KIYMETLİ VE YARI KIYMETLİ SÜS TAŞLARI

KIYMETLİ VE YARI KIYMETLİ SÜS TAŞLARI 1. GIRIS 1.1. Sektörün Tanımı ve Sınıflandırılması Süs taşı deyimi, insanların süs eşyası olarak kullandıkları taşları ifade etmek üzere kullanılır. Kıymetli süs taşlarını yari kıymetli taslardan ayıran kesin bir tanımlama yoktur. Yüzyıllardan bu yana sürüp gelen geleneğe uyularak elmas, zümrüt, safir ve yakut kıymetli taslar kategorisinde, diğerleri yari kıymetli taslar kategorisinde yer alır. Bu dört kıymetli tas tıraş edildiğinde asil tas kategorisine dahil olur. Süs taşlarının en önemli özellikleri ise güzellik, dayanıklılık, nadirliktir. Bunların dışında taşınabilirlik, kesilebilme, parlatılabilme, ışık yansıtma, ışık kırma, taşların değerini belirleyen en önemli özelliklerindendir. Bakıldığında çekicilik ve insanlarda olağanüstü güzellik etkisi yaratan süs taşları doğadaki çeşitli fiziksel ve kimyasal koşullar altında, özellikle yüksek basınç ve sıcaklık şartları altında oluşmuşlardır. Genellikle sertlikleri 5'in üzerindedir. Süs taşlarının incelenmesi ile uğraşan bilim dalına Gemology, bilim adamlarına da jeolog (Gemolog) adi verilmektedir. Süs taşlarının bir kısmi çok az da olsa sanayide (elektronikte ve yari iletkenlerde v.s.) kullanılır. Genel anlamda süs taşları denildiğinde konumuz olan natürel kökenli taslar kastediliyorsa da sentetik taslar, fosiller, deniz özel ürünlerini (tabii ve sentetik olanlar) de kapsamaktadır. Ülkemiz açısından burada inceleme konusu, ağırlıklı olarak natürel taşlardır. Süs taşlarının en önemli özelliği olan güzellik, dayanıklılık ve nadirlik kavramının biraz daha yakından incelenmesi faydalı olacaktır. Güzellik özelliği kullanan kişinin zevkinin ortaya çıkardığı hususlar ve göz kamaştırıcılık, saflık ve çekicilik gibi deyimlerle tanımlanır ve görünüşte parlaklık, saydamlık ve renk gibi özellikleri ihtiva eder. Bir tas veya mineralin parlaklık özelliği renk özelliğinden bağımsız olarak ele alınır ve yansıyan ışıklar tas yüzeylerinin görünümü olarak tanımlanır. Metalik parlaklık gösteren mineraller dışında parlaklık özelliğine en büyük katkıda bulunan faktörler saydamlık ve kırılma endeksidir. Cilalamanın, islemenin mükemmelliği taşın parlaklık özelliğini artıran bir etkendir. Taş içerisinde yer alan bir takım birikimler taşın saydamlık özelliğini bozmakla birlikte (doğal yakut, safir ve bazı mücevher taşlarında olduğu gibi) onun güzelliğini ve değerini artırmaktadır. Bazı taslarda bu birikimler taşın geldiği ülkenin belirlenmesinde kullanılan birer ipuçlarıdır. Taşın dayanıklılık özelliği o taşın sürtünmelere karşı koyma gücüyle ölçülür (aşınmalara, küçük kırılmalara ve parçalanmaya). Genelde aşınmalara karşı koyma gücü göreceli sertlikle doğrudan ilişkilidir. Nadirlik Mücevher taşlarında bulunması gereken en önemli özelliktir ve bazı taşların değerini tespit etmek için fiziksel karakterlerinden daha üstün tutulan bir husustur. Bilindiği gibi, bir zamanlar ametist son derece kıymetli bir tas olarak bilinmekte idi. Yavuz Sultan Selim'in tacında kullanılmıştır. Ne var ki, sonraki yıllarda Brezilya'da büyük rezervlerin bulunuşu bu taşın değerini aşağı çekmiştir. Yaklaşık 1500 mineral çeşidinden sadece 100 kadarı mücevher taşında bulunması gereken tüm özellikleri ihtiva eder. Bu mineraller arasında beril, topaz, Turmalin ve feldspar gibi mineraller, sayısal olarak en fazla bulunan silikatlardır. Sayısal olarak korrendon (yakut-safir) ve kuvars (ametist, agat v.s.) gibi mineral oksitler ikinci sırada yer alırlar. Sülfitler, karbonatlar ve sülfatlar fazla bir önem taşımazlar. Parasal değer açısından, sadece C elementinden başka bir şey olmayan elmas birinci sıradadır. Genellikle süs taşları sınıf, familya ve tür gibi sınıflandırılmıştır. Kristal yapısı ve fiziksel özellikleri ayni fakat kimyasal özellikleri farklı olan iki veya ikiden fazla mücevher taşları bir grubu oluştururlar. Ayni türden taslar benzeri kristal yapı ve kimyasal özelliklere sahiptirler, fakat renkleri farklıdır. Süs taşları az bulunur malzeme olarak hemen hemen tüm kayaçlar ve maden yataklarında bulunur. Çeşitli doğal yollarla oluşmuşlardır. Örneğin yüksek sıcaklıklı magmadan silikatların kristalleşmesi, metamorfik koşullar altında kristalleşme veya yeniden kristalleşme, sulu çözeltilerden itibaren çökelme, organik aktiviteler ile bunlardan ikisinin veya daha fazlasının ayni anda etkili olması sonucu süs tasları oluşabilmektedir. Pek çoğu da plaser yaltaklanmalar halinde karsımıza çıkarlar. 1

TABLO 1. Kuyumculukta kullanılan kıymetli ve yari kıymetli taşların muhtelif özellikleri Taşın adi Başlıca Bilesen Renk Sertlik Bulunduğu Ülkeler Amber Hidrokarbon Sari, kırmızı, yeşil, mavi 2,0-2,5 Romanya, Burma, Kanada, U.S.A., Polonya, Rusya- Baltik Denizi Beril Akvamarine Beril Grubu Mavi-yeşil,açık mavi 7,5-8,0 Avustralya, Brezilya, Rusya, Avusturya, ABD, Zümrüt Beril Grubu (Berilyumalüminyum silikat) Yeşil 7,5 Avusturya, Brezilya, Rusya, Avusturya, ABD Sentetik Zümrüt Beril-Grup (Beriyimalüminyum silikat) Yeşil 7,5-8 Avusturya, ABD, Güney Afrika, Hindistan, Pakistan, Mısır Golden Beril-Grup (Beriyimalüminyum silikat) Sari 7,5-8 Morganite Beril-Grup (Beriyimalüminyum silikat) Pembe 7,5-8 Brezilya, ABD, Madagaskar Rusya Krizoberil Aleksandirit Berilyum,Alüminat Gün ışığında, yapay ışıkta kırmızı 8,5 Brezilya, ABD, Madagaskar Kedigözü Berilyum alüminat Yeşil kahverengi 8,5 Brezilya, Madagaskar, Seylan, Rusya, ABD, Korund Yakut Al2O3 Açık ve koyu kırmızı 9,0 Brezilya, Rusya Safir Al2O3 mavi 9,0 Burma, Taylan, Hindistan, İsviçre, Seylan, Afganistan, Avustralya,Pakistan, ABD, Elmas C Renksiz mavi-renksiz sari kahve yeşil-pembe 10,0 Güney Afrika, Rusya, Brezilya Feldspat Grubu Amazonit K(AlSi3O8) Alkali alüminyum silikat Yeşil mavi siyah 6,0-6,5 Brezilya, Hindistan Madagaskar, Güneybatı Afrika, Rusya Labradorit " Gri mavi, bronz, kahverengi menekşe 6,0-6,5 Kanada, Madagaskar, Meksika, Amerika Ay taşı " Beyaz mavimsi 6,0-6,5 Seylan, Avustralya, Burina, Brezilya, Hindistan, Tanzanya Garnet Kompleks Kahverengi siyah sari yeşil turuncu 6,5-7,5 Avusturya, Güney Afrika, Seylan, Afganistan, Brezilya, Rusya silikat Jade Jadeit " Yeşil, sari, siyah beyaz 6,5 Burma Çin Nefrit Kompleks Hidrosilikat Yeşilden beyaza 5,5 Burma Peridot Fe, Mg Silikat Sari yeşil 6,5-7 Opal H2O SiO2 muhtelif 5,5-6,5 Brezilya, Meksika, Bati Avustralya, Çekoslovakya, U.S.A İnci Kalsiyum Karbonat Beyaz, pembe veya siyah Agat Silisyum Muhtelif renkte 7,0 Ametist " mor, menekşe 7,0 Brezilya, Uruguay, Madagaskar, Türkiye, ABD, Rusya Sitrin " sari 7,0 2

Dağ Kristali " renksiz 7,0 U.S.A Jasper " kırmızı, kahverengi, yeşil varyeteki 6-7 Madagaskar, Hindistan, Rusya Spinel Mg, Al2O3 Magnezyum alüminyum oksit muhtelif 8,0 Seylan, Burma, Taylan, ABD Topaz " Renksiz,mavi-yeşil 8,0 Brezilya, Seylan, Burma, Rusya, Avustralya, Japonya, Meksika, ABD Turmalin " muhtelif 7,0-7,5 Yugoslavya, Rusya, ABD, Zambiya Turkuaz Bakir alüminyum fosfat mavi yeşil 6,0 Afganistan, Avustralya, Çin İsrail, Tanzanya, ABD, Iran Zirkon Zirkonyum,Silikat renksiz, mavi, kahve, sari, yeşil 6,0-7,5 Kamboçya, Burma, Tayland, Seylan, Avustralya, Brezilya, Madagaskar, Japonya Lapis Lazuli Na8(Al6Si6O24)S2 lacivert 5-6 Afganistan, Rusya Kalsedon Kuvars grubu beyaz, kırmızı, yeşil yarısaydam 7 Türkiye,Brezilya, Hindistan, Madagaskar, Uruguay, G. Afrika 1.2. Sektörde Faaliyet Gösteren Uluslararası Organizasyonlar Basta Amerika olmak üzere bu konuda gelişmiş ülkeler Almanya, Japonya, Avusturya, Belçika, Hollanda, İsrail v.s. ülkelerde yüzlerce küçük çapta kuruluş dünyanın muhtelif yerlerinden ham tas ihracatı ve ithalatı yapmaktadır. Bunların sadece birkaç yüz çeşidi Amerika'da faaliyet göstermekte olup ilgili dergilerde bu kuruluşların ilanları yer almaktadır. Kıymetli taşların ve doğal elmasın %80'den fazlasını "Diamond Trading Co. Ltd" ve "Industrial Distributors Ltd" pazarlamaktadır. Dünya elmas pazarları "De Beers Consolidated Mines Ltd" tarafından denetlenir. "The Diamond Producers Association" (Elmas Üreticileri Birliği) üretimlerinin önemli bir bölümü "Diamond Purchasing and Trading Co" (%50'si De Beers'in) ya aktarılır. Buradan elmaslar De Beers'in "Anglo American Corp. of South Africa Ltd" vasıtasıyla dolaylı olarak kontrol ettiği İSO nun bir kolu olan "Diamond Trading Co" ya gider. "The Diamond Trading Co." elmasları dünya fiyatlarından %10 daha ucuza pazarlar ve şirketin Londra'daki bir kolu vasıtasıyla elmaslar dünya pazarlarına sürülür. Dünyanın belli başlı elmas isleme merkezleri Belçika ve İsrail dir. Ayrıca 1982 yılında Hindistan'da gelişen büyük endüstri (350.000 yontucunun kulübelerinde geliştirdikleri endüstri) dünya pazarlarını etkilemiştir. 2. Dünyada Mevcut Durum 2.1. Rezervler Diğer maden yataklarının aksine kg veya gram bazında değerlendirilebilir kıymetli taşların küçük rezervlerin bile amatör ve profesyonel kuruluşlar tarafından isletme sansı söz konusu olduğundan dünyanın kıymetli taş yataklarından hemen tamamı gerçek bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Gerçi bilinen zuhurların büyük bir bölümü jeolojileri tanımlanmış bölgelerdedir. Fakat bunlar alışılmış bir maden yatağı günümüzde olmadığından belirli bir klasifikasyona dahil edilmemiştir. Dünya süs elması rezervlerinin 250 milyon karat (1 karat=200 mg'lik bir ağırlığa gelmektedir) olduğu tahmin edilmektedir. Bununda tamamı Afrika, Rusya (Sibirya) Avustralya ve Brezilya dadır. Bununla beraber mevcut rakamlara pek itibar edilmemelidir. Çünkü üreticiler ekseriyetle hakiki üretim rakamlarını gizli tutmaktadırlar. Kıymetli taşların özellikle Rusya, G. Afrika Cumhuriyeti, Brezilya, Hindistan, Avustralya, Botswana, Burma, Gine, İsrail, Namibya, Pakistan, Afganistan, Zaire ve Zambiya'da bulunduğu bilinmektedir. Bunun dışında Amerika, Brezilya, Meksika, Afganistan v.s. gibi ülkelerde bir hayli yarı kıymetli süs taşı yatakları yıllardan beri bilinmekte ve isletilmekte ise de, bugüne kadar bu yatakların boyutları ve rezervleri hakkında hiç bir sistematik değerlendirmeye gidilmemiştir. 3

Dolayısıyla bu yataklar hakkında müspet menfi herhangi bir beyanda bulunmak şimdilik mümkün değildir. Tabloda belirtilen kıymetli ve yari kıymetli taslar konusunda söz sahibi ülkeler belirlenmiştir. Örneğin bir agat konusunda en büyük rezervlere sahip ülke Brezilya olarak bilinmektedir. 2.2. Tüketim 2.2.1. Tüketim Alanları Mücevher taşları herselden önce süs malzemesi olarak, küçük heykelciklerin yapımında ve diğer sanatsal yapıtlarda ve sergilemek maksadıyla koleksiyonculukta kullanılır. Düşük kaliteli elmaslar endüstriyel uygulamalarda kullanılabilir. Son derece kıymetli olusunun yanında endüstriyel amaçla kullanımı çok önemli miktarlara ulaşmaktadır. Sertlik derecesinin 10 olusu, yani dünyanın en sert malzemesi olusu ona ayrıca bu avantajı sağlamıştır. Toz halinde dahi olsa çeşitli şekillerde endüstriyel maksatlarla kullanılmaktadır. Kristal elmas her türlü malzemeyi kesme, delme ve düzlemede, yani aşındırıcı olarak kullanılır. Kristal kuvars-renklileri kıymetli tas ve bazı çeşitleri telsizlerde tüketilirler. Beril hassas terazilerde, yeşil Turmalin; Turmalin kaması ile diğer polarizasyon aletlerinde kullanılır. Çok sert olusu ve asitlerin etki etmemesi nedeniyle muhtelif tür Agatlar laboratuarlar için havan imalatında, ayrıca terazi, bıçak ağızlarında, çeşitli süs ve ev eşyası yapımında, tekstil silindirlerinde ve spatül olarak kullanılabilir. Kıymetli taşların iyi pazar bulması ve ekonomisi, insanlar tarafından taklitlerinin yapılmasına neden olmuştur. 1900 lü yıllarda doğal kıymetli taslara benzeyen sentetik maddelerin yapımı gerçekleştirilmiştir. İmal edilen ilk sentetik süs taşı yakuttur. Sonradan çeşitli eritme teknikleri kullanılarak safir, Rutil ve stronsiyum Titanat üretilmiştir. 1902'de General Elektrik Co. süs taşı olarak kullanılan elmaslar kadar temiz, fakat küçük boyda elmas yaptığını bildirmiştir. TABLO 2. Amerika nın ithal ettiği sentetik ve Emitasyon süs taşlarının miktarı (sentetik inci dahil) Ülkeler 1988 1989 Sentetik, kesilip işlenmiş; Avusturya Fransa Almanya Japonya Kore İsviçre 2.0 0.6 9.1 2.1 8.1 6.0 5.6 3.7 0.4 9.4 0.4 4.3 3.8 7.4 Toplam 33.6 29.4 Imitasyon; Avusturya Çekoslovakya Almanya Japonya 49.4 2.7 6.7 4.6 6.2 40.0 3.1 1.6 10.4 12.2 Toplam 69.6 57.6 2.2.2. Tüketim Miktarları 4

İnsanların mücevher ve süs taşlarına olan ilgisi devamlı artmaktadır. Ayrıca sanayide kullanılanlara karsı da sürekli talep artışı olacağından bu kolda da artış sağlanacaktır. Fakat dünyada bunların ne kadar tüketildiği hakkında inandırıcı bilgiler olmadığından gerçek rakamlar vermek imkansızdır. Ancak, 300-350.000 ton/yıl civarında hammaddenin muhtelif maksatlarla tüketildiği söylenebilir. 2.2.3. Üretim Sektörde üretim yapan ülkeler ve üretim miktarları ton ve kg olarak tablo 3'de verilmiştir. TABLO 3. Dünya kıymetli ve yari kıymetli taş üretimi Mineral Adi 1989 1990 Ülke Adi Elmas 139 071 kg 118.9 kg G. Afrika, Bostwana, Angola, Namibia, Zaire Yakut 286 ton 451 ton Sibirya, Avusturya, Venezüella, Brezilya, Burma, Sri-Lanka Beril 1780 kg 3000 kg Afganistan, Brezilya, Burma, Sri-Lanka, Kenya, Madagaskar Safir 287 ton 270 ton Avusturya,Brezilya,Burma, Sri-Lanka Agat 3980 ton 3836 ton Brezilya, Meksika Zümrüt 96874 kg 104249 kg Zambiya, Kolombiya Turmalin 85230 kg 94150 kg Afganistan, Brezilya Madagaskar Lapis Lazuli 8000 kg 8000 kg Afganistan Garnet 5806 ton 4540 Afganistan, Kenya Opal 500 ton 500 ton Avusturya, Meksika Ametist 1175275 kg 1 248 180 kg Brezilya, Zambiya Topaz 50 ton 50 ton Brezilya,Burma,Sri-Lanka, Meksika Pembe kuvars 7390 ton 6 663 ton Madagaskar Jasper 5 565 137 kg 4 673 560 kg Muhtelif ülkeler 2.2.4. Üretim Teknolojisi ABD'de yaklaşık tüm kıymetli tas prospeksiyonu, en basta amatör koleksiyoncular olmak üzere, kişiler tarafından yürütülmektedir. Bu kişilerin çalışmalarının sonucunda oldukça önemli jade, kuvars, topaz, turmalin ve daha birçok mineral oluşumları keşfedilmiştir. 1000'den fazla çok iyi organize olmuş ve aktif mineral dernekleri vardır Bu dernekler sik arazi seyahatleri tertip ederek eski ve yeni yörelerde yeni oluşumlar bulmaya, eskiden bilinenleri de yeniden canlandırmaya çalışırlar. Amatörler tarafından yapılan gem çıkarımı genelde elle toplanan ve kürekle kazma yolu ile yapılmaktadır. Dünyada ilkel ve sistematik olmayan metotlarla çalışma halen geçerli ise de, büyük firmalar devlete ait organizasyonlar yeni araştırma metotları geliştirmişlerdir. Afrika'daki elmas yataklarındaki gelişmeler Rusya ve Bati Avustralya'daki sonuçlar sonraki gelişmelere örnek teşkil ederler. Plaser yataklarda kıymetli tas madenciliği küçük çapta basit operasyonlardan çok büyük ve komplike faaliyetlere kadar değişkenlik gösterir. TABLO 4. Dünya elmas üretimi (süs taşı ve toplam endüstriyel) (bin karat) 5

Ülkeler 1987 1988 1989 1990 1991 Angola 190 1.000 1.245 1.300 1.300 Avustralya 30.333 34.826 35.080 34.662 35.956 Brezilya 500 533 500 17.352 18.000 Çin 1.000 1.000 1.000 1.500 1.500 Guyana 7 4 8 1.000 1.000 Hindistan 19 4 15 8 8 Endonezya 29 29 32 15 15 Namibya 1.021 938 927 30 32 G. Afrika Cum. 9.053 8.504 9.116 8.708 8.412 U.S.S.R. 14.800 15.000 15.000 15.000 15.000 Venezüella 106 128 255 333 340 Zaire 19.425 18.163 17.755 19.427 20.000 Dünya Toplam 91.488 96.471 97.462 101.566 104.386 2.3. Uluslararası Ticaret A.B.D. kıymetli ve yari kıymetli tas imalatçısı ve tüketicisi olarak dünyanın en büyük pazarıdır. Basta Almanya olmak üzere diğer Avrupa ülkeleri ve A.B.D. Asya ve Afrika ülkelerinden hammaddeyi ithal yolu ile temin etmektedir. Çok az bir kısım hammadde de yerli ferdi "gem taşı" toplayıcıları ve normal kulüplerinizi gayretleriyle karşılanmaktadır. Ayrıca sentetik süs taşlarına olan talep her yıl büyük bir hızla artmaktadır. Bugün doğal her taşın taklitleri tabiisinin benzeri olarak yapılabilmekte olup bir ürünler daha ziyade az gelişmiş ülke piyasalarında müşteri bulabilmektedir. 2.3.1. Ticarette etkin olan uluslararası kuruluşlar hakkında kesin bilgiler yoktur. Ancak Almanya'da -Idar-Oberstein Kasabası tamimiyle süs taşı endüstrisi ile uğrasan dünyanın en önemli merkezlerinden biri görünümündedir. Dünyanın her bölgesinden alınan hammaddeler burada çok sik olarak düzenlenen fuarlarda sergilenerek alici bulabilmektedir. A.B.D.'de hemen her eyalette bu konuda faaliyet gösteren kuruluşlara rastlamak mümkündür ayrıca son yıllarda Uzakdoğu Hong Kong ve Tayland, ile Güney Afrika Cumhuriyetlerinde (De Beers) kıymetli taşların ticaretinde aktif rol oynamaktadır. Ayrıca kıymetli tas üretip ihraç eden ülkeler arasında Pakistan, Hindistan, Afganistan, Iran, Güney Afrika ile Brezilya ve Meksika gibi Güney Amerika ülkeleri sayilabilir. 2.3.2. İthalat Basta ABD olmak üzere Kanada, Japonya ayrıca Federal Almanya ve diğer Bati Avrupa ülkeleri ithalatçı ülkelerdir. 2.3.5. Fiyatlar Genellikle herhangi bir kıymetli taşın değeri, piyasadaki talep, o taşın güzelliği, dayanıklılığı, nadirliği, kusursuzluğu ve kesim işleminin mükemmelliği ile tayin edilir. Kıymetli tas sınıfına giren mineral sayısının çok fazla olusundan dolayı kıymetli taslara zaman-fiyat ilişkisinin uygulanması olanaksızdır. Amerikan dolarının değerinin dünya piyasalarında düşmesi, spekülasyonlar ve elmas isleyicilerinin kendi aralarında türetmiş oldukları ikincil bir pazarın yaratılması fiyatları etkileyebilen hususlardandır. ABD'ye ve diğer endüstrileşmiş ülkelerdeki insanların gelir düzeylerinin gittikçe yükselmesinden, diğer taraftan da elmasın iyi bir yatırım maddesi olması, mücevher elmasa olan talebin gittikçe artacağını ortaya koymaktadır. Buna paralel olarak da yari kıymetli tas fiyatları artacaktır. 6

Süs taşlarının ağırlığı karat olarak ifade edilmektedir. 1 karat 200 mg'lik bir ağırlığa tekabül etmektedir. Süs taşlarının fiyatlarının belirlenmesinde büyüklük, kristalin kusursuz olması, rengi ve mükemmel islenmiş olması fiyatı belirleyen en önemli faktörlerdir. 2.3.6. AET Ticareti Basta Almanya olmak üzere, Fransa ticaretini geliştirmiş olup, Belçika ve Hollanda ile son zamanlarda İtalya bu konuda çok ileri gitmişlerdir. Her yıl belirli dönemlerde borsalar ve fuarlar açılmakta, binlerce kişi bu fuarlara iştirak etmektedir. 2.3.7. Komşu Ülkelerin Ticaretteki Yeri Komşularımızdan eski Sovyetler Birliği cumhuriyetleri, elmas ve diğer kıymetli taşların önemli bir bölümünü üretmekte olup, Iran ve Irak ın da kıymetli tas üretiminde dünya pazarında yerleri vardır. Kıymetli tas rezervi bulunmayan İsrail ise tas isçiliği ve ticareti yönünden çok ileri gitmiştir. Ayrıca Yunanistan, kısıtlı da olsa son yıllarda sentetik tas üretimi konusunda girişime başlamıştır. Suriye ve Bulgaristan ın ise bu alanda herhangi bir etkinliği bulunmamaktadır. 2.4. İstihdam Genellikle endüstriyel konumun gelişmesine paralel olarak istihdam artmaktadır. İleri ülkeler bu konuda modern makinalar ile üretime ağırlık vermektedir. Oysaki geri kalmış ülkelerde, insan gücü önemli olduğundan son derece düşük isçilik girdileri ile büyük üretimler yapılmaktadır. Hindistan basta olmak üzere Afganistan, Pakistan, Çin gibi ülkelerde binlerce insan bu sektörde çalışarak geçimini sağlamaktadır. 3. TÜRKIYE'DE DURUM 3.1. Ürünün Türkiye'de Bulunuş Şekilleri Türkiye'de süs taşı sektörü oldukça yenidir. Üretim yapılan yataklar konusunda kesin bir bilgi yoktur. Türkiye değerli süs taşı yataklarına sahip değildir. Yari kıymetli süs taşlarımız kısmen değerlendirilebilmektedir. Tarihi bilgilerde zümrüt, yakut ve safir bulunduğu ifade edilmekte ise de kayda değer herhangi bir üretim bugüne kadar gerçekleşmemiştir. Literatürde geçen sadece Simav'da bulunan ateş opaldir. Diğer ülkelerle kıyaslandığında, önemli çapta isletilen bir yatağın bulunduğu söylenemez. 3.2. Rezervler Rezerv bilgileri mevcut değildir. Bu konuda şimdiye kadar yapılmış gerçekçi bir çalışmada mevcut değildir. Bu bölümde bilinen kıymetli taslar ve bulundukları yerleri belirtmekle yetineceğiz. I- Agat Pek çok çeşit ve çok iyi kalitede, Türkiye'ye has özel Agat (Ankara-Çubuk) dünyaca meşhurdur. Lace Agat (çizgili agat) olarak bilinmektedir. Ayrıca Yosun Agat, Ağaç Agat türlerinin pek çoğunu hemen her yörede bulmak mümkün olabilmektedir. II- Ametist Koyu ametist,ufak kristalli ametist, Açık renk ametist. Bu kıymetli tas Türkiye'de Balıkesir-Dursun bey-gügü Köyü nde, ayrıca Ordu-Fatsa, Gümüşhane, Şebinkarahisar ve Yozgat'ta bulunmaktadır. III- Amber (Kehribar) Vaktiyle çok islenmiştir. Koyu kahve renginden açık kahve rengine kadar değişik türleri vardır. Doğu Anadolu'da muhtelif yerlerde, İç Anadolu'da bulunmaktadır. IV. Kuvars Siyah kuvars,dumanlı kuvars,şeffaf kuvars Aydın-Çine, Manisa,Sari kuvars,pembe kuvars,kırmızı kuvars (çok ender),yeşil kuvars (çok ender),kuvars kristalleri Aydın Çine, Manisa, Hakkari 7

V- Opalitler Muhtelif renklerde Türkiye'nin birçok yerinde bulunabilmektedir. Yosun opal Çankırı Eskişehir v.s.,beyaz opal (süt opal) Eskişehir Sivrihisar,Yeşil opal,ağaç opal v.s. gibi çeşitleri bol miktarda mevcuttur. VII- Kalsedon Koyu Kalsedon, Açık Kalsedon Eskişehir Saricakaya,Beyaz mavi Kalsedon,Bantlı Kalsedon ve Türkiye nin muhtelif yerlerinde VIII- Obsidiyen Volkanik arazinin karakteristik taşı olan bu taşın hemen her cins ve kalitesi, Doğu Anadolu ve İç Anadolu'da bulunmaktadır. IX- Jasper Türkiye'de agat gibi en çok bulunan yari kıymetli tas olup Balıkesir, Manisa, Bursa ve hemen her yerde bulunması mümkündür. Bunların dışında dünyada nadir bulunan bazı süs taşları Türkiye'de bulunmaktadır. Bunlardan kemererit (Erzincan-Kop dağlarında) krom cevheri islenilen ocaklarda nadiren bulunmaktadır. Diğer bazıları ise, diyaspor (Muğla civarı), psöydolösit, vanadinit ve Yozgat-Dogankent pembe turmalini dır. Bu zuhurlar isletilebilir nitelikte olmayıp zuhur nitelikleri ile dikkat çekmektedir. Ayrıca Türkiye' ye has dünyaca bilinen özel taslar Oltu taşı (Erzurum),Lüle taşı (Eskişehir),Siyah mercan (Ege Denizi kıyıları ile Çin' de bulunur. ) 3.3. Tüketim alanları İzmir, İstanbul ve Ankara'da atölye bazındaki çok küçük birkaç işyeri haricinde ülkemizde belirli bir üretimin varlığından söz edilemez. Tüketim genelde ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Ülkemiz ihtiyacı olan süs eşyası imalatında, gerekse son yıllarda artış gösteren turizm sektöründe hizmet veren satış mağazalarında pazarlanan eşyanın imalatında tamamen ithal hammadde kullanılmıştır. Ayrıca islenmiş tas olarak ithal edilen malin önemli bir bölümünün kuyumcu atölyelerinde gümüş ve altın isçiliği ile birlikte islenerek yurt dışına ihraç edildiğini diş ticaret verilerinden öğreniyoruz. 3.4. Üretim 3.4.1. Üretim Yöntemi ve Teknolojisi Ülkemizde kayda değer bir üretim yoktur. Su anda küçük atölyeler muhtelif yollarla hammadde ihtiyaçlarını temin etmektedir. Bunların miktarı da yılda birkaç tonu geçmemektedir. Sektörde ki ana ve tali is alanları; 1- Süs taşlarının ziynet eşyalarının yapılması için taşların imali, 2- Süs taşlarının imalatında kullanılan aşındırıcı malzemenin imali, 3- Süs taşlarının imalatında kullanılan makinaların imali, 4- Yan aksesuar imalatı (testere v.s), 5- İmal edilen taslar için gümüş isçiliği olarak sıralanabilir. Kıymetli taslar kesme, aşındırma, şekillendirme, cilalama gibi işlemlerden sonra pazara arz edilir. Bu işlemler, ya çok ileri teknoloji ile kurulmuş tesislerde veya ufak çapta el sanatları ağırlıklı atölyelerde olabilir. Türkiye'de özellikle bu ikinci bahsedilen atölye bazında işyeri oluşturulması konusuna önem verilmelidir. 8

4. MEVCUT DURUMUN DEGERLENDIRILMESI Türkiye, dünya piyasasında diğer ülkelerle rekabet edebilecek değerli süs taşı yataklarına sahip değildir. Jeolojik olarak zuhur çapındaki veriler araştırmacı kuruluşların ileriye yönelik çalışmalarında ipucu olabilir. Türkiye, yari kıymetli taslar konusunda gerek çeşitlilik, gerekse rezerv ve kalite bakımından oldukça şanslı görülmektedir (agat, jasper, kalsedon, ametist, obsidiyen v.s.). Süs taşları konusu diğer madencilik konuları ile ayni mütalââ edilmemelidir. Bu sektör gerek hammadde gerekse imalat teknolojisi olarak apayrı bir konuma sahiptir. Bu nedenle, değerlendirme ve önlem alma konusunda sektörün özelliklerinin çok yakından bilinmesi bir kat daha önem kazanmaktadır. Türkiye, bu sektöre diğer madencilik dallarından farklı olarak, yaratacağı istihdam imkanları açısından yaklaşmalıdır. Çünkü benzer ülkeler, bu sektör sayesinde büyük is imkanları, dolayısıyla döviz gelirleri sağlamışlardır (Hong-Kong, Tayland, Hindistan, İtalya, Brezilya v.d). Hammadde ihracatı yönünden mevcut ülkelerle rekabet sansı çok fazla değildir. Özellikle uzak doğu ülkeleri ve Brezilya, Meksika gibi ülkeler şimdilik bu konuda dünya pazarlarını ellerinde tutmaktadır. Türkiye şimdilik bu konuda pek şanslı değildir. Yari kıymetli taslar genellikle gümüş ile birleştirilmek suretiyle muhtelif tür takılar oluşturmaktadır. Son yıllarda bu konuda yurtdışından önemli miktarda islenmiş süs taşının ithal olunduğu gerçeği gerek yurtiçi talebin gerekse turizm sektörünün talebinin yüksek olusunun doğal sonucudur. Bu nedenle konunun Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde teşvik edilen el sanatlarını geliştirme ve destekleme projeleri kapsamına alınmasında yarar görmekteyiz (halıcılık v.b. gibi) ve kuyumculuk sektörü ile el ele gitmesi gereken bir konudur. Başlangıçta madencilik açısından önemli olmayan bir durum söz konusu ise de zamanla artan küçük isletmelerin taleplerinin entegrasyonu bu sektörde önemli bir canlılık beklenebilir. Konuya ilişkin alınması gereken tedbirler: - Yari kıymetli tas rezervinin yoğunlaştığı Eskişehir, Kütahya, Bilecik, Çankırı, Bursa, Ankara, Afyon, Kars v.s. gibi vilayetlerde bu konuda kurulacak küçük ve orta ölçekli atölyelerin KOSGEB bünyesinde teşvik edilmesi, - Maden Dairesinin özellikle yari kıymetli taslar için ayrıcalıklı bir kararname çıkararak bunların hammadde olarak ihracatını yapan kuruluşlar hariç olmak üzere teşvik edilen küçük atölyelerin ve amatör kuruluşların hammadde gereksinimlerinin doğal yollardan temini şartlarına kolaylık getirilmelidir. Bir müsaade ile sertifika sahiplerinin yıllık belli bir aidatı ödemek koşuluyla tas teminleri serbest bırakılmalıdır. Küçük atölyelerin yıllık 1-2 ton civarında, orta ölçekli atölyelerinde 3-5 ton civarında hammadde tüketeceği göz önüne alındığında bu konuda maden isletmeciliğinin beklenmesi haksizlik olacaktır. Küçük ve orta ölçekli isletmelerin yaratacağı istihdam ve ülke ekonomisine yararı, zaman içerisinde hiç de gözardı edilmeyecek düzeye gelecektir. - Bu konuda meslek okullarından başlayan eğitimin yaygınlaştırılması gerekmektedir. - Turizm sektörü bu sektörü teşvik edilecek en önemli potansiyeldir. İnanıyoruz ki sektör, zaman içerisinde gelişim düzeyini kısa zamanda tamamlayarak diğer ülkelerle rekabet edebilecek ciddiyette kuruluşlar oluşturulacaktır. 9