Anahtar Kelimeler: hindi, yemleme yöntemleri, performans, karkas ve kan değerleri

Etlik Hindi Yetiştiriciliğinde Kullanılan Yemleme Yöntemlerinin Performans, Karkas ve Kan Değerleri Üzerine Etkileri Yusuf KONCA 1 Figen KIRKPINAR 2 Selim MERT 2 1 Ege Üniversitesi, Ödemiş Meslek Yüksek Okulu, Ödemiş/Đzmir 2 Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Bornova/Đzmir Özet Hindilerde günümüze kadar yapılan genetik çalışmalar ve ıslah, performansı artırmakla birlikte bazı metabolik ve fizyolojik olumsuzlukları da beraberinde getirmiştir. Buna bağlı olarak hızlı gelişme ve yüksek canlı ağırlık sonucunda özellikle dolaşım ve iskelet sisteminde bazı problemler ortaya çıkmıştır. Sürekli yemleme yöntemlerine alternatif olarak geliştirilen sınırlı yemleme yöntemleri ile bu problemlerin çözümünde katkı sağlanması yanında yemleme maliyetlerinin azaltılması, yemden yararlanmada artış ve karkas yağında azalma sağlanabilmektedir. Sınırlı yemleme programlarından elde edilecek başarı, yöntemin uygulanma şiddeti ve süresi, hayvanın gelişme dönemi, genotipi, cinsiyeti, telafi büyüme döneminin uzunluğu, kullanılan karma yemin yapısı ve yem tüketiminden etkilenmektedir. Đyi bir yemleme programından beklenen sonuç, kesim ağırlığı ve karkas kalitesinde bir azalmaya neden olmamasıdır. Anahtar Kelimeler: hindi, yemleme yöntemleri, performans, karkas ve kan değerleri Effects of Feeding Methods Used in Broiler Turkey Breeding on Performance, Carcass and Blood Parameters Abstract Turkeys are constantly being genetically selected and improved till now for better performance, however some problems occurred related to metabolically and physiological. Thus, owing to fast growing and high live weight some problems revealed as to circulation and skeletal system. Restricted feeding methods were enhanced alternatively preferring to ad libitum feeding, to make contribution aforesaid problems and in the same time decreasing feeding cost, increasing feed efficiency and leaner carcass yield. However, to be obtained success is affected by; the severity and duration of the period of undernutrition, growing period, genotype and sex, period of refeeding, diet nutrient content and level of feed intake during realimentation. A good feeding program, should not negatively affect slaughtering weight and carcass traits. Key words: turkey, feeding methods, performans, carcass and blood parameters 1

Giriş Hindi üretiminde yem giderleri ve hayvanların tükettiği yem miktarı ekonomik yönden büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle, yemleme programları yetiştirme amacı ve koşullarına uygun olarak belirlenmelidir. Bunun için gereksinimleri karşılayacak bir karma yem ile uyumlu bir tüketim düzeyi belirlenmeli ve yem savurganlığı önlenmelidir. Hindilerde 16-24 haftalar arasında olan kesim yaşı uzun bir dönem olduğu için yem tüketimleri oldukça fazladır. Ticari hindilerde 18 haftalık yaşta erkekler 39.19 kg yem tüketimiyle 14.4 kg; dişiler 29.38 kg yem tüketimiyle 10.2 kg canlı ağırlığa, 24 haftalık yaşta erkek hindiler 68.69 kg yem tüketimiyle 19.4 kg canlı ağırlığa ulaşmaktadırlar. Aynı zamanda hindilerin protein ihtiyaçları diğer kanatlı türlerine göre oldukça yüksektir (NRC, 1994). Yem tüketiminin ve rasyonlarının protein içeriğinin yüksek olması nedeniyle maliyetlerin artması, sınırlı yemlemeye ilgiyi artırmaktadır. Hindilerde yem tüketiminin azaltılması ve yemden yararlanmanın artırılabilmesi, besin maddelerince iyi dengelenmiş bir rasyon yanında, besin maddeleri arasındaki sinerjiden, çeşitli yemler ve yemleme teknikleri ile hayvanlardan sağlanabilecek potansiyel avantajlardan yararlanmakla mümkün olabilir. Hindilerin beslenmesinde serbest ve sınırlı yemleme yöntemleri uygulanmaktadır. Sınırlı yemleme yöntemlerindeki en önemli potansiyel, yemden tasarruf sağlanması nedeniyle önemli ekonomik yarar elde edilebilmesi ve hayvanlarda geciken gelişmenin ileriki yaşlarda telafi edilebilmesidir (Taşdöner ve Özkan, 1999). Aynı zamanda hızlı gelişmeye bağlı ayak-bacak kusurları (Ferket ve Sell, 1989a), göğüs ödemi ve yüksek ölüm oranı gibi sorunların da azaltılabilmesi önemlidir (Taşdöner ve Özkan, 1999). Bu derlemede yemleme programlarının hindilerde performans, bacak kusurları, karkas ve kan değerleri üzerindeki etkileri incelenmiştir. Hindi Yetiştiriciliğinde Uygulanan Yemleme Yöntemleri Sürekli yemleme Hindilerin beslenmesinde sürekli (ad-libitum) yemleme yöntemi yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu yöntemde hindilerin önünde her zaman ulaşabilecekleri şekilde yem ve su serbest olarak sunulmaktadır ve başarısı, işletmede her hayvana istediği miktarda yemi tüketme olanağının sağlanmasına bağlıdır. Mekanizasyona olanak sağlaması, işçilik giderlerini azaltması ve uygulamada kolaylık yöntemin avantajlarıdır. Serbest yemleme yönteminde hayvanların yem tüketimlerini, besin maddesi 2

gereksinimleri ve özellikle enerji gereksinimlerine göre düzenledikleri kabul edilmektedir (Ak, 2001). Ancak bu yöntemde, hindilerin gereğinden fazla yem tüketebilmeleri, tüketici tercihlerini olumsuz etkileyen aşırı karın yağı birikimine neden olmakta ve yağlı karkas elde edilmektedir (Kırkpınar ve Mert, 2004). Karma yemin enerji düzeyi arttıkça hayvanlar fiziksel doyuma ulaşabilmek için gereksinimlerinden daha fazla yem tüketmekte, bunun sonucunda yağlanma artmakta ve karkas kalitesi düşmektedir. Diğer bir mahsur da tüketilen yem miktarı arttıkça, sindirilme oranındaki gerilemedir (Ak, 2001). Serbest yemleme yöntemindeki bu sayılan olumsuzlukları önlemek amacıyla hindi üretiminde sınırlı yemleme yöntemleri uygulanmaktadır. Sınırlı yemleme ve telafi büyümesi Ticari hindi üretiminde sınırlı yemleme uygulamaları daha çok vücut ağırlığının belli dönemlerde kontrol altına alınması, sıcak stresinin etkilerinin azaltılması ve semen üretimini geliştirmeye yönelik olarak yapılmaktadır (Hocking, ve ark., 1999). Yine hızlı gelişmeye bağlı yüksek ölüm oranı ve bacak problemlerinin çözümüne ilişkin olarak özellikle erken yaşlarda gelişmenin yavaşlatılması ve daha sonra bu geriliğin telafi edilmesine dayalı sınırlı yemleme ve aydınlatma programları üzerinde durulmaktadır (Taşdöner ve Özkan, 1999). Sınırlı yemleme yöntemleri; yem tüketim miktarını azaltmak ve karma yemin besin maddesi içeriğinin değiştirilmesi temeline dayanmaktadır (Taşdöner, 1999). Sınırlı yemleme yapılmış hindilerde yemden yararlanma iyileşmekte ve aşırı yağlanma önlenmektedir. Ancak hazırlanan yemlerin, vitamin ve mineral gereksinimlerini karşılamasına dikkat edilmesi gerekmektedir (Ak, 2001; Kırkpınar ve Mert, 2004). Telafi büyümesi, yem sınırlama döneminden sonra normale göre daha hızlı bir büyüme dönemi olarak tarif edilmektedir (Mitchell, 2002). Telafi büyümesinde fiziksel sınırlama veya besin maddesi azaltılmış bir yem ile belirli bir süre beslenen hayvanlar bu dönemi takiben serbest yemleme programı ve yeterli besin maddesi düzeyi ile daha iyi bir yemden yararlanma oranı elde ederek serbest yemlenen hayvanların kesim ağırlığına ulaşabilmektedirler. Telafi büyümesindeki başarı; sınırlama süresi, hayvanının büyüme dönemi, genotip, cinsiyet, yeniden yemleme dönemindeki yemin içeriği ve yem tüketim düzeyi ile yemleme süresine göre değişmektedir (Doyle ve Leeson, 1996; Ak, 2001). Telafi büyümesinin iki şekilde gerçekleştiği bildirilmektedir. Vücudun belli bir yaşa uygun bir büyüklükte olması merkezi sinir sisteminin kontrolündedir. Sistem tam olarak 3

büyümenin düzenlenmesinden sorumlu olmamakla birlikte, telafi büyümesi ile ilgili olarak ve fotoperiyota göre büyüme hormonunu salgılanmasını artırmaktadır. Böylece sınırlı yemleme sonrasında vücut yaşa uygun olarak en kısa zamanda yeterli büyümeyi sağlamaya çalışmaktadır. Periferal kontrol olarak adlandırılan ikinci teoriye göre ise ergin vücut büyüklüğünü dokulardaki hücre sayısı veya toplam DNA sayısı kontrol etmektedir. Sınırlı yemleme ile DNA üniteleri sayısında azalma meydana gelmezse ağırlık kayıpları telafi edilebilmekte, aksi durumda belirli yaşta belirli ağırlıkta olmaya yönelik hafıza bozulmakta ve telafi büyümesi gerçekleşememektedir (Zubair, 1994). Telafi büyümesi ile ilgili yapılan önceki çalışmalarda sınırlı besleme döneminde kaybedilen canlı ağırlığın yeniden normal yemleme dönemine geçildiğinde kazanıldığı bildirilirken, son çalışmalarda canlı ağırlık (CA) kayıplarının kesim yaşında telafi edilemediği ve kesim yaşının daha ileriki haftalara ertelendiği belirtilmiştir (Mitchell, 2002). Genetik değişim sonucu, 1980 lerde erkek hindilerde 18 haftalık yaşta 12 kg olan CA değerinin bugün 18 kg a ulaşması en önemli nedenler arasında gösterilmektedir (Lemme ve ark., 2004). Gelişmenin geciktirilmesi ile yemden yararlanmada meydana gelen iyileşme, CA taki gerilemeyle birlikte gelişme için harcanan enerjinin azalması ve daha içbükey bir gelişme eğrisinin oluşmasıyla açıklanmaktadır. Bu durumda yaşama payı enerji ihtiyacı azalmakta ve yemden yararlanma iyileşmektedir (Palvnik ve Hurwitz, 1994). Mitchell (2002) yaptığı bir derlemede 1970 lerde yapılan çalışmalara atfen, önceki hatlarla erken dönemde yapılan sınırlamalarda ağırlık kayıplarının telafi edildiğini fakat yakın zamanlarda yapılan çalışmalarda yeterli ağırlık telafisinin gerçekleşmediğini; hindilerin son 20 yılda genetik potansiyellerinin önemli ölçüde değiştiğini ve 4. haftada yapılan sınırlı yemlemede kaybedilen her 1 g CA ın kesim ağırlığında 4 g azalma ile sonuçlandığını bildirmiştir. Sınırlı yemleme çalışmalarından elde edilen sonuçlar cinsiyetlere göre de farklılık göstermekte, dişilerde sınırlama sonrası CA daha düşük olmaktadır (Salmon 1984; Konca ve ark., 2004a; Tùmová ve ark., 2002). Bunun muhtemel sebepleri arasında dişilerin erkeklere göre sınırlama sonrasında daha az yem tüketiyor olmaları gösterilmektedir (Tùmová ve ark., 2002). Nitekim dişilerin yem sınırlamasını takiben ilk 10 hafta boyunca yem tüketimlerinin daha düşük olduğunu ve bu nedenle erkeklere göre daha uzun bir telafi zamanı gerektiğini bildirmiştir (Plavnik ve Hurwitz, 1991). Farklı hindi hatlarının gelişmeleri ve besin maddelerinin sınırlanmasına tepkileri farklı 4

olup, küçük hatlar büyük hatlara göre gelişme geriliğini daha çabuk telafi edebilmektedirler (Auckland, 1972). Plavnik ve Hurwitz (1994), yaptıkları bir dizi çalışmada 7 ila 31 günlük yaş aralıklarında farklı sınırlama yaşı, yöntemleri ve sürelerini incelemişler ve en iyi sonuçları 7-17 günler arasında, % 81 sınırlama düzeyinde elde etmişlerdir. Sınırlama süresi ileri yaşlara kadar uzatıldığında ise canlı ağırlık, yemden yararlanma ve göğüs eti veriminde azalmalar saptanmıştır. Bu nedenle sınırlamaların erken yaşlarda yapılması önerilmektedir. Hindi rasyonlarında protein ve amino asitlerce sınırlı beslemenin etkileri Hindilerin protein ihtiyaçları diğer türlerle karşılaştırıldığında oldukça yüksektir. Protein yemleri pahalı olduğundan ekonomik öneme sahiptir. Hindiler yemle tükettikleri proteinin % 54-55 inden yararlanmakta ve ihtiyaçtan daha yüksek proteinle beslemede maliyet ve çevre kirliliği bakımından problemler oluşmaktadır (Lemme ve ark., 2004). Hindilerde protein düzeyi, sınırlama süresi, hayvanın yaşı ve ırkı elde edilecek performans üzerine etkili olmaktadır. Bu nedenle hafif protein sınırlamaları tavsiye edilmektedir (Clarke ve ark., 1993; Kidd ve ark., 1997). Protein sınırlamaları ile proteinden yararlanma artmakta, birim artışa karşılık daha az protein tüketilmekte, (Ferket ve Sell, 1989a; Plavnik ve Hurwitz, 1991, 1994; Sell ve ark., 1994; Noble ve ark., 1996) ve yemden yararlanmada % 3-12 düzeyinde iyileşmeler sağlanabilmektedir (Plavnik ve Hurwitz, 1994). Protein ve amino asit sınırlaması bazı çalışmalarda canlı ağırlıkta gerilemeye neden olmuştur (Auckland, 1972; Potter ve Shelton, 1979; Kidd ve ark., 1997; Waibel ve ark., 2000). Konca ve ark. (2004a), 0-16 haftalık dönemde NRC (1994) ün tavsiyelerine göre % 10 ve % 20 daha düşük; % 10 daha yüksek protein ve lizin içeren yemle beslenen erkek bronz hindilerin kesim ağırlığını % 20, dişilerin ise hem % 10 ve hem de % 20 sınırlama düzeyinde daha düşük bulmuşlardır. Hindilerde en hızlı büyüme 14 haftalık yaşta, göğüs etindeki en önemli artış ise 18 hafta civarında gerçekleşmektedir. Bu durum hindilerde sadece büyümenin başlangıç döneminde değil, daha sonraki dönemlerde de protein ve amino asit gereksinimlerinin dikkate alınması gerektiğini göstermektedir (Lemme ve ark., 2004, 2006). Bu nedenle sınırlı yemleme yönteminin, şiddetinin ve süresinin iyi seçilmesi gerekmektedir. Nitekim, son çalışmalarda % 10 dan daha fazla protein sınırlamasının kesim yaşında telafi edilemediği ve karkas veriminde azalmaya neden olduğu vurgulanmaktadır (Taşdöner ve Özkan, 1999; Lemme ve ark., 2004). Protein yanında amino asit dengesi 5

de önemli olup, esansiyel amino asitlerle dengelenmiş % 10 daha düşük protein içerikli yemle beslenen hindilerde performans önemli düzeyde etkilenmemekte, aksi durumda performansta düşme meydana gelmektedir (Lemme ve ark., 2004). Ayrıca, düşük proteinli karma yemlerde amino asitler arasındaki dengesizlikler, yem tüketiminin azalmasına ve yağ depolamasının gerilemesine neden olmaktadır (Ak, 2001). Hindi rasyonlarında enerjice sınırlı beslemenin etkileri Yem tüketiminin miktar olarak sınırlanması enerji, protein ve diğer besin maddelerinin alımını azaltmaktadır. Tùmová ve ark. (2002) 8-21 günler arasında günde 20 g ve 8-17. günler arasında 15 g yem sınırlaması yapılan hindilerde 12. haftada dişilerde canlı ağırlık kaybının telafi edilemediğini, yem tüketimi daha düşük olmakla birlikte yemden yararlanmanın etkilenmediğini, 20. haftada erkek hindilerin serbest yemleme grubundan daha yüksek canlı ağırlık ve yem tüketimi ile daha iyi yemden yararlandığını saptamışlardır. Çetin ve ark. (2001) ise 12-20 hafta arasında en çok %14 düzeyinde sınırlama yapılmasını önermektedirler. Plavnik ve Hurwitz (1991), 7 günlük yaştaki erkek hindiler 10, dişiler 7 gün süreyle sınırlı yemlendiğinde sırasıyla 147 ve 112. günlük yaşta serbest yemlenenlerden daha iyi canlı ağırlık ve yemden yararlanma saptamışlardır. Sell ve ark. (1985), kontrol grubunun % 88, 97 ve 107 si kadar protein ve % 95, 100 ve 105 i kadar metabolik enerji ile beslenen hindilerde, metabolik enerji arttıkça birim canlı ağırlık için tüketilen proteinin azaldığını fakat gerekli metabolik enerji miktarının değişmediğini, düşük protein ve metabolik enerji düzeylerinin canlı ağırlık ve yem dönüşüm etkinliğinde azalmaya neden olduğunu saptamışlardır. Taşdöner (1999), etlik hindilerde 9-18 gün aralığında kontrol grubu yem tüketiminin % 70-80 i kadar yem sınırlamasının 136. canlı ağırlığını etkilemediğini, yem tüketimini azalttığını ve yemden yararlanmayı iyileştirdiğini bildirmiştir. Veldkamp ve ark. (2005), farklı enerji düzeyindeki rasyonlarla beslenen gruplarda metabolik enerji arttıkça yem tüketiminin düştüğünü fakat canlı ağırlığın etkilenmediğini saptamışlardır. Günde 4 kez 2 şer saat aralıklarla toplam 8 saat sınırlı yemleme (10-108. günler arasında) uygulanan hindilerde, tüm dönem dikkate alındığında performans kriterleri bakımından farklılıklar önemli bulunmamıştır (Konca ve ark., 2004b). Enerji tüketiminin sınırlanmasına yönelik çalışmalar değerlendirildiğinde genel olarak canlı ağırlık kayıplarının daha kolay telafi edildiği görülmektedir (Plavnik ve Hurwitz, 1988a; Palvnik ve Hurwitz, 1991; Noy and Sklan, 2004). 6

Sınırlı yemlemenin hindilerde kan değerleri üzerine etkileri Lökosit hücrelerindeki değişiklikler kanatlılarda stres ölçümünde güvenilir bir parametre olarak kabul edilmekte ve heterofil/lenfosit (H/L) oranındaki artış stres yoğunluğunun arttığını göstermektedir (Gross ve Siegel, 1983). Hindilerde sınırlı beslemenin kan değerleri etkisi üzerine yapılmış az sayıda çalışma bulunmaktadır. Maxwell ve ark. (1992), % 60 ila 80 oranında sınırlı yemlemenin H/L oranında artış meydana getirdiğini fakat ezonofil, bazofil ve monosit oranlarında bir değişim olmadığını bildirmişlerdir. Konca ve ark. (2004b) tarafından aralıklı yemlemenin, çalışma başlangıcında bazofil ve H/L oranlarında bir artışa neden olduğu, fakat bu artışın daha sonraki dönemde kaybolduğu; aralıklı yemlemenin başlangıçta şiddetli daha sonra ılımlı düzeyde bir stres oluşturduğu bildirilmiş ve ilerleyen yaşlarda bu etkilerin kaybolması hayvanların strese alışmaları şeklinde yorumlanmıştır Hocking ve ark. (1999), sınırlı yemlemenin H/L ve bazofil oranlarında değişikliğe neden olmadığını, plazma kortikosteron ve alkalen fosfataz enzimi (ALP) seviyesinin arttığını, aspartat transaminaz (AST), laktat dehidrogenez (LDH) ve kreatinkinaz enzimlerinin ise azaldığını saptamışlardır. Çetin ve ark. (2001), 12-20 haftalık dönemde %21 sınırlı düzeyde beslemenin serum glukoz, toplam kolesterol, trigliserid, albümin, globülin ve toplam protein düzeylerini diğer gruplara (sürekli ve % 7, 14 sınırlı) göre önemli derecede artırdığını, serum sodyum, potasyum, klor ve inorganik fosfor düzeylerinde ise farklılık olmadığını bildirmişlerdir. Proudman ve Opel (1981) sınırlı yemleme döneminde plazma büyüme hormonu ve thyrotrophin hormonu (TRH) seviyesinin arttığını saptamışlardır. Sınırlı yemlemenin karkas verimi, iskelet gelişimi ve ölüm oranına etkisi Sınırlı yemleme sonrası telafi büyümesinin karkas özellikleri üzerine etkileri farklılık göstermektedir. Çeşitli sınırlama yöntemlerinin kesim yaşında saptanan karkas ve parça oranlarını olumsuz etkilemediğini (Oju ve ark. 1988; Plavnik ve Hurwitz, 1988b; Taşdöner, 1999) bildiren çalışmalar yanında, protein ve amino asit sınırlamasının göğüs oranlarında azalma meydana getirdiğini bildiren çalışmalar da bulunmaktadır (Hester ve ark. 1990; Waldroup ve ark., 1993, 1998; Kidd ve ark., 1998; Stangeland ve ark., 1999). Sınırlı yemlemenin göğüs eti verimine etkisi sınırlama şiddetiyle artış göstermekte, daha hafif sınırlamalarda kayıplar telafi edilebilmektedir (Ferket ve Sell, 1989b). Bazı durumlarda telafi büyümesinde göğüs eti oranının arttığı da bildirilmiştir (Plalvnik ve 7

Hurwitz, 1988b). Plavnik ve Hurwitz (1991) erken dönemde sınırlamanın karkas yağ oranına etkisinin önemli olmadığını; Lehmann ve ark. (1996) ise lisin sınırlamasının karkas yağını artırdığını ve göğüs eti protein oranını azalttığını bildirmişlerdir. Başka bir çalışmada, yemde protein oranı azaldıkça karkastaki yağ oranının arttığı ifade edilmiştir (Ferket ve Sell, 1989b). Veldkamp ve ark. (2005), NRC (1994) ün tavsiyesinin % 90 ı kadar metabolik enerji içeren rasyonla beslenen grupta soğuk karkas ve göğüs oranının arttığını bildirmişlerdir. Sınırlama döneminde hindilerde oral aktivite artmakta, oturma davranışı azalma göstermekte, çevredeki materyallerin gagalandığı gözlenmektedir (Hocking ve ark., 1999). Büyüme döneminde sınırlı besleme iskelet sağlığında iyileşmeler meydana getirmektedir (Ferket ve Sell, 1989a; Taşdöner, 1999). Turner ve Lilburn (1992), 0-8 haftalar arasında düşük protein ve lisinle beslenen erkek hindilerde tibia ve femur genişliğinin düşük olduğunu ancak deneme sonu femur ve tibia uzunluğu ile kemik külünün etkilenmediğini; Konca ve ark. (2004b) ise aralıklı yemlenen hindilerde tarsometatarsus gelişimi ve yürüyüş kusurlarının kontrol grubu ile farklılık göstermediğini saptamışlardır. Diğer yandan Noble ve ark. (1996), % 80, 100 ve % 120 düzeyinde yem protein içeriğinin bacak problemlerine etkisinin tam olarak ortaya konulamadığını bildirmişlerdir. Plavnik ve Hurwitz (1994), yaptıkları önceki bir çalışmalarına atfen erken dönem sınırlamada canlı ağırlığın geç telafi edilmesinin aksine normal kemik boy ve uzunluğuna 10. haftalık yaşta ulaşılabildiğini bildirmektedirler. Büyüme döneminde sınırlı besleme ölüm oranını azaltmakta (Tùmová ve ark., 2002) ve iskelet sağlığını iyileştirmektedir (Ferket ve Sell. 1989a). Diğer yandan Potter ve Shelton (1979), Salmon, (1984) ve Taşdöner (1999), sınırlı beslemenin ölüm oranını etkilemediğini saptamıştır. Sonuç ve Öneriler Hindilerde serbest yemlemeye alternatif olarak uygulanan başlatma ve büyütme dönemlerindeki sınırlı yemlemenin yemden yararlanma üzerindeki etkilerinde kesinlik bulunmakla birlikte diğer performans, karkas ve kemik özelliklerine yönelik farklı sonuçlar elde edilmiştir. Sınırlı yemlemenin kan değerleri üzerinde de kısmen etkili olduğu gözlenmiştir. Çalışmalarda, yeni hatların yem sınırlamalarına daha hassas oldukları, gerek yem miktarı ve gerekse protein ve amino asit sınırlamalarında % 10 civarındaki bir düzeyin telafi edilebilir nitelikte olduğu görülmektedir. Bununla birlikte 8

sınırlı yemlemede beklenen telafi büyümesinin sağlanabilmesi için yöntemin uygulanma şiddeti ve süresi, hayvanın gelişme dönemi, genotipi, cinsiyeti, telafi büyüme döneminin uzunluğu, karma yemin yapısı ve yem tüketimi gibi birçok faktörün dikkate alınması gereklidir. Kaynaklar Ak, Đ. 2001. Hindilerin Beslenmesinde Temel Prensipler. Çiftlik Hayvanlarının Beslenmesinde Temel Prensipler, Karma Yem Üretiminde Bazı Bilimsel Yaklaşımlar. 97-132. Auckland J.N. 1972. The Effect of Low Protein Feeding and Realimentation on Skeletal Growth and Proportions in Two Strains of Male Turkey. Br Poult. Sci.13:251-66. Çetin, M., Polat Ü., Ak, Đ., Yalçın, A. 2001. Hindilerde Sınırlı Yemlemenin Serum Metabolit, Elektrolit Düzeyleri ve Canlı Ağırlık Üzerine Etkileri. Uludağ Ün. Vet. Fak. Der. 20:175-180. Clarke J.P., Ferket, P.R., Elkin, R.G., Mcdaniel, C.D., Mcmurtry, J.D., Freed, M., Kreuger, K.K., Watkins, B.A., Hester, P.Y. 1993. Early Dietary Protein Restriction and Đntermittent Lighting. 1. Effects on Lameness and Performance of Male Turkeys. Poult. Sci., 72:2131-2143. Doyle, F., Leeson, S. 1996. Compensatory Growth in Farm Animals: Factors Influencing Response. http://www.novusint.com/public/library/docviewer. asp?id=1, (Erişim: 11/05/2007). Ferket P.R., Sell J.L. 1989a. Effect of Severity of Early Protein Restriction on Large Turkey Toms. 1. Performance Characteristics and Leg Weakness. Poult. Sci. 68:676-86. Ferket, P.R, Sell, J.L. 1989b. Effect of Severity of Early Protein Restriction on Large Turkey Toms. 2. Carcass Characteristics. Poult. Sci. 68:687-97. Gross, W.B. Siegel, H.S. 1983. Evaluation of The Heterophil/Lymphocyte Ratio as a Measure of Stress in Chickens. Avian Diseases, 27: 972 979. Hester, P.Y., Krueger, K.K., Jackson, M. 1990. The Effect of Compensatory Growth on Carcass Characteristics of Male Turkeys. Poult. Sci. 69:1743-1748. Hocking, P.M., Mitchell, M.A., Bernard, R., Sandercock, D.A. 1998. Interaction of Age, Strain, Sex and Food Restriction on Plasma Creatine Kinase Activity in Turkeys. Br Poult. Sci., 39:360 4. Hocking, P.M. Maxwell, M.H., Mitchell, M.A. 1999.Welfare of Food Restricted Male and Female Turkeys. Br Poult. Sci. 40: 19 29 Kırkpınar, F., Mert, S. 2004. Etlik Hindi Üretiminin Temel Đlkeleri. Hasad Hayvancılık, Ağustos, 2: 16-21. Kidd, M.T., Kerr, B.J., England, J.A., Waldroup, P.W. 1997. Performance and Carcass of Large White Toms as Affected by Dietary Crude Protein and Threonine Supplements. Poult. Sci. 76:1392-1397. Kidd, M.T., Kerr, B.J. 1998. Dietary Arginine and Lysine in Large White Toms. 2. Lack of Interaction Between Arginine: Lysine Rations and Electrolyte Balance. Poult. Sci. 77:864-869. Konca, Y., Bahtiyarca, Y, Şengül, T. 2004a. Performance and Some Carcass Traits of Turkey Fed Diets Containing Different Protein and Lysine Levels. XXII World s Poultry Congress, Book of Abstracts Pp. 671. June 8-13, 2004. Istanbul. 9

Konca, Y., Özkan, S., Çabuk, M., Yalçın, S. 2004b. Erkek Hindilerde Aralıklı Yemlemenin Performans ve Stres Parametrelerine Etkisi. E.Ü. Ziraat Fak. Der., 41:133-143. Lehmann, D., Pack, M., Jeroch, H. 1996. Responses of Growing and Finishing Turkey Toms to Dietary Lysine. Poult. Sci. 75:711-718. Lemme, A., Frackenpohl, U., Petri, A., Meyer, H. 2004. Effects of Reduced Dietary Protein Concentrations with Amino Acidsupplementation on Performance and Carcass Quality in Turkey Toms 14 To 140 Days Of Age. Int. J. Poult. Sci. 3: 391-399. Lemme, A., Frackenpohl, U., Petri, A., Meyer, H. 2006. Response of Male BUT Big 6 Turkeys to Varying Amino Acid Feeding Programs. Poult. Sci. 85:652-660. Maxwell, M.H., Hocking, P.M., Robertson, G.W. 1992. Differential of Leukocyte Responses to Various Degrees of Food Restriction in Broilers, Turkeys and Ducks. Br Poult. Sci., 33: 177-187. Mitchell, R. 2002. Opportunities for Đmproving Poultry Performance with Feed. Multi- State Poultry Meeting. May 14-16. Noble, D.O., Krueger, K.K., Nestor, K.E. 1996. The Effect of Altering Feed and Water Location and of Activity on Growth, Performance, Behavior, and Walking Ability of Hens from two Strains of Commercial Turkeys. Poult. Sci. 75(7):833-7. Noy, Y., Sklan, D. 2004. Effects of Metabolizable Energy and Amino Acid Levels on Turkey Performance from Hatch to Marketing. 2004 J. Appl. Poult. Res. 13:241 252. NRC, 1994. National Research Council. Nutrient requirements of turkeys. Nutrient Requirements of Poultry: 9th revised edition, 1994. National Academy Press. Washington, D.C. :109-113. Oju, E.M., Waibel, P.E., Noll, S.L. 1988. Early Protein Undernutrition and Subsequent Realimentation in Turkeys. 2. Effect of Weights and Proportions of Organs and Tissues. Poult. Sci. 67:1760-17699. Plavnik, I., Hurwitz, S. 1988a. Early feed restriction in chicks: effect of age, duration, and sex. Poult Sci. 67:384-90. Plavnik, I., Hurwitz, S. 1988b. Early feed restriction in male turkeys: groath pattern, feed efficiency, and body composition. Poult Sci. 67:1407-13. Plavnik I., Hurwitz S. 1991. Response of Broiler Chickens and Turkey Poults to Food Restriction of Varied Severity During Early Life. Br Poult Sci. 32(2):343-52. Plavnik, I., Hurwitz, S. 1994. Use of Restricted Feeding to Optimize Turkey Performance. pp 344 347. In Proc. 9th Eur. Poult. Conf., WPSA, Glasgow, UK. Potter L.M., Shelton, J.R. 1979. Methionine and Protein Requirements of Young Turkeys. Poult. Sci. 58:609-615. Proudman J.A, Opel H. 1981. Effect of Feed or Water Restriction on Basal and TRH- Stimulated Growth Hormone Secretion in The Growing Turkey Poult. Poult. Sci. 60:659-67. Salmon, R.E. 1984. Effect of Grower and Finisher Protein on Performance, Carcass Grade and Meat Yield of Turkey Broilers. Poult. Sci. 63:1980-1986. Sell, J.L., Hasiak, R.J., Owings, W.J., 1985. Independent Effects of Dietary Metabolizable Energy and Protein Concentrations on Performance and Carcass Characteristics of Tom Turkeys. Poult. Sci. 64: 1527-1535. 10

Sell, J.L., Jeffrey, M.J., Kerr, B.J. 1994. Influence of Amino Acid Supplementation of Low-Protein Diets and Metabolizable Energy Feeding Sequence on Performance and Carcass Composition of Toms. Poult. Sci. 73:1867-80. Stangeland, V., Noll, S., Speers, G., Brannon, J. 1999. Limiting Amino Acids and Energy Utilization in Market Turkey Diets. In "Proceeding 60th Minnesota Nutrition Conference", University of Minnesota, St. Paul, MN. Taşdöner, T. 1999. Hindilerde Erken Yaştaki Sınırlı Yemlemenin Besi ve Karkas Özelliklerine Etkileri. E.Ü. Fen Bil. Ens. Yüksek Lisans Tezi. (Yayınlanmamış). Taşdöner, T., Özkan, S. 1999. Hindilerde Geciktirilmiş Gelişme. Uluslararası Tavukçuluk Fuarı ve Konferansı Bildiriler Kitabı. VIV Poultry Yutav 99, Pp:164-171, 3-6 Haziran 1999, Đstanbul. Turner, K.A., Lilburn, M.S. 1992. The effect of early protein restriction (zero to eight weeks) on skeletal development in turkey toms from two to eighteen weeks.poult Sci. 71:1680-6. Tùmová, E., Skøıvan, M., Skøıvanová, V., Kacerovská, L. 2002. Effect of Early Feed Restriction on Growth in Broiler Chickens, Turkeys and Rabbits Czech J. Anim. Sci., 47: 418 428. Veldkamp, T., Kwakkel, R.P., Ferket, P.R., Verstegen, M.W.A. 2005. Growth Responses to Dietary Energy and Lysine at High and Low Ambient Temperature in Male Turkeys. Poult. Sci. 84:273-282. Waibel, P. E., Carlson, C. W., Brannon, J. A., Noll, S. L. 2000. Limiting Amino Acids After Methionine and Lysine with Growing Turkeys Fed Low Protein Diets. Poult. Sci. 79:1290-1298. Waldroup, P.W., Adams, M.H., Waldroup, A.L. 1993. Effects of Amino Acid Restriction During Starter and Grower Periods on Subsequent Performance and Incidence of Leg Disorders in Male Large White Turkeys. Poult. Sci. 72:816-828. Waldroup, P.W., Anthony, N.B., Waldroup, A.L. 1998. Effects of Amino Acid Restriction During Starter and Grower Periods on Subsequent Performance and Incidence of Leg Disorders in Two Strains of Male Large White Turkeys. Poult. Sci. 77:702-713. Zubair, A. K., Leeson, S. 1994, Effect of Varying Period of Eearly Nutrient Restriction on Growth Compensation and carcass Characteristics of Male Broilers. Poult. Sci. 73:129. 11