BÖLÜM I. PROJENİN TANIMI VE GAYESİ 1
1.1. Proje Konusu Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Maksatları, Önem ve Gerekliliği 1.1.1. Proje Konusu Yatırımın Tanımı ve Ömrü Ergene Havzasındaki kirlenmenin kontrol altına alınması ve kabul edilebilir sınırlar içine çekilebilmesi Ergene Havzası ile ilgili olarak kamu kurumları, havzadaki mahalli idareler, sanayici ve sivil toplum kuruluşları başta olmak üzere ilgili kesimlerle bir araya gelinmiş ve birçok çalışma yapılmıştır. Söz konusu çalışmalar neticesinde elde edilen tespitlerle Ergene Havzası Koruma Eylem Planı (EHKEP) hazırlanmış olup, eylem planında bütün tarafların üzerine düşen görevler belirtilmiş ve yapılacak faaliyetler bir iş takvimine bağlanmıştır. Söz konusu eylem planı, 06.05.2011 tarihinde Tekirdağ Çorlu da kamuoyuna açıklanmıştır. Plansız ve kontrolsüz bir şekilde gelişen sanayi bölgeleri, Ergene Havzası ndaki su kaynaklarının hızlı bir şekilde tüketilmesine ve günde 400.000 m3 ten daha fazla su kullanımıyla su bütçesinin olumsuz yönde etkilenmesine yol açmıştır. Diğer taraftan, bazı sanayi tesislerinin atıksuları arıtılsa bile, Ergene Nehri ne tabii debisinin takriben 3 katı ve bazı zamanlarda daha fazla atıksu verilmesi ve o bölgede yaşayan 1.150.000 civarındaki nüfusun günde yaklaşık 230.000 m3 evsel atıksuyun hiç arıtılmadan, doğrudan alıcı ortama boşaltılması yüzünden Ergene Havzası ileri derecede kirlenmiştir. Dolayısıyla havzadaki tüm tesisler atıksularını mevcut mevzuatta yer alan deşarj standartlarına uygun olarak arıtsalar dahi, Ergene Nehri nin tabii debisinin standartlara uygun boşaltımlardan gelen kirlilik yükünü kaldıramayacağı, dolayısıyla kirliliğinin önlenmesi ve su kalitesinin hedeflenen II nci sınıf su kalitesi sınıfına yükselmesinin mümkün olamayacağı tespit edilmiştir. Meriç-Ergene Havzası Endüstriyel Atıksu Yönetimi Ana Planı çalışmasına göre, Ergene Nehri nde su kalitesini iyileştirmek maksadıyla yapılan hesaplamalarda; Kimyasal Oksijen İhtiyacı Parametresinde % 99 giderim, Toplam Azot Parametresinde % 96 giderim, Toplam Fosfor parametresinde % 99 giderim yapılması gerekmektedir. Diğer taraftan, Ergene Havzası Koruma Eylem Planında Ergene Nehri nin; Kısa Vade (3 yıl): KOI, İletkenlik ve Renk -III. Sınıf Su Kalitesine Orta Vade (5 yıl): KOI, İletkenlik ve Renk-II. Sınıf Su Kalitesine 2
Uzun Vade (10 yıl): Tüm Parametrelerde-II. Sınıf Su Kalitesine yükseleceği hedeflenmiştir. Projenin başlıca hedefleri, öncelikle Ergene Havzası nda dağınık durumda kurulu endüstrileri Islah OSB yapılanması ile bir araya getirerek atıksuların büyük kapasiteli ve iyi işletilen ileri arıtma tesislerinde arıtımını sağlamak; iyi ve verimli işletilemeyen çok sayıda küçük endüstriyel atıksu arıtma tesisini kapatmak; fiziko-kimyasal ön kademeli ve C, N, P giderimli merkezi ileri biyolojik arıtma tesislerinde, renk ve iletkenlik parametreleri hariç, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) Tablo 19 ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇSB Ergene Tebliği kriterlerini sağlayacak şekilde arıtılan endüstriyel atıksuların, Ergene den Marmara ya aktarma iletim hattı ile Marmara Denizi ne derin deşarj sonrası renk ve iletkenlik parametrelerinin Marmara Denizi ortamındaki seyrelme ile kontrolü ve böylece Ergene Nehri su kalitesinin iyileştirilmesi olarak özetlenebilir. Projenin önemli aşamalarından biri de ıslah Organize sanayi bölgeri kurulmasıdır. Bu amaçla Muratlı da bulunan sanayi tesisleri biraraya gelerek Muratlı Islah Organize Sanayi Bölgesini kurmuşlarıdr. Şekil 1.1 Islah Organize Sanayi Bölgeleri Genel Yerleşim Planları 3
Bu projede Muratlı OSB Atıksu Arıtma Tesisi Projesi için hazırlanmıştır. Proje kapsamında inşaa edilecek tesisin atıksu arıtma kapasitesi 37.500 m 3 /gün olması planlanmaktadır. Projenin genel amacı; toplum sağlığı ve hijyeni yönünden atıksuya bağlı risklerin ortadan kaldırılması yoluyla halka sağlıklı yaşam koşullarının sağlanması, çevrenin ve doğal kaynakların korunmasıdır. Planlanan proje; 2872 sayılı Çevre Kanunu 10. Maddesi Gerçekleştirmeyi plânladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve işletmeler, Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu veya Proje Tanıtım Dosyası hazırlamakla yükümlüdürler. hükmü ve 17 Temmuz 2008 tarihinde 26939 Sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği nde yer alan Çevresel Etki Değerlendirilmesi Uygulanacak Projeler EK-1 Listesi, Madde 17. de Kapasitesi 150 000 eşdeğer kişi ve/veya 30.000 m3/gün üzeri kapasiteli atık su arıtma tesisleri. kapsamında yer almaktadır. Proje için ÇED Yönetmeliği ne uygun olarak ÇED Başvuru Dosyası hazırlanmıştır. Şekil 1.2. Proje alanına ait uydu görüntüsü 4
1.1.2. Proje Karakteristikleri Proje ile; Ergene Havzasındaki kirliliği azaltmak sağlıklı yaşam ve çevre koşullarını oluşturmak amacıyla Muratlı OSB den kaynaklanan tüm endüstriyel nitelikli atıksuyun arıtılması için atıksu arıtma tesisi projelendirilmektedir. Atıksu arıtma tesisi yeri; Tekirdağ ili Muratlı ilçesi sınırları içerisinde Karıştıran Yolu mevkiinde, yer almaktadır. Şekil 1.3 Yer Bulduru Haritası 5
Muratlı IOSB Atıksu Arıtma Tesisi Arıtılmış su çıkışı Kuru dere olarak adlandırılan tesisin 100 m güneyinden geçen dereye deşarj edilecektir. Kuru dere 2,35 km sonra Çorlu Deresiyle birleşmektedir. Ergene nehrinin bir kolu olan Çorlu deresi bu noktadan itibaren 2.34 km sonra Ergene nehri ile birleşir. Ergene Nehri, Çorlu Deresi ile birleştiği noktadan 148 km sonra Meriç Nehri ile birleşir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan alınmış olan tesise ait fizibilite onay yazısı Ek-1 de verilmiştir. TOPLAM ATIKSU AAT DİZAYN HEDEF AAT KAPASİTESİ DEŞARJ YERİ DEBİSİ (m3/gün) DEBİSİ (m3/gün) 2030 YILI (m3/gün) Muratlı 18.210 25.000 37.500 Ergene Nehri Tablo 1.1 Muratlı osb ye Atıksuyunu Verecek Köyler KİŞİ BAŞINA EVSEL MURATLI IOSB YE ATIKSUYUNU NÜFUS ALINAN BİRİM ATIKSU VERECEK KÖYLER (kişi) ATIKSU DEBİSİ (m3/gün) (LT.N.GÜN) ARZULU 396 200 79,20 İNANLI 550 200 110 AŞAĞISEVİNDİK 1274 200 254,80 YUKARISEVİNDİK 658 200 131,60 KIRKKEPENEKLİ 715 200 143 BALLIHOCA 641 200 128,20 TOPLAM 4234 200 846,80 Proje kapsamında inşaa edilecek tesisin atıksu arıtma kapasitesi 37.500 m 3 /gün olması planlanmaktadır. Tablo 1.2 Toplam Atıksu Debisi ATIKSU Atıksu Kaynakları (m3/gün) Endüstriyel debi (m3/gün) 16.448 Toplam Evsel Debi (m3/gün) (Fabrika 1.762 Çalışanları+Köyler) Toplam Atıksu Debisi 18.210 6
1.1.3. Hizmet Maksatları, Önem ve Gerekliliği Projenin genel amacı; toplum sağlığı ve hijyeni yönünden atıksuya bağlı risklerin ortadan kaldırılması yoluyla halka sağlıklı yaşam koşullarının sağlanması, çevrenin ve doğal kaynakların korunmasıdır. Projenin başlıca hedefleri, öncelikle Ergene Havzası nda dağınık durumda kurulu endüstrileri Islah OSB yapılanması ile bir araya getirerek atıksuların büyük kapasiteli ve iyi işletilen ileri arıtma tesislerinde arıtımını sağlamak; iyi ve verimli işletilemeyen çok sayıda küçük endüstriyel atıksu arıtma tesisini kapatmak; fiziko-kimyasal ön kademeli ve C, N, P giderimli merkezi ileri biyolojik arıtma tesislerinde, renk ve iletkenlik parametreleri hariç, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) Tablo 19 ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇSB Ergene Tebliği kriterlerini sağlayacak şekilde arıtılan endüstriyel atıksuların, Ergene den Marmara ya aktarma iletim hattı ile Marmara Denizi ne derin deşarj sonrası renk ve iletkenlik parametrelerinin Marmara Denizi ortamındaki seyrelme ile kontrolü ve böylece Ergene Nehri su kalitesinin iyileştirilmesi olarak özetlenebilir. Bu amaç doğrultusunda, yapılacak olan Atıksu Arıtma Tesisi ile alıcı ortamda kirlilik yükünün azaltılması yolu ile su ortamının yararlı kullanım amacının korunması, su ekosisteminin iyileştirilmesi ve insan sağlığına yönelik tehditlerin azaltılması ve böylelikle Türk Çevre Kanunu, Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nde belirtilen arıtılmış atıksu deşarj standartlarına tümüyle uyulmuş olunacaktır. Bu ve benzeri projeler ile alıcı ortamın tüm özellikleri dikkate alınarak sürdürülebilir kalkınma ilkeleri çerçevesinde koruma ve kullanmayı sağlayacak Havza Koruma Planı na ulaşılması hedeflenmektedir. 7
1.2. Projenin Fiziksel Özelliklerinin, İnşaat ve İşletme Safhalarında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımlanması Muratlı IOSB Atıksu Arıtma Tesisi Arıtılmış su çıkışı Kuru dere olarak adlandırılan tesisin 100 m güneyinden geçen dereye deşarj edilecektir (41 11 1,38 K-27 29 53,72 D). Kuru dere 2.35 km sonra Çorlu Deresiyle birleşmektedir (41 11 16,57K - 27 28 33,82 D). Ergene nehrinin bir kolu olan Çorlu deresi bu noktadan itibaren 2.34 km sonra Ergene nehri ile birleşir(41 11 52,89K - 27 28 17,38 D). Ergene Nehri, Çorlu Deresi ile birleştiği noktadan 148 km sonra Meriç Nehri ile birleşir. Şekil 1.4. Muratlı Atıksu Arıtma Tesisi Alanı 8
1.3. Önerilen Projeden Kaynaklanabilecek Önemli Çevresel Etkilerin Genel Olarak Açıklanması (Su, Hava, Toprak Kirliliği, Gürültü, Titreşim, Işık, Isı, Radyasyon Ve Benzeri.) Planlanan faaliyetin inşaat ve işletme aşamasında çalışan personelin içme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılanması, toz oluşumunu engellemek amacıyla yapılacak spreyleme işlemleri ve beton ıslatma işlemi için su kullanımı oluşacaktır. Söz konusu tesisin inşaat aşamasında işçilerin tuvalet ihtiyaçlarının karşılanması için prefabrik tipi şantiye kurulacaktır. Faaliyet ile birlikte, inşaat aşamasında toz oluşumu, gürültü oluşumu, iş makinelerinde kullanılan yakıt sonrasında emisyon oluşumu, işçilerden kaynaklı atıksu ve katı atık oluşumu vb. söz konusudur. İnşaat ve işletme süreçleri sırasında söz konusu olabilecek çevresel etkiler aşağıda listelenmektedir: Katı atıklar, Su kalitesi, Emisyon, Flora- fauna kaybı, Gürültü. 1.3.1. Evsel Nitelikli Katı Atıklar İnşaat Aşaması Projenin inşaat aşamasında oluşacak olan atıklar; yapılacak kazı ve inşaat işlemlerinden kaynaklanacak katı atıklardan (metalik, ambalaj, cam, tahta, kağıt-karton, organik vb.) oluşacaktır. Geri kazanımı mümkün olan atıklar (metalik atıklar) diğer katı atıklardan ayrı biriktirilerek değerlendirilecek ve uygun şekilde bertaraf edilecektir. Proje kapsamında arazinin hazırlanması ve inşaat aşamasında çalışacak olan personel sayısının 70 kişi olması planlanmaktadır. Personelden meydana gelecek evsel nitelikli katı atıkmiktarı, günlük kişi başına üretilen evsel nitelikli katı atık miktarı 1,15 kg değerikullanılarak (D.İ.E, Çevre İstatistikleri, Türkiye İstatistik yıllığı 2004) şu şekilde hesaplanmaktadır: İnşaat aşamasında çalışacak personel sayısı : 70 kişi Birim katı atık miktarı : 1,15 kg/kişi.gün İnşaat aşamasında oluşacak katı atık miktarı : 70 kişi * 1,15 kg/kişi.gün : 80,5 kg/gün 9
İşletme Aşaması Projenin işletme aşamasında oluşacak olan atıklar; evsel nitelikli katı atıklardan oluşacaktır. Bu atıklar uygun şekilde bertaraf edilecektir. Tesiste işletme aşamasında 10 kişi çalıştırılması planlanmakta olup, günlük kişi başına üretilen evselnitelikli katı atık miktarı 1,15 kg değeri kullanılarak (D.İ.E, Çevre İstatistikleri, Türkiye İstatistik yıllığı 2004) şu şekildehesaplanmaktadır: İşletme aşamasında çalışacak personel sayısı : 10 kişi Birim katı atık miktarı : 1,15 kg/kişi.gün İnşaat aşamasında oluşacak katı atık miktarı :10 kişi * 1,15 kg/kişi.gün : 11,5 kg/gün Tablo 1.3 Projeden Kaynaklanacak Katı Atık Miktarları ve Bertaraf Yöntemleri ATIK İNŞAAT İŞLETME AŞAMASI AŞAMASI BERTARAF ŞEKLİ Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği uyarınca çevre sağlığını bozmayacak, Evsel standartlara uygun çöp bidonunda Nitelikli 80,5 kg/gün 11,5 kg/gün toplanacak ve anlaşma sağlanan en Katı Atık yakın belediyeye ait depolama sahasına taşınıp bertaraf edilmesi sağlanacaktır. 1.3.2. Tehlikeli Atıklar Kullanılacak iş makinelerinin bakım-onarımları ve yağ değişimleri mümkün olduğunda civardaki tesislerde; mümkün olmadığında ise faaliyet alanının uygun bir yerinde kurulacak sızdırmaz beton zemin üzerinde yapılacaktır. Toprağa herhangi bir şekilde yağ veya benzeri maddelerin sızması önlenecektir. 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanarak yürürlüğe giren (Değişiklik: 30.10.2010 tarihli ve 27744 sayılı R.G.) "Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği"ne uyulacaktır. İnşaat aşamasında alanda çalışacak çeşitli iş makinelerinin bakım-onarım ve yağlama işlemleri sırasında çıkabilecek yağlı üstübü, boş yağlama yağı tenekeleri, yağlı eldiven vb. atıkların olması durumunda bu atıklar tehlikeli atıklar sınıfına girdiğinden, diğer atıklardan ayrı olarak şantiye alanında geçici olarak depolanacaktır. 10
1.3.3. Ömrünü Tamamlamış Lastikler İnşaat aşamasında kullanılacak iş makineleri ve ekipmanların yakıt ikmalleri, bakım ve onarımları İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlı servislerde yapılacağından tesiste ömrünü tamamlamış atık lastik oluşumu beklenmemektedir. Bununla birlikte, alanda ÖTL atıkları oluşması halinde, bu atıklarla ilgili olarak25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak yürürlüğe giren (Değişiklik: 30.03.2010 tarihli, 27537 sayılı R.G.) Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin KontrolüYönetmeliği hükümlerine uygun hareket edilecektir. Ömrünü tamamlamış lastikler alanda depolanmayacak ve Yönetmeliğin 5. Maddesi uyarınca lastik dağıtımını ve satışını yapan işletmelere veya yetkili taşıyıcılara teslim edilecektir. 1.3.4. Atık Yağlar Normal şartlar altında trafolarda kullanılan günümüz izolasyon yağlarının ömrünün en az 20-30 yıl kadar olduğu bilinmektedir. Tesiste bakım ve işletme süreçleri sırasında oluşması beklenen atık yağlar geçici olarak önceden belirlenmiş yağ tankı içinde depolanacak, daha sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan lisanslı firmalar aracılığıyla bertarafı sağlanacaktır. Bertaraf işlemleri 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan ve yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun bir şekilde yapılacaktır. Bitkisel atık yağların bertarafında 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri esas alınacaktır. İnşaat sırasında meydana gelebilecek yağ ve yakıt dökülmelerinin toprak kirliliğine neden olmaması için gerekli önlemler ayrıca alınacak, bu önlemler alınırken 08.06.2010 tarih ve 25831 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan ve yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Proje kapsamında kullanılacak izolasyon yağlarının bertarafı ile ilgili olarak 27.12.2007 tarih ve 26739 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren PoliklorluBifenil (PCB) ve PoliklorluTerfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Bu konuda gerekli analizler yaptırılarak yağ bertarafı gerekli ise sağlanacaktır. 11
1.3.5. Tıbbi Atıklar Proje kapsamında inşaat aşamasında 70 kişinin görev yapacağı planlanmaktadır. Bu durumda tesiste oluşması muhtemel tıbbi atık miktarı; 70 işçi-gün x 1 g/gün-işçi = 70 g/gün = 0,07 kg/gün olacağı tahmin edilmektedir. Tıbbi atıkların hidrolik sistemle sıkıştırılmadan toplanmaları ve taşınmaları gerekmektedir. Tıbbi atık depolanması için birim hacim ağırlığı 0,20 m3/ton olarak kabul edilirse, günlük tıbbi atık üretimi; 0,00007 ton / 0,2 m3/ton = 0,000014 m3/gün olacaktır. (Kaynak:Patrick,1981,Chzm,1992). Proje kapsamında işletme aşamasında 10 kişi çalışması planlanmaktadır. İşletme personelinden kaynaklanan kayda değer bir tıbbi atık oluşumu beklenmemektedir. 1.3.6. Su Kirliliği Tesisin inşaat aşamasında çalışan personel için gerekli olacak içme suyu damacana ile ve kullanmasuyu ise tankerler ile satın alınarak temin edilecektir.. İnşaat aşamasında içme suyu ve atık suyun miktarları ve atık sudan kaynaklanan kirlilik yükü hesaplanmıştır. Kişi başına günlük ortalama su tüketimi 150 litre ve kirlilikyükü 54 g/kişi.gün BOI (İTÜ - 1998, Prof. Dr. Dinçer TOPACIK, Prof. Dr. Veysel EROĞLU) olarak kabul edilmiştir. İnşaat aşamasında çalışacak personel sayısı :70 kişi Birim su ihtiyacı : 150 l/kişi.gün İnşaat aşamasında oluşacak günlük su ihtiyacı : 70 kişi*150 l/kişi.gün : 10500 l/gün (10,5 m 3 /gün) Toplam kirlilik yükü : 70 kişi * 54 g/kişi.gün BOİ : 3780 g/gün BOİ (Tüketilen suyun tamamının atık suya dönüşeceği varsayımı yapılmıştır.) İnşaat aşamasında toz oluşumunu engellemek amacıyla yapılacak spreyleme işlemleri ve beton ıslatma işlemi için günlük ortalama 5 m3 su tüketimi olacağı planlanmaktadır. 12
Spreyleme suyunun büyük kısmı toprak tarafından emilecek ve kalan kısmı da mevsimsel etkilere bağlı olarak buharlaşacağı için atıksu oluşumu beklenmemektedir. İnşaat aşamasında kullanılacak olan beton malzemesi transmikserler aracılığı ile hazır beton üretim santrallerinden getirileceği için bu konuda herhangi bir su kullanımı olmayacaktır. İşletme Aşaması Planlanan faaliyetin işletmede aşamasında 10 kişi çalışacaktır ve işçilerden kaynaklanacak atıksu evsel nitelikli olacaktır. İçme suyu ve atıksu miktarları ile atıksudankaynaklanan kirlilik yükü hesaplanmıştır. Kişi başına günlük ortalama su tüketimi 150 litre ve kirlilikyükü 54 g/kişi.gün BOI (İTÜ - 1998, Prof. Dr. Dinçer TOPACIK, Prof. Dr. Veysel EROĞLU) olarak kabul edilmiştir. İnşaat aşamasında çalışacak personel sayısı Birim su ihtiyacı İnşaat aşamasında oluşacak günlük su ihtiyacı Toplam kirlilik yükü :10 kişi : 150 l/kişi.gün : 10 kişi*150 l/kişi.gün : 1500 l/gün (1,5 m 3 /gün) : 10 kişi * 54 g/kişi.gün BOİ : 540 g/gün BOİ (Tüketilen suyun tamamının atık suya dönüşeceği varsayımı yapılmıştır.) İnşaat ve işletme aşamalarında endüstriyel nitelikli sıvı atık oluşmayacaktır. Tablo 1.4. Projeden Kaynaklanacak Atıksu Miktarları ve Bertaraf Yöntemleri ATIK KAYNAĞI İNŞAAT AŞAMASI İŞLETME AŞAMASI BERTARAF ŞEKLİ Şantiye, WC, İçme ve Kullanma 10,5 m3/gün 1,5 m3/gün İnşaat aşamasında oluşacak atıksu için fosseptik oluşturulacaktır. Atıksu Tozumanın önlenmesi amacıyla yol sulaması ve 5,00 m3/gün - Buharlaşma nedeniyle atıksu oluşmayacaktır. beton ıslatma işlemi 13
1.3.7. Arıtma Çamuru Atıksu arıtma tesisleri, atıksuyun içerisinde çözünmüş veya askıda bulunan maddeleri arıtarak bir çamur tabakası meydana getirir. Bu çamur tabakasının önemli bir kısmını atık suyun içerisinde bulunan ayrılabilir katılar oluşturmaktadır, geriye kalan kısım ise biyolojik arıtma sonucunda oluşmaktadır. Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği ne göre arıtma çamuru Kentsel atıksu arıtma tesislerinden çıkan ham veya stabilize olmuş çamur olarak ifade edilmektedir. Proje kapsamında oluşacak arıtma çamuru arıtma işlemi sonucunda ortaya çıkan çamur tabakasının, insanlara ve çevreye verdiği değişik zararlar bulunmaktadır. İçerdiği organik maddeler, mikroorganizmaların çoğalmasına fırsat tanır. Bu mikroorganizmalar değişik hastalıklara neden olacağından mutlaka bu çamurun deponi alanlarına taşınması gerekmektedir. 08/01/2006 tarih ve 26047 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği 5 inci maddesi (f ) bendinde Her türlü katı atık, arıtma çamurları ve fosseptik çamurlarının alıcı su ortamlarına boşaltılmaları yasaktır. ve (g) bendinde Uygun şartlarda kentsel atıksu arıtma tesislerinden çıkan arıtma çamuru yeniden kullanılabilir. Arıtma çamurlarının toprakta kullanımı ve/veya bertarafının, Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde belirlenen standartlara ve yöntemlere uygun olarak yapılması esastır. hükümleri bulunmaktadır. Atıkların öncelikle geri kazanılması esastır. Geri kazanımı mümkün değilse yakma veya depolama yapılması gerekmektedir.. Arıtma çamuru bertaraf edilirken 03/08/2010 tarih ve 27661 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik, 26.03.2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. 1.3.8. Yapı Yerleşimi ve İnşası Esnasında Oluşacak Hafriyat Atıkları (Kazı Fazlası Toprak) ve Hafriyat Miktarı Proje kapsamındaki tesislerin inşası sırasında kazı, dolgu, düzeltme, malzeme alımı boşaltımı, yol açma ve iyileştirme gibi işlemler nedeniyle hafriyat atıkları oluşacaktır. Hafriyat malzemelerinden uygun olanlar, inşaat aşamasında kullanılacak beton agrega üretiminde, servis yolları alt yapısında ve alanda dolgu işleminde kullanılacaktır. Alandan çıkarılacak 14
hafriyat toprağı bu amaçlarla yeniden değerlendirilmek üzere, alanda geçici olarak depolanacaktır. Hafriyat işlemi öncesi öncelikle inşaat alanı üzerinde bulunan bitkisel toprak tabakası sıyrılarak alınacaktır. Sıyrılan bitkisel toprak, daha sonra alanın peyzaj onarımı çalışmalarında ve rekreasyon alanlarının bitkisel peyzaj düzenlemesinde değerlendirilmek üzere, tekniğine uygun olarak hafriyat toprağından ayrı olarak depolanacaktır. Bitkisel toprak depolama alanında yığınlar halinde düzenli bir şekilde muhafaza edilecek toz oluşumu, rüzgar ve su erozyonunun etkilerini en aza indirmek için belli aralıklarla sulaması yapılacak, rüzgar ve yağıştan kaynaklanacak erozyonun oluşmaması için üzeri çimlendirilecek ve gerekirse etrafına taş setler çekilecektir. İnşaat işlemlerinin bitiminin ardından hafriyat işlemi sırasında oluşan bitkisel toprak, proje alanının çevre düzenlemesi işlemlerinde kullanılarak değerlendirilecektir. İnşaat çalışmaları sırasında 18.03.2004 tarih ve 25 406 sayılı ResmiGazete deyayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğine uygun hareket edilecektir. 1.3.9. Toz Emisyonu Arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları aşamasında, regülatör, santral binası, hafriyat depolama alanlarında malzemenin yüklenmesi, boşaltılması, taşınması işlemleri esnasında toz emisyonu oluşması söz konusudur. İnşaat işlemleri sırasında gerçekleşecek kazı, kazı fazlası malzemenin kamyonlara yüklenmesinden dolayı toz oluşumu söz konusudur. Kazı işlemleri 6 ay içerisinde tamamlanacaktır. Gerçekleştirilecek olan 58.000 m3 lük (93.000 ton) kazının saatlik hafriyat miktarı 21,74 ton/saat olacaktır. Oluşması beklenen toz emisyon değerleri Tablo 5 de verilmektedir. Tablo 1.5. Toz Emisyon Değerleri Parametreler Hafriyat Miktarı (ton/saat) Emisyon Faktörleri Emisyon Değerleri Sökme 0,025 kg/ton 0,5435 21,74 Yükleme 0,01 kg/ton 0,2174 Toplam Emisyon Miktarı 0,7609 15
İnşaat sırasında meydana gelecek toz debisi Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Madde 6, Ek - 2 Tablo: 2. 1 de verilen 1 kg/saat'lik değerinin altında olduğundan (toz emisyonları için; baca dışındaki yerlerden 1 kg/saat) yönetmelik gereği toz yayılım modellemesine gerek yoktur. Hafriyatın söküm, yükleme, nakliye işlemleri sırsında oluşacak tozumayı önlemek amacıyla; proje alanının 4 tarafı brandalarla çevrilecek, su spreyleme yöntemi kullanılacak ve kamyonların üzeri brandalarla kapatılacaktır. Proje alanında, gerek görülmesi halinde hafriyat çalışmaları başladığında Kuzey- Güney hakim rüzgar yönünde bir noktada ve Doğu Batı yönünde bir noktada hava kalitesi ölçümü yapılacaktır. Faaliyetin; 26.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin Ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik hükümleri uyarınca Çevre İznine Tabii olması durumunda ÇED sürecini takiben tesis işletmeye geçtikten sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yeterliği kabul edilebilir akredite bir laboratuara emisyon ölçümleri yaptırılacak ve Çevre İzni müracaatı yapılacaktır. İşletme aşamasında İtfaiye Müdürlüğü nden İtfaiye raporunun alınacağı taahhüt edilmektedir. Faaliyetin her aşamasında, 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ve 30.03.2010 sayılı ve 27537 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. 1.3.10. Gürültü Proje kapsamında sahada kazı ve hafriyat çalışmaları henüz başlamamıştır. Projeye konu arıtma tesisinin inşaatına ÇED sürecinin tamamlanması ile başlanması planlanmakta oluptadır. Projede kullanılan makineler aşağıdaki tabloda yer almaktadır. 16
Tablo 1.6. İnşaat Süresince Kullanılan Makine ve Ekipman Sayısı ve Ses Gücü Düzeyleri (Lw) (db/1pw) Makine/Ekipman Adet Ses Gücü Seviyeleri Dozer 1 104 Ekskavatör 1 106 Yükleyici 1 106 Kamyon 2 104 Arazöz 1 104 Emniyetli bir yaklaşımla, inşaat sahasında tüm iş makinelerinin aynı anda ve birlikte çalışacağı göz önüne alınarak hesaplamalar yapılmıştır. Toplam ses gücü düzeyi (db): L w = 10 Log Σ (4x10 104/10 +2x10 106/10 ) =112,55 db Kullanılan ekipmanlara bağlı olarak şantiye faaliyetinde ortaya çıkan darbe gürültüsü LCmax 100 dbc yi aşamaz. Ancak inşaat aşamasında tüm iş makineleri aynı anda çalışmayacağından hesaplanan gürültü düzeyi daha da düşecektir. İnşaat süresince çalışacak iş makinelerinden çevreye yayılabilecek gürültü seviyesi; L pt L w Q 10 log 4 r 2 Lw= makinelerin dba değeri Q= Arazinin düz ve engebeli olması durumuna göre seçilen indirgeme faktörü, hesaplamalarda 1 alınarak yapılmıştır. r = mesafe m Kaynak: Dç. Dr. Nevzat Özgüven, Endüstriyel Gürültü Kontrol, Makine Mühendisleri Odası Yayını Atmosferik Yutum; atmosferik yutum hesabı yapılırken ilk 100 m de değerlerin çok düşük olması nedeniyle yutum değeri 0 alınır. Bu çalışmada, emniyetli bir yaklaşımla, tüm mesafeler için 0 alınmıştır. 17
(A atm = 7,4x 10-8 x(f 2 x r / Q) formülü ile hesaplanarak buradan r mesafedeki gerçek ses basınç seviyesi Lpg hesaplanır.) F= gürültü kaynağı frekansı= 2500 devir/dak r = mesafe Q= bağıl nem %70 İnşa faaliyetinde oluşacak gürültü düzeyi için TS 9798 1.1.3 numaralı bölümde yer alan formül kullanılmıştır. L eq 1 10 log n n i 1 10 Li 10 İnşaat süresince oluşacak gürültünün mesafeye göre dağılımı aşağıdaki tabloda ve grafikte verilmiştir. 18
Tablo 1.7. İnşaat Aşamasındaki Gürültünün Mesafelere Göre Dağılımı Mesafe (m) Eşdeğer Gürültü Seviyesi (dba) 10 84,6 50 70,6 53,5 70 100 64,6 150 61,1 200 58,6 250 56,6 300 55,0 400 52,5 500 50,6 600 49,0 700 47,7 800 46,5 900 45,5 1000 44,6 Mesafelere Göre Gürültü Dağılım Grafiği 90 80 Gürültü Değerleri (dba) 70 60 50 40 30 20 10 0 0 200 400 600 800 1000 1200 Mesafe (m) Şekil 1.5 Ses Basınç Düzeyi- Mesafe Dağılımı (0-1000 m) 19
Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Ek VII de Tablo 5 de Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri, bina (yapım, yıkım ve onarım) için Lgündüz (70dBA) verilmiştir. İnşaat aşaması süresince iş makinalarından kaynaklan gürültünün etki alanı yukarıdaki hesaplar sonucunda 53,5 m de yönetmelikteki sınırlar içinde kalmaktadır. İnşaat aşamasında kullanılacak makinelerin hepsi aynı anda çalıştırılmayacağından ve bu makinaların çalışması geçici olduğundan olası gürültü etkisinin daha düşük olacağı düşünülmektedir. İnşaat faaliyeti süresince 04.06.2010 RG tarih ve 27601 RG sayılı Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nin 23. maddesinin (b) bendi gereğince, proje alanının konut bölgesi yakın çevresinde olmasından dolayı şantiye çalışmaları akşam ve gece zaman dilimlerinde yapılmayacaktır. İnşaat işlemleri süresince 4.12.1973 tarihli (R.G. No: 14 765, R.G. Tarih: 11.1.1974) İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü hükümlerine uyulacaktır. İşletme Aşaması: Tesis işletmeye geçtikten sonra 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği uyarınca gürültü ölçümleri yaptırılacaktır. Ayrıca 26.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 24.02.2010 ve 25.04.2010 tarihlerinde değişiklik yapılarak yürürlüğe giren Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin Ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik hükümleri uyarınca Çevre İzninin Gürültü ile ilgili hükümlerine tabii olması durumunda ÇED sürecini takiben Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yeterliği kabul edilebilir akredite bir laboratuara çevresel gürültü ölçümleri yaptırılacak ve Çevre İzni müracaatı yapılacaktır. Bununla birlikte faaliyetin her aşamasında 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. 20
Projenin inşaat aşamasında arazinin hazırlanmasından ünitelerin faaliyete geçme aşamasına kadar, kullanılacak olan iş makineleri ve ekipmanlardan kaynaklanacak gürültü oluşumu söz konusu olacaktır. İnşaat çalışmaları süresince oluşacak gürültü miktarını minimumda tutmak amacıyla makineler devamlı bakımlı tutulacak ve personel için İş Kanunu nda belirlenen hükümler doğrultusunda her türlü önlem alınacaktır. Bununla birlikte oluşacak gürültü miktarını minimumda tutmak ve çalışacak personelin gürültüden etkilenmemesi için, makineler devamlı bakımlı tutulacak ve personel için İş Kanununda belirlenen hükümler doğrultusunda her türlü önlem alınacaktır. Faaliyet süresince 27.04.2011 tarih ve 27917 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ve 29.04.2009 tarih ve 27061 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren (Değişiklik: 25.04.2010 tarihli ve 27562 sayılı R.G.), Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik te belirtilen tüm yükümlülüklere uyulacaktır. 21
1.4. Proje Tasarım Esasları Sistemin Avantaj Ve Dezavantajları Tekstil Atıksuyu ağırlıklı Endüstriyel atıksuların arıtılmasında kullanılan sistemler fiziksel arıtma + biyolojik arıtma + kimyasal arıtma + çamur susuzlaştırma sistemleridir. Fiziksel arıtma olarak kullanılacak sistemler ızgaralardır. Izgara olarak giriş pompa istasyonu öncesinde mekanik kaba ızgara ve giriş pompa istasyonu sonrasında mekanik ince ızgara kullanılacaktır. Kaba ızgara atıkları zemin kotunda bulunan konteynere konveyör ile aktarılırken, ince ızgara atıkları ise konveyör ile önce ızgara presine iletilecek ve yine zemin kotunda konulan konteynere bant konveyör ile aktarılacaktır. Fiziksel Arıtma sonrası atıksuyun debi ve kirlilik olarak dengelenebilmesi amacı ile iki gözlü bir dengeleme tankı planlanmıştır. Dengeleme sonrasında atıksu, dengeleme terfi istasyonu ile biyolojik arıtma dağıtım yapısına aktarılacaktır. Her ne kadar atıksuyun dengeleme sonrasında ph ayarlama ihtiyacı olmayacağı düşünülmüş ise de, dengeleme terfi istasyonu çıkışına atıksuyun nötralizasyon ihtiyacı olasılığına karşı asit dozlama imkanı da ilave edilmiştir. Biyolojik arıtma olarak aktif çamur sistemi ve damlatmalı filtreler kullanılabilir. Günümüzde kullanılan sistem ise aktif çamur sistemidir. Bu sistemlerin karşılaştırılması aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 1.8. Biyolojik Aritma Sistemleri PARAMETRE AKTİF ÇAMUR SİSTEMİ DAMLATMALI FİLTRE Alan ihtiyacı Az Çok Enerji ihtiyacı Çok Çok az Verimlilik %95-98 %60-80 İşletme Değişken yüklere karşı toleranslı İşletilmesi değişken yüklere karşı oldukça hassas Sıcak bölgelerde koku ve sivrisinek problemi, soğuk mevsimlerde ise buzlanma problemi Eleman ihtiyacı Var Var 22
Biyolojik arıtma sistemi, biyolojik fosfor ve azot giderimini de yapabilecek şekilde A 2 O prosesi olarak tasarlanmıştır. Birinci kademe havalandırma havuzu Çerkezköy OSB de olduğu gibi 4 tanktan oluşacak şekilde tasarlanmış olup, sistem proses ve işletme açısından oldukça esnektir. İkinci kademe için ise yer sıkışıklığı sebebi ile 2 tanklı bir havalandırma havuzu tasarlanmıştır. Birinci kademe için 2 adet, 2. Kademe için 1 adet biyolojik çökeltme tankı tasarlanmış olup, geri-devir çamuru biyolojik arıtma girişindeki dağıtım yapısına transfer edilecektir. Fazla çamur ise çamur depolama/yoğunlaştırma tankına aktarılacaktır. Deşarj edilecek arıtılmış suyun kalitesinin artırılması amacı ile kullanılacak olan Kimyasal arıtma için dağıtım yapısı sonrası hızlı karıştırma, (koagülasyon) + yavaş karıştırma (flokülasyon) + kimyasal çöktürme sistemleri kullanılmıştır. Hızlı karıştırmaya renk giderimi de sağlayabilen kimyasallar, yavaş karıştırmaya ise polielektrolit dozlaması yapılacaktır. Çökelen çamur ise pompalar ile alınarak çamur depolama tankına aktarılacaktır. Çamur susuzlaştırma için kullanılabilecek sistemler; Yoğunlaştırma, stabilizasyon, kurutma ve mekanik susuzlaştırma ekipmanları. Seçilen sistemler; Çamur depolama ve yoğunlaştırma ve mekanik susuzlaştırma sistemidir. Asıl olarak çamur deposu olarak kullanılacak olan tanktaki dalgıç karıştırıcının ve jet aeratörün durması ve belirli süre çamurun çökelmeye bırakılması sonrası, üstte kalan suyun otomatik olarak tahliye edilmesini sağlayan bir motorlu vana ile depolama tankında aynı zamanda kısmi çamur yoğunlaştırma da sağlanacaktır. Yoğunlaştırma işlemi için yerçekimi kullanılacaktır. Bu sistemin seçilmesinin nedeni diğer sistemlere göre daha ekonomik olması ve çamur susuzlaştırma sisteminin aslında yoğunlaştırmaya gerek duymadan da çalışabilmesidir. Mekanik susuzlaştırma ekipmanı olarak beltpres, santrifüj ve filtrepres kullanılabilir. Daha az yer kaplaması ve elde edilen çamur keki kuruluğunun daha yüksek olması sebebi ile çamur susuzlaştırma için santrifüj dekantör seçilmiştir. Atıksu Arıtma Prosesinin Tanımı Fiziksel Arıtım Cazibe ile gelen endüstriyel nitelikteki atıksular, giriş terfi pompaları öncesinde, kaba malzemelerin tutulması, daha sonraki ekipmanların (giriş atıksu pompaları ve ızgaralar, 23
sıyırıcılar ve diğer pompalar) korunması amacıyla, ızgara açıklığı 20 mm olan, Mekanik Temizlemeli Kaba Izgaralardan geçirilir. Izgara üzerinden taranan kaba malzemeler bant konveyörler vasıtası ile konteynere aktarılacak ve diğer atıklarla birlikte tesisten uzaklaştırılacaktır. Giriş Kollektör akar kotu 76,80 m de olup, bu istasyondan alınacak kaba ızgara atıkları doğrudan zemin seviyesine çıkarılacaktır. Bir bant konveyör ile konteynere aktarılacak olan atıklar diğer katı atıklar ile birlikte tesisten uzaklaştırılacaktır. Her bir ızgara kanalında ızgara öncesinde ve sonrasında motorlu kapaklar bulunacak, gerektiğinde atıksu girişi diğer kanallara yönlendirilebilecek, ya da mekanik ızgaraların olduğu bölüm bakım için izole edilebilecektir. Maksimum giriş debisine göre tasarlanan kaba ızgaralar ana terfi merkezi ile müşterek düşünüldüğünden tüm kademelerin inşaat işleri yapılacak olup, tüm kademeler için gerekli olan kaba ızgara ve motorlu kapak mekanik aksamları yerleştirilecektir. İlk kademe aşamasında tek ızgara yeterli olmasına karşın, sonraki kademelerde ızgara montajının zorlukları düşünülerek bu karar alınmış olup, inşaat aşamasında idarenin tercihine göre bu ızgaraların biri ikinci kademede de yerleştirilebilir. Kaba Izgara sonraı, Giriş Terfi Pompa İstasyonundaki dalgıç pompalar ile atıksu, zemin üzerindeki bir sonraki ünite olan ince ızgara ünitesine aktarılacaktır. Atıksularda bulunan katı maddeler çeşitli ızgara tipleri kullanılmak suretiyle iyi bir şekilde kontrol edilebilirler. Kullanılacak ince ızgara donanımının tipi, malzemenin büyüklüğü, konsantrasyonu, sonraki arıtma prosesleri, müsaade edilen askıda katı madde konsantrasyonu ve biraz da işletme ve bakım masraflarına bağlı olarak değişir. İnce ızgara olarak mekanik ince ızgara kullanılacaktır. İnce Izgaraların aralığı, biyolojik arıtma ve çamur susuzlaştırma ünitelerinin daha verimli çalışması ve için 6,0 mm. olarak seçilmiştir. Maksimum giriş debisine göre tasarlanan ince Izgara yapısı da atık konveyörü ve Izgara Presi ile teçhiz edilecektir. Preslenmiş ızgara atıkları zemin seviyesine yerleştirilen ve ızgara ünitesinin yanında duran konteynerin içine atılacaktır. Atıksu, her bir ince ızgaranın önünde motorlu sürgülü kapakların yer aldığı kanallara ayrılmaktadır. Izgaralarda tutulan atıklar, Bant Konveyörler ile ızgara atık preslerine ve oradan da ızgara atıkları konteynerlerine aktarılacaktır. 24
Kum ve yağ giderim ünitesinin ana amacı organik maddelerden daha büyük çökelme hızına sahip veya daha yüksek özgül ağırlığı olan kum, çakıl, cüruf veya diğer ağır maddeleri gidermektir. Izgara kanalı sonrasında, atıksu içeriğindeki kum ve yağın giderilmesi amacıyla, üzerinde kum pompası bulunan sıyırıcı köprüsü ile dikdörtgen betonarme havuz olarak tasarlanan Kum ve Yağ Tutucu Ünitesinin hemen yanında 1 adet Kum Ayırıcı ekipmanı teçhiz edilecektir. Her iki kademede de aynı kum ayırıcı ekipmanı kullanılacaktır. Her kademenin atıksu pik debisine göre hesaplanan, paralel çift gözlü, dikdörtgen kesitli kum tutucu üniteleri teşkil edilecektir. Her bir çift gözlü ünite; iki adet paralel kum tutucu ve iki adet paralel yağ giderme havuzundan oluşmaktadır. Kum ve Yağ Tutucu ünitesi betonarme olarak inşaa edilecektir ve herbir tank girişte birbirinden motorlu kapaklar vasıtasıyla ayrılabilir olacaktır. Bir gözün devre dışı kalması durumunda diğer ünite işletmede devam edecek şekilde ekipmanlar teçhiz edilmiştir. Tankın uygun şekilde boyutlandırılması ile atıksu, kontrol edilebilen belirli bir hızda (pik debide < 0,2 m/s) tanka giriş yapmaktadır. Atıksu tank uzunluğu boyunca doğrusal akış göstermekte ve girişe paralel olarak çıkmaktadır. Tankın tabanında bulunan kum toplama kanalı içinde biriken kum, kum pompası ile önce ünitenin yan tarafındaki kum kanalına, oradan da kum ayırıcıya iletilmektedir. Kum Tutucu, eğimli yan duvarları ile mineral yapıdaki ağır inorganik maddelerin (kum) en yüksek verim ile ayrılabilmesi için en ideal ortamı sağlarken, daha büyük ve hafif katı maddelerin atıksu akımı içinde kalmasını sağlamaktadır. Yağ toplama kanalı ise yağ toplama bölümünün çıkış tarafında yer almakta ve bu kanala sıyırılan yağ ve yüzer maddeler bir şut vasıtası ile doğrudan yağ toplama haznesi içine iletilmektedir. Sıyrılan yağın kanal içinden yağ toplama haznesine kadar aktarımı için, köprünün hareketine bağlı olarak açılıp kapanan mekanik bir vanadan kanala giren su kullanılacaktır. İki kum tutucu ünite için ortak bir köprü kullanılacak, köprüye asılı bulunan kum pompaları, çöken malzemeyi emerek kum kanalına ve burgulu tip kum ayırıcıya ileteceklerdir. Her bir kum tutucu için bir adet, 20 m³/h kum pompası kullanılacak, ayrıca bir adet depo yedeği temin edilecektir. Aynı köprüye monteli yağ sıyırma kolları da yüzeyden sıyırdığı yağlı suları, ünitenin çıkış tarafına yakın olan yağ toplama kanalına aktaracaklardır. Yağ Toplama kanalı ile toplanan yağlı sular, yağ toplama haznesine iletilmeden önce bir burgulu elekten 25
geçirilerek içerdiği yüzer maddeler ayrılacak ve burgulu eleğin sıkıştırma bölümünde preslenerek bir konteynere alınacak ve ızgara atıkları ile birlikte uzaklaştırılacaktır. İçerdiği yüzer maddeler bir elek-pres ile ayrıldıktan sonra yağ toplama haznesine geçen yağlı sular burada gravite ile konsantre hale getirilecek, süzüntü suları tesisin başına dönerken, konsantre hale gelen gelen yağlı sular vidanjör ile çekilerek tesisten uzaklaştırılacaktır. Hava ihtiyacı, Kum Tutucu Hava Körüğü Binası nda yer alan hava körükleri ile sağlanmaktadır. Tank içinde hava dağıtım difüzör sistemi kurulmuştur. Hava dağıtım borusu orta perde boyunca uzanmaktadır. Havanın yarattığı eksantrik akımla kum yıkanarak tabanda çökelmektedir. Hareketli köprü ve ona bağlı kum pompası otomatik olarak çalışacaktır. Ön-arıtma üniteleri atıksu ile gelen kaba parçaların (ızgara atıkları ve 0,2 mm den büyük kum ve çakıl) tutulması amacı ile yapılmakta olup, (AKM) askıda katı madde tutma özellikleri yoktur. Askıda katı madde, su ile birlikte sonraki ünitelere transfer olmaktadır. Literatürde de ön-arıtmada AKM ya da organik madde giderim verimleri alınmamakta olduğundan, tesisin ön-arıtma bölümünde ana kirlilik parametreleri için bir giderim verimi göz önüne alınmamıştır. Dengeleme Tanki Ve Dengeleme Terfi İstasyonu İnce Izgaradan geçirildikten sonra atıksu, dengeleme tankına alınır. Dengeleme tankında atıksular debi ve kirlilik yönünden dengelenecektir. Çökelmenin önlenmesi için dalgıç karıştırıcılar teşkil edilecektir. İki gözlü olacak dengeleme tankının her bölümünün giriş ve çıkışında yer alacak motorlu kapaklar ile, tankın bakım ihtiyacı için bir bölümün devre dışı bırakılması mümkün olabilecektir. Dengeleme tankından sonra atıksu dengeleme terfi pompaları ile biyolojik arıtmaya verilir. Biyolojik Aritma Biyolojik Arıtma üniteleri olarak dağıtım yapıları, biyolojik fosfor giderim üniteleri, biyolojik azot ve karbon giderim üniteleri (havalandırma havuzları), hava körüğü binası, biyolojik çöktürme üniteleri, aktif çamur geri-devir pompa istasyonu, ve köpük toplama hazneleri bulunmaktadır. 26
Biyolojik arıtma havuzlarının boyutlandırması ATV-131 e uygun olarak yapılmış olup, havuzların boyutlandırılmasında Tesisteki çamur süzüntü sularından geri dönüş debi ve kirlilik yükleri de göz önüne alınmıştır. Biyolojik Arıtma Dağıtım Yapısında Motorlu kapaklar kullanılacak, gelecek kademede yapılması planlanan Anaerobik Tanka geçiş için şimdiden kör flanşlı bir boru bağlantısı bırakılacaktır. Dağıtım yapısının kullanılmayan savaklarının yerine ilk kademelerde geçici plaka ile kapatılacaktır. İlk kademe kapasitesi 25.000 m3/gün, ikinci kademe ilave kapasitesi 12,500 m3/gün olduğundan ve her iki aşamadaki tesislere dağıtım yapısı-1 den birer boru ile çıkılacağından dağıtım yapısı 1 den çıkış boru çapları farklıdır. Ancak, aynı kotta olacak dağıtım yapısı savak boylarının uzunlukları farklı seçilerek debi dağılımının istenen oranda olması sağlanacak, savaktan geçtikten sonraki su kotu daha düşük olduğundan ve çıkış hazneleri ayrı olduğundan, boru çaplarındaki farklılığın eşit dağılıma bir etkisi olmayacaktır. Biyolojik Fosfor Giderme Tankları, oksijensiz ortamda, fosfor gideren bakterilerin (asinobakter) gelişimine uygun ortamın sağlandığı anaerobik havuzlardır. Anaerobik bakteriler atıksu içindeki uçucu organik asitleri (VFA) tüketirken, bünyelerindeki polifosfatı ortofosfat olarak atıksuya bırakırlar. Anaerobik tankın hemen ardından gelen aerobik/anoksik ortamın sağlandığı Havalandırma Havuzları nda da su fazındaki ortofosfatlar tekrar polifosfat olarak bakteri bünyesine geçer ve tesisten atılan fazla çamurla birlikte uzaklaştırılmış olur. Yani biyolojik fosfor giderimi iki aşamadan oluşmaktadır: elektron alıcısız (anaerobik) ortamda fosfor salınımı ve elektron alıcısı varlığında (anoksik ve oksik tanklar) salınan fosforun aşırısının depolanması. Fosfor salınımının gerçekleşmesi için giriş suyundaki kolay ayrışabilir çözünmüş organik karbonun hücre içinde depolanması gerekmektedir; elektron alıcısı bulunduğunda mikro organizma faaliyetlerinin devamı için depo karbonu kullanılacak ve yeniden ATP üretimi için aşırı fosfor depolaması gerçekleşecektir. Biyolojik fosfor giderimi amacıyla, Havalandırma havuzu öncesinde yer alacak betonarme tanklar inşaa edilecektir. Biyolojik Fosfor Giderme Tankı hacmi, kuru hava maksimum debisi ve geri devir debisi için yaklaşık 1 saat bekletme süresi gözönüne alınarak hesaplanmıştır. Her kademe için 2 şer adet seri ya da paralel çalışabilecek anaerobik tank inşa edilecektir. İşletme ihtiyacına göre karar verilecek çalışma yöntemleri için havuzların giriş ve 27
çıkışlarında ve iç bağlantılarında motorlu kapaklar olacaktır. Her havuzun giriş-çıkışındaki ve havuzlar arasındaki kapaklar sayesinde, her bir havuzun ayrı ayrı çalıştırılması veya devre dışı bırakılması mümkündür. Havuz çıkışlarındaki savak tipi çalışacak, aktüatörlü motorlu kapaklar ile havuzdaki su seviyesini ayarlamak mümkün olacaktır. Anaerobik havuzlar içinde, çamurun çökelmesini engellemek amacıyla düşük hızlı, muz tipi Dalgıç Karıştırıcılar kullanılacaktır. Karıştırıcılar havuzlarda ortalama 0,3 m/sn hızı sağlayabilecek kapasitede seçilecektir. Anoksik bölgenin oluşumunu takip etmek amacıyla havuzların içinde birer adet ORP metre yer alacaktır. Havalandırma Havuzları, biyolojik olarak karbon (KOI, BOI) ve azot giderimi esasına göre tasarlanmıştır. Nitrifikasyon/denitrifikasyon methodu ile tam azot ve fosfor giderimi uygulanacaktır. Havalandırma Havuzu tanklarının hacmi nitrifikasyon/denitrifikasyon prosesinin gerektirdiği ölçüde hesaplanmıştır. Ön-Denitrifikasyonlu, Simültane Denitrifikasyonlu, Kademeli Denitrifikasyonlu ve 5 Kademeli (Modifiye) Bardenpho prosesine uygun olarak işletilebilecek havuzların tasarımı buna uygun olarak yapılmış, her proses alternatifine uygun savak-kapak ve geçişler bırakılmış, yarış pisti tipinde, kenarları yuvarlatılmış havuzlar olarak tasarlanmıştır. Anoksik ve oksik bölgelerden oluşan Havalandırma Havuzlarında çamur çökelmesini engellemek için ortalama 0,3 m/s hızın sağlanması amacıyla dalgıç karıştırıcılar kullanılacaktır. Havalandırma Havuzu içinde, aerobik bölgede nitrata çevrilen azotun bir kısmı, İçsel Geri Devir Pompaları yardımı ile anoksik bölgeye döndürülmektedir. Yapılacak olan dört tanklı havalandırma havuzu sistemindeki işletme sırasında seçilecek prosese göre zaman zaman anoksik olan havuzlar da dahil tüm havuzlar paralel olarak anoksik / oksik prosesinde çalışabilecek şekilde gerekli difüzörler ile donatılacaktır. Havalandırma Havuzu nda çamur yaşı, kış dönemi için 25 o C, yaz dönemi için 32 o C, atıksu tasarım sıcaklığı esas alınarak hesaplanmıştır. Nitrifikasyon : Amonyak azotunun ototrof bakteriler tarafından biyolojik oksidasyon ile, ilk olarak nitrite ve ardından nitrata dönüştürülmesidir. 2NH 4 + 3O 2 (nitrosomonas) 2NO 2 + 2H 2 O + 4H + yeni hücre 2NO 2 + O 2 (nitrobakter) 2NO 3 + yeni hücre 28
Denitrifikasyon : Nitrat azotunun fakültatif hetetrof bakteriler tarafından Azot (N 2 ) gazına dönüştürülmesidir. NO 3 + CH 3 OH 3N 2 + 5CO 2 + 7H 2 O + 6OH Havalandırma Havuzu içinde, anoksik hacmin toplam hacme oranı tasarım sıcaklığı için öndenitrifikasyon için % 25 olarak seçilmiştir. Ancak, tüm proses tanklarının paralel çalışabilmesine de imkan tanımak için anoksik tanklara da difüzörler döşenecektir. Havalandırma havuzları 4 gözlüdür ve havuzlar ortada, havuz uzunluğu boyunca yer alan bir ayırma duvarı ile bölünmüştür. Herbir Havalandırma Havuzu içinde, belirli yerlerde temin edilecek orifis ve kapaklar sayesinde, işletme şartlarına göre bakım ve onarım gerektiğinde herbir tankın devre dışı kalması sağlanabilmektedir. Ayrıca, (A2O sisteminde 4. Havuzdan 1. Havuza, 5 kademeli Bardenpho sisteminde 3. Havuzdan 1. havuza) nitrat dönüşü sağlayan iç resirkülasyon pompaları da temin edilecektir. Havalandırma havuzları, biyolojik prosesin yürütülmesi için gerekli oksijen ihtiyacını karşılamak üzere, ince kabarcıklı 9 inçlik membran difüzörler, hava dağıtım boruları ve hava körüklerinden oluşan havalandırma sistemi ile donatılmıştır. Bu difüzörlerden maksimum 5 m 3 /h hava geçirileceği kabul edilerek gerekli difüzör sayısı belirlenmiştir. Birinci ve ikinci kademeler için birer adet havalandırma havuzu inşa edilecek olup, her kademe için ayrı hava körüğü binası teşkil edilecektir. Herbir havalandırma havuzu için ana hava dağıtım borusu hava körüğü istasyonundaki ana kollektöre bağlanmaktadır. Havuzlardaki ortalama su yüksekliği 6,0 m. seçilmiştir. Her Hava körüğü binasında bir adet hava körüğü emniyet için, arıza durumunda kullanılmak üzere yedek olarak bulunacaktır. Turbo tipi hava körüklerinin çalışma şekli ve verdiği hava debisi, kollektör üzerinde yer alan basınç kontrolü ile ve havuzlardaki oksijenmetreler ile otomatik olarak ayarlanacaktır. Bu amaçla her bir havuza hizmet veren ana hava hattı üzerinde birer otomatik vana teşkil edilmiştir. Ayrıca hava körüklerinin de kendi içinde debilerini ayarlayabilme sistemleri olacaktır. Ayrıca, biyolojik arıtma prosesini kontrol etmek amacıyla havuzun belirli bölgelerinde oksijen, ORP (oksidasyon-redüksiyon potansiyeli), Nitrat, ph ve sıcaklık değerleri sürekli olarak ölçülecektir. 29
ATV-131 standardına göre gerekli olan 1.45 değerindeki asgari Emniyet Faktörüne (SF) dikkat edilerek ve tasarım sıcaklıklarında aerobik stabilizasyonun da sağlanabileceği şekilde çamur yaşı hesaplanmış, bunu takiben denitrifikasyon hacmi ile aerobik hacim arasındaki oran (bu değer ATV-DVWK-1 131E uyarınca denitrifikasyon kapasitesinin bir fonksiyonu olarak seçilmiştir) dikkate alınmıştır. Arıtmadaki azot dengesine dayalı olarak inorganik azot, denitrifiye edilmesi gereken nitrat azotu ve denitrifikasyon kapasitesi hesaplanmıştır. Gerekli olan geri devir azotunun debisi ATV-DVWK-1 131E uyarınca inorganik azotun biyolojik arıtmadan çıkan nitrat azotu arasındaki orana dayalı olarak hesaplanmıştır. Çamur üretimi, karbonun bertaraf edilmesi suretiyle üretilen günlük çamur miktarı ile birlikte ilave biyolojik fosfor bertarafı sebebi ile üretilen günlük çamur miktarı da dikkate alınarak hesaplanmıştır. Gerekli fiili oksijen transferi (AOTR) karbon bertaraf etme talebine, nitrifikasyon talebine ve denitrifikasyon yolu ile oksijen geri kazanımına dayalı olarak en kötü şartlar altında karbon ve amonyak pik yükleri anlamında hesaplanmıştır. Biyolojik arıtma için gerekli oksijen suya hava körüğü+difüzör ile verilirken aynı zamanda havuzlarda tam karışımda sağlanır. Havanın daha az gerektiği durumlarda çamurun çökelmesini önlemek için ayrıca dalgıç karıştırıcılar da ilave edilmiştir. Havalandırma havuzlarındaki atıksu/çamur karışımı daha sonra Biyolojik Çökeltme Havuzları na cazibe ile alınmaktadır. Biyolojik Çökeltme Havuzları, merkezi çamur toplama çukuru, çamur ve köpük giderimi için sıyırıcı mekanizmasına sahip dairesel betonarme tanklar olarak ATV-DVWK-131E standardına uygun olarak boyutlandırılmıştır. Birinci kademe için paralel çalışan 2 adet havuz teşkil edilecektir, ikinci kademede ise bir havuz daha ilave edilecektir. Her bir havuz son çökeltme havuzu dağıtım yapısında bulunan kapaklarla ayrılabilmektedir. Aktif çamur/atıksu karışımı her bir havuzun merkezindeki ters sifon ile havuza giriş yapmaktadır. Arıtılmış su çevresel savaklarla toplanmakta ve cazibe ile arıtılmış çıkış suyu kanalına ve devamında da arıtılmış su toplama haznesine geçmektedir. Çökelen çamur, döner köprülü sıyırıcıya bağlı taban sıyırıcıları ile merkezi çamur toplama çukuru içine atılmaktadır. Sıyırıcının tam köprülü sıyırıcı olması gereklidir. Çamur konilerinde toplanan çamur hidrostatik basınç ile Çamur Geri Devir Pompa İstasyonu na doğru akış göstermektedir. Havuz yüzeyinde birikecek köpük ise yüzeyde sıyırıcıya monteli manuel olarak seviyesi ayarlanabilen köpük toplama kanalı mekanizması ile yine sıyırıcıya bağlı köpük haznesine iletilecek ve hazne içindeki pompa ile sonçökeltme tankı dışındaki köpük 30
pompa haznesine iletilecektir. Betonarme Köpük pompa haznesindeki pompalar ise, toplanan köpüklü suları çamur depolama/yoğunlaştırma tankına aktaracaklardır. Biyolojik Çökeltme Tanklarından alınan geri devir çamurunun biyolojik arıtma girişine pompalanması amacıyla geri-devir pompa istasyonu tasarlanmıştır. İki kademe için ortak bir adet Çamur geri devir pompa istasyonu bulunmakta olup, biyolojik çökeltme Havuzları tabanından Geri Devir Pompa İstasyonu na cazibe ile akan aktif çamur, Geri Devir Pompaları ile Dağıtım Yapısı 1 ünitesine pompalanmaktadır. Çökeltmelerden çekilen çamur geri-devir çıkış hattı üzerinde bulunan manyetik debimetre ve motorlu teleskobik vanalar ile, çamur geri-devir miktarı ölçülebilmekte ayarlanabilmektedir. İşletme şartlarına göre belirlenecek orandaki çamurun geri devri sağlanacaktır. Geri Devir Çamur Pompaları kolon tip dalgıç pompalar olarak seçilmiştir. Aktif çamur % 100 oranında geri devrettirilecektir Eğer çıkış parametrelerinin daha da düşürülmesi tercih edilirse, arıtılmış su, çıkış debi ölçüm kanalından önce bir kimyasal arıtma sistemine yönlendirilir. Kimyasal Aritma Kimyasal arıtma sistemi deşarj edilecek arıtılmış suyun kalitesini iyileştirmek amacıyla kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Kimyasal arıtma sistemi : hızlı karıştırma + Yavaş karıştırma ve Kimyasal çöktürme işlemlerinden oluşmaktadır. Kimyasal arıtmanın ilk kademesi olan Hızlı karıştırma havuzunda atıksuya işletme aşamasında ortaya çıkacak ihtiyaca uygun olarak koagülant dozlamaları yapılır. Sistemdeki kimyasal madde depolama tankları ve dozlama pompaları çeşitli kimyasal maddelerin kullanımına uygundur. İşletme sırasındaki ihtiyaca göre polimerik bazlı renk giderim kimyasalları, FeCl 3, Polialüminyumklorür ya da ph ayarlama için kostik (NaOH) kullanılabilir. Karıştırma ve koagülasyon işlemlerinden sonra atıksu flokülasyon işleminin gerçekleştirileceği yavaş karıştırma havuzuna alınır. Flokülasyon işleminde dozlanan flokülant yardımıyla koagülasyon havuzunda oluşan flokların büyütülmesi sağlanır. Bu havuzun içerisinde yavaş karıştırma işlemini gerçekleştirmek amacı ile yavaş karıştırıcı kullanılır. Flokülant olarak ise, anyonik tip polielektrolit dozlaması yapılır. 31