KADINLARDA KISIRLIK İnfertilite, Kadın İnfertilitesi. Kısırlık ne demektir? Kısırlık bir yıl denemeyi takiben gebe kalmamaktır. Bu bir yıl boyunca korunmasız ve düzenli cinsel teması takiben hamile kalamamak anlamına gelmektedir. Kısırlığın nedenlerinden üçte biri erkek, üçte biri kadın üçte biri ise hem erkek hem kadını ilgilendiren sebeplerden kaynaklanır. Kadınlarda Kısırlık sebepleri: Kadınlarda gebelik birçok faktörün düzenli şekilde yan yana gelmesine bağlıdır. Ovülasyon olmalı: kadın overlerinden yumurtanın çıkması, Yumurta fallop tüplerine geçebilmeli: döllenme fallop tüpleri içinde olur, Yumurta sperm tarafından döllenmeli ve buradan uterus içine gidebilmelidir, Uterus duvarına tutunabilmelidir, burada 40 haftada olgunlaşarak doğum gerçekleşir. Kadınlarda kısırlık araştırmaları en sık sebebin ovülasyon yada fallop tüplerinden kaynaklandığını göstermiştir. kadınlarda kısırlık sebeplerinden bir çoğu tedavi ile düzeltilebilmektedir. Ovülasyon problemlerine bağlı kısırlık: Overlerden yumurta salınamaması en sık görülen kısırlık sebebidir. Kadın kısırlıklarının %40 sebebi overlerden yumurtanın salınamamasıdır. Overlerden yumurta çıkmaması: Hormonsal bozukluklara, Polikistik over sendromuna,
Ovülasyon hastalıklarına, Over kistlerine bağlı olabilir. Fallop tüplerinden kaynaklanan kısırlık: Fallop tüpleri zedelenmiş veya tıkalı ise yumurta döllenmek için buraya giremez yada döllense de uterusa gidemez ve gebelik oluşamaz. Fallop tüplerini bozan ve tıkayan en sık sebepler şunlardır: Pelvik inflamatuar hastalıklar ( PİD), Endometriozis, Fallop tüplerinin yapısını bozan ameliyat ve operasyonlar, Dış gebelik Doğum defektleri nedeniyle fallop tüpleri bozulur ve gebelik oluşamaz. Kadın kısırlığını arttıran sebepler nelerdir? Aşağıdaki faktörler kadınlarda kısırlık şansını arttıran faktörlerdir; Yaşın 35 üstünde olması: 35 yaş üstü gebe kalma şansı düşmeye başlar, Obezite, Aşırı düşük kilo, Aşırı egzersiz, Kronik hastalıklar: Diyabet, Lupus eritematozus, Artitis, Hipertansiyon, Astım, Sigara, Aşırı kafein tüketimi, Alkol, İş yerinde Aşırı sıcak ortamda çalışmak,
Toksik gaz ve maddelerle karşılaşmak, Kimyasal maddeler, Pestisit gibi böcek haşere ilaçlarına maruz kalmak, Radyasyon, Aşırı stres, Hastalıklar: Pelvik İnflamatuar hastalık, Endometriozis, Poikistik over, Dış gebelik, Böbrek yetmezliği, Siroz, Hipofiz tümörü, Anoreksiya nevroza, Hipotiroidi, Hipertiroidi, Diyabet ( kontrolsüz diyabet ), Uterusta bozukluklara neden olan hastalıklar ve cerrahiler, Pelvis ve uterus cerrahi girişimleri, Ülseratif kolit, Kron hastalığı, Epilepsi, Cushing hastalığı, Ağır anemi, Kan hastalıkları, HİV enfeksiyonu, Böbrek hastalıkları, İlaçlar: Asetaminfen, parasetamol, İbuprofen, Ağrı kesiciler, Antibiyotikler, Depresyon ilaçları, Kemoterapi ilaçları,
Gebe kalmak amacı ile bir yıl korunmasız düzenli cinsel teması takiben başarı sağlanmaz ise mutlaka doktora başvurulmalıdır. Kadın kısırlığında teşhis: Kadın kısırlığı araştırılırken doktor muayenesi ve şikayetler çok önemlidir, hastanın tüm bilgileri detayı ile anlatması teşhise yardımcı olur. Kesin teşhis laboratuar testleri ve radyolojik laparoskopik incelemeler ile konur. Hastadan şu testler istenmelidir: İdrar ve kan testleri: hormon düzeyleri için, Luteinizan hormon (LH) Follikül stimülan hormon (FSH) Prolaktin (PRL) Estradiol Progesterone Estrojen DHEA-S T3, T4, TSH Bazal vücut ısı takibi: bazal ısı ovülasyon sırasında artar ve adetin ikinci yarısında yüksek kalır, gebelik oluşursa tüm gebelik süresince yüksek kalır. Hastadan her gün ateşini ölçmesi istenir. Cinsel yolla bulaşan hastalık taraması, Endometrial biyopsi: ovülasyon uterus içini değiştirmelidir. Histerosalpengografi ( HSG): uterus ve fallop tüplerini gösteren filmdir, Trans vajinal ultrason: pelvik organların durumunu gösteren ultrasondur, Laparoskopi: fallop tüpleri, overler ve uterusa bakmak için karın içine kamera sokulmasıdır. Kadın kısırlığında tedavi: Kısırlık tedavisi sebebe yönelik olarak yapılır. Tedavi genellikle uzun ve zahmetlidir.
Tedavide ilk basamak hayat tarzı değişiklikleridir: Cinsel aktivite zamanlaması yapılmalı, bazal ısı ölçülmeli ve ısının arttığı dönem seçilmelidir, Kilo kontrolü sağlanmalı, Sigara ve alkol tüketiminden kaçınılmalı, Aşırı egzersiz yapılmamalı, Stres azaltılmalı ve depresyon tedavi edilmelidir. İlaç tedavisi: Hormon tedavisi, Altta yatan hastalıkların tedavisi amacıyla ilaç tedavisi, Ovülasyon sağlayıcı ilaçlar çoğul gebeliklere neden olabilir. Cerrahi tedavi: Tıkalı fallop tüplerini açmak amacıyla, Uterus anormalliklerini düzetmek, Over kistlerini almak, Fibroid ve yapışıklıkların düzeltilmesi amacıyla cerrahi girişim yapılabilir. Yardımcı üreme yöntemleri: Yardımcı üreme yöntemleri yumurta ile spermin yan yana gelmesini ve embriyo oluşmasını kolaylaştıran teknik yöntemlerdir. Yukarıdaki önlemler gebelik sağlamak için yetersiz kaldığında yardımcı üreme yöntemlerine baş vurulur. a. Artifisyel inseminasyon (yapay döllenme): erkekten alınan sperm özel bir işlemden geçirilerek direk olarak kadının serviks yada uterusunun içine verilir, b. İn vitro fertilizasyon ( IVF= Tüp Bebek ): kadından alınan yumurta laboratuarda erkek spermi ile döllenir. 2-3 gün laboratuarda yumurtanın embriyo
hale gelmesi beklenir. Daha sonra embriyo ana rahmine yerleştirilir. c. Gamet yada Zigot transferi ( Gamete or Zygote intrafallopian transfer ) = GIFT yada ZİFT denir: anneden alınan yumurta ve sperm laboratuarda döllenir. 2-3 gün beklenir oluşan embriyo annenin fallop tüplerine yerleştirilir, kendisi oradan rahme iner. d. Blastokist tüp transferi ( blastocyst intrafallopian transfer): anneden alınan yumurta ve sperm laboratuar ortamında blastokist oluşana dek büyütülür. Daha sonra ana rahmine aktarılır. e. İntrastoplazmik sperm enjeksiyonu: tek bir yumurta içine bir spermin enjeksiyon ile sokulmasıdır. Oluşan embriyo daha sonra ana rahmine aktarılır. Kadınlarda kısırlıktan korunma : Kadınlarda kısırlıktan korunmak amacıyla aşağıdaki önlemler alınabilir: Sigara içmemek, Aşırı alkol kullanmamak, Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmak, Uygun vücut kilosunu sağlamak, Stresten uzak durmak, her tür jinekolojik şikayette derhal doktora gitmek kısırlıktan korunmak için gereklidir. Referanslar: 1. The American College of Obstetricians and Gynecologists http://www.acog.org/ 2. American Society for Reproductive Medicine http://www.asrm.org 3. The Hormone Foundation http://www.hormone.org/
4. RESOLVE: The National Infertility Association http://www.resolve.org/ 5. SexualityandU.ca http://www.sexualityandu.ca/home_e.aspx/ 6. Womens Health Matters http://www.womenshealthmatters.ca/index.cfm 7. American Medical Association website. Available at: http://www.ama-assn.org/. 8. Cronin M, Schellschmidt I, Dinger J. Rate of pregnancy after using drospirenone and other progestin-containing oral contraceptives. Obstet Gynecol. 2009;114:616-622. 9. Female Infertility Best Practice Policy Committee of the American Urological Association; Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. A practice committee report: optimal evaluation of the infertile female. American Society for Reproductive Medicine. 2000;86:S264- S267. 10. Infertility. American College of Obstetricians and Gynecologists website. Available at: http://www.acog.org/publications/patient_education/bp137.cfm. Published 2007. Accessed July 8, 2008. 11. Infertility. International Council on Infertility Information Dissemination website. Available at: http://www.inciid.org. Accessed July 8, 2008. 12. RESOLVE website. Available at: http://www.resolve.org. Accessed July 8, 2008. 13. 6/5/2009 DynaMeds Systematic Literature Surveillance http://www.ebscohost.com/dynamed/what.php : Luttjeboer FY, Verhoeve HR, van Dessel HJ, et al. The value of medical history taking as risk indicator for tuboperitoneal pathology: a systematic review. BJOG. 2009;116:612-625
ERKEKLERDE KISIRLIK İnfertilite; Kısırlık; Erkeklerde Kısırlık; Kısırlık ne demektir? Kısırlık bir yıllık bir denemeyi takiben çocuk sahibi olamamaktır. Kısırlık şikayetlerinin üçte biri erkeklerden kaynaklanır. Üçte biri kadınlardan kalan üçte biri ise her iki taraftan kaynaklanan problemlere bağlıdır. Erkek kısırlığı aşağıdaki organlardan kaynaklanır: Hipofiz bezi ( beyinde yer alır), Hipotalamus ( hipofiz bezini kontrol eden beyin bölümüdür), Erkek üreme organları; o Testisler, o Vas deferens, o Epididim, Bir yıllık korunmasız ve düzenli bir cinsel teması takiben çocuk sahibi olamamak birçok faktöre bağlıdır: Aşağıdaki durumlarda erkek kısır kabul edilir: Sperm sayısı çok az ise, Sperm var fakat kalitesi düşük ise, Sperm var ve kalitesi de normal fakat ejekülasyon problemi var ve sperm dışarı çıkamıyor ise erkek kısır kabul edilir. Erkek kısırlığının en sık sebebi nedir? Sigara, Genetik hastalıklar ( Klinifelter send. Yada Sertoli Leydig hücre sendromu gibi ), İşyerinde kimyasal maddelere ve ağır metallere maruz
kalmak ( kurşun, kadminyum vb.), Varikosel ( testislerde varis olması), Hormonsal dengesizlik, Enfeksiyonlar, Fiziksel anormallikler, Kanser, Kemoterapi ilaçları, İlaçlar ( anabolik steroidler vb), Aşırı alkol tüketimi, Kronik hastalıklar, Obezite, Aşırı fiziksel aktivite, Anti sperm antikorlarnın varlığı erkeklerde en sık rastlanan kısırlık sebepleridir. Ancak kısırlık nedeniyle başvuran hastaların yarısında hiçbir sebep bulunamaz. Kısırlığın sebebi nasıl anlaşılır? Kısırlık teşhisi hastanın şikayetleri ve laboratuar testleri ile araştırılıp teşhis edilir. Doktorunuza ev ve iş yaşamınızla ilgili bilgileri vermeniz gerekir. İşyerinizde maruz kaldığınız kimyasal maddeler şikayetlerinizin sebebi olabilir. Detaylı muayene ve incelemeler yapılmalıdır. Kısır demeden önce yapılması gereken laboratuvar testleri: Kan testleri: Testosteron, Serbest testosteron, LH ( luteinizan hormon ), FSH (Follikül Stimulan Hormon ), Prolaktin seviyesi, Sperm testleri, Miktarı, Kıvamı,
Kalitesi, Çözülme süresi, Sperm sayısı, Sperm hareketi, Spermlerin şekli, Sperm kümeleşmesi, Semende sperm dışı maddeler, Diğer testler Ultrason ( testis varikosel varlığı ve anatomik yapıyı incelemek için), Fertilizasyon testi (spermin yumurtaya girip giremediği test edilir), Biyopsi: testis biyopsisi testislerden kaynaklanan patolojilerin tespitinde gerekebilir, Post koital test ( cinsel temas sonrası spermlerin kadın uterusuna girip giremediğini ölçer ) Kısırlık tedavi edilebilir mi? Evet erkek kısırlığında tedavi sebebe yönelik olarak planlanır. 1- Hayat tarzı değişiklikleri erkek kısırlıklarının çözümünde önemli yer tutar. 1. Cinsel temas zamanlaması yapmak ( özellikle iki adet arası günlerde cinsel temas gebelik şansını arttırır), 2. Aşırı sıcaktan kaçınmak ( sauna, sıcak jakuzi, oturma banyoları, hamam ve aşırı sıcak iş ortamları gibi ortamlardan uzak durmak ), 3. Aşırı dar kot ve giysiler giymemek, 4. Aşırı kilolardan kurtulmak, 5. Günlük olarak antioksidan ilaç ve E vitamini almak, 6. Stresi azaltmak erkek kısırlığını azaltan önemli faktörlerdir.
2- İlaç tedavisi: a. Hormonsal dengesizliklerin ilaçla düzeltilmesi, b. Var ise enfeksiyonların tedavisi, c. Anti östrojen ilaçlar ile birlikte E vitamini sperm sayısı ve motilitesini arttırır. 3- Cerrahi tedavi: a. Varikosel var ise cerrahi olara düzeltilir, b. Anatomik bozukluklar cerrahi olarak düzeltilebilir, c. Vasektomi ( kısırlaştırma ameliyatı ) var ise ameliyatla geri çevrilebilir, düzeltilebilir. Ancak her zaman başarılı olmaz. 4- Yardımcı üreme yöntemleri: Yardımcı üreme yöntemleri yumurta ile spermin yan yana gelmesini ve embriyo oluşmasını kolaylaştıran teknik yöntemlerdir. a. Artifisyel inseminasyon (yapay döllenme): erkekten alınan sperm özel bir işlemden geçirilerek direk olarak kadının serviks yada uterusunun içine verilir, b. İn vitro fertilizasyon ( IVF= Tüp Bebek ): kadından alınan yumurta laboratuarda erkek spermi ile döllenir. 2-3 gün laboratuarda yumurtanın embriyo hale gelmesi beklenir. Daha sonra embriyo ana rahmine yerleştirilir. c. Gamet yada Zigot transferi ( Gamete or Zygote intrafallopian transfer ) = GIFT yada ZİFT denir: anneden alınan yumurta ve sperm laboratuarda döllenir. 2-3 gün beklenir oluşan embriyo annenin fallop tüplerine yerleştirilir, kendisi oradan rahme iner. d. Blastokist tüp transferi ( blastocyst intrafallopian transfer): anneden alınan yumurta ve sperm laboratuar ortamında blastokist oluşana dek büyütülür. Daha sonra ana rahmine aktarılır. e. İntrastoplazmik sperm enjeksiyonu: tek bir yumurta içine bir spermin enjeksiyon ile sokulmasıdır. Oluşan
embriyo daha sonra ana rahmine aktarılır. Erkekler için kısırlıktan korunma: Erkekler için kısırlıktan korunmak amacıyla aşağıdaki önlemler alınabilir: Sigara içmemek, Anabolik steroid ( kas yapıcı ilaçlar ) kullanmamak, Aşırı sıcaktan kaçınmak ( sıcak banyo, sauna, jakuzi, hamam, ve sıcak işyeri ortamlarından uzak durmak), Aşırı alkol kullanmamak, Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmak alınması gereken önlemlerdir. Referanslar: 1- American Society for Reproductive Medicine http://www.asrm.org 2- The Hormone Foundation http://www.hormone.org/ 3- RESOLVE: The National Infertility Association http://www.resolve.org/ 4- Mens Health Centre http://www.menshealthcentre.net/ 5- SexualityandU.ca http://www.sexualityandu.ca/home_e.aspx/ 6- Infertility. American College of Obstetricians and Gynecologists website. Available at: http://www.acog.org/publications/patient_education/bp137.cfm. Published 2007. Accessed July 8, 2008. 7- Infertility. EBSCO DynaMed website. Available at: http://www.ebscohost.com/dynamed/what.php. Updated July 2008. Accessed July 7, 2008 8- Jorgensen N, Carlsen E, Nermoen I, et al. East-West gradient in semen quality in the Nordic-Baltic area: a study of men from the general population in Denmark, Norway, Estonia and Finland. Hum Reprod. 2002;17:2199. 9- Male risks. Protect your fertility website. Available at:
http://www.protectyourfertility.org/malerisks.html. Accessed July 8, 2008. 10- Reproductive health. The National Institute for Occupational Safety and Health website. Available at: http://www.cdc.gov/niosh/homepage.html. Accessed July 8, 2008. 11- Swan SH, Brazil C, Drobnis EZ, et al. Geographic differences in semen quality of fertile US males. Environ Health Perspect. 2003;111:414. 12- Vasectomy. EBSCO Health Library website. Available at: http://www.ebscohost.com/thistopic.php?marketid=15topicid=81. Updated May 2008. Accessed July 8, 2008. 13-9/2/2009 DynaMed Systematic Literature Surveillance DynaMeds Systematic Literature Surveillance : Ghanem H, Shaeer O, El-Segini A. Combination clomiphene citrate and antioxidant therapy for idiopathic male infertility: a randomized controlled trial. Fertil Steril. 2009 Mar 5. [Epub ahead of print] 14-2/14/2011 DynaMeds Systematic Literature Surveillance DynaMeds Systematic Literature Surveillance: Showell M, Brown J, Yazdani A, Stankiewicz M, Hart R. Antioxidants for male subfertility. Cochrane Database Syst Rev. 2011;(1):CD007411