İş Kazaları İŞ KAZALARI : Tarifi : Türk Sigorta Mevzuatı açısından iş kazası yeni 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 13 ncü maddesinde tarif edilmiştir. 1
Buna göre, İş Kazası: a-sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b-işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, c-bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda d- emziren kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e- Sigortalıların,işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen veya ruhen özre uğratan olaydır. Bir olayın sigorta hukuku açısından iş kazası sayılabilmesi için yukarıda sayılan hallerden birine girmesi yeterli ve zorunludur. 2
İş Kazasını Meydana Getiren Nedenler % 79.5 Güvensiz hareketler % 19,5 Güvensiz şartlar dan ve % 1 Nedeni bulunamayan faktörlerden dolayı meydana gelmektedir GÜVENSİZ HAREKETLER 1. Sorumsuz biçimde görev verilmeden ya da uyarılara aldırmadan güvensiz çalışmak, 2. Tehlikeli hızda çalışma ya da alet kullanma, 3. Güvenlik donanımını kullanılmaz duruma sokma, 4. Tehlikeli cihazlar kullanmak ya da donanımı güvensiz biçimde yönetmek, 5. Güvensiz yükleme, istif, karıştırma, yerleşme vb. davranışlar, 6. Güvensiz durum ya da duruşlar, 7. Hareketli ya da tehlikeli yerlerde çalışmak, 8. Şaşırmak,kızgınlık, suistimal, irkilme gibi davranışlar, 9. Güvenliği önemsememek ya da kişisel koruyucu malzemeyi kullanmama 3
GÜVENSİZ ŞARTLAR 1. İşyerinde kötü koruyucu yapılmış olması, 2. Koruyucunun hiç yapılmamış olması, 3. Kusurlu, pürüzlü, sivri, kaygan, eskimiş, çatlak aletler, 4. Güvensiz yapılmış makine, alet, tesis ve benzerleri, 5. Güvensiz düzen, yetersiz bakım, tıkanıklıklar, kapanmış geçitler, 6. Yetersiz aydınlatma, göz kamaştıran ışık kaynakları, 7. Güvenli iş elbisesi ya da gözlük, eldiven ve maske vermemek, yorucu yüksek topuk ve benzeri şeyler, 8. Yetersiz havalandırma, çevre, hava kaynakları vb. 9. Güvensiz yöntemler v e mekanik, kimyevî, elektriksel, nükleer koşullar. SONUÇ OLARAK İŞ KAZALARI: % 2 önlenemez, % 98 önlenebilir, % 50 kolaylıkla önlenebilir. 4
Yaralanma Şiddetinin Belirlenmesi Yaralanma ile sonuçlanmayan kazalar Bir günden fazla dinlenmeyi gerektirmeyen yaralanmalar 20 günden fazla işten kalacak tedaviyi gerektiren kazalar Sürekli iş göremezlik veya ölüm ile sonuçlanan kazalar Kazaların İş Gücüne ve Ekonomiye Etkileri ILO ya göre, GSMH nın % 4 ü ülkelerde iş kazası ve meslek hastalıkları nedeniyle yitirilmektedir. İşyerlerinin ise kârının % 5 - % 15 i iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle kayboluyor. Ülkemizde SSK verilerine göre her yıl dört milyon TL den fazlası iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle yok olmaktadır. 5
İLO (Uluslararası Çalışma Örgütü) araştırmasına göre; Her yıl dünyada 270.000.000 işçi iş kazalarında yaralanmaktadır. Ülkemizde ise resmi kayıtlara göre 80.000 iş kazası olmaktadır. Dünyada yılda 1.825.000 işçi iş kazalarında ölmektedir. Ülkemizde ise yılda 1500 işçi iş kazalarında ölmektedir. A.Görünen( Doğrudan ) Zararlar Meydana gelen bir iş kazası sonucunda yaralanma, ölüm ve malzeme kaybı ile ilgili tüm giderler, doğrudan zararları ihtiva etmektedir. 1. Makine-teçhizat hasarı, 2. Tazminat ödemeleri, 3. İlk yardım masrafları, 4. Diğer tıbbî masraflar a. Doktor masrafları, b. İlâç masrafları, c. Tedavi masrafları d. Sosyal yardım ödenekleridir. 6
B: Görünmeyen (Dolaylı) Zararlar Maliyet yönüyle hesaplama zorluğu olan iş kazası sonucunda ilk anda hissedilemeyen ancak zaman içerisinde maddî ve manevî yükümlülükler sebebiyle iş yerinde ve toplum içinde etkisini gösteren zararlar olarak ifade edilir. Bunlar; 1. Kaybolan iş günü, 2. Kaybolan iş gücü, 3. Üretim kayıpları, 4. Toplumun uğradığı zararlardır. Çeşitli Meslek Alanlarındaki Tipik İş Kazaları En riskli sektörler metal, inşaat, kimya ve tarım olarak belirlenmiştir. 7
İŞ KAZALARINDA YAPILACAK HUKUKİ İŞLEMLER 8
İş Kazalarının Bildirim Mecburiyeti: İşyerlerinde meydana gelen iş kazaları ölüm, yaralanma, uzuv kaybı,hafif yaralanma,çizik, sıyrık gibi sonucu ne olursa olsun 4857 Sayılı Yasa gereği 2 gün içinde ilgili yerlere bildirilmesi mecburidir. Bu bildirimler form ve bildirge ile sağlık kuruluşlarından sonuç almadan da bildirilmelidir. Olay hakkında mahalli kolluk kuvvetlerine derhal bilgi verilmelidir. Bildirim süresine uyulmaması halinde 5510 Sayılı Yasanın 21 nci maddesi uyarınca bildirim tarihine kadar geçen süre için sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, Kurum tarafından işverenden tahsil edilecektir. 4857 Sayılı Yasa bakımından ise Yasanın 105/ c maddesi uyarınca idari para cezası verilmektedir. İş kazasının İşverene Bildirilmesi İşyerinde meydana gelen iş kazasında, kazaya uğrayan çalışana ilk yardım müdahalesi yapılırken aynı anda hiç vakit geçirilmeden varsa kurum hekimi tarafından, yoksa idari kademeler aracılığı ile durum işverene bildirilmelidir. İş kazasının iş yerinde idare ve iş güvenliği bürosu arasındaki bildirime iç bildirim denilmektedir. İç bildirimin yapılması ile işverenin SSK ile temas kurmasının sağlandığı gibi, kazanın tekrarını önlemek için sebeplerin araştırılması ve tedbir alınmasına da imkân sağlanmaktadır 9
İş Kazasının İşveren Tarafından S.G.K ya Bildirilmesi 4857 Sayılı İş Kanunu Madde 77, işverenler iş yerinde meydana gelen iş kazasını ve tespit edilecek meslek hastalığını en geç iki iş günü içinde yazı ile ilgili bölge müdürlüğüne (SGK) bildirmek zorundadır. İşverenin kasten veya ağır ihmali neticesi iş kazasının bu madde gereğince kuruma zamanında bildirilmemesinden veya kaza bildirim formunda yazılı bilginin eksik veya yanlış olmasından doğan ve ileride doğacak olan kurum zararlarından işveren sorumludur İş Kazalarının İncelenmesi: Bildirilen iş kazaları hem 4857 Sayılı kanun uyarınca Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından, hem de 5510 Sayılı Kanun uygulaması bakımından Kurumca incelenir. Olayın meydana gelmesinde işveren ve işçinin veya üçüncü şahısların kasıt, ihmal ve kusurları araştırılır. Ayrıca cumhuriyet Savcılıkları tarafından soruşturulur. 5510 Sayılı Yasanın 21 nci maddesinde işverenin sorumluluğu belirlenmiştir. Buna göre iş kazasında işverenin kastı veya işçilerin sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi veya suç sayılır bir eylemi sonucunda olmuşsa, Kurumca sigortalıya veya hak sahibi kimselerine yapılan ve ileride yapılması gerekli bulunan her türlü giderlerin tutarı ile gelir bağlanırsa bu gelirlerin peşin sermaye değerleri toplamı işverenden alınır. Rücu davalarında işverene yükletilen tazminata ilaveten üçüncü kişilerin de bir kasıt veya kusuru varsa bunlara karşı da kazazedeye veya hak sahiplerine yapılan ödemelerin yarısı oranında kurumun rucu hakkı bulunmaktadır. 10
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişlerince yapılan iş kazası incelemeleri büyük ölçüde SGK nun açacağı rucu davalarında yararlanılmaktadır. İş Müfettişlerince inceleme sonucunda olayın İSİG yönünden incelemesi yapılır. Bu incelemede işveren,işçi ve varsa üçüncü kişilerin kusur nispetleri tespit edilir. Kurum bu rapor sonuçlarına göre rucu davası açıp açmayacağına karar verir. Ayrıca bu raporlar iş kazasına maruz kalan işçiler ve hak sahiplerinin açtıkları tazminat davalarında bilirkişi raporu olarak mahkemece dikkate alınmaktadır. TCK uygulamaları ile ilgili verilen raporlar ise bu kanununun uygulanması bakımından suçun nispetini tayin için ancak bilirkişilik görevi verildiğinde yapılmaktadır. İş Kazasında Yapılacak Hukuki İşlemler Meydana gelen iş kazalarının sonuçlarına ilişkin hükümleri SGK Kanununu kapsamaktadır. İş kazası ve meslek hastalığı sonucunda kazaya uğrayan kişinin mağdur olmaması için maddi zararının karşılanması gerekir. Maddi yardım yapılabilmesi için iş kazasının geçici iş görmezlik, daimi iş görmezlik veya ölüm ile sonuçlanması gerekir. 11
Maddi Yardım Gerektiren Başlıca Ödeme Şekilleri: 1. İlaç, 2. Tedavi giderleri, 3. Protez, 4. Çalışılmayan süre için ücret, 5. Cenaze masrafı, 6. Eş ve çocuklara maaş bağlanması, 7. Tazminatlardır. İş kazası ve meslek hastalığı sonucu belirtilen bu ödemelerin yapılması, sosyal güvenliğin gereğidir. İs Kazalarına Karşı Korunma : Kaza yapabilecek sebepleri önceden araştırmak, denetlemek ve önlemleri almak gerekir. Kazalara karşı koruma önlemlerini kısaca aşağıda belirtilen şekilde sınıflandırmak mümkündür. Eğitim : Çalışma hayatı ile ilişkili herkese koruma bakımından eğitim yaptırılması gerekir. Makinalarla İlgili Teknik Önlemler : Her işyerinde ve her makinaya göre değişen önlemlerin alınmasıdır. Örneğin makinenin topraklanmasının yapılması, açıkta dönen aksamların uygun koruyucu muhafaza içine alınması, basınçlı kaplarda belli ve periyodik dönemlerde basınç testi kontrollerinin yapılması gibi... 12
Çevresel Önlemler : Kaza nedeni olabilecek çevresel faktörleri inceleyip düzeltmekle mümkündür. Organizasyonla İlgili Önlemler : Yorgunluk, fazla mesai, gece mesaisi gibi organizasyona ait özellikler gözden geçirilmelidir. İnsana Ait Faktörler : Tecrübesizlik, dalgınlık, işe uyumsuzluk, stres gibi insana ilişkin nedenler aranıp bulunmalıdır. -İş Kazalarına Karşı Açılan Tazminat Davaları : İş kazası sonucunda işçinin beden ve ruhsal bütünlüğü üzerinde zarar verici bir etki meydana gelmişse ve onu çalışmaktan alıkoyup maddi zararlar meydana getirmişse, ayrıca elem, üzüntü acı gibi manevi bir zarar vermişse işçi uğradığı maddi ve manevi kayıplardan ötürü tazminat isteme hakkına sahiptir. İşçinin iş kazası sonucu geçici veya sürekli iş göremezlik durumuna düşmesi halinde SGK nun yaptığı yardım işçinin kazancının altındadır. Bu nedenle hukukumuzda özel bir hüküm düzenlenmediğinden, genel hükümlere göre uğranılan fazla zararın tazmin edilebileceği bir uygulama alanı yerleşmiştir. 13
Ölüm halinde ise ölenin desteğinden yoksun kalan kimseler, maddi desteklerini kaybetmiş olmaları nedeniyle uğradıkları zararları tazmin etmek üzere işveren aleyhine tazminat davası açabilirler. Borçlar Kanununun 45 nci maddesinde Ölüm neticesi olarak diğer kimseler müteveffanın yardımından mahrum kaldıkları takdirde, onların bu zararını da tazmin etmek lazım gelir. denilmektedir. Türk Hukuk Siteminde bu tazminata Destekten yoksun kalma tazminatı denilmektedir. Yargıtay bu tazminatın hesaplanmasını ve niteliğini bir kararında aynen şöyle ifade etmektedir. Ölüm nedeni ile destekten yoksun kalma tazminatı, yoksun kalanlarla ölenin yaşayabilecekleri muhtemel süre içinde, ölenin çalışıp kazanabileceği süredeki kazancı tutarından davacılara ayırıp ileride yapabileceği yardım tutarının peşin ve toptan ödettirilmesinden ibarettir. demektedir. İfade edelim ki tazmin alacaklıları, ölüm olayı sonunda ölenin yardımından- desteğinden yoksun kalmış eş,ana ve baba, çocuklar, kardeşler, nişanlılar, evlilik dışı birlikte yaşayanlar ve bunlardan doğan çocuklar, üvey ana ve babalar tazminat alacaklısı olabilirler. İkinci tazminat türü İşGöremezlik Tazminatıdır. İşçinin iş kazası sonucu kısmen veya tamamen iş göremez duruma düşmesi halinde SGK dan alacağı sürekli iş göremezlik ödeneği, normal çalışma sırasındaki elde ettiği gelirden az olacaktır. Ayrıca beden ve ruh gücü bakımından çöküntüye uğradığı için çalışsa dahi daha fazla güç sarf edecek ve yıpranacaktır. Bu durumda hem gelir kaybına uğramakta ve hem de yıpranmaktadır. Bu nedenle işçi, kaza olmasaydı da normal iş görebilme süresi içinde çalışsaydı ne gelir elde edecekse o miktar geliri tazmin etmek amacı ile bu davayı açabilecektir. Borçlar Kanunu nun 46 ncı maddesinde düzenlenen bu zararlar; tedavi giderleri, çalışma gücünün yitirilmesinden doğan zararlar ile iktisadi geleceğin sarsılmasından doğan zararlardır. Maddede aynen Cismani bir zarara duçar olan kimse külliyen veya kısmen çalışmaya muktedir olamamasından ve ileride iktisaden maruz kalacağı mahrumiyetten tevellüt eden zarar ve ziyanını isteyebilir. denmektedir. Bu davalarda davacı zarara uğrayan kişidir. Zarara uğrayan davacı olmaz ise yakınlarının dava açma hakları yoktur. Ancak kazaya uğrayan 18 yaşından küçük ise kanunu velisi- vasisi dava açabilir 14
Üçüncü tazminat türü Manevi Tazminattır. İş kazasına uğrayan işçinin beden ve ruh sağlığının bozulması sonucu elem ve ızdıraba maruz kalacağını belirtmiştik.duyulan elem ve acı ise manevi tazminat istemek hakkını doğurmaktadır.bu tazminatın kaynağı 6098 BorçlarK.nun 47 nci maddesidir.manevi tazminat hem iş kazasına maruz kalan kimseler tarafından hem de ölenin yakınları tarafından açılabilir.yine destekten yoksun kalma tazminatına benzer şekilde manevi zararını ispatlayacak kişiler bu davayı açabilirler.belirtilen maddede Hakim hususi halleri nazara alarak cismani zarara duçar olan kimseye,yahut adam öldüğü takdirde ölünün ailesine manevi zarar namıyla adalete muvafık tazminat verilmesine karar verebilir. Denilmektedir. Burada aile kavramı Yargıtay kararları ile genişletilerek kan ve sıhri hısımlık aranmayıp manevi zarara uğrayan yakınları şeklinde anlaşılmaktadır. İş Kazalarında Sağlanan Yardımlar : 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 16,17,18,19,20 nci maddelerinde düzenlenen sosyal yardım ve haklar SGK tarafından iş kazasına uğrayan işçilere verilmektedir. Bunlar: Sağlık hizmetlerinden yararlanma ( Tedavi, rehabilitasyon,yurt içi ve yurt dışı tedavileri yaptırılması,protez,araç ve gereçlerin sağlanması,takılması,onarılması ve yenilenmesi) Geçici iş göremezlik süresince günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi Sürekli iş göremezlik geliri bağlanması Ölen sigortalının hak sahiplerine gelir bağlanması, Ölen sigortalı için cenaze ödeneği verilmesi Gelir bağlanmış kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi 15