek değil, aynı zamanda ilk ve ortaöğretimde okuyan öğrencilere de yabancı dil derslerini sevdirmektir. Üniversite öğrencilerinin yabancı dil derslerine umutsuzca bakmaları, Başkan ın da ifade ettiği gibi, ilk ve ortaöğretimden kaynaklanmaktadır. O halde değişime oradan başlamak gerekir. Eğitim ve öğretimde temel alınan üç yabancı dil olarak Fransızca, İngilizce ve Almanca ya değinmek yerinde olacaktır. Bu yabancı diller Türkiye de hangi aşamalardan geçmiş ve bugünkü durumları nedir. 2.2.1. İkinci Yabancı Dil olarak Fransızca Öğretimi Osmanlı İmparatorluğu nda 18. yy ın ikinci yarısından itibaren reformlar yapılmaya başlanmıştır. Yabancı dil öğretiminin okul programlarına girmesi de ilk kez bu yıllarda gerçekleşmiştir ve öğretilen ilk batılı dil Fransızca olmuştur. 15 Başkan, 2006, 71