DÜNYAYI (iyi yönde) DEĞİŞTİRENLER Yazan BILL CLINTON 1
İyimserlik İLE İLGİLİ DURUM Teknolojiden eşitliğe, dünyanın sürekli olarak iyiye gitmesinin beş yolu YAZAN: BILL CLINTON DÜNYAMIZ BİRBİRİNE HER ZAMANKİNDEN DAHA FAZLA BAĞIMLIDIR. SINIRLAR duvarlardan ziyade bilgi ağları gibi olmuştur ve bu durum varlığın, fikirlerin, bilginin ve yeteneğin yerkürenin etrafında serbestçe dolaşabileceği anlamına gelirken, paylaşılan kaderlerimizi şekillendiren negatif kuvvetler de dolaşabilir. ABD de başlayan ve yerküreyi kaplayan mali kriz, daha iyiye veya daha kötüye doğru birbirimizden kaçamayacağımızın bir başka kanıtı olmuştur. Birbirine bağımlı dünyamızda üç büyük zorluk bulunmaktadır: eşitsizlik, istikrarsızlık ve sürdürülemezlik. Dünya insanlarının yarısının günde 2 doların ve bir milyar insanın ise günde bir doların altında bir tutar ile yaşaması, birçok yerde artmakta olan eşitsizliğin kesin bir kanıtıdır. İstikrarsızlığın etkilerini sadece küresel ekonomik yavaşlamada değil aynı zamanda Orta Doğu ve diğer yerlerdeki şiddette, genel aksaklıklarda ve siyasi çatışmalarda da hissediyoruz. Enerjiyi üretme ve kullanma şeklimiz sürdürülemez durumdadır ve iklimimizi çocuklarımızın geleceğini gölgeleyecek şekilde değiştirmektedir. Ancak, ilerlemenin bilinci değiştirdiğine ve insanların bilincini değiştirdiğinizde, onların mümkün olan şeylerle ilgili farkındalığının da değiştiğine ve bunun verimli bir döngü olduğuna kuvvetle inanıyorum. Bu nedenle, sözün çıkması, insanların neyin işe yaradığını fark etmesi önemlidir. Gerçek başarıyı, geleceğimizin toplulukçu bir görünümü ile birleşen yaratıcı işbirliğinin olduğu yerde görüyoruz. İşte insanları Clinton Küresel İnisiyatifi (CGI) için her yıl bir araya getirmeye çalışmamın nedeni budur. Somut, ölçülebilir ve çoğaltılabilir ilerlemenin bulunduğu beş alan bulunmaktadır. 2
TEKNOLOJİ TELEFONLAR ÖZGÜRLÜK DEMEKTİR BİR SAYISAL UÇURUM VEYA DÜNYAYI bilgiye sahip olanlar ve bilgiye sahip olmayanlar şeklinde ayıran endişeler hakkında duymuş olabileceklerinizi unutun. Gerçek, teknolojinin eşitliği geliştirmesi ve en çok iyiliği yapanların nispeten ucuz ve sıradan aygıtlar olmasıdır. Örneğin, 2010 yılında yapılan bir BM incelemesi, cep telefonlarının tarihte insanları yoksulluktan kurtaracak en etkili ilerlemelerden biri olduğunu ortaya çıkarmıştır. Gezegenimizdeki en yoksul yerlerden biri olan Haiti de, telefonlar ortalama bir insanın mali olanaklara erişimini kökten değiştirmiştir. Çok yakın zamanlara kadar, Haiti'deki bankalar kredi vermiyordu. Ülkenin gelirinin yaklaşık %20 si ABD, Kanada, Fransa ve Karayipler civarında çalışan Haitililer in havalelerinden geldiğinden dolayı, bankalar dolarların, frankların ve Kanada dolarlarının Haiti para birimine çevrilmesi üzerinde yoğunlaşmıştı. Bu durum bankaları işin içinde tutarken, sıradan bir Haitili ye hiç de yardımcı olmamış veya ülke halkının kabaca yaklaşık %70 inin 2010 depremin- den önce günde 2 dolardan az bir para ile yaşadığı gerçeğini değiştirmemiştir. Sonuç olarak, Haitililer in sadece %10 unun banka hesabı vardır. Ancak Haitililer in yaklaşık %80 inin bir cep telefonuna erişimi bulunmaktadır. Bu nedenle, Digicel başkanı İrlandalı iş adamı Denis O Brien, Haitililer in bir banka hesabı olmaksızın cep telefonlarını kullanarak nakit çekmelerini ve mevduat hesapları açmalarını ve kişiden kişiye havale yapmalarını sağlayan bir hizmet temin etmek için bir Kanada bankası olan Scotiabank ile çalışmıştır. 2011 yılı sonuna kadar, bu hizmet 6 milyonun üzerinde işlem gerçekleşmesini sağlamıştır. Benzer öyküler Afrika da da meydana gelmektedir. Afrika daki hane halklarının sadece %4 ü internet erişimine sahiptir, ancak %50 den fazlasının cep telefonu vardır. Sahra Çölü altındaki Afrika da sahte ilaçlar büyük bir problem olduğu için, bir CGI üyesi, Afrika da (ve şimdi de Hindistan da) insanların sahip oldukları ilacın sahte olup olmadığını anlamak için ilacın üzerindeki kodu mesaj atmak için cep telefonlarını kullanmasını sağlayan Sproxil adlı bir şirket kurmuştur. BM, büyük yatırım şirketi Delta ve Refugees 3
United isimli bir STK ile birlikte Ericsson, çatışma nedeniyle ayrılmış olan ailelerin Cep telefonu abonelikleri dünyada 100 kişi başına Teknolojik ilerlemelerin, (insanların ayıracak çok zamanları ya da paraları olmasa bile) bir fark yaratmasına olanak sağlayarak, daha önce hiçbir zaman olmadığı şekilde yardımseverlerin nasıl demokratikleştirdiğini ve daha verici olduklarını gördük. 2004 Güney Asya tsunamisi, çok fazla sayıdaki yoksul veya mütevazı gelire sahip insanın para vermek için küresel iletişim ağlarını kullanabildiklerinden dolayı paralarının birazını verdiği ilk doğal afet olmuştur. Örneğin Amerikalılar, tsunami etkilerinin azaltılması için 50 dolarlık kişisel katkı ile 1.92 milyar dolar vermiştir. Haiti yi deprem vurduğunda, Amerikalılar 1 milyar dolar verdi, ancak bu defa ortalama daha düşüktü, çünkü o zamana kadar cep telefonu teknolojisi insanların tercih ettikleri yardımı mesaj atmak suretiyle 5 ya da 10 dolara kadar az bir para vermelerine olanak sağlıyordu. Kaynak: Uluslararası Telekomünikasyon Birliği cep telefonu kullanarak yeniden bir araya gelmesine yardım etmektedir. Akıllı telefonlar birçok bireyin yaşamını yeniden başlatmasına yardımcı olmaktadır, ancak milyonlarca bireyin başkalarının yaşamlarını yeniden başlatmasına da yardım etmektedir. 4
SAĞLIK SAĞLIKLI TOPLUMLAR GELİŞİR HÜKÜMETLER, ÖZEL SEKTRÖR ve vakıflar büyük sağlık krizleriyle mücadele etmek için uzun süre çalışmışken, yenilikçi ortaklıklar ve bunların arasında üç sektör uzun süreli sağlık sistemleri kurulmasında bu gruplardan herhangi birinin tek başına yapabileceğinden daha büyük ilerlemelere yol açmıştır. Yenilikçi yollarla birlikte çalışmak hep birlikte yapabilecekleri iyilikte katmerli bir artışa yol açmıştır. Benim vakfım 2002 yılında AIDS krizini ele almaya çalışmaya başladığında, gelişmekte olan dünyada sadece 230,000 kişi hayat kurtaran ancak pahalı antiretroviral ilaçlarla tedavi ediliyordu. Bugün ise, kısmen ilaç sanayinin düşük hacimli yüksek kâr marjlı bir iş olmaktan düşük kâr marjlı yüksek hacimli bir iş olmaya gitmesi nedeniyle, bu rakam 8 milyondur. Yeni bir inceleme, Güney Afrika istisna olmak üzere, artık tedavinin yılda hasta başına sadece 200 dolara mal olduğunu ve bu rakamın ilaç giderlerini, teşhis testlerini, personel ve diğer ayakta tedavi edilen hasta masraflarını içerdiğini ortaya çıkarmıştır. Bu tasarrufların tamamı yapılırken, ilaç şirketlerinin kârlılığı da geliştirilmiştir. Bu nedenle, iyi haber şudur ki, HIV/ AIDS e karşı küresel savaşı kazanıyoruz. Bill & Melinda Gates Vakfı gibi STK ların ve Coca Cola gibi şirketlerin çalışması ile birlikte, UNAIDS ve Başkan George W. Bush un en iyi dış politika başarısı olduğunu düşündüğüm AIDS ten Kurtuluşa Yönelik Başkanlık Acil Planı gibi Hükümet fonlu programların yardımıyla, AIDS siz bir nesil fikri bir rüyadan ziyade somut bir hedef haline gelmiştir. Hükümet yöneticileri, özel sektör ve vakıflar, uzun vadede sağlığı geliştirmeye çalışmaktadır. Yaz boyunca Ruanda nın sağlık çalışanlarının kritik eksikliğini ele 5
alan Sağlık için İnsan Kaynakları programının başlatılması vesilesi ile bu ülkedeydim. Ruanda da 10 milyonun üzerinde bir nüfusu tedavi edecek sadece 633 doktor var. Üst düzey 13 Amerikan okulu ile ortaklık halinde, bu program bu eksikliği kliniklere hastanelere yabancı uzmanlar temin ederek değil ancak ülkenin yabancı yardımlara bağımlılığını azaltacak yerel ve sürdürülebilir bir eğitim sistemi oluşturmak suretiyle ele alıyor. Yenilik ve işbirliğinin diğer iyi örnekleri CGI üyelerinden gelmiştir. 2010 yılında, Dana-Farber-Brighan ve Kadın Kanser Merkezi Haiti, Meksika, Ürdün ve Ruan-da da, Dr. Pau Farmer tarafından kurulan Partners in Health ile birlikte kendi yerlerinde ve diğer kanser tesislerinde kanser bakımını geliştirmeyi üstlenmiştir. Partners in Health aynı zamanda Ruanda Sağlık Bakanlığı, Jeff Gordon Çocuk Vakfı ve Dana/Farber/ Brigham ve Kadın Kanser Merkezi ile Ruanda nın ülkenin dört yıl öncesine kadar 320,000 kişinin üzerinde bir nüfus için bir temel hastanesi bile olmayan bir kesimi olan Butaro kentinde bir Kanser Tekemmül Merkezi açmak için bir ekip de oluşturmuştur. Yeni merkez, yalnız Ruanda nın yerli halkı değil bütün bölge için dünya klasında bir bakım temin etmede temel işlemlerin ötesine geçmiştir. Dünyadaki yeni HIV enfeksiyonları 2.5 Milyon AIDS e bağlı ölümler 1.7 Milyon 6 Kaynak: UNAIDS Son olarak, Amerikalılar ın çocuk obezitesi salgını ile karşı karşıya kaldığı ABD de, bu obezite ile mücadele etme şeklimiz okullarda daha sağlıklı içecek seçimlerine sahip olmaktır. Meşrubat sanayi, ülkenin her tarafındaki
okullarda tam kalorili meşrubatları kaldırmak ve yerlerine daha düşük kalorili, daha besleyici seçenekler koymak suretiyle değiştirmeyi gönüllü olarak taahhüt etmiştir. 2009-2010 ders yılının başında, araştırılan bütün okulların ve okul mıntıkalarının %98.8 i talimatlara uygundu, bu ise tam kalorili gazlı meşrubat sevkiyatının %95 oranında azaldığı anlamına gelmektedir. EKONOMİ YEŞİL ENERJİ EŞİTTİR İYİ İŞ DÜNYANIN PEK ÇOĞUNUN HALA bir ekonomik yavaşlamaya battığını inkar etmek olanaksızdır, ancak önemli ve uzun süreli fırsatların en parlak örneklerinden bazıları burnumuzun hemen dibindedir. Zor zamanlarda, biraz ekonomik istikrarın iyi olduğunu kabul etmek daha zor olur başarısızlık olasılığı olmasa, başarıya da yer olmazdı. Serbest ticaret ve serbest pazarlara yönelik bütün yeni eleştiriye rağmen, bugün yaşanan ekonomik krize doğru sürüklendiğimiz 25 yıl içerisinde dünyanın dört bir yanında tarihteki herhangi başka bir zamanda olduğundan daha fazla orta sınıftan insanın yoksulluğa sürüklendiğinin unutulmaması önemlidir. Sorun, nüfusun en hızlı şekilde modern dünyanın yararlarından en az faydalanabilen bölgelerde artmasıdır. Yetenek ve zeka gezegen-de eşit bir şekilde yayılabilir ancak olanak yayılmaz. Dünyanın her yerinde, yoksul ülkelerde ve zengin ülkelerde, özel sektör, hükümetler ve kâr amacı gütmeyen kuruluşlar becerilerini ve kaynaklarını, iklim değişikliği ve yoksulluk gibi sorunları ele alırken yerel ekonomileri canlandıracak yaratıcı işbirliği ağları kurmak için bir araya gelmektedir. Afrika daki küçük çiftlik sahipleri ağaç dikmektedir, böylece sadece kereste veya meyve hasat etmekle kalmazlar, aynı zamanda dünya pazarına karbon kredileri satarak kâr da elde edebilirler. 7
Ancak temiz enerji ile ilgili ekonomik başarı öykülerini zirveye yerleştirmek zordur ve bu başarıların daha geniş ölçüde bilinmemesi trajiktir. Güneşin ortalama olarak Londra daki kadar çok parladığı Almanya nın tek bir gün içerisinde güneşten üretilen elektrik ile ilgili dünya rekorunu kırdığı bildirilmektedir: ( 22 gigavat veya kabaca 22 nükleer enerji santralinin verimi.) Uzun süre yanlış bir şekilde pahalı ve hantal olarak etiketlenen ABD deki temiz enerji sektörü, ekonomik yavaşlamadan önce, genel ekonomi hızının iki katından fazla olan %8.3 oranında büyümüştür. Aslında, Kyoto protokolü taahhütlerini karşılayan Almanya, Danimarka ve İsveç de dahil Avrupa ülkeleri ekonomik krizin en az darbe vurduğu ülkeler arasında olmuştur. Sürdürülebilir enerji kötü ekonomi olsa, muhtemelen dünyadaki en yeşil ekonomi olan Kosta Rika bölgedeki en zengin ülkelerden biri olmazdı. Kosta Rika, kesin olarak büyük bir koruma- ahlakının yanı sıra dünyanın yenilenebilir kaynaklardan üretilen en yüksek elektrik yüzdelerinden birine sahiptir: topraklarının %26 sı ulusal park ve %51 i orman örtüsünden oluşmaktadır. Bugün itibarıyla, yalnız geçen on yıllık süre içerisindeki önemli büyümesi nedeniyle değil, aynı zamanda eş zamanlı olarak gerileyen ekonomik eşitsizlik seviyesi nedeniyle de Brezilya konusunda çok iyimserim. Brezilyalılar bunu bir yeni istihdam yığını yaratmak ve çocuklarını okula göndermeleri ve yıllık tıbbî muayene yaptırmaları için yoksul ailelere ödeme yapmak suretiyle başardı. Bunu, sadece petrol kaynaklarını geliştirmek değil sudan elde edilen enerjilerini azamî düzeye çıkarmak suretiyle enerji kaderlerini kontrol ederek başardılar. Ve bunu, yıllık yağmur ormanı tahrip oranını %75 azaltmayı planlarken başardılar. Brezilya kesinlikle hala zorluklardan payını almaktadır, ancak başarıları gerçekten hayret verici olmuştur. 8
EŞİTLİK KADINLARIN YÖNETİMİ BASİT BİR ŞEKİLDE ORTAYA KOY- MAK GEREKİRSE, nüfusunun yarısının rüyalarını ve verimliliğini bastıran hiçbir toplum gerçekten gelişemez. Ne mutlu ki, dünyanın dört bir tarafında, kadınların daha önce asla olmadığı kadar toplumsal ve ekonomik güç kazanmakta olduğunun kanıtını görüyorum. Bu, sadece bireyler için değil, aynı zamanda bütün toplum için de iyi bir haberdir, çünkü kadınların ekonomik kazanımları ile ailelerine ve topluluklarına (erkeklerden daha çok) yeniden yatırım yaptıkları ispat edilmiştir. Yasama organlarındaki kadınların yüzdesi Her beş kanun yapıcıdan biri Ruanda en muhteşem örneklerden birini vermektedir. Ondört yıl önceki ilk ziyaretimden bu yana dramatik bir şekilde değişti. Bugün, Ruanda nın kişi başına geliri 1998 yılında olduğundan beş kat daha yüksektir, yollar ve altyapı son derece iyileşmiştir ve ilerlemenin en büyük işaretlerinden biride Parlamento nun üyelerinin yarısından fazlası kadın olup bu durum Ruanda yı bu farklılığı yaratan ilk ülke haline getirmiştir. Ruandalı kadınlar ekonomik olarak da kazanım sağlamaktadır. Ülkeye bu yaz yaptığım bir ziyaret sırasında, sonunda büyük bir soya fasulyesi işleme tesisi olacak bir inşaat sahasını gezdim. Vakfım projenin başlamasına yardımcı oldu, ancak sonunda yerel çiftçiler ile hükümete ait olacak ve onlar tarafından idame ettirilecektir. Soya fasulyesine yönelik bir iç talep yaratacak olup tamamlandığında doğu Ruanda da %55 i kadın olan 30,000 çiftçiye soya fasulyesi yetiştirmeleri için sözleşme yapılmak suretiyle iş sağlayacaktır. Kaynak: Parlamentolar Arası Birlik 9
Yakındaki Malawi de, soya tohumu ve gübre gibi maddelerin toplu olarak fiyatlandırılması için ölçek ekonomilerini güçlendiren büyük bir ticarî çiftlik bulunmaktadır. Oraya yaptığım daha önceki bir gezi-de, programa katılan ve sonuçta verimini ar başına 5 torbadan 20 torbaya çıkaran ve es-ki sistemde kazandığından iki kat fazla kazanan bir kadın çiftçi ile tanışmıştım. Fazladan geliri ile, evine yeni bir çatı yaptırmış ve kızlarını okula göndermek için eğitim ücretini ödemişti. İşte, bu çalışmanın sadece bir bireyin hayatını değil, bir ailenin kaderini veya bütün bir toplumun gidişatını nasıl değiştirebileceğini görebilirsiniz. Özel sektör burada büyük bir rol oynayabilir. Gap Inc. nin Hindistan dan Kamboçya ya, Vietnam a, Bangladeş e, Çin e, Sri Lanka ya ve ümit ederim ki daha ötelere doğru genişlemekte olan Kişisel Başarı ve Kariyer Geliştirme (PACE) adı- verilen bir programı bulunmaktadır. PACE, teknik beceri eğitimi vermek suretiyle kadın giyim işçilerinin yaşam becerilerinin oluşturulması ve kariyer fırsatlarının artırılması üzerinde yoğunlaşmaktadır. Sonunda, bu giyim fabrikası işçilerinin ve yöneticilerinin kadın hat işçilerinin refahını ve potansiyelini kendi başarılarının anahtarı olarak görmesine yardımcı olur. Kadınlar benzeri zorluklarla gelişmekte olan ve varlıklı ülkelerde de karşılaşmaktadır ancak özellikle Orta Doğu da ilerleme belirtileri görüyoruz. 2002 yılından bu yana, Bahreyn in genel seçimleri kadınlara açılmıştır. Suudi Arabistan da yapılmakta olan ciddî modernleşme çalışmaları vardır ve geçen birkaç yıl içerisinde küresel olarak yük-sek eğitim kurumlarına kaydolan kadınların sayısı erkeklere göre daha fazladır. 10
ADALET GELECEK İÇİN SAVAŞ ŞİMDİ BUGÜN DÜNYANIN EN BÜYÜK ZOR- LUKLARININ BİRÇOĞU, sadece en eski cinliklerimizin modern tezahürleridir. Gerçek şudur ki, gelecek asla yeterince büyük bir taraftar topluluğuna sahip değildir bugün için mücadele edenler hemen hemen her zaman galip gelmektedir. Ancak şimdi biz tamamen farklı bir zihniyet yaratmak için çalışmaya davet ediliyoruz. Bugünkü kaynak ve tavır çeşitliliği ile doğmaya çalışan gelecek arasında kızışmış bir savaşın içerisindeyiz. lamını başka birinin yaşamını kontrol etme yeteneğimizden başka bir şey olarak tanımlamamız gerekiyor. Toplumlar arasındaki ve içerisindeki süregelen eşitsizlik istikrarsızlığı ve çatışmayı beslemektedir, ancak dünyanın dört bir tarafında reform amacıyla örnek olarak kullanabileceğimiz başarı öyküleri bulunmaktadır. Balkanlar ve Ruanda gibi, bir zamanlar çatışma ile eşanlamlı olan yerlerde, eski karşıtlar şimdi sorunları çözmek için birlikte çalışıyorlar. 2011 yılında, Brezilya nın yağmur ormanının kenarındaki Manaus kentinde bir küresel sürdürülebilirlik konferansına katıldım. Dikkat çekecek derecede, kamu hizmeti şirketleri ve bütün petrol şirketleri temsil ediliyordu. Kanunlarla korunan ve daha fazla kalkınma olması halinde zarar görecek olan yağmur ormanında yaşayan yerli Brezilya kabileleri temsil ediliyordu. Yeşil Parti den Başkan adayı olarak seçime katılan ve bütün bu kalkınmanın aleyhinde konuşan kadın da oradaydı. Küçük işletmeler ve çevre grupları oradaydı. Delegeler küçük masaların etrafın- Amerika daki her sıkıntılı toplulukta da Kahire deki Tahrir Meydanı nda olduğu gibi bir mücadele var. Yaşamlarımızın an- 11
da oturuyor ve birlikte çalışmaları halinde bir cevap bulabileceklerine inanarak birbirleri ile büyük bir saygıyla konuşuyorlardı. Hepsi, konu basit bir konu olsa birinin halihazırda sorunu çözmüş olacağının bilincinde idi. İyimser oluşum konusundaki son örneğim, en beğendiğim ortaklıklardan biri olan Hult Uluslararası İşletme Okulu ve onun yıllık Hult Global Case Challenge dir. Okul her yıl gerçek küresel toplumsal zorluklar dizisi yaratmak için önde gelen STK lar ile birleşir ve dünyanın dört bir yanından dört veya beş üniversite öğrenci-sinden oluşan ekipler en iyi çözümü bulmak için yarışır. STK ortakları daha sonra 1 milyon dolarlık nakit bağış yoluyla kazanan fikirleri gerçekleştirmek için çekirdek fon alır. Bu yılki birincilerden biri New York Üniversitesi nin Abu Dhabi yerleşkesindendi ve ekip biri Hindistanlı, biri Pakistanlı, biri Çin li ve biri de Tayvan lı dört öğrenciden oluşuyordu. Ödüllerini almak ve fotoğraf pozu vermek için sahneye çıktıklarında, onlara Siz beyler bunun yerel gazeteye çıkmasını gerçekten istiyor musunuz? diye sordum. Onlar ise çeşitli şekillerde Biz bunları çok-tan aştık. dediler. Hindistan ile Pakistan arasında Keşmir ile ilgili farklılıklar, Çin ile Tayvan arasındaki gerginlikler kadar gerçektir, ancak bu öğrenciler günümüzden 10 yıl sonrasını yaşıyor. Dört gözle bekleyecekleri bir şey var ve geri kalanlarımız için takip edilecek harika bir örnek oluşturuyorlar. 12