EPUB: YAŞAM BOYU ÖĞRENMEDE ELEKTRONİK YAYINLAR İÇİN AKIŞKAN, ERİŞİLEBİLİR, ETKİLEŞİMLİ VE AÇIK KAYNAK DOSYA FORMATI EPUB: REFLOWABLE, ACCESSIBLE, INTERACTIVE AND OPEN SOURCE FILE FORMAT FOR ELECTRONIC PUBLICATIONS IN LIFELONG LEARNING Sezgin ATAÇ & Duygu BAĞCI Dokuz Eylül Üniversitesi Bergama Meslek Yüksekokulu sezgin@deu.edu.tr duygu.bagci@deu.edu.tr İNOVED, 2015, İzmir
Giriş Amaç Bu çalışmada, yaşam boyu öğrenme sürecinde elektronik yayınlar için kullanılabileceğimiz; akışkan ve sabit sayfa düzenini destekleyen; herkes tarafından kolay erişilebilir; içeriği etkileşimli öğelerle zenginleştirilebilir ve açık standart özelliklerine sahip EPUB 3 (sürüm 3.0) dosya biçimi incelenmiştir.
Giriş Amaç Çalışmada aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır: 1. EPUB 3 standardının temel özelikleri nelerdir? 2. EPUB 3 dosya içeriği (dosya ve klasör yapısı) nasıldır? 3. EPUB 3 yayınlarını üretmek için hangi tür yazılımlar, uygulamalar ve kaynaklar kullanılabilir?
Giriş EPUB:Electronic PUBlication EPUB (epub, epub, EPub, veya epub) ya da tam adıyla Electronic PUBlication (Elektronik Yayıncılık), web standartlarına dayanan dijital yayınlar ve belgeler için bir dağıtım ve yer değiştirme formatı standardıdır (IDPF, 2015; Özoğlu, Kaysi ve Özoğlu, 2014).
Giriş EPUB, yapılandırılmış ve semantik olarak zenginleştirilmiş web içeriğinin (XHTML, CSS, SVG, resimler ve diğer kaynakları kapsayan) tek bir dosya formatı içinde dağıtılmasına yönelik sunma, paketleme ve kodlama araçlarını tanımlar (IDPF, 2015). (EAST Co., 2011)
Giriş EPUB Dosya Sürümleri EPUB dosya biçiminin; EPUB 2.0 (2007 yılında), EPUB 2.0.1 (2010 yılında), EPUB 3.0 (2011 yılında) ve en güncel olan EPUB 3.0.1 (2014 yılında) dosya sürümleri bulunmaktadır (Özoğlu ve diğer., 2013a; EduTechWiki, 2015; IDPF, 2015).
Yöntem Bu çalışmada literatür taraması yöntemi kullanılmıştır. Literatür taraması, araştırma probleminin seçilerek anlaşılmasına ve araştırmanın tarihsel bir perspektife oturtulmasına yardımcı olur (Karasar, 2005).
EPUB 3 Standardı EPUB 3, HTML5, CSS3 modüllerini temel alır ve modern Açık Web Platformu nun (Open Web Platform) diğer unsurları olan zenginleştirilmiş sayfa düzenini, çoklu medya desteğinin eklenmesini ve erişilebilirliğini, etkileşimliliği ve küresel dilleri destekler (McCoy, 2013). (Kasdorf, 2014a)
EPUB 3 Özelikleri EPUB 3.0 dosya sürümü HTML5, CSS3, XHTML5, MathML, XML, JavaScript, metadata, resim, ses ve video desteği özeliklerine sahiptir. (Özoğlu ve diğer., 2014). EPUB 3, erişilebilirliğe elverişli ve Web erişilebilirlik standartları ile uyumlu inşa edilir (Kasdorf, 2014a). (Götz, 2012)
EPUB 3 Özelikleri DRM ile Dijital Haklar Yönetimine imkân verme, animasyon, dipnot, yer imi (bookmarking), metin akıcılığı (reflowable), kopyalama / yapıştırma, sayfa döndürme (page turning), metin vurgulama, içerikte arama, sözlük, görme engeli erişimi (sesli okuma), font boyutlanabilirliği ve değişimi özeliklerine sahiptir (Özoğlu ve diğer., 2014).
EPUB 3 Dosya İçeriği EPUB 3 Dosya ve Klasör Yapısı EPUB, bağımsız bir web sitesine benzer;.epub uzantısına sahip, sıkıştırılarak tek bir pakette toplanmış bir grup dosyadan oluşur (Apple, 2015). EPUB dosyaları çeşitli gömülü ortam türleri (yayın kaynakları) içerebilir. Örneğin raster grafik, ses veya video gibi. (EAST Co., 2011)
EPUB 3 Dosya İçeriği (Ibáñez ve Delgado Kloos, 2012) (Götz, 2012)
EPUB 3 Üretim Süreci EPUB E-kitap Üretim Süreci EPUB üretim sürecinde kullanılacak yöntem oldukça önemlidir (Özoğlu ve diğer., 2014; Gümüş ve diğ.). Bir e-kitap oluşturulurken genellikle aşağıdaki 4 adım takip edilir. 1.İçerik Word ile doc/docx formatında, plain editor text veya html içeriği olacak şekilde düz metin olarak hazırlanır. 2.Hazırlanan içerik dosyası In Design, Sigil, MS-publisher gibi bir e-kitap editör programında içe aktarılır. 3.Eklenen içerik e-kitap editör programı tarafından düzenlenir. 4.Hazırlanan e-kitap bir e-okuyucu programı ile açılarak okunur (Chien-Yuan Chang & Hung-Jen Yang, 2013).
EPUB 3 Yazılımlar
Kaynaklar Faydalı Kaynaklar I EpubCheck (https://github.com/idpf/epubcheck) EPUBTest (http://epubtest.org/) EPUB samples project (https://github.com/idpf/epub3-samples) IDPF Bulut Okuyucu (http://idpf.org/sites/default/files/cloudreader/index.html) EPUB 3 Accessibility Guidelines (http://www.idpf.org/accessibility/guidelines/)
Kaynaklar Faydalı Kaynaklar II EPUBZone (http://epubzone.org/) EPUBZone (http://epubzone.org/solutions) EPUB 3 Ekosistemi hakkında daha fazla bilgi için (http://idpf.org/ongoing) EPUB 3.0 sürümü International Standards Organization (ISO) tarafından geçenlerde ISO/IEC TS 30135 (parts 1-7) olarak yayınlandı (IDPF, 2014).
Sonuçlar Yaşam Boyu Öğrenme Süreci Yaşam boyu öğrenme sürecindeki her birey kendisine uygun yer ve zamanda; bir birine uyumlu/tamamlayan fiziksel ve/veya dijital öğrenme-öğretme ortamında; bireysel ve işbirlikli eğitsel etkinliklerde; çeşitli araç-gereç yardımıyla basılı ve/veya elektronik kitaplardan bilgi edinip, paylaşım yapabilmekte veya kitaplar yazabilmektedir.
Sonuçlar EPUB 3.0 sürümü HTML5, CSS3, Çoklu Stil Desteği vb. özeliklerine sahip (Özoğlu ve diğer., 2014) olmasından dolayı yaşam boyu öğrenme sürecinde elektronik yayınlar için en uygun dosya formatıdır. Sonuç olarak, EPUB formatlı elektronik yayınlar etkileşim, erişilebilirlik, mobil ve diğer teknolojiler ile uyumluluk açısından yaşam boyu öğrenme sürecinde etkili ve verimli kullanılabilecek eğitsel materyallerdir.
Sonuçlar Bugün Web in evrimi ise devam etmektedir (URL, 2015). EPUB dijital yayınlar ve dokümanlar için bir dağıtım ve değişim standardıdır (Sistematik, 2012b). EPUB web standartlarına dayandığı için gelecekte web teknolojisindeki gelişmeler ve hedef kitlenin ihtiyaçlarıyla paralel olarak özelleşmesi beklenmektedir (Örn. EDUPUB).
Öneriler EPUB 3 editör yazılımlarının kapak tasarımı, metadata, içindekiler tablosu, SVG editör, MathML, stil tanımlayabilme, derleme (compile), hata denetimi, görüntüleyici ve erişilebilirlik araçlarına (media overlay, TTS) ve uygulama (android, ios) oluşturma yardımcı araçlarına sahip olması önerilir. Bu tür yazılımların çevrimiçi içerikle (görsel öğe, ses, video, witget, font, örnek e-kitap şablonları vb.) desteklenmesi önerilir.
Öneriler EPUB kitap oluşturmak için bazı dosya türlerinin (*.epub, *.doc, *.docx, *.odt, *.txt,*.pdf, *.html vb.) içe alma (import) ve/veya dışa aktarma (export) işlemlerine olanak sağlayabilmelidir.
Öneriler
Sezgin ATAÇ & Duygu BAĞCI Dokuz Eylül Üniversitesi Bergama Meslek Yüksekokulu sezgin@deu.edu.tr duygu.bagci@deu.edu.tr
KAYNAKÇA IDPF. (2015). EPUB. URL: http://idpf.org/epub (Erişim Tarihi: 07.08.2015) Özoğlu Y., Kaysi F. ve Özoğlu F. (2014). Mobil Cihazlar İçin Epub Standardında Müfredat Ders İçerik Üretimi, Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi - Journal of Research in Education and Teaching, cilt.3, no.19, ss.196-206. McCoy, B. (2011). EPUB 3 First Look: IDPF Digital Book 2011 at BEA, URL: http://idpf.org/sites/default/files/digital-book-conference/presentations/db11_bill_mccoy.pdf (Erişim Tarihi: 26. 09.2015) Özoğlu Y., Özoğlu F. ve Kaysi F. (2013a). Epub 3.0 Üretim Kriterlerinin Belirlenmesi - Determination Of Epub 3.0 Pro duction Criteria, ICQH 2013 Proceedings Book, Sakarya/TURKEY. 257-267. EduTechWiki. (2015). EPub. URL: http://edutechwiki.unige.ch/en/epub (Erişim Tarihi: 26.09.2015) IDPF. (2011a). EPUB 3 Overview URL: http://www.idpf.org/epub/30/spec/epub30-overview.html (Erişim Tarihi: 07.08.2 015) Devlet Planlama Teşkilatı, Bilgi Toplumu Dairesi Başkanlığı, e-yazışma Projesi, Paket Standartları Analiz Raporu, 201 1 URL: www.e-yazisma.gov.tr/docs/paket_standartlari_analiz_raporu.pdf (Erişim Tarihi: 07.08.2015) McCoy, B. (2013). W3C Workshop on Electronic Books and the Open Web Platform: Position Paper. URL: http://www.w3.org/2012/08/electronic-books/submissions/webooks2013_submission_24.pdf (Erişim Tarihi: 05.08.2015 ) Kasdorf, B. (2014a). Apex Content Solutions, Collaboration & Convergence, How Today s Technology Standards are Work ing Together to Make Things Work. http://www.stm-assoc.org/2014_12_04_e_production_seminar_kasdorf_collaboration_ and_convergence.pdf Kaysi F. (2014). "Kitap İncelemesi: Garrish, M., & Gylling, M. (2013). Epub 3 Best Practices, O'Reilly Media, Inc.". Sakarya Un iversity Journal Of Education, 4 (2), ss.89-91. URL: http://suje.sakarya.edu.tr/article/viewfile/5000036083/5000043489 (Erişi m Tarihi: 27.09.2015)
KAYNAKÇA Kaysi F. (2014). "Kitap İncelemesi: Garrish, M., & Gylling, M. (2013). Epub 3 Best Practices, O'Reilly Media, Inc.". Sakar ya University Journal Of Education, 4 (2), ss.89-91. URL: http://suje.sakarya.edu.tr/article/viewfile/5000036083/50000 43489 (Erişim Tarihi: 27.09.2015) Apple. (2015). ibooks: EPUB nedir? URL: http://support.apple.com/tr-tr/ht6212 (Erişim Tarihi: 27.02.2015) Chien-Yuan Chang*, Hung-Jen Yang. (2013). A Study of EPUB 3.0 Authoring Tools Availability in Vertical Form Funct ion. Journal of Software Engineering and Applications, 2013, 6, 482-488 Sistematik. (2012b). IPA bir ilk daha Seslendirmeli-interaktif-multimedya EPUB3 kitaplar. http://sistematik.net.tr/siste matikten-bir-ilk-daha-seslendirmeli-interaktif-multimedya-epub3-kitaplar/ (Erişim Tarihi: 14.04.2015) Web'in Evrimi URL:http://www.evolutionoftheweb.com/?hl=tr (Erişim Tarihi: 26.05.2015) Yıldırım, G., Karaman, S. Çelik, E. ve Esgice, M. (2011). E-Kitap Okuyucuların Kullanım Deneyimlerine Yönelik Alanyaz ın İncelemesi, 5th International Computer & Instructional Technologies Symposium, 22-24 September 2011, Fırat U niversity, Elazığ- TURKEY. Götz, C. (2012). Erstellung elektronischer Bücher nach dem EPUB 3-Standard, Leipzig:Hochschule für Technik, Wirtsc haft und Kultur (FH), Fakultät Medien, Bachelorarbeit. EAST Co. (2011). EPUB Japanese Document Authoring Tutorials. URL:http://tutorial.epubcafe.jp/en-us/ (Erişim Tarihi: 26.09. 2015)