VAGON BİLGİSİ DERS NOTU İrfan KALINBACAK Şubat, 2011
İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER.. ii BÖLÜM I VAGON ANA PARÇALARI VE İŞLETME SINIR ÖLÇÜLERİ. 1 1.1 Tekerlek Takımı. 1 1.2 Tekerlek Düzeni. 5 1.3 Şasi 10 1.4 Kasa (sandık) 11 1.5 Tamponlar. 12 1.6 Cer Tertibatları.. 14 1.7 Fren Tertibatları İçin İşletme Sınırları.. 16 BÖLÜM II VAGON TİPLERİ.. 17 2.1 Vagonların Sınıflandırılması 17 2.2 Yolcu Vagonu Tipleri ve Sayıları. 17 2.3 Yük Vagonu Tipleri ve Sayıları 17 BÖLÜM III VAGONLARIN NUMARALANDIRILMASI.. 22 3.1 Yük Vagonlarının Numaralandırılması. 22 3.2 Yolcu Vagonlarının Numaralandırılması. 26 BÖLÜM IV VAGONLAR ÜZERİNDEKİ YAZI VE İŞARETLER... 30 BÖLÜM V VAGONLARIN İŞLETİLMESİ.. 35 5.1 Uluslararası Anlaşmalar 35 5.2 Yükleme 35 5.3 Trenlerin Muayenesi. 37 5.4 Tamir Etiketleri. 38 5.5 Deray 41 ii
BÖLÜM I VAGON ANA PARÇALARI VE İŞLETME SINIR ÖLÇÜLERİ Demiryolu teknik standartlarına göre üretilen ve bakım onarımı yapılan, yolcu ve yük taşımaya yarayan çekilen araçlara VAGON denir. 1.1 Tekerlek Takımı Belirli bir açısal hızla ray üzerinde yuvarlanarak kitleleri taşır. Bir tekerlek takımı, bir dingil ve iki adet tekerlek gövdesinden oluşur. TVS 2000 tipi vagonların tekerlek takımlarında fren diskleri de bulunur. Bir tekerlek takımı, aşağıdaki işlemlere tabi tutularak oluşturulur: - Dingil, uygun ölçülerde hazırlanır. - Tekerlek gövdeleri 0.25-0.40 mm. sıkılıkta, pres gücüyle dingile geçirilir. - Dingil yatakları (rulmanlar), ısıtılarak dingil başlarına geçirilir. - Dingil kutuları (buategresler), rulmanların üzerini kapatması için monte edilir. - Tekerlek çap farklılıkları ve salgılar torna edilerek ortadan kaldırılır. Resim 1.1 TVS 2000 tipi vagon tekerlek takımı Tekerlek gövdeleri monoblok (yekpare) olarak üretilir ve işletme sınır çizgisine kadar kullanılır. İşletme sınır çizgisine kadar çapı düşen tekerlekler dingillerinden çıkarılarak yenisiyle değiştirilir. Dingiller ise, kullanılmasını engelleyen bir arızası yoksa birçok defa kullanılabilir. Eskiden tekerlek gövdelerini uzun süre kullanabilmek amacıyla, tekerleklere (ispite) bandaj geçirilme işlemi yapılmaktaydı. Günümüzde bandaj geçirme işlemi uygulanmamaktadır. Bandaj geçirme işleminde: Sıcak haddeleme ile şekillendirilen bandaj, iç çapı geçme sıcaklığı toleransına göre işlenerek hazırlanır ve 200-250 0 C sıcaklıkta ısıtılarak 1
tekerlek gövdesi (ispit) üzerine geçirilir, tespit (emniyet) çemberi bandajın ispitten çıkmasını önlemesi için takılır ve yuvarlanma profili tornada işlenerek hazırlanır. 1.1.1 Dingil yatağı Dingil yatakları, vagonun ağırlığını üzerine alır ve bu ağırlığı dingil başlarına (turyonlara) aktarır. Eskiden kaymalı yataklar kullanılmaktaydı, fakat günümüzde rulmanlı yataklar kullanılmaktadır. Resim 1.2 Dingil yatağı 1.1.2 Dingil kutusu Yatakların üzerinde bulunan dingil kutusu (buategres), yataklara ve dingil yatağı yağına depoluk yapar ve onları dış etkilerden korur. Resim 1.3 Dingil kutusu (kapağı sökülmüş) 2
1.1.3 Tekerlek takımı işletme sınırları 1. Bir dingil kutusu: - Dönmüş, - Kulakları kırılmış veya aşınmış, - İçinde yağ tutamayacak veya içine toz ve su girebilecek kadar hasarlı, - Elin tersiyle dokunulamayacak derecede ısınmış olmamalıdır. Elin tersiyle dokunulamayacak şekilde ısınmış olması rulman arızasını gösterir. Bu durumda vagonun devamına izin verilmez. 2. Bir dingilde: - Çatlak veya kaynakla tamir edilmiş bir kusur, - Eğrilik, - Sürtünme nedeniyle oluşmuş keskin köşeli aşınmış kısımlar, - Derinliği 1 mm. den fazla olan aşınmış kısımlar bulunmamalıdır. 3. Tekerlekler, dingil üzerinde hiçbir şekilde oynamış ve kaymış olmamalıdır. 4. Tekerlek üzerinde (gövde, göbek, boden, bandaj), herhangi bir çatlak veya kırıklık olmamalı, varsa da kaynakla tamir edilmiş olmamalıdır. 5. Bandaj geçirilmiş bir tekerlekte, bandaj laçkalığını gösteren bir emare olmamalıdır. [kontrol işaretinin kayması, tespit çemberi arızası (laçkalık, kırıklık, noksanlık), çekiçle vurulduğunda net bir ses vermemesi, birleşme yerinde çevrenin üçte birinden fazla pas görülmesi] Şekil 1.1 Tekerlek ölçüleri 3
6. Boden kalınlığı, en az 22 mm. boden yüksekliği en fazla 36 mm. olmalıdır. (Boden kalınlığı, 22-19 mm arasında ise, vagon düşük hızla, yük treni arkasında en yakın atölyeye kadar sevk edilebilir, 19 mm. den az ise sevk edilmez.) 7. Bandaj genişliği, en fazla 140 mm., en az 133 mm. olmalıdır. 8. Bandaj kalınlığı; yolcu ve 120 km/h hızla işletmeye kabul edilen yük vagonlarında (ss işaretli) en az 35 mm., diğer yük vagonlarında ise en az 30 mm. olmalıdır. 9. Monoblok tekerleklerde bandajlar, işletme sınır çizgisine kadar kullanılır. İşletme sınır çizgisinin (yivin), tamamının gözle görülmesi gerekir. 10. Frenleme sırasında meydana gelen ısınma nedeniyle, tekerleğin gövde kısmının yan yüzeylerindeki boyada meydana gelmiş yeni bozulmaların (yanmaların) boyu 50 mm. den fazla olmamalıdır. 11. Bodenlerin dış kısımları arasındaki ölçü, en az 1410 mm., en fazla 1426 mm. olmalıdır. 12. Bandajların iç yüzeyleri arasındaki mesafe, en az 1357 mm., en fazla 1363 mm. olmalıdır. Draylardan sonra, dingilde eğrilik olup olmadığı için, birbiri ile 120 derecelik açı yapan en az 3 farklı noktadan ölçü alınır. Bu ölçülerin bu değerleri gösterse bile aralarındaki farkın 2 mm. den fazla olmaması gerekir, eğer varsa dingil eğri olarak kabul edilir. Şekil 1.2 Tekerlek ölçüleri 13. Bir tekerleğin yuvarlanma yüzeyinde: - Yer yer eziklik, - 60 mm. den fazla uzunlukta veya 1 mm. den fazla derinlikte, apletilik (düzleşme), - 60 mm. den fazla uzunlukta veya 1 mm. den fazla kalınlıkta, metal yığıntılar, - Yuvarlanma yüzeyinin kenar kısımlarında çatlaklar, - Yuvarlanma yüzeyi üzerinde, 60 mm. den fazla uzunlukta çatlama, çukurluk, pullanma gibi kusurlar olmamalıdır. 4
Apleti: Tekerleğin, ray üzerinde kızak yapması neticesi, bir veya birkaç yerinden aşınmasına apleti denir. Her hangi bir aşınmanın apleti olarak kabul edilebilmesi için, aşıntı boyunun 60 mm. den veya derinliğinin 1 mm. den büyük olması gerekir. Apleti olduğu görülen vagonla yola devam edilmez ve bu şekilde geçilen yolun kontrol edilmesi gerekir. Kontrolde, bir ray kırılması yoksa yol trafiğe açılır, aksi halde kapalı tutulmalıdır. Apletili vagonlar için en uygun olanı, tekerlek değiştirilmesidir. Bu mümkün değilse, revizör kontrolü ve izniyle atölye ve fabrikalara, hız sınırlaması (15 km/h) konulmak suretiyle sevk edilir. Her türlü vagon arızasında olduğu gibi apleti arızasında da, istasyon ve tren personeli vagonun seyre elverişli olup olmadığında tereddüde düşerse ve bir vagon teknisyeni bulunamazsa, makinistin kararı alınır. Resim 1.4 Apleti 1.2 Tekerlek Düzeni Tekerlek düzenlerine göre vagonlar dingilli ve bojili olmak üzere iki farklı şekilde üretilmektedir. Yolcu vagonları ve ağır yük taşımaya mahsus vagonlar bojili olarak, hafif yük taşımaya mahsus vagonlar ise dingilli olarak üretilmektedir. 1.2.1 Dingilli vagonlar Genelde iki dingilli ve yaprak sustalı olarak üretilmektedir. Dingiller vagon şasisine doğrudan süspansiyon sistemi ile bağlanmaktadır. Süspansiyon sisteminin temel elemanı yaprak sustalardır. 5
Şekil 1.3 Dingilli bir vagonun tekerlek bağlantıları Dingilli vagonlarda hareketten kaynaklanan titreşimler; şasiden askı sportlarına, askı sportlarından bağlantı elemanlarına ve sustalara, susta kasasından dingil kutusuna ve dingil yatağına, dingil yatağından dingil başına ve dingile, dingilden tekerleklere ve raya iletilir. Raylardan gelen vuruntuların ve titreşimlerin vagon kasasına ve yüke aktarımı yukarıdaki işlemin tersi olacak şekilde gerçekleşir. Resim 1.5 Dingilli bir vagonun bağlantıları Dingil çatalı (plakdögard): Şasi ile tekerlek takımının irtibatını sağlar. Dingil kutusunun hareketlerine (yukarı-aşağı veya iç-dış) kızaklık eder. Şasiye kaynakla veya perçinle bağlanır. Dingil çatalı köprüsü (braga): Dingil çatalını dingil kutusu altından birbirine bağlar. Kalkışlarda, duruşlarda ve kurplarda meydana gelen kuvvetler nedeni ile dingil çatalının açmasını ve kırılmasını önler. 6
Aşınma plakası (paten): Dingil çatalının iç kısımlarına perçin, cıvata veya kaynakla bağlanır. Dingil kutusunun hareketi ile dingil çatallarının aşınmasını engellemek maksadıyla kullanılır. Askı (susta) sportu: Vagonun şasisine perçin yada kaynakla birleştirilir. Yaprak sustanın bağlantı elemanları ile vagona bağlanmasını sağlar. Bağlantı elemanları: Askı sportunun ve yaprak sustanın gözlerine pernolar takılır, pernoların uçlarına lokmalar takılır, lokmalar da menotlarla birbirine bağlanır. Çift menot kullanılırsa iki menot arasına da bağlayıcı ara parçalar konulur. Yaprak sustalar: Sustalar vagonlarda dikine gelen kuvvetlerin ve sarsıntıların bir kısmını yutar. Dingilli vagonlarda ve bazı tip bojilerde kullanılmaktadır. Yaprak sustalar üç kısımdan oluşur. a) Yapraklar: Susta yapraklarının birisi ana yaprak olup diğerleri yardımcı yapraklardır. Susta tiplerine göre yaprak adetleri azalır veya çoğalır. Yaprakların ortasında genellikle kanal vardır. Bu kanallar, yaprakların genişliğine dağılmasını önler. Ana yaprakta susta gözü denilen perno yuvaları bulunur. Susta buradan pernolar ve menotlar vasıtasıyla susta sportuna ve dolayısıyla vagona bağlanır. b) Susta kasası: Susta yapraklarının dağılmasını önler. Susta kasası altında bulunan meme, dingil kutusu üzerindeki yuvaya oturarak sustanın sağa sola oynamasını önler. c) Susta kaması: Susta içindeki yaprakları sıkıştırmaya yarar. Şekil 1.4 Yaprak susta Susta kırılma nedenleri: - Belirli bir çalışma sonucu oluşan doku yorgunluğu, - Herhangi bir nedenle yapraklarda oluşabilecek bir çatlaklık, - Aşırı yükleme, - Paslanma, 7
- Susta aralarının yağsız kalması (yağsız kaldığında ana yaprağa gelen kuvvet alt yapraklara intikal edemez), - Susta kasasının laçkalığı nedeni ile yaprakların kayması. Dingilli vagonlarda işletme sınırları 1. Dingil çatalları kırık, eğrilmiş, çatlamış, kaynak yeri açılmış ve laçka durumda olmamalıdır. 2. Dingil çatalı köprüsü (braga) kırık, çatlak, eğri veya noksan olmamalıdır. 3. Aşınma plakası (paten), noksan olmamalıdır. 4. Askı (susta) sportu çatlak veya kırık olmamalıdır. 5. Susta bağlantı elemanlarının (menot, perno, lokma, vb.) hiç biri noksan, kırık, çatlak veya yerinden çıkmış olmamalıdır. 6. Bir sustanın: - Hiçbir yaprağı noksan, kırık ya da çatlak, - Yapraklar kasa içinde gevşek, - Yaprakları, kasasına göre uzunlamasına 10 mm. den fazla kaymış olmamalıdır. 7. Susta memesi, dingil kutusu üzerindeki yuvasından çıkmış (veya bükülmüş) olmamalıdır. 8. Susta kasası ile buna temas edebilecek olan vagon kasasının/şasisinin kısımları arasındaki mesafe, 15 mm. den az olmamalıdır. 9. Susta ile vagonun, bojinin veya tekerleklerin arasında temas olduğunu gösteren yeni izler olmamalıdır. 1.2.2 Bojili vagonlar En az iki tekerlek takımı ve bir şasi ile oluşturulmuş taşıma grubuna boji (araba) denir. Vagonun şasisi küresel oynak boji göbeğine oturtulur ve perno adı verilen bir mille bağlantı sağlanır (pivot bağlantı). Bu küresel oynaklık bojinin şasi altında rahatça hareket etmesini sağlar. Boji şasisi, kaynak konstrüksiyon veya çelik dökümden imal edilir. Bojiler, bir araçta: - Süspansiyonu iyileştirir, ses izolasyonu ve konfor sağlar, - Yüksek hızlara uygun hale getirir, - Dingil sayısını arttırır, dingil basıncını düşürür, - Boyunun uzatılmasını olanaklı hale getirir, - Yükleme tonajını arttırır, 8
Bojilerde titreşimleri azaltmak ve süspansiyonu sağlamak amacıyla yaprak sustalar, helezon sustalar ve amortisörler kullanılır. Yolcu vagonlarında Schlieren ve Y32 tip, yük vagonlarında Y25 ve UIC tip bojiler kullanılır. Şekil 1.5 Boji tipleri 9
Bojili vagonlarda işletme sınırları 1. Y 25 boji veya türevleri: - Bojideki hiçbir süspansiyon yayı (dara veya yük yayı) çatlak, kırık veya eksik olmamalıdır. - Bojinin tüm dara yayları, aynı sarılma yönüne sahip olmalıdır. - Bojinin helis biçimindeki tüm yay çiftleri, zıt sarılma yönüne sahip olmalıdır. - Hiçbir iç veya dış amortisör halkası eksik, kırık veya gevşek olmamalıdır. - Hiçbir amortisör şapkası, boji şasisi ile temas etmemelidir. - Hiçbir kaldırma T si, eksik ya da gevşek olmamalıdır. Şekil 1.6 Y25 tipi boji 2. Bojilerin, şasi putrellerinin şasi traverslerine kaynakla birleştirildiği kısımlarında, hiçbir çatlak olmamalıdır. 3. Boji üzerindeki hiçbir kızak veya kızak yayı ya da kızağın hiçbir kısmı, eksik ya da kopmuş olmamalıdır. 4. Boji, şasiye oranla anormal pozisyonda görünmemelidir. 5. Boji yatağı kırık veya gevşek olmamalıdır. 6. Boji yatağının pernosu, eksik, kırık ya da gevşek olmamalıdır. 7. Hiçbir aşınma pateni (sürgü) eksik olmamalıdır. 1.3 Şasi Vagonun iskeletini oluşturan şasi, hareketli ve hareketsiz vagon parçalarının arasında kaldığından gerek yoldan gerekse diğer araçlardan etkilenmektedir. Bu nedenle şasiler yüksek mukavemetli U veya H putrellerinden yapılır. Putreller birbirlerine kaynak, perçin yada 10
cıvatalar ile bağlanır. Şasi başındaki traverslerin her birinin altına, manevracılar için iki korkuluk yerleştirilir ve bu korkuluklar, basamak ve tutamaklardan oluşur. 1.3.1 Şasiler için işletme sınırları 1. Vagon şasisi ile askı sportları veya boji göbekleri, aynı düzlem ve ölçü içinde gönyede olmalıdır. 2. Şaside, gözle görünür şekil değişikliği (düşey ya da yatay yönde eğilme, bükülme, burulma vs.) bulunmamalıdır. 3. Vagon şasisinde eğik, kırık, çatlak ve burulmalar, talimatlarda verilen toleranslardan fazla olmamalıdır. 4. Şasinin, susta askı tertibat bölgesinde, kesinlikle çatlak bulunmamalıdır. 5. Koşum takımının irtibatlandırıldığı şasi putrellerinin, baş traverslerin ve ara traverslerin kanatlarında enine çatlaklar bulunmamalıdır. 6. Dış boy kirişler ile çapraz kirişler arasındaki irtibat parçalarının kaynak dikişleri, çatlak olmamalıdır. 1.4 Kasa (sandık) Kasalar taşınacak yükün özelliğine göre; açık, kapalı, platform, sarnıç gibi farklı şekillerde üretilir. Kasa, iskelet, taban döşemeleri, yan duvar dikmeleri ve dikme destekleri, kapı ve pencereler, boşaltma düzeneği, paratör, merdivenler, korkuluklar gibi parçalardan meydana gelir. Yan duvarlarda sol alt köşede etiket koyma yeri bulunur. 1.4.1 Kasalar için işletme sınırları 1. Vagonun kasasında, üst yapılarda ve ilave tertibatların tümünde: - Yüklemenin bozulmasına veya kaybına neden olabilecek, - Tren güvenliğini tehlikeye sokabilecek, - Şahısları tehlikeye düşürebilecek ve - Çevreyi tehlikeye düşürebilecek hasar olmamalıdır. 2. Vagonun kasası ve kısımları yük gabarisini geçmemelidir. 3. Sofaj veya diğer aküplemanların (bağlı veya çözülmüş) hiçbir kısmı, ray üst seviyesinden 140 mm. altına düşmemelidir. 11
4. Hiçbir duvar veya taban levhası, yükün kaybına veya nemden dolayı bozulmasına sebep olabilecek derecede hasarlı, kırık, yarık veya eksik olmamalıdır. 5. Sürgülü kapılar ve duvarlar, tamamen kapanabilmeli ve sürgülenmelidir. Bunlar noksan olmamalı ya da kılavuzlarından çıkmamalıdır. 6. Kılavuz ve kilitleme organları (kapı pervazları, menteşeler, kilitler, kapatma kancaları, kollar) eksik, yerinden çıkmış, kırık ya da deforme olmamalıdır. 7. Çatı örtüsü ve su kanalı, yukarı kalkmış ve deforme olmamalıdır. 8. Yüksek kenarlı açık vagonların yan kapıları kapatılabilmeli ve zamansız açılmamaları için kilitlenebilmelidir. 9. Platform vagonlarında, çıkarılabilir veya gizlenebilir dikmeler eksik, kırık veya çatlak olmamalı, gabariyi aşacak şekilde bulunmamalıdır. 1.5 Tamponlar Tamponlar, vagonun alınlarına ray doğrultusunda gelen kuvvetleri sönümlemek ve şasiye yumuşak bir şekilde iletmek amacıyla kullanılır. Tampon travestine tampon gövdesi alt plakalarından dörder cıvata ile tespit edilir. Tamponların gövdesini meydana getiren kısımları dövme veya dökme çelikten, içindeki sarma sustaları veya bilezikleri ise yay çeliğindendir. Tamponlarda genellikle, konik sarmalı, helezon veya bilezik sustalar kullanılır. Şekil 1.7 Tampon tipleri 1.5.1 Tamponlar için işletme sınırları 1. Hiç bir tampon ve hiç bir tampon tespit cıvatası noksan olmamalıdır. Tüm tespit cıvataları sıkılmış olmalıdır. 2. Tampon yayı ve tamponun diğer parçalarında, tamponu işlemez hale getirebilecek kırıklık ya da hasar olmamalıdır. 12
3. Tampon eksenlerinin raydan yüksekliği, vagon dururken ve ray üstü seviyesinden dikine ölçmek suretiyle aşağıdaki çizelgede gösterildiği gibi olmalıdır. En fazla 1065 mm. olmalıdır. En az ölçü Boş vagonlarda Dolu vagonlarda Yolcu Yük Yolcu Yük 1040 mm 1025 mm 980 mm 940 mm Şekil 1.8 Tampon eksenlerinin raydan yüksekliği 4. Tampon aynalarında, kırıklık ve noksanlık olmamalıdır. 5. Her uçtaki yalnız bir tamponun, el ile, en fazla 15 mm. ittirilmesine izin verilir. 6. Karşılıklı vagonlar arasındaki tampon merkezlerinin seviye farkı, 85 mm. yi aşmamalıdır. Şekil 1.9 Tampon merkezlerinin seviye farkı 7. Tamponun silindir kısmının tabanında ve tampon planjöründe, çevrelerinin 1/4 ünü aşan çatlaklar bulunmamalıdır. 8. Tampon tablalarında hiçbir perçin veya tespit cıvatası eksik veya gevşemiş olmamalıdır. 9. Bir tampon merkezinin diğer tampon merkezine olan mesafesi (açıklık), en fazla 1760 mm., en az 1740 mm. olmalıdır. Şekil 1.10 Tampon açıklığı 13
1.6 Cer Tertibatları Vagonlarda kanca kavramalı ve yarı otomatik kavramalı olmak üzere iki çeşit cer tertibatı kullanılır. 1.6.1 Kanca kavramalı cer tertibatı Kanca kavramalı cer tertibatını; cer kancası, cer çubuğu, cer sustası, koşum biyeli, koşum mili, koşum somunu, koşum üzengisi oluşturur. Cer susta paketinde kullanılan sustalar konik sarma yaylı ve bilezik yaylı olarak iki çeşittir. 100 ton çekme mukavemetine sahip olarak üretilmektedir. Şekil 1.11 Kanca kavramalı cer tertibatı 1.6.2 Yarı otomatik kavramalı cer tertibatı Yarı otomatik kavramalı cer tertibatları, hem tampon hem de cer kancası görevini üstlenirler. Bağlama hafif bir tamponla otomatik olarak, çözme bir kol vasıtasıyla manuel olarak gerçekleşir. Ayrıca üzerinde bulunan koşum takımı, kanca kavramalı bir vagona bağlantıya olanak verir. 350 ton çekme mukavemetine sahip olarak üretilmektedir. 14
Şekil 1.12 Yarı otomatik kavramalı cer tertibatı Bağlanması: Tamponlama hızı 2-7 km/h arasında olmalıdır. Tamponlama yapmak için koşum takımı kafaları kavrama hazır pozisyonuna alınır. Bunun için: - Çözme kolu raya dik durumuna alınır, - Vagon düz yolda ise koşum takımı kafaları vagon eksenine alınır, - Vagon kurpta ise koşum takımı kafalarının eksenleri kavrama pozisyonuna alınır. Çözülmesi: Araçlardan herhangi birine ait çözme kolu raya paralel olacak şekilde yukarıya kaldırılır ve lokomotif çekilir. Eğer kol kaldırılamıyorsa kavrama dilleri çekmeye karşı yüklü durumdadır. Bu durumda ileri geri yapılarak yük kaldırılır. Kavrama imkansız pozisyonu: Çözme kolunun yukarı doğru kaldırılıp raya paralel duruma getirildikten sonra koşum takımı kafasına doğru itilerek sport üzerinde bulunan yuvaya yerleştirilmesi kavrama imkansız durumudur. Bu durumda tamponlama yapılmış olsa bile kavrama olmayacaktır. 15
1.6.3 Cer tertibatları için işletme sınırları 1. Cer tertibatlarında kaynakla tamir edilmiş bir kusur bulunmamalıdır. 2. Cer kancası çatlak, deliği kırık veya dönmüş olmamalıdır. 3. Cer kancasının kolu ve yuvası, cer kancası içinde dönebilecek kadar aşınmış olmamalıdır 4. Cer kanca ekseni, raydan 945-1045 mm. yükseklikte olmalıdır. 5. Cer kancası perno çapı, en az 50 mm. olmalıdır. 6. Koşum takımında kırıklık ve çatlaklık bulunmamalıdır. 7. Cer çubuğu kırık veya çatlak olmamalıdır. Manşon, cıvata, kama (kupilya) kırık, çatlak ya da eksik olmamalıdır. 8. Koşum takımının uzunluğu, en azından tamponların temasını sağlayacak kadar olmalıdır. 9. Sustalar (cer paketleri) görev yapamaz halde olmamalıdır. 10. Sarkıtılmış vaziyette olan koşum takımı, ray üst seviyesinden itibaren 140 mm. nin altına düşmemelidir. 1.7 Fren Tertibatları İçin İşletme Sınırları 1. Hiçbir sabo, noksan olmamalıdır. 2. Sabolar dışarıya doğru taşmış olmamalıdır. Bir sabonun dış yüzü, bandajın dış yüzüne ulaşıp geçtiyse, taşmış kabul edilir. 3. Aşınmış veya kırık sabo bulunmamalıdır. Dışardan görülen en alçak yerinden alınan ölçüye göre sabo kalınlığı en az 10 mm. olmalıdır. 4. Trangala (fren üçgeni) emniyet çemberi kırık ya da eksik olmamalıdır. 5. Fren ana borusu (kondüvit) kullanılabilir durumda olmalıdır. 6. Fren hortumlarının hiçbir kısmı (bağlı olsun olmasın) ray üstünden 140 mm. aşağıda olmamalıdır. 7. Fren açık-kapalı kolu görev yapamaz halde bulunmamalıdır. 8. Dolu-boş ve G-P değiştirme sistemi kullanılamaz durumda olmamalıdır. 16
BÖLÜM II VAGON TİPLERİ 2.1 Vagonların Sınıflandırılması 1) Yapısal bakımdan 2) İşletmecilik bakımından a) Yük a) Ticari b) Yolcu b) İdari c) Şahıs 2.2 Yolcu Vagonu Tipleri ve Sayıları - Yataklı.. 103 - Kuşetli.. 121 - Pulman. 411 - Yemekli 78 - Kompartımanlı... 139 - Banliyö. 138 TOPLAM.. 990 adet (2009 yılı istatistiklerine göre) 2.3 Yük Vagonu Tipleri ve Sayıları Yük vagonlarının; kapalı, platform, yüksek kenarlı açık, sarnıçlı, tahıl, ağır yük, balast gibi tipleri bulunur. 2009 yılı istatistiklerine göre sayıları aşağıda gösterilmiştir: a) İdari vagonlar.. 1908 b) Şahıs vagonları 2453 c) Ticari vagonlar.. 17607 - Kapalı vagonlar 5487 - Açık vagonlar 6265 - Platform vagonlar 5180 - Sarnıçlı vagonlar 675 17
Şekil 2.1 Normal tip kapalı vagon örnekleri (100 0-199 9) Şekil 2.2 Özel tip kapalı vagon (kayar duvarlı) (200 0-299 9) Şekil 2.3 Normal tip 2 dingilli platform vagonu (300 0-349 9) 18
Şekil 2.4 Normal tip bojili platform vagonu (350 0-369 9, 380 0-399 9 ) Şekil 2.5 Özel tip bojili platform vagonu örnekleri (450 0-499 9) Şekil 2.6 Normal tip yüksek kenarlı açık vagon örnekleri (500 0-599 9) 19
Şekil 2.7 Özel tip yüksek kenarlı açık vagon (600 0-699 9) Şekil 2.8 Sarnıçlı vagon (700 0-799 9) Şekil 2.9 Özel vagonlar (tahıl vagonu) (900 0-939 9, 960 0-969 9, 990 0-999 9) 20
Şekil 2.10 Yük furgonu Şekil 2.11 Balast vagonu 21
BÖLÜM III VAGONLARIN NUMARALANDIRILMASI 3.1 Yük Vagonlarının Numaralandırılması Vagon numarası 12 rakamdan oluşur. Örnek: 21 75 513 3 209-1 Çizelge 3.1 Vagon numaralarının vagon kasasına yazılışından örnekler. 31 RIV 75 TCDD 354 6 002-4 Rilnss 21 RIV 81 A-ÖBB 247 1 060-7 Hbbills 81 75 TCDD 686 3 217-5 Fad-wu 41 75 TCDD 336 0 302-9 Kls-w İşletme numarası (1. ve 2. rakamlar): 1. ve 2. rakam, işletme numarasını oluşturmaktadır. Vagonun; yük ya da yolcu, RIV şartlarına haiz ya da değil, dingilli ya da bojili, demiryolu idaresine ait ya da 3. şahsa ait olup olmadığı hakkında bilgiler verir. Çizelge 3.2 En çok kullanılan işletme numaraları ve açıklamaları 21 RIV şartlarına haiz, dingilli, demiryolu idaresine ait 23 RIV şartlarına haiz, dingilli, şahıs vagonu 31 RIV şartlarına haiz, bojili, demiryolu idaresine ait 33 RIV şartlarına haiz, bojili, şahıs vagonu 41 RIV şartlarına haiz değil, dingilli, demiryolu idaresine ait 43 RIV şartlarına haiz değil, dingilli, şahıs vagonu 81 RIV şartlarına haiz değil, bojili, demiryolu idaresine ait 83 RIV şartlarına haiz değil, bojili, şahıs vagonu 22
Sahip idarenin veya vagonu tescil eden idarenin UIC kod numarası (3. ve 4. rakamlar): UIC - Uluslararası Demiryolları Birliği ne üye her demiryolu kuruluşu için verilen kod numarası. Bu kod numarası TCDD için 75 dir. Vagon evsaf (özellikler) numarası (5. 6. 7. ve 8. rakamlar): Vagon numarasının başındaki tanıtım harfleri ile birlikte vagonun tipini ve işletme ile ilgili teknik özelliklerini belirtir. Çizelge 3.3 Vagon evsaf numaraları ve açıklamaları Vagon tipi Evsaf numarası Özellikleri T 000-099 Tavanı açılabilen vagon G 100 0 199 9 Normal tip kapalı vagon H 200 0 299 9 Özel tip kapalı vagon (kayar duvarlı) K 300 0 349 9 Normal tip 2 dingilli platform vagonu R 350 0 369 9 380 0 399 9 Normal tip bojili platform vagonu O 370 0 379 9 Normal tip yüksek kenarlı açık/platform vagonu L 400 0 449 9 Özel tip 2 dingilli platform vagonu S 450 0 499 9 Özel tip bojili platform vagonu E 500 0 599 9 Normal tip yüksek kenarlı açık vagon F 600 0 699 9 Özel tip yüksek kenarlı açık vagon Z 700 0 799 9 Sarnıçlı vagon I 800 0 899 9 Soğutuculu, soğuk havalı vagon U D 900 0 939 9 960 0 969 9 990 0 999 9 940 0 959 9 970 0 989 9 F, H, L, S tipi özel vagonların dışında kalan özel vagonlar Servis vagonları ve furgonlar Tip harfinin yanındaki küçük harfler, yükün cinsine ve özelliğine göre tasarlanmış vagonların niteliklerini belirtir. Vagon tiplerine göre küçük harfler, farklı anlam taşıyabilir. İmalat sıra numarası (9. 10. ve 11. rakamlar): Vagonun ait olduğu tipten kaçıncı sırada üretildiğini veya üretim sıra numarasını gösterir. 23
Kontrol rakamı (12. rakam): Vagon numarasının kaydı yapılırken rakamların yanlış girilmesini önlemek amacıyla tasarlanmıştır. Kontrol rakamı: 12 haneli vagon numarasının, kontrol rakamı hariç diğerlerinin altına 2 den başlayarak 2, 1 şeklinde rakamlar yazılır ve bu rakamlarla tek tek çarpılır; çıkan rakamların sayı değerleri toplanır; toplam, bir üst onluktan çıkarılarak bulunur. Örnek : 21 75 151 2 789 -... numaralı vagonun kontrol rakamını bulalım 2 1 7 5 1 5 1 2 7 8 9 X 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 4 1 14 5 2 5 2 2 14 8 18 4+1+1+4+5+2+5+2+2+1+4+8+1+8 = 48 olur. Bir üst onluktan çıkarılarak kontrol rakamı 50 48 = 2 olarak bulunur. Örnek açıklama: 31 RIV 75 TCDD 285 1 181-7 Habis-w 31 : İşletme numarası olup, RIV şartlarına haiz, bojili ve demiryolu idaresine ait olduğunu, RIV : Vagonun RIV şartlarına haiz olduğunu, 75 : Sahip idarenin TCDD olduğunu, 285 1: Evsaf numarasını, 181 : İmalat sıra numarasını, 7 : Kontrol rakamını, H : Özel tip kapalı vagon (kayar duvarlı) olduğunu, a : İkişer dingili olan iki bojiye (toplam 4 dingil) sahip olduğunu, b : 18 m < yükleme boyu < 22 m olduğunu, i : Açılabilir duvarları olduğunu, s : Azami 100 km/h hız yapabildiğini, w : Basınçlı hava frenli olduğunu gösterir. 24
Çizelge 3.4 Yük vagonu küçük tanıtım harflerinden örnekler a aa b c cc d e g i l p s ss u w z G, E, F, I, H, U, T, Z: İkişer dingilli, iki bojili S: Altı dingilli, iki bojili O: Üç dingilli G, E, F, H, T, U, Z: Altı veya çok dingilli S: Sekiz veya çok dingilli L,S: Bağlama tertibatlı K: Uzun dikmeli F: Hacim 45 m 3 den büyük H: İki dingilliyse 12 < y.b. < 14 m, hacmi 70 m, bojiliyse 18 m<y.b.<22 m G: İki dingilliyse y.b. 12 m, hacmi 70 m, bojiliyse y.b. > 18 m T: İki dingilli y.b.>12 m, bojili y.b.>18 m I: Taban alanı 22 m 2 <T.A<27 m 2 R: Yükleme boyu en az 22 m L, S: Döner köprülü H,T: Alın kapılı I: Et taşımaya uygun kancalı U, Z: Basınçlı boşaltmalı E: Taban kapaklı F: Yanlara alçaktan, kontrollü, seçmeli boşaltma H: Alın kapılı, oto taşır F: Yanlara alçaktan, kontrollü, sırasıyla boşaltma L, S: Tek katlı motorlu taşıt taşır H: Tabanda yük bağlama tertibatlı U: Yanlara yukarıdan kontrollü ve seçmeli boşaltma T: Yanlara yüksekten kontrollü ve seçmeli boşaltma I: Balık taşır L, S: Çok katlı oto taşır H: İki katlı R: Yan duvar hareketli T: Kapı yüksekliği > 1.9 m I: Elektrikli havalandırma Z: ısıtmalı H, U, G, T: Tahıl taşır S: En çok 60 lık konteynır taşır Z: Basınç altında sıvılaştırılmış gaz veya çözülmüş petrol ürünü taşır K, L, R: Konteynır taşımaya uygun I: Mekanik soğutuculu H, T: Duvarlar açılabilir U: Havaleli yük taşır L, K, R, S: Sabit alın duvarlı, hareketli kapak I: Mekanik soğutuculu Z: Tank metal değil U, F, T: Yanlara aynı anda yüksekten kontrolsüz boşaltma H: Seyyar bölmeli L, S, K, O, R: Dikmesiz I: İzoleli, buzsuz G: Havalandırma penceresi sekiz adetten az E: Sabit yan kenarlı K, L, S: Kenarsız T, F, U: Yol içine kontrollü boşaltma R: Sabit alın duvarlı I: Izgarasız Azami 100 km/h hız yapar Azami 120 km/h hız yapar El freni sahanlıkta Bütün vagon tipleri için aynı anlamı taşır Basınçlı hava frenli El freni kulübede 25
3.2 Yolcu Vagonlarının Numaralandırılması Yolcu vagonları da yük vagonları gibi 12 rakamdan oluşur. Çizelge 3.5 Vagon numaralarının vagon kasasına yazılışından örnekler. TCDD 61 75 10-73 161-6 WSPlm TCDD 61 75 88-73 009-4 WRLm TCDD 50 75 18-11 073-3 A İşletme numarası (1. ve 2. rakamlar): Vagon numarasının 1. ve 2. rakamı işletme numarasını oluşturmaktadır. Vagonun; RIC şartlarına uygunluğu, ne şekilde kullanıldığı, klima durumu ve bazı özellikleri hakkında bilgiler verir. Çizelge 3.6 Kullanılan işletme numaralarının anlamları 50 RIC şartlarına haiz değil, klimasız 51 RIC şartlarına haiz, klimasız 61 RIC şartlarına haiz, klimalı Sahip idarenin veya vagonu tescil eden idarenin UIC kod numarası (3. ve 4. rakamlar): UIC Uluslararası Demiryolları Birliği ne üye her demiryolu kuruluşu için verilen kod numarası. Bu kod numarası TCDD için 75 dir Vagon evsaf (özellikler) numarası (5. 6. 7. 8. rakamlar): Vagon numarasının başındaki tanıtım harfleri ile birlikte vagonun tipini ve işletme ile ilgili teknik özelliklerini belirtir. 26
5. rakam ; 0 ise özel vagon (posta, kargo (K), yataklı, dinlenme, salon, toplantı, pulman) 1 ise birinci mevki kompartımanlı veya pulman vagon (A, WSP, A-Kom) 2 ise ikinci mevki kompartımanlı veya pulman vagon (B, WSP, TVS Bm) 3 ise birinci ve ikinci mevki kompartımanlı veya pulman vagon (AB) 4 ise birinci veya birinci ve ikinci mevki kuşetli vagon (Ac, AcBc) 5 ise ikinci mevki kuşetli vagon (Bc) 6 ise yataklı vagon (WLA) 7 ise yataklı vagon (WLAB) 8 ise özel dizaynlı vagon (AD, BD, AR, WR, WSPD, WSP, WLBR, WSPR, S) 9 ise özel dizaynlı vagon (DU, D, DD) 6. rakam, yer durumu hakkında bilgi verir. (Aşağıdaki örnekler bütün durumları kapsamaz, yanındaki 5. rakama göre başka anlamlar içerebilir.) 1 ise 10 kompartımanlı veya buna denk gelen sayıda koltuk kapasiteli 2 ise 11 kompartımanlı veya buna denk gelen sayıda koltuk kapasiteli 3 ise 12 kompartımanlı veya buna denk gelen sayıda koltuk kapasiteli 4 ise kuşetli vagonlarda 1.sınıf kompartıman sayısını gösterir 5 ise kuşetli vagonlarda 1.sınıf kompartıman sayısını gösterir 6 ise kuşetli vagonlarda 1.sınıf kompartıman sayısını gösterir 7 ise 7 kompartımanlı veya buna denk gelen sayıda koltuk kapasiteli 8 ise 8 kompartımanlı veya buna denk gelen sayıda koltuk kapasiteli 9 ise 9 kompartımanlı veya buna denk gelen sayıda koltuk kapasiteli 7. rakam, vagonun hız durumunu belirtir 0,1,2 ise vagon 120 km/h hız yapabilir 3,4,5,6 ise vagon 140 km/h hız yapabilir 7,8 ise vagon 160 km/h hız yapabilir 9 ise vagon 160 km/h den fazla hız yapabilir 8. rakam, vagonun ısıtma sistemini belirtir. elektrik ısıtmalı (voltaj, frekans), buhar ve elektrik ısıtmalı, sadece buhar ısıtmalı, klimalı veya özel ısıtmalı gibi durumları ifade eder. 27
İmalat sıra numarası (9. 10. ve 11. rakamlar): Vagonun ait olduğu tipten kaçıncı sırada üretildiğini veya üretim sıra numarasını gösterir. Kontrol rakamı (12. rakam): Vagon numarasının kaydı yapılırken rakamların yanlış girilmesini önlemek amacıyla tasarlanmıştır. Örnek açıklama: TCDD 61 75 10-73 154-1 WSPlm WSP : Pulman vagonu olduğunu, l : Hoparlör tesisatlı olduğunu, m : Uzunluğunun 24,5 m. den fazla olduğunu, 61 : İşletme numarası. Vagonun RIC şartlarına haiz ve klimalı olduğunu, 75 : Sahip idarenin TCDD olduğunu, 1 : Birinci mevki pulman vagonu olduğunu, 0 : 60 kişilik koltuk bulunduğunu, 7 : 160 km/h hız yapabildiğini, 3 : Isıtma sistemini, 154 : İmalat sıra numarasını, 1 : Kontrol rakamını gösterir. Çizelge 3.7 Yolcu vagonları seri harfleri A B AB WL WR D DD Post SR, WG, AS WSP 1.sınıf kompartımanlı (oturma yerli) vagon 2.sınıf kompartımanlı (oturma yerli) vagon 1. ve 2. sınıf kompartımanlı (oturma yerli) vagon Yataklı vagon. Sunulan hizmet tipine bağlı olarak yanında A, B, veya AB seri harfi bulunur. Özel kompartımanlı yataklı vagonlar için seri harfinin yanına S harfi ilave edilir. Yemekli vagon Bagaj furgonu Otomobil taşımasına mahsus 2 katlı açık vagon Posta vagonu Bar-dansing vagonu Pulman vagonu 28
Seri harfler karışık halde görülebilir. Ayrıca, seri harf R, yemekli vagon, büfe veya bar kompartımanlı vagonları ifade etmek için kullanılmaktadır. Çizelge 3.8 Yolcu vagonları tanıtma harfleri b, h Özürlü yolcuları taşımak için donatılmış vagon c Kuşetli kompartımanlar (Ac, Bc, AcBc) d, v Bisiklet taşımaya uygun vagon ee, v f Merkezi güç kaynaklı vagon Makinist bölmesi bulunan vagon p, t Ortadan geçitli kompartımanlı vagon m s l 24,5 m. den daha fazla uzunluğu olan vagon Bagaj furgonlarında ve bagaj kompartımanlı vagonlarda orta geçit (örneğin: Ds) Hoparlör tesisatlı vagon 29
BÖLÜM IV VAGONLAR ÜZERİNDEKİ YAZI VE İŞARETLER Şekil 4.1 Yük vagonu üzerindeki yazı ve işaretler Kapalı vagonlarda ve dökme yük taşımaya mahsus vagonlarda m 3 cinsinden kapasite Sarnıçlı vagonlarda litre (m 3, hl) cinsinden kapasite Taban alanı Yükleme uzunluğu (ara bölmelerin kalınlığı hariç, yararlı uzunluk) 30
Tampondan tampona uzunluk Dara Feribotla taşımaya uygun Vagonun darası (üstte) ve platformdan çalıştırılabilen el frenin fren ağırlığı (altta). El freni zeminden çalıştırılıyorsa el fren ağırlığı kırmızı çerçeve içine alınır. Alınabilir parça (örnek, platform vagonlarda alınabilir iki yan kenarı belirtir ) Standart otomatik koşum takımı ile teçhiz edilmiş Bakım kutusu Çeşitli dayanma uzunluklarına dağıtılmış 1- Bakım geçerlilik süresi (5 yıl) konsantre ağırlıkları belirten işaret 2- Bakımı yapan atölyenin işareti 1- Dayanma veya destekler arası uzunluk 3- Bakımın yapıldığı tarih 2- Uzunluk işaretleri arasındaki mesafe (m) 4- Bakım geçerlilik süresi 3 ay artırılabilir. 3- Konsantre yüklerin en büyük ağırlığı (ton) 4- İki desteğe dayanan yüklerin en büyük ağırlığı (ton) 31
Bu işaret vagon kasasında ise; Taşıma kapasitesi için işaret - bojili vagonların eksenleri arasındaki Yazılan en yüksek yükleme limit ağırlığından - bojili olmayan vagonların dingilleri daha büyük bir ağırlığı kabul eden vagonlar arasındaki mesafeyi gösterir. için ve hiçbir yükleme limit ağırlığı yazısı Boji üzerinde ise, bojilerin baş dingilleri taşımayan vagonlar için işaret arasındaki mesafeyi gösterir. Geçilebilecek en küçük kurp yarı çapı Uluslararası standardizasyon talimatlarına uygun Tek bir sınıfa sahip yolcu vagonları için; İki sınıflı yolcu vagonları için; - darayı (solda), - darayı (solda), - toplam ağırlığı (sağda), - toplam ağırlığı (sağda), - oturma yeri sayısını belirtir (altta). - oturma yeri sayısını belirtir (soldaki rakam A sınıfı yerlerle ilgilidir). Furgonlar ve posta vagonları için; Bagaj bölmeli vagonlar için; - darayı (solda), - darayı (solda), - toplam ağırlığı (sağda), - toplam ağırlığı (sağda), - yük limitini belirtir (altta). - oturma yeri sayısını (sol altta), - yük limitini belirtir (sol altta). 32
Yüksek gerilime karşı dikkat. El freni işareti (El freni yerleştirilmiş giriş kısmında her iki taraf giriş kapılarının yanına konulur). Kaldırma noktası işareti Yükleme tablosu (Sgss 31 75 456 8 001/350 seri numaralı vagonlar için) Kompozit fren papuçlu Yüksek güçlü fren (rapit) Şahıs vagonu Diskli fren Kıvılcım tutucu saç bulunmaktadır Feribot rampa açısı işareti Feribota geçişte ancak 2 o 30 dan daha küçük bir kırılma açısından geçen bojili vagonlara yazılıdır. Yazı, azami kırılma açısını belirtir. 33
Triyaj sırtlarının tümünden geçmeyen İç dingilleri arasındaki mesafesi 14,0 m den vagonlar için işaret büyük olduğu halde triyaj sırtlarından 250 m.lik kurp yarıçapına sahip triyaj geçebilen bojili vagonlar üzerine yazılır. sırtlarından geçemeyen vagonlar üzerine Burada iç dingiller arasındaki en büyük yazılır. Rakam geçilebilir en düşük kurp mesafe yazılır. yarıçapını gösterir. Kaydırma ve atma usülü manevra yapılması yasak olduğunu gösterir Bir yayın hasarlanmasında, 2 yayın da değiştirilmesi gerektiğini ifade eder. 34
BÖLÜM V VAGONLARIN İŞLETİLMESİ 5.1 Uluslararası Anlaşmalar 5.1.1 UIC Uluslararası Demiryolları Birliği UIC (Union Internationale des Chemins de fer), demiryolu idarelerinin kurulması ve çalışması için üniform olan şartları yaratmak amacıyla 1922 yılında kurulmuştur. Bugün, demiryolu şirketleri (kuruluşları) arasında işbirliğini sağlayan dünya çapında bir organizasyondur ve demiryolu taşımacılığının gelişmesiyle ilgili bütün alanlarda faaliyet göstermektedir. 1999 yılının başında, beş kıtadan olmak üzere üye sayısı toplam 142 olmuştur. Demiryolu İdareleri demiryolu araçlarının imalatı, işletilmesi, demiryollarının inşası, elektrifikasyon, sinyalizasyon, telekomünikasyon, taşımacılık planları, finansman, hesap ve istatistik gibi günlük idari işlemlerini UIC standartlarına göre düzenler. Bu maksatla UIC tarafından yayınlanan fişlerde belirtilen kriterler baz alınır. 5.1.2 RIV Anlaşması Demiryolu Kuruluşları arasında yük vagonlarının değişimi ve kullanılmasına ilişkin hükümleri düzenleyen uluslararası bir anlaşmadır. Son olarak 2000 yılında yenilenmiş ancak 30 haziran 2006 tarihinde UIC tarafından yürürlükten kaldırılmıştır. Fakat yükleme ile ilgili talimatnamesi (Ek:2) halen yürürlüktedir. 5.1.3 Vagonların Tek Tip Kullanım Sözleşmesi (CUU) UIC üyesi olan demiryolu idareleri ve şahıs yük vagonlarının uluslararası işletme koşulları ile ilgili kural ve kavramları belirler. 01/07/2006 tarihinde yürürlüğe girerek RIV 2000 anlaşmasının yerini almıştır. 35
5.1.4 RIC Anlaşması Bu anlaşma UIC (Uluslararası Demiryolları Birliği) üyesi şebekeler arasında; yataklı vagonlar, kuşetli vagonlar ve yemekli vagonlar dahil olmak üzere yolcu vagonlarının, bagaj furgonları ve posta vagonlarının, otomobil taşımasına mahsus vagonların karşılıklı kullanımını düzenler. 5.2 Yükleme Vagonların yükleme ve boşaltılmalarında RIV, Ek:II hükümleri uygulanır. 5.2.1 Yüklemede dikkat edilecek hususlar 1. Yükün ağırlığı, tekerleklerin her birine eşit şekilde dağıtılmalıdır. 2. Yük tabana oturmalı, çarpma veya sarsılmalardan etkilenmeyecek şekilde emniyete alınmalıdır. 3. Açık vagonlardaki yükün yüksekliği ve genişliği, geçeği yolların gabari ölçüsüne uygun olmalıdır. 4. Kolaylıkla yanabilen (kuru ot vs. gibi) yükler gerektiğinde yangından korunması için muşamba ile örtülmelidir. 5. Ağır yükler daha ağır yüklerin üstüne istif edilmelidir. 6. Yüklerin istifi düzgün olmalıdır. Şayet şekillerinden dolayı bunun temini mümkün olmazsa halat ve zincirle bağlanmalı veya ağaç desteklerle tespit edilmelidir. 7. Vagonların kapı, kapak ve pencereleri yüklendikten sonra iyice kapatılmalıdır. 8. Parlayıcı ve yanıcı maddelerin bulunduğu yerlerde ve civarında ateş yakılmamalı ve sigara içilmemelidir. 9. Yurt dışına gidecek vagonlar RIV şartlarına haiz bulunmalıdır. 10. Vagon, geçeceği yol sınıfına göre yüklenmelidir. (A=16 t, B=18 t, C=20 t, D=22,5 t) 11. Yükün ağırlığı yükleme sınırını geçmemelidir. 12. Vagon yüklü iken şasiye ait susta sınır plakası ile susta kasası arasındaki mesafe 15 mm den az olmamalıdır. 13. Vagon ortasına konan yükün ağırlığı, vagon üzerinde yazılı şasi taşıma değerini aşmamalıdır. 36
14. Vagonun boyunu aşan uzun yüklerin yüklenmesinde manevracı sınır ölçüsü dikkate alınmalıdır. 15. Silindir şeklindeki parçalar; takoz, destek, kamalarla tespit etmek veya sehpalara yerleştirilmek suretiyle emniyet altına alınmalıdır. 16. Borular yüksek kenarlı veya dikmeli vagonlara yüklenmeli ve emniyete alınmalıdır. 17. Tekerlek takımları, buategresleri üzerinde olanlar bir sıra halinde ve takozlarla emniyet altına almak suretiyle yüklenmelidir. 18. Taşıma araçları tercihen vagonun boyu yönünde yüklenmelidir ve frenleri sıkılmalıdır. Bütün tekerlekleri ikişer takozla tespit edilmelidir. 5.2.2 Refakatle sevk Arızalı veya arızası kısmen giderilen, gevşemesi ve kayması muhtemel veya gabari taşkın yüklü, dolayısıyla seyir kısıtlaması ile sevki gereken vagonların trenlere verilmeleri halinde vagona vagon teknisyeni veya işçi refakat ettirilir. 5.3 Trenlerin Muayenesi Her yük ve yolcu treni teşkil edildiği istasyonda, yolda ve varış garında, mutlak surette görevliler tarafından muayeneye tabi tutulur. Bu muayenelerde genel olarak aşağıdaki hususlara dikkat edilir: 1. Trenin, yönetmelik ve ilgili emirler doğrultusunda teşkil edilmiş olduğunun kontrolü yapılmalıdır. 2. Vagonlarda el ve hava frenleri çalışır durumda olmalıdır. Dolu/boş, yolcu/yük ve fren iptal kolları, vagonun hamulesi, trenin cinsine göre tanzim edilmiş olmalıdır. Freni çalışmayan vagonlar tren içinde dağıtılmış olmalıdır. Fren tecrübeleri gerektiği yer ve zamanlarda mutlaka yapılmalıdır. 3. Tren personeli görevleri gereği vagonların seyre elverişli olup olmadığını kontrol etmelidir. 4. Gerekli yerlerin yağlanmış, koşum takımlarının sıkıştırılmış, fren, sofaj ve elektrik aküplemanlarının bağlantıları kontrol edilmelidir. 5. Saboların veya balatalarının tamam, tampon ve cer kancalarının muntazam, dingil ve boji yaylarının tam ve sağlam bulunması kontrol edilir. 37
6. Yolcu vagonlarındaki pencere ve kapıların muntazam çalışmasına, camların kırık ve çatlak olmamasına dikkat edilir lavabo ve WC lerin temiz ve su depolarının dolu olup olmadığı kontrol edilir. 7. Vagon parçalarında (şasi, boji, sandık vs.) işletme emniyetini tehlikeye sokan arızalar bulunmamalıdır. 8. İmdat fren klapeleri mühürlü olmalıdır. 9. Elektrikle ısıtılan vagonların akımı, enerji kaynağının akımına uygun olmalıdır. 10. Sofaj mevsiminde vagonlardaki ısıtma donanımı, tam ve muntazam çalışır durumda olmalıdır. 11. Yolcu vagonlarında, aydınlatma donanımı tam ve çalışır durumda olmalıdır. 12. Kapı ve kapaklar noksan olmamalı ve yerine tam kapatılmış olmalıdır. 13. Trende lüzumlu demirbaşlar ve alınabilir parçalar ile arka işaret fenerleri yerlerinde. muntazam ve tam olmalıdır. 14. Açık vagonlara yükletilmiş hacimli hamulenin yolda düşmeyecek şekilde bağlantılar açısından emniyette olması, dökme hamulenin dışarı akmaması ve bir dingil üzerine fazla yük konmuş olup olmadığı, tek taraflı ve dengesiz yüklenip yüklenmediği kontrol edilir. 5.4 Tamir Etiketleri Hasarlı ve kusurlu olan vagonlara, muayene eden vagon teknisyenlerince hasarın derecesini belirten birer tamir etiketi (yafta) yapıştırılır. Tamir etiketleri, vagonların yan kirişleri üzerine yapıştırılır. Hasar derecesinin ilk bakışta görülebilmesi için, hasar etiketleri üç ayrı renkte basılmıştır. Beyaz tamir etiketi (model: 2017): Yolcu ve yük vagonlarının envanter listesinde yazılı alınabilir parçalar ile, hasarlanan veya çalınabilen; döşeme, kaplama, madeni parça, yazı plaka1arı ve benzeri parçaların arızalı veya noksan olması halinde yapıştırılır. Beyaz etiket bulunan dolu veya boş vagonların hasar durumu, seyrüsefer emniyetini tehlikeye sokmayacağından seyirlerine izin verilir. Mavi veya yeşil tamir etiketi (model: 2018): Vagonların arıza, tamir yada revizyon nedeniyle atölyelere veya fabrikalara sevkinde kullanılır 38
Resim 5.1 2017 Model Resim 5.2 2018 Model 39
Resim 5.3 2019 Model Kırmızı tamir etiketi (model: 2019): Seyrüsefer emniyetini tehlikeye sokacak derecede hasar ve kusuru olan ve tamir edilmeden trene bağlanamayacak durumdaki vagonlara yapıştırılır. Servis sonunda yapılan muayenede 2019 model yapıştırılan vagonlar trenden çıkarılır. Vagon tamir edildikten sonra servise verilir veya tamir atölyelerine boş olarak gidebilecek şekilde tamir edildikten sonra bulundukları yerden sevk edilebilir. Fren bozuktur etiketi (model: 2020): Vagonunun frenleri giderilemeyen herhangi bir arıza nedeniyle iptal edilirse Model 2020 etiketi vagon yan duvarları üzerine yapıştırılır. Bu etiket yapıştırılmış vagonlar frenleri iptal olarak servislerini tamamlar. Resim 5.4 2020 Model 40
5.5 Deray Deray, demiryolu araçlarının hat harici olmasıdır. Başlıca deray sebepleri: 1. Susta arızaları (susta kırık, laçka, susta sehimi bozuk, susta bağlantı parçaları kırık) 2. Tekerlek arızaları (boden ince, boden kırık, aks kırık, yatak arızalı, tekerlek laçka, bandaj laçka, tekerlek çapları farklı, vb.) 3. Boji, şasi arızaları (boji kırık, şasi kırık) 4. Plakdögart arızaları (eğri, çatlak, braga noksan) 5. Tampon arızaları (tampon seviyesi düşük veya yüksek, tampon kırık veya noksan) 6. Yol arızaları 7. Yükleme hataları (fazla ve dengesiz yükleme, gabari taşkınlığı) 8. Manevra hataları (şiddetli tampon, makas kilidinin yapılmaması, yarım makas ) 9. Apletilik olayları 10. Yanlış dizi teşkili 11. Ray üzerine parça konulması 12. Aşırı hız 13. Karambol (çarpışma) 14. Vagon, tren kaçması 5.5.1 Deray eden vagona yapılacak işlemler Deray eden vagonlar yola konulduğu zaman yapılan ilk muayenesinde, yürüyebileceği kanaatini verse bile Vagon Bakım Onarım Atölyelerinde muayene edilmeden servise verilmez. Yola konulduğu zaman yapılan ilk muayenede, dingillerin veya dingil başlarının eğilmiş olup olmadığının tespiti yapılır. Bununla birlikte; şasi, boji, koşum takımları, cer kancaları, tamponlar, plakdögartlar, dingil kutuları, sustalar, ve bağlantı tertibatına ait parçalar muayene edilir. Muayene sonucunda kontrol için sevkinde bir engel görülmediği takdirde, etiketlenir ve mümkünse trenin arkasına verilmek suretiyle en yakın Vagon Bakım Onarım Atölyesine gönderilir. Vagon Atölyesi de kendisine gelen deraydan çıkmış bir vagonun, şasi muayenesini ve ölçümlemesini, susta ve susta sportu muayenesini, dingil çatalı muayenesini, cer tertibatı muayenesini, vagon sandığı muayenesini, fren aksamı muayenesini ve tekerlek muayenelerini yapar ve bundan sonra servise verir. 41