1. Yönlendirilmiş Keşif (Guided Discovery): Bir seri soru ile danışanın farkında olmadığı

Sokratik Sorgulama Doç. Dr. M. Hakan Türkçapar Kognitif terapinin iki temel özelliği yönlendirilmiş keşiftir (Guided Discovery) ve yardımlaşmacı deneyciliktir (collaborative ampricism). 1. Yönlendirilmiş Keşif (Guided Discovery): Bir seri soru ile danışanın farkında olmadığı bilginin farkına varmasını amaçlar. Hastanın iyi dinlenmesi ve yansıtılması, açığa çıkan bilginin özetlenmesi ve yeni bilgisini eski çarpık inancına uygulayarak yeni bilgi ışığında yeniden değerlendirmesine dayanır. 2. Sokratik Sorgulama: Sokratik yöntem, Beck ve Ellis tarafından kognitif terapinin bir parçası olarak görülür. Sokrat'ın öğrenilere bilgileri sorular sorarak öğretmesi Sokratik dialog adıyla bilinir. Kognitif terapide kullanılan Sokratik yöntemin temel bileşenleri sistematik sorgulama, tüme varım ve evrensel tanımlamalardır. Ard arda yöneltilen soruların yardımıyla soruların yönlendirildiği kişinin mantık yardımıyla inançlarının geçerliliğini değerlendirmesini sağlar. Yardımlaşmacı bir biçimde yürütülen bir araştırmaya benzer. Yerinde sorularla hem kişinin merakı uyandırılır, kişi bildiklerinden yola çıkarak bilmediklerini öğrenir. Sokratik Sorgulamanın Özellikleri Danışanın cevaplamak için gerekli bilgiye sahip olduğu sorulardan oluşur ve amacı aslında danışanın da sahip olduğu bir bilgiyi ortaya çıkarmaya dönüktür. Danışanın sorunuyla ilgili olan ancak o anda klinik durum nedeniyle danışanın farkındalık alanında olmayan bilgiyi açığa çıkarmayı amaçlar, dikkatleri bu bilgi üzerine toplamaya dönük sorulardan oluşur. Genel olarak somuttan soyuta doğru ilerler. Yeni ortaya çıkan bilgiyle daha önce ortaya çıkan sonuç değerlendirilir ya da yeni bir fikir oluşturulur. Yönlendirilmiş Keşfin Aşamaları 1. Bilgi edinmeye dönük sorular Bu durumun bir örneğini anlatır mısınız? En son ne zaman böyle bir durum yaşadınız anlatır mısınız? Kimle, nerede, nasıl? Ne hissettiniz? Ne yaptınız? Bunun sorun olan yanı ne? Geçmişte ne yaptınız? 1

Aynı durumla karşılaşan bir arkadaşınıza ne söylerdiniz? 2. Dinleme a) Empatik olarak dinleme b) Danışanın söylediklerini dikkatle takip etmek ( sözcükler, imgeler, benzetmeler, ana fikirler, temalar, inançlar, güçlü yanlar ve güçsüz yanlar) c)danışanın söylemediklerine dikkat edilmesi (diğer insanlarda bu tür durumlarda olabilecek ne eksik, yaşamadıkları neler, var ama farkında mı değil, söylemekten kaçındıkları neler, size söylemenin güç geldiği şeyler neler) 3. Özetleme: a. Orijinal inancın söylenmesi ardından sorularla ortaya çıkan bilginin özetlenmesi. b. Yazılı notlar alındıysa bunların paylaşılması veya danışanla birlikte bir özet oluşturulması gelin birlikte yaşadıklarınızın ve şu ana dek bana söylediklerinizin önemli noktalarını içeren bir özet yapalım birlikte. Ardından belki bu bilgilerin bizim işimize nasıl yarayacağına bakarız 4. Analitik sentez soruları: Bundan ne sonuç çıkarırsınız?, Bu söyledikleriniz... inancınızla uyumlu mu? Buna göre neyin yardımı olabilir? Yakın bir arkadaşınız olsa bu durumda ona ne derdiniz? Bütün bunları size önem veren ve seven yakın bir arkadaşınız öğrense ne derdi? Sokratik Görüşme Sistematik Sorgulama Soru Tiplerine Örnekler: Bellek Soruları: somut bilgi elde etmeye dönük sorular. Bu sorun ilk ne zaman başladı? En son ne zaman oldu? Olduğunda neler yaptınız? Çeviri Soruları: Bilgiyi farklı ama paralele bir biçime getirir. Bunun sizin için anlamı nedir? Bundan ne anlıyorsunuz? Bu duruma bir arkadaşınız ne derdi? Yorumlama Soruları: İlişki kuran sorular. Eşinizle yaşadığınız sorunlar işte yaşadığınız sorunlara benziyor mu? Fark ne? Acaba geçmişte yaşadığınız bu sorundan bugün işinize yarayacak bir şey öğrenebilir miyiz? 2

Uygulama soruları: Bilgi ya da becerinin belli bir soruna uygulanmasına dönük sorular. Bu sorunu halletmek için neler yaptınız? Başka neler yapabilirsiniz? Bu değişiklikleri nasıl yapmayı düşünüyorsunuz? Analiz soruları: sorunu bileşenlerine ayıran sorular. Sizce bu soruna ne neden oluyor? Bunun kanıtı ne? Bu görüşü nasıl sınayabilirsiniz? Sorunun azaldığı durumlar var mı? Sorunu kötüleştiren şeyler var mı? Sentez soruları: farklı fikirlerle sorunu çözmeye teşvik eden sorular. Bu soruna başka bir biçimde nasıl bakabilirsiniz? Sizin için doktor olmanın anlamı ne? İnceleme Soruları: belli standartlara göre değer yargılaması yapmayı amaçlayan sorular. Bir evlilikten ne bekliyorsunuz? Başarının anlamı ne? Kendi evliliğinizi nasıl görüyorsunuz? Sokratik Görüşme sürecin seyri: 1. Sorunu tanımlama: Sorun, amaçlar bu sorularla net bir şekilde tanımlatılır. Daha sonra hafıza sorularına geçilir. Sorun ne? Niye sorun? Sorunu ne oluşturuyor? Ne kadar kötü? Neleri değiştirmeyi bekliyorsunuz? Ne sıklıkta Ne kadar süredir Tamamıyla geçtiği oluyor mu? 2.Alternatifleri bulma: Sentez ve uygulama soruları kullanılır. Daha önce benzer bir sorun oldu mu? Nasıl hallettiniz? Aynı çözüm şimdi işe yarar mı? 3

Yardımı olabilecek başaka bir fikriniz var mı? 3.Karar verme aşaması: her bir çözümün avantaj ve dezavantajları konuşulur. Analiz ve inceleme soruları kullanılır. Sizce ne yapılması gerek? Nasıl daha iyi işe yarar= Bu şekilde davranmakla kazancınız ne olur? Kaybınız? Olabilecek en kötü şey ne olur? Bu nasıl ortaya çıkar? 4. Uygulama: seçilen alternatiflerin uygulanması ve bunların sonuçları konuşulur. Öyleyse ne yapmayı planlıyorsunuz? Nerede ve ne zaman yapacağınızı düşündünüz mü? Sizce nasıl gider? Daha iyi sonuca ulaşabilmek için yapabileceğiniz başka bir şey var mı? Tekniklerin Uygulanmasına Örnekler: Sokratik Sorgulama Süreç örneği: H- Küçük bir hata da yapsam kendimi çok başarısız hissediyorum. T- Başarısızlık sizin için ne anlama geliyor? H- Hata yaparsam bu diğer insanların benden beklediklerini gerçekleştirememek anlamına geliyor.; yetersiz ve değersizim. T- Hata yapmanın anlamı yetersiz ve değersiz olmak mı? H- Evet. Eğer hata yapıyorsam, iyi bir iş yapamıyorum demektir. Diğer insanların yardımı olmaksızın birşeyler yapabilmeliyim. T- Bu şekilde tepki verdiğinizde neler oluyor? H- Daha çok çaba gösterip hata yapmamaya çalışıyorum. T- Yapamadıklarınız için kendinizi eleştirmek yerine, yapabildiklerinizi takdir etseniz ne olurdu. H- Kendimi geliştirmeye çalışmazdım, olduğum yerde kalır tembelleşirim. Yapacak çok şey var kendimi zorlamalıyım. 4

T- Gelin buna değişik bir açıdan bakalım. Diyelim İngilizce kursuna gidiyorsunuz, takdir mi yoksa eleştiri mi sizi daha iyi hissettirirdi? H- Takdir edilmek daha çok hoşuma giderdi ama her zamanda buna inanmazdım. T- Takdir edildiğinizde buna inanıp inanmamanızı ne belirliyor. H- Eğer çok sık övülüyorsam buna inanmam. T- Eğer öğretmen yaptığınız herşeyi övmüyor, sadece iyi bir şey olduğunda takdir ediyorsa buna nasıl tepki verirdiniz? H-Hoşuma giderdi,kendimi iyi hissederdim ve yaptığım şeyi beğenirdim. T- Kendinizi geliştirmeye çalışmaktan vazgeçer miydiniz? H- Hayır sanırım daha hevesle çalışırdım. T- Diyelim başka bir sınıfa geçtiniz, bu sınıfın öğretmeni hemen her şeyde eleştirilecek birşeyler buluyor. O zaman tepkiniz? H- Nefret ederdim. Birşeyler öğrenirdim ama kurstan da hoşlanmazdım. T- Öğretmen senin bir çok hata yaptığını ortalamaya yaklaşmak için bile çok gayret etmen gerektiğini söyleseydi, haklı gelir miydi? H- Hayır, en azından ortalamayı yakalardım. T- Öğretmen hakkında ne düşünürdün? H- Nefret ederdim; hiç memnun olur mu diye düşünürdüm. T- Eğer sen öğretmen olsan öğrencilere nasıl davranırdın? H- Her halde onları eleştirirdim. T- Hangi stile sahip olmayı isterdin. H- Takdir eden. T-Neden? H- Bunun öğrenciler üzerine olumlu etkisi olur. Daha yapıcı ve başarıyı arttırır. T- Diyelim sınıfta dile yeteneği olmayan bazı öğrenciler var onlarla ne yapardın? H- Olumlu çabalarını takdir eder yapamadıklarını geliştirmelerinisöylerdim. T- Yani başarılı olmayan kişilerin bile takdir edilecek yönlerini bulabilirdin? H- Evet buna gayret eder daha sonra da gelişmeleri için yapabilecekleri şeyleri anlatrdım. T-Neden böyle hoş bir ambalajla yapardın bu önerileri? H- Bilmiyorum. T- Böyle yapmasan ne olurdu? H- Sanırım çok eleştirel olursam benden hoşlanmazlardı. T- Bu onların moralini nasıl etkilerdi? H- Bana kızarlardı kendilerini çökkün hissederlerdi. 5

T- Bu sınıfın hevesini, isteğini nasıl etkilerdi? H- Sanırım heveslerini kırar ve daha az çalışırlardı. T- Ama mükemmel bir iş ortaya koymasa da birinin yaptıklarını takdir etmek onu tembelliğe itmez mi? H- Peki aynı durum siz kendinize karşı eleştirel olduğunuzda da ortaya çıkmaz mı? T- Evet, sanırım. H- Peki bu durumda sizin kendinizi eleştirmeniz nasıl bir sonuç veriyor olabilir? T- Olumsuz. T- Bu durumda ne yapmayı düşünürsünüz? H- Sanırım olumlu şeylere odaklanırsam kendimi tembelliğe itmeden daha yapıcı olurum. T- Yani, kendinize karşı nasıl daha iyi bir öğretmen olabilirsiniz. Terimleri tanımlatma ve operasyonalize etme Kontrolumü yitirdim/umutsuzum/ dayanamıyorum vb derken neyi kastediyorsunuz? Eğer...başedemiyorsanız, kontrolu yitirdiyseniz vb. Olabilcek en kötü şey ne? Bu kontrolu yitirmek vb. Nasıl bir şey? Nasıl görünür? Eğer bu doğruysa sizi için anlamı nedir? Eğer bu doğruysa kötü yanı nedir? Örnek: H- Ben kötü bir anneyim T-Sizce bu ifade doğru mu? H-Bilmem Köütü anne diye bir şey var mı? H-Tabiki T-Kötü anne ne demek tanımlayabilir misiniz H-Çocuklarını kötü yetiştiren. Diğer anneler kadar bu işi iyi yapamayan annedir. T-Yani annelik becerilerinde eksiklik olan bir kötü annedir size göre H-Bazı annelerde bu beceriler azdır. T-Fakat tüm anneler bir dereceye kadar bu becerilerde yetersiz olabilir. H- Olabilir mi? 6

T-Bu dünya üzerinde annelik becerileri açısından kusursuz, %100 mükemmel bir anne yoktur. Bir ölçüde herkeste bu anlamda bir eksiklik vardır. Bu durumda sizin tanımınıza göre bütün annler kötüdür diyebiliriz. H-Ben kendimin kötü anne olduğunu hissediyorum. Herkesin değil. T-Yeniden tanımlar mısınız? H-Çocuklarını anlamayan ve onlara devamlı önemli zararlar veren kişi kötü annedir. T-Bu yeni tanıma göre de dünyada hiç kötü anne yoktur. Çünkü günün 24 saaati devamlı zarar verecek şeyler yapan biri yoktur.her anne az da olsa bazı şeyleri doğru yapabilir. H-Çocukalrını döven anneler var, onlar da mı kötü değil? T-Çocuklara şiddet uygulayan anneler var doğru. Ve bu davranışlarını ortadan kaldırırlarsa hem kendileri hem de çocukları için daha iyi olur. Ama bu tür annelerin bile devamlı zarar verdiğini söylemek güçtür.ve onlara kötü anne etiketini yapıştırmak işe de yaramayacaktır. Bu tür kişilerin sakldırganlıkla ilgili bir sorunları vardır vekendilerini kontrol etmeye gereksinimleri, ama eğer bunlara kendilerinin kötü anne olduklarına ve sorunlarının kötü olmakları olduğuna dönük imalar yapmamaız böyle inanmamamız işleri daha da kötüleştirir.zaten onlarda çoğu kere aşağılık kişiler olduklarına inanırlar ve bu da sorunlarının bir parçasıdır. Onları "kötü anne" diye etiketlemek hem uygunsuz hemde yangına körükle gitmek gibi sorumsuzca olacaktır. H- Ama ben hala kendimi kötü anne hissediyorum T-Tekrar tanımlamayı deneyin H-Çocuklarıyla yeterince ilgilebnmeyen annedir. T-Yeterince dediniz ne kadar yeterince? H-Çocuğunun olumlu iyi şeyler yapmasına yol açacak kadar T-Herşeyi mi iyi yapmak bazı şeyleri mi? H-Bazı şeyler kimse her şeyi mükemmel yapamaz. T-Çocuğunuzun iyi yaptığı şeyler var mı? H- Evet. T-O zaman bu tanıma göre de kötü anne değilsiniz. H- O zaman niye kendimi kötü anne olarak hissediyorum T-Çocuğunuza daha fazla zaman ayırmanız gerektiğiğni düşünüyorsunuz çünkü zaman zaman yetersiz hissediyorsunuz.. Çocuğunuzla iletişiminizi geliştirmeye gereksinim var.. Ama kendinizi kötü anne diye damgalamanızın buna bir olumlu etkisi olmaz. H- Eğer ona daha çok ilgi gösterirve yardım edersem okulda daha başarılı olur.daha mutlu olur. O başarısızsa bu benim hatam. 7

T-Yani çocuğun hatalarını üzerinize alıyorsunuz? H-Evet benim hatam ben kötü bir anneyim. T-Peki aynı zamanda yaptığı başardığı şeyler ve mutlu olduğu zamanlar var bu da size bağlı? H- hayır. Bu onun çabası? T- Bu söylediğiniz şey anlamlı mı? Yapamadıklarından siz sorumlusunuz, yaptıklarından kendisi? H-Hayır T-"Kötü anne" bir soyutlmadır. Evrende kötü anne diye bir şey yoktur. H- Ama anneler kötü şeyler yapabilir? T- Evet onlrda herkes gibi insan. İyi şeyler, kötü şeyler, uygunsuz, uygun, etkili, etkisiz, zararsız vb şeyler yaparlar.. "Kötü anne" bunlardan kalkarak bizim ortaya çıkarttığımız bir fantazidir.; böyle bir şey yoktur.sandalye diye bir şey vardır. Ama kötü anne diye bir şey yoktur.açık mı? H-Evet. Ama bazı anneler daha tecrübeli ve daha becerikli? T- Doğrudur. Annelik becerileri ile ilgili farklılıklar olabilir. Ama her insanın gelişebileceği daha ileleyebileceği bir yer vardır. Anlamlı soru"ben iyi mi kötü mü bir anneyim " değil. "Benim hangi becerilerim eksik ve bunları nasıl geliştirebilirim" diye sormak daha anlamlı. H- Anlıyorum.kendimi eleştirmeyi bırakıp yapamadıklarımı öğrenmeliyim. T-doğru. Bu şekilde bakmak başa çıkmaya yardımcı olur.ama kendinizi kötü anne olarak görmek sizin duygusal enerjinizi tüketir. Örnek 2: (Obsesif Hasta) H-Kapının kolunu elledikten sonra elimi yıkıyorum. T-Kapıyı ellediğinizde neden ellerinizi yıkamanız gerekiyor? H-Pis olabilir herkes dokunuyor ya elleri kirli birisi dokunduysa: T- Peki diyelim pis ve siz ona dokundunuz. Bunun ne zararı var? H- Pisliğin içinde mikrop vardır, mikroplardan herşey bulaşabilir hastalıklar mikropla bulaşabilir. T- Mikrop alan her insan hastalanır mı? H- Hastalanır tabi, hastalanmaz olur mu? T- Peki bir insanın hasta olması sadece mikroplara mı bağlıdır? 8

H- O insanın durumu da önemli olabilir vucut direnci, bağışıklık sisteminin de etkisi olduğunu duymuştum. T- O zaman hastalanmamız sadece mikroplara bağlı değil öyle mi? H-Evet değil. T- Bağışıklık sistemi güçlü insanlar daha az hastalanır diyebilir miyiz? H- Evet T- Bağışıklık sistemi nasıl güçlenir bilginiz var mı? H- İyi beslenme, dinlenme, bir de aşı yapılıyor hastalıklardan korumak için T- Aşının içinde ne olduğunu biliyor musunuz? H- Sanırım hastalığın mikrobu var. T- Çok doğru. Neden acaba mikrop veriliyor aşıyla? H: O hastalığa karşı korunma sağlanıyor aşıyla. T : Evet, aşı yapıldıktan sonra kişi o hastalığa dirençli hale gelir bağışıklık sistemi onu tanır ve yok eder aynı şey mikropla temas edip o hastalığı geçirenlerde de olur. Artık o hastalık mikrobuyla karşılaşsa da kişi hastalanmaz. Bu durumda hiç mikropla karşılaşamamak sizce nasıl bir durum olurdu bağışıklık sistemimiz açısından H- İyi olmazdı her hastalığa yakalanırdık T: Doğru. Az önce mikrop bulaşmasının kötü bir şey olduğu ve mikrop bulaşan herkesin hastalanacağını söylemiştiniz, şimdi ne düşünüyorsunuz? H- Bazen tam tersi de olabiliyormuş, tam doğru değil benim düşüncem. Sokratik Sorgulama Görüşme Örneği-1 1. Düşünceleri Değiştirmek İçin Sokratik Sorgulama H: Her bakımdan çok başarısızım T: Bunu söylerken sesinden yenik hissettiğini anladım doğru mu? H: Evet, ben hiç bir işe yaramıyorum. T: Ben işe yaramaz biriyim dedim bu ne anlama geliyor. H: Hiç bir anlamlı şey yapamıyorum, hiç bir katkım yok çevreme T: Yani bunun anlamı çevren için olumlu olabileek hiçbir şey yapmadığın öyle mi? H: Önem taşıyan hiç bir şey yapmıyorum. T: Peki bu hafta içinde ailenle ilgili olabilecek neler yaptın söyleyebilir misin. H: Hiç bir olumlu şey yapmadım ki? T: Pekala biraz bakalım. Bu hafta çocuklarınla herhangibir şey yaptın mı? Mesela çocuklarla ilgilendiğin oldu mu hiç? H: Bazen yataklarına götürdüğüm oldu, oğlumu pazar günü futbol antremanına götürdüm. 9

T:Sence bu yaptıkların çocuklar için bir anlam taşıyor muydu, bir önemi var mıydı? H: Olabilir T:Peki eşinle ilgili yaptığın herhangibir şey oldu mu? Onun senden memnun olduğu bir durum. H: sanırım işten erken gelirsem memnun oluyor T: Erken gelebildiğin oldu mu? H: Evet bazen T: Peki tam olarak başarısız ve hiç bir işe yaramayan birisinin eşini ve çocuklarınıara sıra da olsa memnun etmesi mümkün mü? H: Sanırım hayır T: Peki buna göre seni tam olarak her açıdan başarısız olarak değerlendirmen uygun mu sence? H: Sanırım doğru değil T: Tam olarak başarısız ve hiç bir önem taşıyan birisi olmadığın doğru mu sence? H: Buna göre tam doğru değil. T: Şu anda nasıl hissediyorsun? H: Biraz daha iyiyim. 2. Örnek Yönlendirilmiş Keşif İçin Sokratik Sorgulama H: her açıdan tam olarak başarısızım T: Bunu söylerken yenilmiş gibi olduğunuzu hissettim, kendinizi yenilgiye uğramış gibi mi hissediyorsunuz? H: Evet ben hiç bir işe yaramam T: Hiç bir işe yaramam derken neyi kastediyorsunuz? H:Bütün hayatımı mahvettim, hiç doğru dürüst bir şey yapamadım. T:BU sonua ulaşmanıza yol açan bir şey mi oldu yoksa zaten uzun zamandır böyle mi düşünüyorsunuz? H: Sanırım artık kendimi daha net görebiliyorum. T: Yani bu düşüncenizde bir değişme mi? 10

H: Evet ailemle bir araya gelmiştik, kardeşim, eşi, çocukları, bizimkiler. Kardeşimin ailesi çok mutlu görünüyordu, o an şunu fark ettim benim ailem mutsuzdu, bu benim yüzümden, depresyonda olduğum için, eğer kardeşimin ailesi olsalardı böyle olmayaaklardı. T:Yani ailenizi önemsediğiniz için kendinizin başarısız biri olduğuna karar verdiniz, onları hayal kırıklığına uğrattığınızı düşündünüz. H: Doğru. T:Aynı zamanda bu durumun düşünenizde olan bir değişiklik olduğunu söylemiştiniz; geçmişte yine depresyonda olduğunuz ve kardeşinizin ailesiyle biraraya geldiğiniz zamanlarda ne şekilde düşünürdünüz? H: Sanırım hep böyle düşünmüştüm ama belki o zamanlar iyi bir baba, iyi bir eş olmaya çalışmanın yeterli olabileceğini düşünüyordum oysa şimdi sadece çaba göstermenin yetmeyeceğini anladım. T: Tam olarak anlayamadım, neden şu anda sadece çaba göstermenin yetmeyeceği sonucuna ulaştınız?, Neden artık sadece çaba göstermek yeterli değil? H: Çünkü ne kadar çabalasam da kendimi zorlasam da onlar yine de başka biriyle olabilecekleri kadarmutlu değiller. T: Bu onların söylediği bir şey mi? H: Hayır, fakat kardeşimin çouklarının ne kadar mutlu olduklarını gördüm. T: Sen de çocuklarının ailenin daha mutlu olmasını istiyorsun? H: Evet T: Eğer depresyonda olmasan, ya da daha az mutsuz olsan bugünkünden farklı newlere yapardın veya onların gözünde daha iyi baba olabilmek için neler yapardınız? H: Onlarla daha çok ilgilenrdim, daha çok konuşurdum, daha neşeli olurdum, gülerdim, onlara cesaret verirdim, kardeşimin şu anda ailesine yaptığı şeyleri yapardım. T: Peki bu saydığın şeylerden bir kısmı depresyonda olsan bile yapılabilecek şeyler mi? H: Şey sanırım yapılabilecek şeyler. T: Peki bunların bir kısmını yapmayı denersen bir baba olarak kendini daha iyi hissetme şansın olabilir mi? H: Belki ama hala kendimi çökkün hissediyorken bunları yapmanın yeterli olaağını sanmıyorum. T: Peki bunun nasıl sonuç vereceğini nasıl bulabilirsin? H: sanırım bir süre deneyerek T: Bir hafta bunu deneyebilir misin? H:Olabilir 11

T: Peki bu denemenin ailen veya çocuklarının kendilerini daha iyi hissetmelerine yardımı olup olmadığını nasıl anlayabilirsin? Sokratik Sorgulama Örnek Görüşme 2 T. Düşünce kaydınızda kötü bir evlat olduğunuz düşüncesi var. Bunun nedeni olarak ta eğer annemi memnun edemezsem kimseyi memnun edemem düşünceniz. Buna ne kadar inanıyorsunuz? H: Oran olarak mı? T: Evet H: %80 T: Epeyce inandığınız bir şey o zaman, size oldukça gerçek geliyor. Şunu açıklayabilir misiniz annenizi memnun edebilmeniz nasıl oluyorda diğer insanları da memnun edebilmenizin bir ölçüsü oluyor? H: Annem normal olanın ne olduğunu gayet iyi bilir. İnsanların neyi uygun bulup bulmayacağının bir sembolü gibidir. Eğer ben annemle bunu yaşıyorsam.. T: Yani annen uygun olan ve olmayana en iyi şekilde karar verebilir öyle mi? H: Kesinlikle. Ve bu konuda da çok haklı. T: Onun haklı olduğu sonucuna nasıl ulaşıyorsun? İnsanlarıdeğerlendirme de çok mu iyidir. H: Evet bir çok konuda çok zeki biridir. Çok iyi şeyler başarmıştır. Onu dinleseydiniz siz de haklı olduğunu anlardınız. T: Annenin seninle e diğer inasanlarla ilgili yargılarında isabetli olduğuna inanıyorsun, zaten " eğer annemi memnun edemezsem kimseyi memnun edemem" düşüncesine %80 inanman da bunu gösteriyor. Ve eğer onu memnun edecek şeyler yapmazsan da kötü bir evlat olduğuna inanıyorsun. H: Evet T: Annenin beğendiği çok insan ar mıdır? H: Hayır, biraz katıdır annem. T: Katı? H: Çok az insanı beğenir, çok az kişi onun ölçülerini karşılayabilir. T: Annenin gerçekten beğendiği iyi dediği kaç kişi vardır? H: Gerçekten iyi bulduğu T: Evet ailenizde, kendi arkadaş çevresinde, tanıdıkları içinde gerçekten iyi bulduğu harika bir insandır dediği kaç kişi vardır? 12

H: Çok değil, pek az kişi, harika bulduğu evet doktoru onun hakkında çok iyi düşünür çok beğenir onu. T: peki hakkında olumlu konuştuğu tek insan doktoru mudur? H: Bir de eski bir arkadaşı vardır onu çok sever. T: Pekala, merak ettim çünkü annenizi hiç tanımıyorum ne kadar insan tanıyordur anneniz, aileniz, akrabalar, uzak tanıdıkları, bildiği kişiler, kaç insanı tanıyordur anneniz? H: Büyük bir aileden geliyor çok tanıdığı var. T: 10-15 H;40-50 T: Bu 40-50 kişiden tanıdığı bildiği düzenli veya ara sıra görüştüğü 40-50 kişiden sadece 1-2 tanesinden çok hoşnut öyle mi? H: Evet, Çok değil değil mi? T:Peki bu konuda siz de onunla aynı fikirde misiniz yani tanıdığı yaklaşık 40-50 kişiden sadece bu ikisi mi iyi insanlar acaba? H: Hayır, kesinlikle daha çoğu. T: Peki bu durum annenizin beğenileri, yargıları hakkında size ne söylüyor acaba? H: Çok acımasız yargıları olduğunu. T: Evet katı biri gibi duruyor. Onun listesinde iyi biri olarak yer alabilmek oldukça güç. H:Evet T: Merak ettim sizin kendi ailenizde beğendiğiniz biri var mı? H: Ailemde evet var tabiii. T: Kim? H: Babam T: Babanızın ne gibi olumlu özellikleri vardır? H: Esprilidir, hoşsohbettir, insanlarla ilişkileri iyidir, iyimser biridir, olaylara olumlu yaklaşır, T: Evet bunlar olumlu özelliklerbaşka özellikleri var mı çalışkanlık, güvenilirlik vb? T: Evet çok çalışkandır parayı iyi idare eder. T: Evet oldukça iyi birisi gibi gözüküyor. Peki diğer insanlarda böyle sizin gibi mi düşünür babanızla ilgili olarak? H: Evet bir çok kişi babamı beğenir, sevilen biridir. T: O zaman nesnel olarak taraf tutmaksızın bir çok insanın görüşünü ve tabii senin görüşünü dikkate alarak babanın oldukça iyi bir insan olduğunu söyleyebiliriz H: Evet, tabi ki T: Peki anneniz babanızı beğenir mi? Onunla ilgili güzel olumlu şeyler söyler mi? 13

H: Yani yaptıklarını takdir eder beğenir mi demek istiyorsunuz? Babamın bazı yaptıklarını beğendiği olmuştur. T: Olumsuz gördüğü beğenmediği şeyler de var o zaman? H: Evet çoğu kere eleştiriri. Onun beklediklerine uymuyor. T: O zaman anneniz oldukça olumlu özelliklere sahip iyi biri diyebileceğimiz birinde bile eleştirilebilecek şeyler bulabiliyor, annenizin standartlarını iyi denilebilecek kişiler de her zaman karşılayamayabiliyor. H: Evet T: Peki size gelirsek annenizin bu standartlarını siz karşılayabiliyor musunuz? H: Annem çok yargılayıcıdır, Babamı bile eleştirirken ben de bir şeyler bulmaması zor. T: O zaman annenizin bir kişiyi iyi bulup bulmamasından yola çıkarak o kişinin iyi olup olmadığına karar vermek pek doğru olmayabilir. H: Tekrar söyler misiniz? T: Gerçekten bir kişinin iyi olup olmadığını annenizin söylediklerine dayanarak söylemek zor. H: Doğru, doğru. 14