Muğla İli Milas İlçesinde Arıcılık Faaliyetinin Sürdürülebilirliliği Üzerine Bir Değerlendirme. F. Çukur 1

Doğal Kaynaklar, Çevre, Enerji Ekonomisi ve Politikaları Muğla İli Milas İlçesinde Arıcılık Faaliyetinin Sürdürülebilirliliği Üzerine Bir Değerlendirme F. Çukur 1 1 Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Milas MYO Yönetim ve Organizasyon Bölümü, 48200, Milas-MUĞLA E-posta: figenc@mu.edu.tr ÖZET Arıcılık faaliyeti gerek dünyada gerekse Türkiye de son yıllarda önemli gelişme gösteren tarımsal faaliyetler arasında yer almaktadır. Nitekim gün geçtikçe arıcılık faaliyeti ile uğraşan ve geçimini arıcılıktan sağlayan üretici sayısında artış görülmektedir. Ayrıca arıcılık faaliyetinin ana ve yan ürünlerinden elde edilen katma değerin gerek mikro bazda işletmeye gerekse makro bazda ülke ekonomisine katkıları da yadsınamaz düzeydedir. Milas ilçesi iklim ve bitki örtüsü, arazi ve coğrafi yapısı ile arıcılık faaliyetine uygun bir konumdadır. Ayrıca arıcılık ve arı ürünlerinden elde edilen ekonomik değer açısından da Muğla ilinin önemli arıcılık merkezlerinden biri olma özelliğini sürdürmektedir. Düny a ve Türkiye arıcılık sektöründe önemli bir konumu olan Muğla iline yaptığı katkılar nedeniyle Milas ilçesinde arıcılık faaliyetinin mevcut durumunun incelenip geliştirme olanaklarının belirlenmesi ve sürdürülebilirliğinin sağlanması önem taşımaktadır. Bu çalışmada Milas ilçesinde arıcılık faaliyetinin sürdürülebilirlik açısından mevcut durumu ve yapısı çeşitli açılardan ele alınacaktır. Daha sonra Milas ilçesi arıcılık faaliyetinin sürdürülebilirliği konusunda olası sorunlar ve bu sorunlara ilişkin çözüm önerileri değerlendirilecektir. Anahtar Kelimeler: Arıcılık, Sürdürülebilirlik, Milas An Evaluation on Sustainability of Beekeeping in Milas District of Mugla Province ABS TRACT Beekeeping is developing agricultural facilities both world and Turkey in last yerars. Number of producers who provide livelihood from beekeeping are increased day by day. Milas is suitable place with climate, flora, land and geographic structure for beekeeping. Also, Milas district which is important beekeeping centre of Mugla province according to obtained economic value from beekeeping and bee products. Determine of development op purtinuties and sustainability, investigated of currently situtation of beekeeping of Milas district is very important. In this study, situtiation of beekeeping in terms of sustainability in Milas district and its structure will be investigated according to various criteria. After that, possible problems about sustainability of beekeeping of Milas district and its related in solutions will be evaulated. Key words: Beekeeping, Sustainability, M ilas 1.GİRİŞ Arıcılık sürdürülebilir kırsal kalkınmanın lokomotifi ve en önemli araçlarından biri durumundadır. Bununla birlikte arıcılık doğa ve çevreye zarar vermeden yapılabilen ender tarımsal faaliyetlerden birisidir. Bu yönüyle arıcılık geleceğin en önemli sürdürülebilir tarım faaliyetlerinden birisi olacaktır (TKB, 2001). Dünyada 2012 yılında 79.916.192 kovan varlığı bulunmakta olup 1.592.701 ton bal gerçekleştirilmiştir (FAO,2012). Dünya bal sıralamasında Çin ilk sırada, Türkiye ikinci sırada yer almaktadır. Türkiye de 2013 yılında 6.641.348 kovan varlığı ve 79.934 işletme 94.694 ton bal gerçekleştirmiştir(tuik, 2013). Muğla ilinde arıcılık faaliyetleri bir yandan yaratmış olduğu katma değer diğer yandan önemli bir geçim kaynağı olması nedeniyle yöre ekonomisi açısından oldukça önemli bir tarımsal faaliyet alanı olarak değerlendirilebilir. Bu nedenle böylesine önemli ve doğal koşullardan kolaylıkla etkilenebilen bir tarımsal faaliyetin etkinliğinin artırılabilmesi ve sürdürülebilirliğin sağlanması son derece önemli görülmektedir (Çukur ve ark., 2010). Muğla ili Türkiye nin % 18 lik bal ni gerçekleştirirken, çam balı nin de % 90 ını üretmektedir. Muğla nın yıllık çam balı 15-20 bin ton arasında değişmektedir. Türkiye de 1951 yılında ilk Arıcılık ve Bal Kooperatifi Muğla da kurulmuştur (Anonim, 2014e). Pek adı yaygınlaşmamış olsa da Milas köylerinin önemli bir geçim kaynağı arıcılık ve arıcılık ürünleridir. Arıcılık Milas ilçesinin 114 köyünün kimi zaman asıl, kimi zaman yan geçim kaynaklarından birisidir. Muğla ilinin en çok çam balı ve çiçek balı üretilen ilçesi Milas tır. Milas ilçesinde arıcılık faaliyeti kırsal alanda sağladığı ekonomik katkıyla önemli bir faaliyet durumundadır (MİTSO, 2014). 2. MİLAS İLÇES İ ARICILIK SEKTÖRÜNE GENEL BİR BAKIŞ 2.1. Toplam Kovan Varlığı Milas ilçesinin 2003 yılında 120.000 adet olan toplam kovan sayısında yıllara göre dalgalanmalar olmasına karşın, 2013 yılındaki kovan varlığı yine 120.000 adet olarak belirlenmiştir. Yıllar itibariyle az miktarda olan eski kovan varlığının yerini yeni kovanlar almıştır. Muğla ilinin tüm ilçelerinde arıcılık faaliyeti yer almaktadır. 2013 yılında Muğla ili kovan varlığı Türkiye toplam kovan varlığının %11.41 ini oluşturmaktadır. Bunu %13.94 ile Ula ve %13.89 ile Marmaris ilçeleri izlemektedir. Milas ilçesi gerek Muğla ili gerekse Türkiye genelinde kovan varlığı bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. 2013 yılında Muğla ili toplam kovan varlığının % 15.84 ünü, Türkiye toplam kovan varlığının ise %1.81 ini Milas ilçesi oluşturmaktadır (Çizelge 2.1) (Grafik 2.1). 40

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Çizelge 2.1: Milas ilçesinde yıllar itibariyle kovan varlığındaki gelişmeler (2003-2013) Yıllar Kovan Sayısı (adet) Eski Yeni Milas (1) Muğla (2) Türkiye (3) % (1/2) % (1/3) % (2)/(3) 2003 120000-120000 588466 4288853 20.39 2.80 13.72 2004 135000 400 135400 644245 4399725 21.02 3.08 14.64 2005 135000 400 135400 611710 4590013 22.13 2.95 13.33 2006 135000 400 135400 621557 4851653 21.78 2.79 12.81 2007 135000-135000 557950 4825596 24.20 2.80 11.56 2008 135000-135000 580356 4888961 23.26 2.76 11.87 2009 101028-101028 599814 5339224 16.84 1.89 11.23 2010 120000-120000 644505 5602669 18.62 2.14 11.50 2011 120000-120000 687185 6011332 17.46 2.00 11.43 2012 120000-120000 710949 6348009 16.88 1.89 11.20 2013 120000-120000 757542 6641348 15.84 1.81 11.41 20,00 15,00 % 10,00 5,00 0,00 15,64 0,41 3,80 5,54 11,10 15,84 13,89 2,57 13,94 7,94 6,15 3,17 Grafik 2.1: Muğla İli İlçeleri İtibariyle Kovan Varlığı Oransal Dağılımı (%) 2.2. İşletme Sayısı Milas ilçesinin coğrafi konumu ve iklim şartları arıcılığa uygun olduğu için hemen hemen bütün köylerinde arıcılık faaliyeti gerçekleştirilmektedir. Arıcılık, ilçede birçok ailenin geçim kaynağı durumundadır. Milas ilçesinin 114 köyünün yaklaşık %70 inde (80 köy) yaklaşık 1.400 aile arıcılık faaliyeti ile uğraşmaktadır. Milas ilçesi Muğla ilinin önemli arıcılık merkezlerinden birisidir (Anonim, 2014f; Anonim, 2014g). Milas ilçesinde 2013 yılında 4060 adet işletme bulunmaktadır. Türkiye arıcılık yapan işletme sayısının %5.08 i Muğla ilinde yer almaktadır. Muğla ilinde arıcılık yapan işletme sayısının %16.75 i, Türkiye de arıcılık yapan işletme sayısının %0.85 i ise Milas ilçesinde bulunmaktadır. Muğla ilinin ilçeleri itibariyle arıcılık yapan işletme sayısı b akımından ilk sırayı %20.84 ile Marmaris alırken, bunu %16.75 ile Milas ve %12.78 ile Köyçeğiz ilçeleri izlemekt ed ir (Çizelge 2.2) (Grafik 2.2). Muğla ili Arı yetiştiricileri birliğine üye 3.800 arıcının 582 tanesi Milas ilçesinde bulunmaktadır (MAYBİR, 2013). Bu işletmelerin 115.600 kovan varlığı bulunmaktadır. Çizelge 2.2: Milas ilçesinde arıcılık yapan işletme sayısındaki gelişmeler (2003-2013) Arıcılık Yapan İşletme Sayısı* Yıllar Milas (1) Muğla (2) Türkiye (3) % (1)/(2) % (1)/(3) % (2)/(3) 2003 85 313 22110 27.16 0.38 1.42 2004 65 306 22133 21.24 0.29 1.38 2005 72 340 22550 21.18 0.32 1.51 2006 72 349 22305 20.63 0.32 1.56 2007 73 324 21560 22.53 0.34 1.50 2008 73 347 21093 21.04 0.35 1.65 2009 72 345 21469 20.87 0.34 1.61 2010 72 350 20845 20.57 0.35 1.68 2011 72 333 21131 21.62 0.34 1.58 2012 72 348 21307 20.69 0.34 1.63 2013* 680 4060 79934 16.75 0.85 5.08 *Arıcılık yapan köy sayısı 2013 y ılından itibaren "Arıcılık yapan işletme sayısı" olarak değiştirilmiştir.. 41

Doğal Kaynaklar, Çevre, Enerji Ekonomisi ve Politikaları Ya ta ğan, %8.94 Merkez % 7.39 Bodrum % 6.16 Köyceği z % 12.78, Kavaklıdere 0.86 Datça % 3.40 Ula, %11.90 Dalaman % 6.28 Orta ca % 2.71, Milas % 16.75 Marmaris %20.84 Fethi ye % 2.00 Grafik 2.2: Muğla İli İlçeleri İtibariyle Arıcılık Yapan İşletme Sayısının Oransal Dağılımı (%) 2.3. Bal Üretimi ve Diğer Arı Ürünleri Üretimi Dünyadaki çam balı nin % 92 si Muğla ve Aydın ın Dilek Yarımadasında elde edilirken Milas, başlı başına dünya çam balı nin yüzde 40 a yakınını sağlamaktadır (Anonim, 2014b). Milas ilçesinde bal nin yanı sıra diğer arı ürünlerinden balmumu de yapılmaktadır (Anonim, 2014d). Yörede ağırlıklı olarak çam balı üretilmektedir. Yörede iç bölgelere gidildikçe çiçek balı nin artış gösterdiği belirlenmiş t ir (Anonim, 2014e). Milas ilçesinde 2003 yılında 600 ton olan bal 2013 yılında 2100 ton olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde balmumu nde önemli bir değişim yaşanmamıştır (Çizelge 3). 2013 yılında Muğla ili bal nin %19.26 sını Milas ilçesinden sağlanmaktadır. Bunu %18.48 ile Köyceğiz ve % 13.89 ile Fethiye ilçeleri izlemektedir (Grafik 3). Aynı yıl Muğla ili balmumu nin % 0.68 ini yine Milas ilçesi karşılamaktadır. 2013 yılında Türkiye bal nin %2.22 sini, balmumu nin ise % 0.10 unu Milas ilçesinden sağlanmaktadır. Milas ilçesinde gerek bal gerekse balmumu nde yıllar itibariyle dalgalanmalar gerçekleşmiştir (Çizelge 2.3) (Grafik 2.3). Çizelge 2.3: Milas ilçesi yıllar itibariyle bal ve balmumu ndeki gelişmeler (2003-2013) Yıllar Milas Muğla Türkiye Bal (ton)(1) Balmumu (ton) (2) Bal (ton) (3) Balmumu (ton)(4) Bal (ton) (5) Balmumu (ton) (6) 2003 600 4.2 8772.8 356.2 69540 3130 2004 2600 18.2 9877.8 449.9 73929 3471 2005 2700 18.2 14417.9 739.9 82336 4178 2006 2200 16.0 12072.4 376.6 83842 3484 2007 500 3.0 4225.2 214.7 73935 3837 2008 1620 8.0 9421.5 700.0 81364 4539 2009 1600 8.5 11011.6 841.5 82003 4385 2010 900 4.0 6488.0 557.7 81115 4148 2011 2400 4.0 11115.9 653.1 94245 4235 2012 2200 4.0 10765.2 570.5 89162 4222 2013 2100 4.1 10901.0 606.4 94694 4241 % Yıllar (1)/ (3) (2)/ (4) (3)/ (5) (4)/ (6) (1)/(5) (2)/ (6) 2003 6.84 1.18 12.62 11.38 0.86 0.13 2004 26.32 4.05 13.36 12.96 3.52 0.52 2005 18.73 2.46 17.51 17.71 3.28 0.44 2006 18.22 4.25 14.40 10.81 2.62 0.46 2007 11.83 1.40 5.71 5.60 0.68 0.08 2008 17.19 1.14 11.58 15.42 1.99 0.18 2009 14.53 1.01 13.43 19.19 1.95 0.19 2010 13.87 0.72 8.00 13.45 1.11 0.10 2011 21.59 0.61 11.79 15.42 2.55 0.09 2012 20.44 0.70 12.07 13.51 2.47 0.09 2013 19.26 0.68 11.51 14.30 2.22 0.10 42

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Yatağan % 8.55 Merkez % 10.55 Ula % 7.34 Bodrum % 4.40 Köyceğiz % 18.48 Kavaklıdere % 0.28 Datça % 0.11 Dalaman % 6.55 Ortaca % 1.21 Milas % 19.26 Marmaris % 9.38 Fethiye % 13.89 Grafik 2.3. Muğla İli İlçeleri İtibariyle Bal Üretiminin Oransal Dağılımı (%) 2.4. Kovan Başına Verim Arıcılıkta en önemli kriterlerden bir tanesi kovan başına elde edilen verimdir. 2013 yılı Muğla ili kovan başına verim ortalaması 14.39 kg olarak belirlenmiştir. Muğla ili ilçeleri itibariyle kovan başına en yüksek verim 17.72 kg ile Milas ilçesi ilk sırada yer almaktadır. Bu değer Muğla ili ortalamasının üzerindedir. Milas ilçesini kovan başına 17.00 kg ile Köyceğiz ve 12.78 kg bal ile Fethiye ilçeleri izlemektedir (Grafik 2.4). Yörede ortalama çam balı verimi iklim şartları uygun olduğunda 15-20 kg dolayındadır. 18,00 17,00 17,72 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,25 0,10 6,03 12,78 8,62 1,11 6,75 7,86 9,70 4,05 Grafik 2.4: Muğla İli İlçeleri İtibariyle Kovan Başına Verim. 3. ARICILIĞIN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNE İLİŞKİN YAPILAN FAALİYETLER Arıcılığın sürdürülebilirliğini sağlamaya yönelik Muğla ili ve ilçelerini kapsayan çalışmalar gün geçtikçe hız kazanmaktadır. Nitekim, bu çalışmalar arasında arıcılık faaliyetinin sürdürülebilirliğini ve gelecek nesillere aktarılmasını sağlayacak olan organik arıcılığa yönelik yapılan projeler önemli ölçüde yer almaktadır. Datça da, 2012 yılında, 10 arıcı ile başlanan Organik Bal Üretimi ve Kontrolü Projesi bu projelerden biridir. Proje tamamlanmış ve proje kapsamında 6 üretici Organik Bal Sertifikası almaya hak kazanmıştır. Proje kapsamında sözleşme imzalayan arıcılara 50 şer organik kovan ve birer bal dinlendirme tankı verilmiştir. Projede öncelikle Datça Yarımadası ndaki iki ormanlık alanın organik arı konaklama bölgesi olarak tespit edilmişt ir (Akgün, 2012). Organik bal üreten arıcıların daha sağlıklı arı ürünleri üretebilmeleri amacıyla Gıda Tarım ve 43

Doğal Kaynaklar, Çevre, Enerji Ekonomisi ve Politikaları Hayvancılık Muğla İl Müdürlüğü ile Arı Yetiştiricileri Birliği (MAYBİR) tarafından ortaklaşa yürütülen proje kapsamında, Datça da Alavara ve Knidos bölgelerinde iki konaklama alanı belirlenmiştir. Alavara da ayrıca bal ormanı oluşturma çalışmaları yapılmış tır. Projede, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Organik Tarım Birimi elemanları, MAYBİR ve Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi tarafından çeşitli dönemlerde organik arı yetiştiriciliği ile ilgili eğitimler gerçekleştirilmiş ve 6 üreticinin 2013 yılında ürettikleri ballar, Organik Bal olarak sertifika almaya hak kazanmıştır. Gruba dahil diğer 4 üreticinin ise geçiş döneminde olduğu belirtilmiştir. Muğla ilinin 334 köyünde yaklaşık 5 bin 800 aile arıcılık yapmaktadır (Anonim, 2014c). Sürdürülebilir arıcılığa yönelik bir diğer proje, GEKA tarafından desteklenen Muğla İli Arı Konaklama Noktalarının Sayısallaştırılması Projesi dir. Projede Muğla ili sınırları içinde kullanılmakta olan arı konaklama noktalarının tespit edilerek arıcılık faaliyetlerinin web tabanlı bir sistemle yürütülmesi amaçlanmaktadır. Projede ile aynı zamanda arıcıların konaklama yerlerinin yeniden tespit edilerek yaşanan sorunların güncellenmesi ve sorunlara ilişkin çözüm arayışlarının ortaya konması ele alınmaktadır. Muğla Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Muğla Arı Yetiştiricileri Birliği ve Orman Bölge Müdürlüğü ile ortak yürütülen proje kapsamında Muğla da 260 köy ve 365 mevkideki 3 bin 506 konaklama noktasının coğrafi koordinatları belirlenerek bu alanların işaretlemesi yapılması planlanmıştır. Gerek organik arıcılığın yapılabileceği gerekse arı ekotiplerinin korunacağı konaklamaya uygun yeni konaklama noktaları ve izole alanların araştırılacağı projeyle belirlenen koordinatlar web tabanlı veri-tabanına aktarılacak ve bölgenin konaklama haritası oluşturulacaktır. Muğla ilindeki yerli arıcı ile her yıl Muğla ya gelen gezginci arıcı profilini, sayısını, koloni ekotiplerini ve sayısını, arı hareketlerini, farklı konaklama noktalarındaki koloni verimini, afetlerde özellikle kurak ve yağışlı geçen yıllard a riskli konaklama alanlarını, ilin üretim sezonunda bal üretim değerini raporlayabilecek veritabanı sayesinde arıcılar uygun arı konaklama alanlarına yönlendirilmesi sağlanacaktır. Böylece arı yetiştiriciliğinde bal verimi ve kalitesi artarken sektörün uluslararası boyutta rekabet edebilirliği de sağlanabilecektir. Proje sayesinde; Türkiye de arıcılık faaliyetinde bulunanların hem girdi maliyetlerinin önemli ölçüde azaltılacağını hem de daha sağlıklı, izlenebilir ve güvenilir arı ürünleri yapmaları sağlanabilecektir. Ayrıca diğer ülke arıcıları ile olan rekabet gücü artırılarak dünya bal ticaretinde söz sahibi olunabilmesi sağlanacaktır (Anonim, 2014a). Muğla Yöresi Kızılçam ormanlarında çam balı nin sürdürülebilirliği ve karşılaşılan sorunların giderilmesi projesi, arıcılığın sürdürülebilirliğine sağlamaya yönelik yapılan bir diğer projedir. Projede Muğla ilinde Milas, Gökova, Köyceğiz, Marmaris, Ula, Yerkesik, Datça, Fethiye ilçeleri başta olmak üzere, birçok orman alnında Basra böceği yayılışı yapılmaktadır. Basralı ormanlarda bal ni durdurmadan aynı zamanda alanın gençleştirilmesi sağlanacaktır (Uğural, 2012). Arıcılık faaliyetinde en önemli sorunlardan birisi varroa zararlısı ve beraberinde getirdiği ekonomik kayıplardır. Aynı zamanda bu durum arıcılık faaliyetinden kimi zaman vazgeçilmesine sebep olmakta böylelikle arıcılığın sürdürülebilirliğinin s ağlanmasının önünde engel teşkil etmektedir. Milas ilçesi Pınar Tarımsal Kalkındırma Kooperatifi, arıcılığın sürdürülebilirliğinin sağlanmasında önemli bir rol üstlenen organik bal nin ve ihracatının en büyük düşmanı olan varroa zararlısına karşı biyolojik mücadele başlatmıştır. Türkiye deki arıcılığın en büyük düşmanı olarak nitelendirilen varroa zararlısı, ülkenin bal ihracatını sekteye uğratan en önemli etkenlerin başında gelmektedir. Arıcılar arasında Amerikan yavru çürüğü ismiyle de anılan bu zararlı, kovandaki yeni nesil arıların sakat ve sağlıksız büyümesine neden olmaktadır. Çiftçilerin arı kolonisini tehlikeye sokan bu zararlıdan korunmak için ilaçlama yapması ise üretilen balın katkı maddesi içermesine neden olmaktadır. Böylelikle aşırı ilaçlamayla üretilen bal, ihraç edilememekte ve çiftçi büyük zarar görmektedir. Bu sorunla mücadelenin en etkili yolu ise biyolojik kontrol yöntemi olarak gösterilmektedir. Türkiye de bir ilk olan ihraç edilen çam balının kalite standardını yükseltecek önemli bir adım atan S.S. Pinar Tarımsal Kalkındırma Kooperatifi, varroa zararlısıyla biyolojik yöntemle mücadele etme çalışmalarına başlamıştır. Kooperatif, biyolojik kontrol yöntemi olan erkek arı gözlü temel petek kullanımını arttırmak için Türkiye de ilk defa bu özel peteği seri üretime geçirmiş durumdadır. Ayrıca temel petek nde arıcının kendi mumundan şahsına üretim yapılması diğer kolonilerden gelecek riskleri ortadan kaldırmaktadır. Güney Ege Kalkınma Ajansı nın desteğiyle kooperatif bünyesinde Bal Paketleme ve Temel Petek Üretimi Tesisi kurulmuştur (Anonim, 2014d). Arıcıları çağın gereklerine uygun üretim yapan, gıda güvenliğini ön plana alan, sürdürülebilir tarım ilkelerin i uygulayan, rekabetçi bir yapıya kavuşturulma zorunluluğu bulunmaktadır (Fıratlı ve ark., 2010). Muğla ticaret borsasının bünyesinde 2013 yılında balın kalitesini artırmak ve ülke genelinde pazar fiyatını dengelemek amacıyla kurulan bal borsası, kaliteli bal ni artırarak bal alım satımıyla uğraşan üyelerin gelirini yükseltmek, kaliteli bala güvenilir şekilde ulaşılmasını sağlamak ve ihracatın önünü açmayı amaçlamaktadır (Anonim, 2013). Arıcılığın, biyolojik çeşitliliğin korunması, gelecek nesillere aktarılması, sürdürülebilir gıda güvenliği ve erozyonun önlenmesi bakımından desteklenmesi gerektiği belirtilmektedir. Bu amaçla Orman Genel Müdürlüğü gerek mevcut ormanların rehabilitasyonu yoluyla, gerekse yeni bal ormanı tesis etmeye yönelik çalışmaları bulunmaktadır (OGM, 2013). Muğla ili ve çevre ilçelerini ele alan projelerin sayısının fazlalığı ve farklı içeriğ i arıcılığın sürdürülebilirliği açısından önem taşımaktadır. 44

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun 4. ARICILIĞIN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNİN SAĞLANMAS INDAKİ OLASI SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Arıcılık geleceğin en önemli sürdürülebilir tarımsal faaliyetleri arasında yer almaktadır. Türkiye de arıcılık başlangıç yatırımı düşük, toprağa gereksinimi olmayan ve sürdürülebilir kalkınmada geliri arttırıcı bir kaynak olarak önemli rol oynamaktadır (Saner ve ark, 2005). Az sermaye ile toprağa bağlı olmadan yapılabilen, kısa sürede gelir getiren, bal, balmumu, polen, arısütü, propolis, arı zehiri, ana arı ve oğul gibi çeşitli ürünler sağlayan ve son yıllarda bütün dünyada önem verilen bir tarımsal uğraşı alanıdır (Gösterit, 2010). Birçok bitkisel üretim, arıcılık ile birlikte ve karşılıklı yarar sağlayarak sürdürülebilir (Sancak, 2013). Üretkenlik, karlılık, koruma, araştırma, profesyonellik ve tanıtım sürdürülebilir arıcılık ilkeleri arasında yer almaktadır (Gösterit,2010). Üreticiler arıcılık faaliyetinde bulunurken özellikle hastalık ve zararlılarla zamanınd a mücadele etmeleri gerekmektedir. Bu durum hem korumayı sağlayacak hem de üretkenliği artırabilecektir. Bu konuda mevcut eğitim ve yayım çalışmalarının artırılması önem kazanmaktadır. Balın pazarlaması yöredeki en önemli sorunların başında gelmektedir. Bu durum işletmelerin gelir ve karlılığını doğrudan etkilemektedir. Üretici balını üretim maliyetinin altında satmaktadır. Bal üretim miktarı yeterli düzeyde olmasına karşın bal ihracatı yapan firma sayısı yok denecek kadar azdır (Çelik, 2014). İşletmelerin faaliyetlerini sürdürmesi ve devamlılığının sağlanması için üreticilerin ürünlerinin piyasada değer bulması zorunlu olmaktadır. Milas ilçesi Pinar tarımsal kooperatifinde kurulan bal paketleme tesisi yörede pazarlama konusunda öncü olabilecek niteliktedir. Ancak paketleme tesislerinin de pazarlama sorunu bulunmaktadır. Bu aşamada bal pazarlaması ile ilgili alternatif pazar arayışları önem kazanmaktadır. Arıcılık işletmelerinin bir diğer sorunu girdi maliyeti olup bunların başında nakliye masrafları gelmektedir. Arıların konaklaması ve sevkiyatından kaynaklanan sorunlar sürdürülebilirliğin önündeki sorunlar arasında yer almaktadır. Milas ilçesi göçer arıcılık faaliyetinin ön plana çıktığı kış konaklamasında diğer arıcıların konaklama yerleri arasında tercih edilen yerler arasındadır. Nisan ve Mayıs aylarında üreticiler iç, doğu ve kuzey bölgelere giderek gezginci arıcılık yapmaktadır. Göçer arıcılık faaliyeti için çevre ve bitkisel kaynaklar önem taşımaktadır. Bu nedenle çevrenin ve bitkisel kaynakların sürdürülebilir şekilde kullanılması, pestisit kullanımın a ilişkin gerekli düzenlemelerin bir an önce yapılması ve göçer arıcılığın genetik çeşitliliği yok etme yönündeki etkisini önlemek için gerekli düzenlemelerin yapılması gerekmektedir (Kekeçoğlu ve ark., 2007). Muğla ilinde 1.334.645 hektar orman alanı bulunmakta olup bunun 64.000 hektarı basralı alanı kapsamaktadır (Anonim, 2014i). Mevcut basralı alanların genişletilmesi arıcılığın sürdürülebilirliği açısından önem taşımaktadır. Bu konu ile ilgili yapılan projeler önemli katkılar sağlayabilecektir. Arıcılığı doğru yapmak genellikle kişinin modern arıcılıkta yaşanan sorunlar hakkındaki bilgisi ve bu sorunlara doğru ve gerektiği gibi cevap verebilmesidir (Gösterit, 2010). Bu aşamada profesyonellik ön plana çıkmaktadır. Bu nedenle yöre arıcılarının modern arıcılığın gerektirdiği koşulları ve koşulları yerine getirecek teknik bilgiye sahip olması gerekir. Bu amaçla arıcılık ile ilgili yapılan araştırmalardan elde edilen bilgiler üreticilere aktarılmalıdır. Bu amaçla yörede teknik ve pazarlama yayım çalışmalarına ağırlık verilmelidir. Balın pazarlaması içinde yer alan markalaşma sorunu da sürdürülebilirliğin önündeki sorunlardan bir diğeridir. Markalaşma özellikle tüketicilerin bilgilendirmenin en etkin yöntemlerinden biri olan reklam faaliyetleri ile gerçekleştirilebilir. Balın pazarlaması açısından Milas ilçesinin turizm merkezlerine yakınlığı önemli bir avantaj olarak değerlendirilebilir. 5. SONUÇ Arıcılık faaliyeti, Muğla ili ve çevresi için vazgeçilmez tarımsal faaliyetlerden biridir. Dünya ve Türkiye çam balı nin en önemli kısmı Muğla yöresinden sağlanmaktadır. Bu aşamada Muğla iline bağlı ilçelerin de bal son derece önem taşımaktadır. Sürdürülebilirlik kavramı, üretim aşamasından tüketim aşamasına kadar olan tüm aşamaları kapsayan geniş bir tanımı içermektedir. Son yıllarda sadece bal nin önemli olmadığı çevreyle dost, sağlıklı ve hijyen koşullarda yapılan sürdürülebilir arıcılık faaliyetinin ön plana çıktığı bir gelişme görülmektedir. Bu gelişme balın ile birlikte alternatif pazar arayışlarının da önemli bir nokta olduğunu ortaya koymuştur. Bu nedenle üretim ile birlikte gerek iç gerekse dış pazarda yer edinebilecek bir arıcılık faaliyetinin sürdürülebilirliği ön plana çıkmaktadır. Balın pazarlaması ve markalaşma, girdi maliyeti, konaklama ve sevkiyat (nakliye) Milas ilçesi arıcılığının sürdürülebilirliğinin önündeki sorunlar olarak ön plana çıkmaktadır (Çelik, 2014). Yeterli düzeyde bal olmasına karşın özellikle balın pazarlaması ile ilgili sorunlar halen devam etmektedir. Üretilen bala alternatif pazarların bulunması bu aşamada önem kazanmaktadır. Bu amaçla Türkiye nin farklı yerlerinde düzenlenen çeşitli seminer, toplantı, fuar ve organizasyonlar ile Milas balının tanıtımı gerçekleştirilmeli ve tüketiciler haberdar edilerek bala ilişkin tüketici profili genişletilmelidir. Bu durum aynı zamanda balın markalaşması yolunda önemli bir adım olabilecektir. Ayrıca arı ürünleri arasında yer alan balmumu, polen, propolis nin de artırılması arıcılık faaliyetinin yelpazesini genişletebilecektir. Diğer taraftan üreticilerin karlılığını etkileyen en önemli unsur girdi maliyeti ve bunun içinde yer alan konaklama ve nakliye gideridir. Girdi maliyetlerinin azaltıcı yönde uygulanacak çeşitli desteklemeler bu aşamada önem kazanmaktadır. 45

Doğal Kaynaklar, Çevre, Enerji Ekonomisi ve Politikaları Bakanlar Kurulu nun 2014 yılında Tarım Sigortaları Havuzu (TARSİM) kapsamında devlet desteği verilecek riskler, ürünler ve prim destek oranlarına ilişkin kararı ile arıcılık da destek kapsamına alınmıştır. Arıcılık Kayıt Sistemine kayıtlı olan aktif (arılı) ve plakalı kovanlar için fırtına, hortum, yangın, heyelan, deprem, taşıt çarpması, nakliye, sel ve su baskını riskleri sigorta kapsamına alınmaktadır (Anonim, 2014h). Bu destek arıcılık faaliyetinin sürdürülebilirliğinin sağlanması açısından oldukça önem taşımaktadır. Geleceğin en önemli sürdürülebilir tarımsal faaliyetlerinden biri arıcılık faaliyetidir. Bu nedenle arıcılık faaliyetinin sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik yapılan çalışmalar önem taşımaktadır. Muğla Gıda Tarım ve Hayvancılık il Müdürlüğü, Milas Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü ve Muğla ili Arı Yetiştirici Birliğ i arıcılık faaliyetinin sürdürülebilirliğine yönelik yapılan projeler ile en önemli paydaşlar arasında yerini almaktadır. Ayrıca üreticilere yönelik gerçekleştirilen arıcılık konusundaki mevcut teknik bilgi düzeylerine ilişkin eğitim ve yayım çalışmaları desteği, arıcılık faaliyetinin sürdürülebilirliğinde önemli bir katma değer yaratacaktır. Sonuç olarak, Milas ilçesinde tarımsal faaliyetler arasında ön planda olan arıcılık faaliyeti birçok ailenin temel geçim kaynağı durumundadır. Muğla ili ilçeleri arasında bal nde ilk sırada yer alan Milas ilçesinin, Muğla ili arıcılık sektöründe de yarattığı katma değer yadsınamaz düzeydedir. Milas ilçesinin bu özelliğinin devamının sağlanması gerek Muğla ili gerekse Türkiye nin arıcılık sektörü açısından önem taşımaktadır. Bu nedenle, Milas ilçesi nde arıcılık faaliyetinin sürdürülebilirliğinin sağlanması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu aşamada, konu ile ilgili ortaya konulan alternatif çözüm önerilerinin uygulamaya aktarılması, arıcılık faaliyetinin sürdürülebilirliliğine önemli katkılar sağlayacaktır. 6. KAYNAKLAR Akgün, C. 2012. Datça Yarımadası Organik Bal Üssü, http://www.hurriyet.com.tr/ege/ekonomi/19842314.asp, 4 Şubat, Erişim Tarihi: 30.05.2014. Anonim, 2013. Muğla'da 'bal borsası' açılışı yarın yapılacak, http://www.gazete5.com/haber/mugla-da- balborsasi-acilisi-yarin-yapilacak-319527, 16 Nisan, Erişim Tarihi: 30.05.2014. Anonim, 2014a. Milas Önder Gazetesi (2014), Muhtarlar ve Arıcılar Bilgilendirild i, http://www.milasonder.com/muhtarlar-ve-aricilar-bilgilendirildi/, 5 mart, Milas, Muğla, Erişim Tarihi: 06.05.2014. Anonim, 2014b. Milas Balcılığı İçin Mitso İlçe Tarım El Ele, http://yurthaber.mynet.com/mugla-haberleri/milas - balciligi-icin-mitso--ilce-tarim-el-ele-1317672, 12 Mart, Milas, Muğla, Erişim Tarihi: 06.05.2014. Anonim, 2014c. Milas Önder Gazetesi, Muğla da Organik Bal Üretimi, http://www.milasonder.com/mugladaorganik-bal-uretimi/, 6 Ocak, Milas, Muğla, Erişim Tarihi: 06.05.2014. Anonim, 2014d. Organik Bal İçin Biyolojik Savaş Açtılar, http://www.beyazgazete.com/haber/2014/4/21/organikbal-icin-biyolojik-savas-actilar-2205026.html, 21 Nisan, Milas, Muğla, Erişim Tarihi: 06.05.2014. Anonim, 2014e. Arıcılık Önemli Geçim Kaynağı, (http://www.gunaydinmilas.com/aricilik-onemli-gecimkaynagi/), 1 Ekim, Milas, Muğla, Erişim Tarihi: 06.05.2014. Anonim, 2014f. Ekonomisi, http://www.milasbilgi.com/ milas /ekonomisi, Erişim Tarihi: 06.05.2014. Anonim, 2014g. Milas ta Arıcılık ve Bal Üretimi, http://bizimmilas.com/ milasta-aricilik-ve-bal-uretimi/, Eriş im Tarihi: 06.05.2014. Anonim, 2014h. Arıcılık Tarım Sigortası Kapsamında, http://www.gidahatti.com/flora-arsivi/ar-c-l-k-tar- m- sigortas-kapsam-nda, Erişim Tarihi: 05.06.2014. Anonim, 2014i, Muğla'da Arıcıların Altyapı Sorunları Çözülüyor, http://www.haberler.com/mugla-da-aricilar in - altyapi-sorunlari-cozuluyor-6034348-haberi/, Erişim Tarihi: 05.06.2014. Çelik, O., 2014. Kişisel Görüşme, Milas İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Erişim Tarihi: 05.06.2014. Çukur, T., Dayan, V., Karabulut, A.N. 2010. Muğla İlinde Sürdürülebilir Arıcılık, 2. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, s.18-27, 5-8 Ekim, Muğla. FAO, 2012. Çeşitli istatistikler, www.faostat.org, Erişim Tarihi: 29.05.2014. Fıratlı, Ç., Karacaoğlu, M., Gençer, H.V., Gürel, F., Koç, A.U. 2010. Türkiye Arıcılığının Yapısal Analizi. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi, 11-15 Ocak 2010, s. 707-717, Ankara. Gösterit, A. 2010.Türkiye Arıcılığının Yapısı, Sorunları ve Sürdürülebilir Arıcılık Açısından Değerlendirilmes i, II. Uluslararası Arıcılık Çalıştayı, Düzce Üniversitesi, 2 Eylül, http://www.dagem.duzce.edu.tr/dokumanlar/96bc911c-8967-4887-a35cc6760362456a_calistay_sunum_1_a.gosterit.pdf, Erişim Tarihi: 29.05.2014. Kekeçoğlu, M.,Gürcan, E.K., Soysal, M.İ. 2007. Türkiye Arı Yetiştiriciliğinin Bal Üretimi Bakımından Durumu, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 4(2), s.227-236. MAYBİR, 2013. http://www.maybir.org.tr/arsiv.html, Erişim tarihi: 30.05.2014. MİTSO, 2014. Tarihin Kültürün ve Bereketin Diyarı Milas (http://mitso.org.tr/baskanimiz/ ), Erişim Tarihi: 06.05.2014. 46

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun OGM (Orman Genel Müdürlüğü) 2013. Bal Ormanı Eylem Planı, (2013-2017) http://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/dokumanlar/bal%20orman%c4%b1%20eylem%20plan%c4%b1%20( 2013-17).pdf, Erişim tarihi: 05.06.2014. Sancak, K., Sancak, A.Z., Aygören, E. 2013. Dünya ve Türkiye de Arıcılık, Arıcılık Araştırma Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 10, s.7-13. Saner, G., Engindeniz, S., Çukur, F., Yücel, B. 2005. İzmir ve Muğla İllerinde Faaliyet Gösteren Arıcılık İşletmelerinin Teknik ve Ekonomik Yapısı İle Sorunları Üzerine Bir Araştırma, TEPGE yayın No:126, ISBN: 975-407-169-1, Ankara. TKB (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı) 2001. Arıcılık, YAYÇEP (Yaygın Çiftçi Eğitimi Projesi), Çiftçi Eğitimi ve Yayım Serisi, Yayın no:33, Ankara. TUİK, 2013. Çeşitli İstatistikler, www. tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 28.05.2014. Uğural, İ. 2012. Dünyanın Arıcısı Muğla ya geliyor, http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/21289220.asp, 24 Ağustos, Erişim Tarihi:30.05.2014. 47