YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ YATIRIMLARINDA FĠNANS KURULUġLARINDAN KREDĠ TEMĠN SÜRECĠ M. Aykut KELECĠOĞLU, Ankara 2011. 1. Genel Olarak Artan enerji talebinle bağlı olarak enerji sektörü son dönemlerde yatırım için cazip sektörlerden biri haline gelirken, özellikle kredi dönüşlerinin daha kolay olabileceği hususu ve takibe düşme oranı açısından olumlu performansı, bankaların enerji sektörüne olan ilgisini artırmıştır. Bankacılık sektöründe, enerji sektörüne verilen kredilerin toplam krediler içerisindeki payı son on yılda % 1 seviyesinden % 3 seviyesine yükselirken, Türk Bankalarının son 5 yılda enerji sektörüne yaklaşık 10 milyar dolar civarında bir kaynak aktarımında bulunduğu hesaplanmaktadır. Verilen kredilerin daha çok özel bankalar aracılığı ile verildiği gözlemlense de yıllık bazda artış göz önüne alındığında kamu bankalarının sektöre ciddi katkı sağlamaya başladığı görülmektedir. Türkiye nin ekonomik büyüme trendine paralel olarak ülkenin enerji yatırımlarına ihtiyacının artarak devam edeceği göz önünde bulundurulduğunda, 2020 yılında enerji sektörüne verilen kredilerin toplam krediler içinde %6-8 lik bir paya sahip olabileceği tahmin edilmektedir. Bu ise sektöre gelecek 10 yılda 80-100 milyar dolar kaynak aktarılabileceği anlamına gelmektedir. Mevcut durumda enerji sektörüne yapılan yatırımların finansmanı, yurt içi bankaların kendi kaynaklarından veya uluslar arası yatırım, kalkınma bankaları ve ajanslarından yerel bankalarca sağlanan krediler ile yapılmaktadır. Yatırım projelerinin büyüklüğü göz önüne alındığında, önümüzdeki dönem sektöre yapılan yatırımların finansmanının, yerel bankaların kaynaklarından daha çok yurtdışı kaynaklardan karşılanarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Özellikle global kriz sonrasında yurtdışı kredi piyasalarında yaşanacak iyileşme, sektördeki finansman olanaklarının artması açısından olumlu bir gelişme olarak algılanmaktadır 1. Bankaların verebilecekleri krediler öz kaynakları ile sınırlandırılmış durumda oldukları için, 200-300 milyon dolarlık ve daha üstü projelerde birden fazla bankanın 1 Osman Göktan, Gelişen Enerji Sektörü, Bankalar Arası İşbirliği ve Büyüme Etkisi, The Energy Repot Dergisi, Şubat 2011,s.25-27.
katılımıyla proje finansmanları gündeme gelmektedir. Bankaların pasif durumları ise kredilerin vadelerini etkileyebilmektedir. Enerji projeleri için Eximbank destekli krediler kullanılabilmekte, projede ithalat söz konusu olduğunda ithalatın yapılacağı ülkeden Eximbank destekli krediler alınabilmektedir. Bu nedenle bankacılık sektörü ile yurtdışı piyasaların ne yönde seyir aldığı, projelerin finanse edilebilirliğini doğrudan etkilemektedir 2. Dünyada 90 lı yıllardan başlamak üzere çevre konularında toplumun tüm kesimlerinde duyarlılığın artmasıyla bankacılık sektörünün de kredi operasyonlarından dolayı çevreyi olumsuz etkileyebileceği gündeme gelmeye başlamıştır. Yine aynı tarihlerde bankaların yatırımları finanse ederken çevresel konuların dikkate alınmasının çevre mevzuatının uygulanmasında olumlu katkı yapacağı fark edilmiştir. Bu tarihten itibaren bankacılıkta çevreci yaklaşımlar adım adım ilgi görmeye başlamıştır. Bu işin öncülüğünü ise ticari bankalardan farklı bir misyona sahip olan Dünya Bankası, Uluslar arası Finans Kurumu (International Finance Corporation IFC), Avrupa Yatırım Bankası (European Investment Bank EIB), Fransız Kalkınma Ajansı ve Alman Kakınma Bankası yapmaktadır. Uluslar arası finans kurumları olarak tanımlanan bu kurumların 2000 li yıllardan itibaren özellikle son birkaç yılda sağladıkları kredilerde çevresel kriter şartı koymaları, Türk Bankalarını da bu konuda duyarlı davranmaya zorlayan önemli bir itici güç olmuştur. Çünkü mevduatın ortalama vadensin iki ayın altında olması, Türk Bankalarını, uzun vadeli kaynak ihtiyacını yurt dışından karşılamak durumunda bırakmaktadır. Bu noktada küresel kriz dolayısıyla seküritizasyon piyasasının da yeterince çalışmadığı göz önünde bulundurulduğunda, uzun vadeli kaynak çözümünde en önemli adres olarak uluslararası finans kurumları kalmaktadır 3. Çevreci yaklaşımların bir politika tercihi haline getirilmesi bankalar için gönüllüğünün yanı sıra aynı zamanda zorunluluktur. Nitekim bankacılık sektörü için çevresel risk, kredilendirme faaliyetinden doğan çevresel konulardaki gerekli önlemlerin alınmamasıyla oluşacak ve yatırımcının karşı karşıya geleceği maddi riski finansal kuruma doğrudan veya dolaylı olarak yansıttığı risktir. Örneğin bir firmanın çevresel kirlilik ve kazadan dolayı kirleten öder prensibiyle karşı karşıya kaldığında, ödeyeceği tazminatın büyüklüğünün banka kredisini tehlikeye düşürecek boyutta 2 Fatma Güşçün Kabasakallı, Enerjiye Para Yağıyor, The Energy Repot Dergisi, Şubat 2011,s 9. 3 Kenan Şanlı, Bankalardan Çevreye Yeşil Işık, Fortune Dergisi, Haziran 2010,s.76-77.
olması ve yatırımın devreye alınma tarihinin gecikmesi gibi nedenler kredi geri ödemelerini olumsuz etkiler. Ya da oluşacak aksaklıklar nedeniyle firmanın üretimine uzun süre ara vermek durumuyla karşı karşıya kalması halinde de bu kreditöre olumsuz yansıyacaktır 4. 2. Kredi Temininin Sağlanmasına Yönelik ĠĢlemler 2.1. Kredi KuruluĢuna Kredi BaĢvurusu Yatırımın önerisinin (proje fikrinin) belirlenmesinden sonra, öz fizibilitesi tamamlanan, fizibilite raporu düzenlenerek, yapılan değerlendirmelerden sonra yatırım kararı verilen projede, belirlenen kaynak ihtiyacında yabancı kaynak kullanımı söz konusu ise, kredi kuruluşlarına yabancı kaynak kullanımı için başvurulur. Kredi kuruluşlarının gerek fiyatlamada, gerekse kredi kullandırım koşullarında farklı opsiyonlar sunulması nedeniyle, yatırımcılar uygulamada birden fazla banka ile kredi görüşmeleri yapmakta, kredi görüşmeleri olumlu sonuçlanan kredi kuruluşları arasından kendisine göre en uygun olanını seçmektedirler. Kredi görüşmeleri sırasında kredi kuruluşları, yatırımcıdan fizibilite, yatırım yapacak firmanın mali verileri, yatırım yapacak firma bir gruba yada bir holdinge aitse veya böyle bir organizasyon olmasa bile ortaklık bağlamında ilişkili olduğu firmalar varsa, bu firmalarında mali moralitelerini görmek için mali tablolar varsa bağımsız denetim raporları istemektedirler. Yatırımcıların bankalarla ile ilişkisi, çek ve senet durumları, ortaklarına ilişkin bilgiler, daha önce benzer bir projede yer alıp almaması, bugüne kadar gerçekleştirdiği işler, devam etmekte olan yatırımları, varlık durumu, projeye ilişkin alınan teklifler, yapılan taşeronluk sözleşmeleri gibi pek çok konuda kapsamlı bir istihbarat çalışması yapılmaktadır. Ayrıca çevresel faktörlere ilişkin ÇED belgesi, Su Kullanım Hakkı Anlaşması, Teşvik Belgesi, Bağlantı Anlaşması gibi evraklar HES yatırımlarında geçmiş yıllarda ilişkin su ölçüm verileri, RES yatırımlarında rüzgar ölçüm verileri gibi bilgiler de başvuru sırasında istenmektedir. 4 Şanlı,a.g.m.,s.78.
Enerji projelerinin finansman taleplerine yönelik aranan kriterlerin başında yeterli süre ve kalitede enerji kaynağının ölçümünün yapılmış olması gelmektedir. Örneğin HES projelerinde 30-50 yıllık, RES ler de ise projenin yer alacağı sahada en az 1-1,5 yıllık ölçüm yapılmış olması gerekmektedir. Ayrıca yatırım bütçesinin sağlıklı bir şekilde değerlendirilebilmesi için, yatırım maliyetlerinin detaylı ve piyasa fiyatını yansıtır bir şekilde oluşturulması istenmektedir 5. Çalışmamızın bir önceki bölümünde belirtilen gerekçelerle, uygulamada bankalar geçmiş dönemlere nazaran daha fazla oranda çevresel faktörlere ilişkin evrakları istemektedirler. Söz konusu evraklar yada bilgilerin tamamlanması bu aşamada istenebileceği gibi, bu aşamadan sonra da istenebilir. Yani bir sonraki bölümde açıklanacak olan kredi kuruluşunun kredi teklifinden sonra söz konusu bilgi ve belgelerin tamamlanması istenir. Ancak her durumunda bu evraklar tamamlanmadan kredi kullandırımı söz konusu değildir. Çevresel faktörlere ilişkin dış kaynaklı kullandırılan kredilerde yabancı kredi kuruluşları daha katı bir tutum sergilemektedirler. Örneğin Kalkınma Bankası aracılığı ile Avrupa Yatırım Bankası ndan kullanılacak kredilerde kredi kuruluşu aşağıdaki evrakları isteyebilmektedir. - ÇED belgesi veya ÇED gerekli değildir belgesi - Çevre Tanıtım Dosyası - Çevre Yönetim Planı - Tarım Bakanlığı onaylı Balık geçidi projesi. - Halkın katılım toplantısı tutanağı - HES projelerinde aynı akarsu üzerinde bulunan başka projeler varsa, bu projeleri kapsayan kümülatif çevresel etki raporu 2.2. Kredi KoĢullarının Teklifi Kredi kuruluşu yukarıda belirtilen çalışmaları yaptıktan sonra, kredinin verilebilir olduğunu düşünüyorsa bir kredi teklifi hazırlar. Uygulamada kredi tebliği, term sheet, ön teklif adı ile de anılan bu teklifte yer alan hükümler değiştirilemez nitelikte değildir. Yine uygulamada bazı kredi kuruluşları kredi tekliflerinin başına 5 Kredi Muslukları Yenilenebilir Enerjiye Açılacak, Ekonomist Dergisi, 10 Temmuz 2011, s.59.
değiştirilebilir anlamına gelen endikatif ibaresini de eklemektedirler. Adı ne olursa olsun bu teklif, kredi kuruluşunun hangi koşullarda krediyi verebileceğini gösteren bir niyet mektubu mahiyetindedir. Aynı zamanda imzalanacak kredi sözleşmesinin özeti niteliğindedir. Bu teklif üzerinde kredi sözleşmesi imzalanana kadar her zaman değişiklik yapmak mümkündür. Tabi ki değişiklik yapabilmek için yatırımcının kredi teklifi üzerinde pazarlık edebilme gücünün bulunması gerekmektedir. Kredi tekliflerinin genelde bir geçerlilik süresi bulunmaktadır. Kredi tekliflerinde teklif edilen kredi tutarı ve oranı da yer aldığından, piyasa koşullarındaki değişkenlik düşünüldüğünde, söz konusu teklifin geçerlik süresi çok uzun sürmemektedir. Türkiye de yenilenebilir enerji yatırımları için verilen kredi tekliflerinde ana hatları ile aşağıdaki hususların bulunduğu görülmektedir. Projenin Tarafları: Borçlu, Sponsor, Kefil, Teknik Danışman, Kredi kuruluşu gibi kredi ilişkisine taraf olanlar belirtilir. Teknik danışmanın görevleri; borçlu tarafından ibraz edilen yatırım programının ve yatırım tutarının onaylanması, borçlu tarafından ibraz edilen fizibilite raporlarının, jeolojik değerlendirmenin ve elektrik üretim hesaplamalarının incelenerek uygunluğunun belirlenmesi, olası risklerin tespitidir. Daha önce ifade edildiği gibi yenilenebilir enerji yatırımlarına verilen kredilerin kullandırımı genelde projenin ilerleyişine bağlı olarak verildiğinden, teknik danışman belli periyotlarla saha gider ve teknik ilerlemeyi kredi kuruluşuna raporlar. Teknik danışmanın vereceği rapora göre, kredinin sonraki dilimlerinin kullanımı gerçekleşir. Toplam Yatırım Tutarı ve Toplam Kredi Tutarı: Kredi kuruluşu tarafından krediye dayanak teşkil eden kredi tutarı belirtilir. Bu tutarın ne kadarının kredi kuruluşu tarafından ne kadarının ise firma tarafından karşılanacağı ortaya konulur. Bir başka ifadeyle kredi/öz kaynak oranı belirlenir. Kredinin vadesi ve geri ödemeler: Genellikle inşa dönemi boyunca bir kredi anapara ödemesi öngörülmez. İnşa süresi boyunca ödemesiz, inşaatın tamamlanıp gelir elde edilmeye başlandığı dönemden itibaren anapara ödemelerine başlanılır. Şu an itibariyle vadeler 8-12 yıl arasında değişmektedir. Faiz ödemelerine ilk kredi
kullandırımından itibaren başlanılır. Anapara ve faiz ödemelerinin periyodu genelde 6 aydır. Kredinin Faizi: Kullandırılan kredi için önerilen faiz oranı belirtilir. Faiz oranı sabit olabileceği gibi değişken de olabilir. Değişken faizler genelde Libor a endekslidir. Komisyonlar: Tahsis komisyonu, olarak anılan komisyon genelde bir sefer ve kredinin tahsisi sırasında, kredi tutarının beli bir oranı üzerinden alınan komisyondur. Taahhüt komisyonu ise; Kredi Sözleşmesinin imza tarihinden itibaren hesaplanmak üzere, Kredinin iptal edilmemiş olup kullanılmayan kısmı üzerinden alınan komisyondur. Taahhüt komisyonu genelde faiz devrelerinde, faizle birlikte tahsil edilmektedir. Erken Kapama komisyonu ise bankaların farklı uygulamalarına konu ve yatırımcı ile kredi kuruluşları arasında üzerinde sıkça tartışma yaşanan bir komisyon türüdür. Erken kapama komisyonu bazı kredi kuruluşları özelinde erken kapanan kredinin belli bir yüzdesi şeklinde uygulanmaktadır. Örneğin 50.000.000 $ olarak kullanılan kredinin, vadesi gelmemiş 30 milyon dolarlık kısmı kapatılmak isteniyorsa, erken kapama komisyonu 30 milyonun, sözleşmede belirtilen yüzdesi üzerinden ödenecektir. Bazı kredi kuruluşları ise erken kapama komisyonunu basit bir oran üzerinden hesaplamamaktadır. Bu hesaplama biçimine göre; geri ödemesiz dönem boyunca erken ödeme yapılmayacaktır. Geri ödemesiz dönem sona erdikten sonra zorunlu erken geri ödeme ve proje gelirleriyle yapılan geri ödemeler dışında kredinin kısmen veya tamamen geri ödenmesi durumunda erken ödenen tutar üzerinden belli bir oranda erken ödeme cezası tahsil edilecektir. Erken ödeme cezasının hesaplamasında aşağıdaki formül kullanılacaktır. Kredinin Kalan Vadesi x Kapanan TutarxOran. Erken ödeme sadece anapara +faiz ödeme dönemlerinde sözleşmede belirlenen belli bir tutarın üzerindeki ödemeler için yapılabilecektir.
Bir başka yöntemde ise; erken ödeme sadece anapara geri ödeme dönemlerinde ve en az bir ay önceden yazılı olarak bildirilmesi şartıyla yapılabilir. Firmanın krediyi veya bir kısmını öngörülen vadeden daha kısa bir vadede geri ödemek istemesi durumunda, erken ödenecek tutarın öngörülen ödeme takvimine göre ortalama vadesi bulunur. Bu ortalama vadeye karşılık gelen Libor Swap oranına beli bir puanını eklenmesiyle bulunacak olan toplam getiri veya sabit bir oran, aynı ortalama vadeye karşılık gelen Türkiye Cumhuriyeti Eurobond getirisinin üstünde ise aradaki fark, ortalama vade ve erken ödenen tutarla çarpılarak getiri kaybının karşılığı olarak borçludan tahsil edilir. Kısmi geri ödemelerde, erken ödenen kısmın hangi vadedeki kredi ödemelerine sayılacağı banka tarafından belirlenir. Kredi kuruluşları; borçlunun ortaklık, halka arz, hisse satışı vb. durumlardan sağlayacağı fonları / gelirleri erken ödeme komisyonuna tabi tutabilmektedirler. Bu durumda bu tutarlar zorunlu erken ödemede kullanılacak olup toplam gelir / bedel üzerinden beli bir oranda zorunlu erken ödeme komisyonu tahsil edilecektir. Kredi kuruşları son dönemde, artan refinansman sebebiyle, projenin işletmeye geçmesinden önce veya işletmeye geçmesinden belli bir süre ile proje dışı kaynaklarla erken kapamaya izin vermemekte, bu sürenin bitiminde erken kapama komisyonu istemektedirler. Proje kaynakları ile zorunlu erken ödeme; proje kaynaklarından elde edilen gelirin, proje kapsamında kullanılan anapara ve faiz ödemesinin üzerinde kalan kısmının ne kadarlık bölümünün diğer anapara ve taksit ödemelerinden mahsup edileceğinin, ne kadarlık bölümünün ise serbest bırakılacağının belirlenmesidir. Cash sweep adı verilen bu uygulama ile, belirlenen oran %100 ise, elde edilen gelir, anapara ve faiz ödemesinden ne kadar fazla olursa olsun, anapara ve faiz ödemelerinden mahsup edilmektedir. Hatta bu durumda, çoğu zaman elde edilen gelir fazlası en son taksit tutarından mahsup edilmektedir. Zorunlu erken ödemelerde, aşağıda açıklanan borç servis karşılama oranının belli bir puanın üzerinde olması durumunda fazla olan kısmın belli bir yüzdesinin firmanın serbest kullanımına bırakılabileceğine yönelik belirlemeler de yapılmaktadır.
Borç Servis KarĢılama Oranı: Her bir takvim dönemi için net nakit akımının, borç servisine oranını ifade eder. Kredi tamamen geri ödenene kadar bu oranın belli bir limitin altına düşmemesi gerekir. Borç servisi; borçlu tarafından kredi verene yapılacak tüm anapara, faiz ve komisyonları toplamıdır. Bu oranın aşağıdaki şekilde de hesaplandığı görülmektedir. Borç Servis Karşılama Oranı: EBITDA+ KDV İadesi+ Ek konulan Sermaye (varsa) / İlgili yılda vadesi gelen uzun vadeli kredi anapara taksidi + ilgili yılda ödenmesi gereken faiz Formülde bahsi geçen EBITDA KAVRAMI; ( earnings before interest taxes depreciation and amortization) faiz ve amortisman vergi öncesi kar anlamına gelir. "EBITDA" terimi ile, belli bir döneme ve belli bir kişi veya kişiler ile ilgili olarak, onaylanmış muhasebe ilkelerine göre, söz konusu dönemdeki net gelirler ifade edilmektedir. Bu hesaplamalar aşağıdaki kalemler veya hesaplar için yapılacaktır: Toplam Faiz İlgili dönem içinde ödenen ve alınan vergiler Sabit aktiflerin amortismanı Peştemaliye, iktisap giderleri ve diğer gayri maddi aktiflerin amortismanı Söz konusu dönem içinde adı geçen kişi veya kişilerin kazançlarını saptamada kayıtlar, iptaller, azınlık faizleri ve diğer nakit olmayan giderler ve olağanüstü, tekrarlanmayan ya da istisnai olarak kabul edilen kalemlerin sonuçları dahil edilmeyecektir. Net Finansal Borçlar / EBITDA Oranı: Bazı kredi tekliflerinde (ve kredi sözleşmelerinde) borç servis karşılama oranı yanında bu oranının da kullanıldığı görülmektedir. Bu oranı şu şekilde formülize etmek mümkündür. Uzun vadeli Krediler + Uzun Vadeli Kredi Anapara+Leasing Taksidi-Hazır Değerler) / EBITDA+KDV İadesi
Kredi Kullandırım Ön KoĢulları: Kredi kullanılabilmesi için gerekli olan evraklar ve işlemleri ifade eder. Örneğin teknik danışman raporu,çed belgesi, teşvik belgesi, lisanslar gibi çeşitli evraklar,teklif anında hazır olmasa bile, kredi kullandırım öncesinde tamamlanırsa, kredi kullandırımı gerçekleştirilir. Kredinin Teminatları: Varsa alınacak ipotekler, kefaletler, rehinler (işletme rehni,hisse rehni), teminat mektubu, munzam senet, alacak temliki gibi teminatlar kredi kullanabilmek için istenecek teminatlardır. Hedging: Borçlunun kullandığı krediye ilişkin faiz değişken faiz oranı ise belli bir süre içinde, krediyi kullandıran banka aracılığıyla piyasa koşularında koruma amaçlı türev işlemler yapmak suretiyle hedge edeceğine ilişkin (faiz swapı) hükmü ifade eder. Kullandırılan kredinin belli bir yüzdesine isabet eden kısmına ilişkin faiz oranının hedge edileceği de belirtilebilir. Diğer Ģartlar: Proje ile ilgili olarak inşaat döneminde all risk (bütün inşaatlar sigortası) ve/veya işletme döneminde kar kaybı ve makine kırılması, yangın sigortası yaptırılması zorunlu tutulabilir. Kredi ile ilgili her türlü masrafların (teknik danışman, hukuk görüşü alınması gibi) kredi alan kuruluşa ait olacağı hükme bağlanabilir. Kredi kuruşları tarafından yatırımcıya verilen kredi teklifleri, yatırımcı tarafından incelenir, yatırımcının pazarlık gücüne bağlı olarak tekliflerdeki hükümler, kredi kuruluşları ile yapılan görüşmelerde revize edilebilir. Bu işlem sonunda yatırımcı kredi teklifini imzalar. Bundan sonra kredi kuruluşunun ilgili komitelerinde gerekli onaylar alınarak hukuksal bir metin olan kredi sözleşmesi hazırlanır. 2.3. Kredi SözleĢmeleri 2.3.1. Özel Kredi SözleĢmeleri Kredi kuruluşları ile yatırımcı arasında yürütülen görüşmeler sonucu kredi kullanımına karar verilmiş ve kredi kuruluşunca da söz konusu kredi tahsis edilerek onaylanmış ise kredi sözleşmesinin imzalanması gerekmektedir. Kredi sözleşmeleri standartlaşmış metinler değildirler. Kredi kuruluşuna, kredi temin elden projenin özelliğine göre değişiklik gösterebilmektedirler.
Standart bir sözleşme metni bulunmamasına rağmen yenilenebilir enerji projelerinin finansmanlarında kullanılan sözleşmelerde şu ana başlıklar altında toplayabileceğimiz hükümlerin yer aldığını görmekteyiz. 1. Özel nitelikli olan bu sözleşmelerin hemen tamamında sözleşmede kullanılan tanımlara yer verilmektedir. (Borç servisi, çevresel izinler, fizibilite raporu, geri ödemesiz dönem gibi) 2. Verilen kredinin özellikleri açıklanır. Burada; kredinin amacı, kredi verenin yükümlülükleri, kredi kullandırımının öz şartları( yeminli mali müşavir onaylı rapor, lisans belgesi gibi), kredi kullandırma talebinin nasıl yapılacağı, 3. Kreditör kuruluşça yapılacak ve/veya yaptırılacak teknik incelemenin niteliği, yapılış biçimi belirtilir. 4. Kredi anapara geri ödemeleri, isteğe bağlı ve zorunlu erken ödemelerin nasıl yapılacağı hükme bağlanır. 5. Kredinin tutarı, vadesi ve faiz oranı belirlenir. 6. Komisyonlar, masraflar, vergilerin, tazminatlar ve ücretlerin nasıl, ne zaman ve kimin tarafından ödeneceği belirtilir. Bu tip sözleşmelerde kredi kuruluşları doğmuş ve doğabilecek her türlü masrafı kredi kullanan firmaya yükleme eğilimindedirler. 7. Borçlu tarafından verilen taahhütler ve beyanlar sözleşmede yer alır. Burada özellikle, finansal tabloların sunuluşu, defter ve belgelerin incelenmesi izni, projenin tamamlanma süresi, asgari borç servis oranının karşılanması, yatırım tutarında bir artış meydana gelirse bunun öz kaynaklar aracılığı ile karşılanacağına ilişkin taahhüt, kredi verenin izni olmaksızın birleşme ve devir işlemelerinin yapılamayacağı, başka bir kredi kuruluşundan kredi verenin izni olmaksızın borçlanma yapılamayacağı, herhangi bir zamanda geri ödemesi henüz gerçekleştirilmemiş olan anapara tutarının belirlenecek kısmı üzerinden ve belirlenecek sürede gerçekleşecek kur değişiklikleriyle ilgili doğacak risklerin bertaraf edilmesi amacıyla, Risk Giderim Sözleşmesi yapılabilmesi gibi düzenlemeler yer alır.
8. Kredinin teminat koşulları bulunur. Alacak temliki, hisse rehni, hesap rehni, işletme rehni, ipotek gibi teminatların ne zaman ve nasıl tesis edileceği, ne zaman kaldırılacağına ilişkin hükümler yer alır. 9. Temerrüt halleri ve temerrüde düşme durumunda kredi kuruşunca yapılacak iş ve işlemler belirtilir. Borcun anapara taksiti ve faizini zamanında ödememe klasik olarak temerrüt halidir. Bunun dışında kredi sözleşmelerinde tanımlanan esaslı olumsuz etki veya diğer adıyla önemli olumuz etki durumlarının varlığı da temerrüt halidir. Esaslı olumsuz etki ile genel olarak; kredi alan yahut diğer borçluların mali durumu, ticari faaliyetleri, aktifleri veya nakit akımlarının iş bu sözleşmenin akdedildiği günkü durumuna göre olumsuz olarak etkilenmesi dolayısıyla finansman belgelerindeki ödeme yükümlülükleri dahil maddi yükümlülüklerini zamanında ve sözleşmede belirlenen usule uygun olarak yerine getirme yeteneğini ortadan kaldıran yahut zorlaştıran herhangi bir durum ifade edilmektedir. Özel olarak da; borçlu veya kefillerin aleyhinde ve bunların, Finansman Belgelerindeki taahhütlerinin ifasını açıkça zora düşürme riski içeren ve mali değeri belli bir tutarın üstünde olan üstünde olan idari veya hukuki bir sürecin başlatılmış olması, projenin veya inşaatın sözleşmede kararlaştırılan süreler içinde tamamlanamayacağına, kredi nin amaç dışında kullanıldığına veya proje yatırım tutarının sözleşme de kararlaştırılan miktarları aşacağına veya işletme dönemi performansının, borcu geri ödenmesine yeterli olmayacağına dair kredi veren nezdinde somut gerekçelerle kanaat oluşması durumları da bu etki kapsamında değerlendirilebilmektedir. 2.3.2. Genel Kredi SözleĢmeleri Bu sözleşmeler, özel kredi, sözleşmelerinin kredi kuruluşları arasında farklılık arz etse bile, standartlaşmış metinlerdir. Proje kredisi onaylanan her borçlu ile kredi kuruluşu arasında, sözleşmede belirtilen şartlar dairesinde nakdi ve/veya gayrinakdi olarak kullandırılmak üzere belirlenen limitle kredi açılmasına istinaden imzalanır. Söz konusu genel kredi sözleşmesine, özel kredi sözleşmesinde kefil olanlar varsa genel kredi sözleşmesine de kefil sıfatıyla imza atarlar.
Nakdi kredi dışında projeye özgü genel kredi sözleşmesi ile gayri nakdi kredi limiti tesis edilmesinin amacı, yenilenebilir enerji yatırımlarında çok sayıda kuruluşa (TEİAŞ, DSİ, EPDK gibi) teminat mektubu verilmesi veya özellikle makine ve teçhizat için akreditif yoluyla finansmanın sağlanmasıdır. 2.4. Proje Kredisi Bağlamında Ġmzalanan Diğer SözleĢmeler Ülkemizde, yenilenilebilir enerji yatırımlarının finansmanında kullandırılan kredilerin hemen birçoğunda, kredi veren kuruluş, kredinin teminat yapısını güçlendirebilmek adına ilave bir takım teminatlar alırlar ve bunları da özel nitelikli sözleşmeler ile hukuksal bir temele oturturlar. Bu amaçla en çok kullanılan teminatlar; hisse rehni, işletme rehni ve alacak temlikidir. Bu teminatların her biri için ayrı ayrı sözleşme düzenlenir. Ancak yine ülkemizde Kalkınma Bankası uygulamasında olduğu gibi farklı bir teminat yapısı ile kredi ilişkisinin kurulduğu gözlemlenmektedir. Kalkınma Bankası nın sunmuş olduğu bu seçenekte; yatırımcı isterse hisse rehni, işletme rehni ve alacak temliki vermeden Kalkınma Bankasından (Kalkınma Bankası aracılığı ile İslam Kalkınma Bankası ndan, Dünya Bankası ndan ve Avrupa Yatırım Bankası ndan) kredi kullanabilir. Bu tür krediyi kullanabilmesi için öz koşul, en az kullanıdırılan kredi tutarı kadar, teminat mektubunu Kalkınma Bankası na vermektir. Bir başka ifadeyle Kalkınma Bankası na sadece teminat mektubu vererek proje kredisini almak imkanı vardır. Ancak uygulamada, Kalkınma Bankası na teminat mektubu veren bankaların bir bölümü, tıpkı nakit kredi veriyorlarmış gibi, kredi talep edenden işletme rehni, hisse rehni ve alacak temliki talep edebilmektedir. Şüphesiz bu durum, yani teminat mektubu talep edilen bankaya söz konusu teminatların verilmesi ve/veya verilmemesi, işletmenin mali moralitesi ile doğru orantılıdır. Bu açıklamalardan sonra, söz konusu sözleşmelere ana hatlarıyla değinelim. 2.4.1. Hisse Rehin SözleĢmesi Hisse rehin sözleşmesinde kredi veren aynı zamanda rehin alan konumundadır. Borçlu şirketin hissedarları ise rehin veren konumundadırlar. Hisse rehin sözleşmesi;borçlu ile Kredi Veren arasında imzalanmış Kredi Sözleşmesi
hükümleri gereğince borçlunun münhasıran anılan Kredi Sözleşmesi ve eklerinden doğmuş ve doğacak kredilerine ilişkin olmak üzere her türlü anapara, taahhüt komisyonu, faiz, gecikme faizi, gider vergisi veya her ne ad altında olursa olsun kredi veren in kredi akdi ve temerrüt faiz alacağına terettüp edecek amme alacağı, sigorta ücreti, kambiyo rizikosu, parite farkları, masraflar vesaireden doğan alacaklarının ödenmesinin teminatı olarak, rehin verenlerin sahip oldukları hisselerin tamamını rehin alana rehin ettikleri sözleşmedir. Bu sözleşmeye göre; rehin alan bu rehinli hisseleri borçlu ile imzalanmış kredi sözleşmesi hükümleri çerçevesinde olmak kaydıyla, rehin verenlere herhangi bir ihbar ve ihtara gerek olmaksızın dilediği zamanda ve şekilde nakde çevirmeyi ve nakit paraları bloke etmeyi ve/veya alacaklarına mahsup etmeye yetkilidir. Sözleşmeye göre, rehin verenler, sermaye artırımı yapmadan sözleşmede ilan edilen süreye bağlı olarak rehin alandan izin almak zorundadırlar. Lisans Yönetmeliğinde 2009 yılında yapılan bir değişiklikle, hisse rehin sözleşmesinin geçerli olabilmesi için EPDK dan izin alınması uygulamasına son verilmiştir. Bundan sonra taraflar hisse rehin sözleşmelerini kendi aralarında imzalayacaklar, durumdan EDPK yı bilgilendireceklerdir. Böylelikle EDPK- Kredi Kuruluşları- Yatırımcı arasında uzayan işlemlere ve uygulamada zaman zaman sorunlara yol açan onay mekanizmasına son verilerek, kredilendirme işlemelerinde hız kazandırılmıştır. 2.4.2. ĠĢletme Rehin SözleĢmesi İşletme rehin sözleşmesi, genelde yatırıma konu olan YEK kaynaklı projenin işletmeye geçmesinden sonra taraflar arasında imzalanan bir sözleşmedir. Rehin sözleşmesi işletme adı, ve ticaret unvanı ile aynı zamanda YEK yatırımı ile alakalı sözleşmede belirtilen vasıf, marka, model, numara ve özellikleri yazılı makine, araç, alet ve motorlu araçları kapsar. Bu sözleşme, münhasıran rehin verenin rehin alandan Kredi Sözleşmesi kapsamında kullanmış olduğu kredinin anapara, faiz ve sair yasal ferilerini temin etmek üzere imzalanmaktadır. Kredi Sözleşmesi kapsamında belirtilen akdi faizler, rehin verenin temerrüdü halinde doğacak olan temerrüt faizleri ve bunların
vergilerinin, K.K.D.F. ve komisyonlar ile doğan her türlü masrafların, icra takip ve yargılama giderlerinin, teminatını teşkil eder. 2.4.3. Alacak Temlik SözleĢmesi Kredi kuruluşlarının üzerinde en çok durduğu konulardan birisi de alacak temliğidir. Büyük tutarlı ve uzun vadeli kredi veren kredi kuruluşu, bu vade boyunca, kredi verdiği kuruluşun elde edeceği gelirlere hakim olmak, kendi kredi anapara ve faizi garanti altında tutmak ister. Bu yüzden de YEK yatırımlarında kredi verilen firma ile alacak temlik sözleşmesi imzalanır. Temlik eden şirket, dengeleme ve uzlaştırma sistemine enerji satabileceği gibi, ikili anlaşma yoluyla diğer katılımcılara ve serbest tüketicilere enerji satabilir. Piyasa Katılım anlaşması ile sisteme elektrik satan işletme istediği an, bu sistemden çıkıp, ikili anlaşma ile elektrik satabileceğinden, kredi kuruluşu böyle bir durumun olması halinde, teminat riski üstlenmemek için, alacak temlik sözleşmesinin yanında firmadan taahhütname de almaktadır. Taahhütnamenin amacı, dengeleme ve uzlaştırma sistemi ile elektrik satan ve sattığı elektrik nedeniyle TEİAŞ tan alacaklı olan ve bu alacağı için temlik veren işletmenin, sistem dışında elektrik satması durumunda (ikili anlaşma ile) satılacak bu elektriğin de temlik edileceğini kredi kuruluşuna taahhüt etmektir. Temlik sözleşmesi ile temlik eden, alacağın temliki vasıtasıyla temlik edilen alacaklar hususundaki doğmuş ve doğacak tüm menfaatlerini, taleplerini haklarını ve onların fer ilerini teminat altına alınmış borçların ifa edilmesini teminen temlik alana devretmeyi kabul etmiştir. Elektrik satışı TEİAŞ a yapılıyorsa, alacak temlik sözleşmesinin muhatabı TEİAŞ tır ve alacak temlik sözleşmesinin geçerli olabilmesi için bu kuruluştan temlik teyidi alınması gerekmektedir. Uygulamada temlik sözleşmesi kredi kuruluşu ile işletme arasında imzalanmakta, akabinde onay için TEAİŞ a gönderilmektedir. TEİAŞ ise kendi belirlediği temlik koşullarına uymayan temlikleri teyit etmemektedir. TEİAŞ ın öngördüğü temlik şartları ve temlik verilebilme durumları ana hatlarıyla aşağıdaki gibidir.
Temlike konu alacaklar Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği kapsamında, dengeleme ve uzlaştırma faaliyetlerinden kaynaklanan alacaklar için olmalıdır. 1. TEİAŞ ca yabancı bankalara TL transferinin yapılmasının mümkün olmaması nedeniyle, sözleşmede bildirilecek banka ve hesap numarası, Türkiye de faaliyet gösteren bir banka ve hesap numarası olmalıdır. 2. TEİAŞ temlikname gereği temlik eden ve temlik alan arasında belirlenen aylık ödeme tutarını TEİAŞ nezdinde doğacak aylık net alacakların yeterli olması kaydıyla temlik borçlusu olarak, temliknamede bankası nezdindeki nolu mevduat hesabına TEİAŞ ın nakit durumu da dikkate alınarak ödeyecektir. 3. Temlikname gereği, temlik verenin TEİAŞ nezdinde doğacak alacaklarından borçları düşüldükten sonra kalan net alacak temlik alana ödenecektir. 4. Temlike konu faaliyetlerin sürekli olarak TEİAŞ tarafından yürütüleceğine dair garanti olmadığı, zira dengeleme ve uzlaştırma nakit işlemlerinin İMKB benzeri bir yöntemle Takasbank aracılığı ile yapılması için mevzuat değişikliği çalışmaları sürdüğünden böyle bir değişiklik olması halinde ve piyasa işletmecisinin yürüttüğü dengeleme ve uzlaştırma faaliyetlerine ilişkin herhangi bir tüzel kişilik değişikliği olduğu durumda temlikname hükümsüz olacaktır. 5. TEAİŞ tan doğacak alacak tutarının, temlikname gereği aylık ödenecek tutardan az olması durumunda eksik ödemeden dolayı TEİAŞ sorumlu olmayacaktır. 6. Temlik süresinin uzun yıllara sari olmaması gerekmektedir. Bu nedenle temliknamede temlik süresi ve temlik edilen tutarın belirtilmesi gerekmektedir. Temlik süresi en fazla 10 yıl ile sınırlı olacaktır. 7. Alacak bir defa temlik edilebilecek, birinci temlik sona ermeden ikinci temlik yapılmayacaktır. Temlik süresinin uzatılması ancak TEİAŞ onayı ile mümkündür. 8. Temliknamede temlik eden tüzel kişilik olacak, santral HES, RES v.b. adlarla temlik yapılmayacaktır.
9. Temlik eden şirketin, temlik sona erme tarihine kadar TEİAŞ tan alacağı (daha önce TEİAŞ a düzenlenen faturaların ortalama aylık net alacak tutarı *temlik yapılan ay) tutar, en fazla temlik yapılan tutar kadar olabilecektir. TEİAŞ ın onay vereceği alacak temlik teyidi ile ilgili olarak yukarıdaki şartlara uymak ve alacak temlik sözleşmesini yukarıdaki hükümleri içerecek şekilde düzenlemek, teyit süresinin uzaması ve bu bağlamda kredi kullandırım mekanizmasındaki aksamaların önlenmesi açısından son derece önemlidir.