Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 48, Haziran 2017, s. 111-123 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 11.04.2017 25.06.2017 Yrd. Doç. Dr. Serap IŞIKHAN Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Geleneksel Türk Sanatları serap.savas@deu.edu.tr BAZI OSMANLI MİNYATÜRLERİNDE RESMEDİLEN İZNİK ÇİNİ FORMLARININ OSMANLI SARAY VE MUTFAK KÜLTÜRÜNDEKİ ÇEŞİTLİLİĞİ Öz Yazılı belgelerin yanında ciddi bir görsel belge olma niteliği taşıyan Osmanlı minyatürleri, düğün veya sokak eğlenceleri gibi güncel hayata yönelik pek çok betimlemeyle dönemin Osmanlı yaşamı örneklerine ulaşmada kolaylık sağlamıştır. Bu örneklerden biri, minyatürlerde resmedilen İznik dönemi çini kaplardır. Bu kapların türleri, biçimleri ve kullanım yerleri incelendiğinde, çini kapların Osmanlı yemek kültürünü ve dolayısıyla Osmanlı yaşamını nasıl şekillendirdiğini görebiliriz.bu çalışmada, İznik çini kapların resmedildiği bazı minyatürlerle, bu kap formlarının günümüze ulaşanlarının aktarıldığı yazılı belgeler karşılaştırılmıştır. Karşılaştırma sonucu göstermiştir ki, İznik çini formlarının çeşitliliği, Osmanlı sofra ve yemek kültürüyle biçim zenginliğinin en somut delilidir. Anahtar kelimeler: İznik Kapları, İznik Çinileri, Minyatür

THE DIVERSITY of IZNIK POTTERY FORMS DEPICTED IN SOME OTTOMAN MINIATURE PAINTINGS IN THE CULTURE of OTTOMAN PALACE AND KITCHEN Abstract Ottoman miniatures, which are serious visual documents along with the written documents, facilitated the easy access to the Ottoman daily life of the period such as wedding ceremonies or street fun. One of these examples is Iznik pottery covered in miniatures. When we analyze the types, forms, and places of these pottery, we can see how pottery shaped Ottoman food culture and thus Ottoman life. In this study, some miniature drawing of Iznik pottery and the written documents were compared. The results of comparison show that the variety of Iznik pottery forms is the most concrete evidence of the richness of Ottoman tableware and food culture. Keywords: Iznik Pottery, Tiles, Miniature GİRİŞ Osmanlıda her dönem saray mutfakları ve buraya ait kapların oldukça iyi korunmuş oldukları pek çok belgede yazılmaktadır. Özellikle kilerde, helvahane ve çini hane gibi yerlerde saklanan bu kapların büyük çoğunluğu Çin porselenleri olmakla beraber, İznik atölyelerinde üretilen kap acakların da bulunduğu pek çok belgede belirtilmiştir. Ancak günümüze ulaşmış örnekler sayıca oldukça az olmasına rağmen, Osmanlı döneminden kalan pek çok yazılı belge sayesinde saray mutfak kapları hakkında genel verilere ulaşılmaktadır. 112 İznik Çini kitabının bir bölümünde Julian Raby ve Prof. Dr. Nurhan Atasoy, Osmanlı saray mutfağına ait kaplar konusunda birçok belgeyi günışığına çıkmasını sağlamışlardır. İznik kaplarının sayısı, türü, fiyatı ve mutfağa alınan yiyecek ve alıcıların adları konusunda tüm bilgileri içeren, 1489-90 tarihli masraf defterleri en erken tarihli belgedir. Bu yazılı belgeler sayesinde, İznik kaplarının sarayda ne yoğunlukta kullanıldığına yönelik bilgiler somutlaştırılmıştır. Ayrıca yazılı belgelerin dışında İznik kaplarına ilişkin birçok bilgiye, görsel belge niteliği taşıyan minyatürlerle de ulaşmaktayız. Bu araştırmada, konunun amaçlandığı hedefe ulaşması için, belgenin doğrudan kendisi kullanılmıştır. Kitap sanatları arasında yer alan Osmanlı minyatürleri, Osmanlıların giyimkuşamından, yeme-içme alışkanlıklarına, düğünlerinden savaşlarına kadar pek çok konuda, bizlere ipuçları veren görsel nitelikli belgelerdir. 16.yy. ın ikinci yarısında 3.Murat(1574-1595), Osmanlı imparatorluğunun büyüklüğünü, oğlu Şehzade Mehmet in sünneti ile o zamana kadar görülmemiş bir ihtişamla kutlayarak dünyaya göstermek istemiştir. 1582 tarihli Sur u yani düğünü konu alan Surname (düğün kitabı) de, Osmanlı tarihinin bu önemli sosyal olayını anlatmak için oluşturulmuş bir el yazması eserdir (Kavcı 2002: 250-255). Bu minyatürde yer alan Osmanlı mutfak kapları içinde rastlanan çiniler incelendiğinde, gerek Çin porselenleri gerekse İznik çini kaplarına ilişkin görseller birer belge niteliğindedir. Minyatürde resmedilen formların biçimi, türü ve kullanım şekli Osmanlı saray mutfak kültürü hakkında bilgiler vermektedir.

Yazılı belgelerde bahsedilen çinilerle, minyatürlerde betimlenen çiniler karşılaştırıldığında, elde edilen veriler oldukça ilginçtir. Ulaşılabilen yazılı belgelerde, çiniler hakkında verilen bilgiler fiyatı, sayısı ve az da olsa boyutu hakkındadır. Belgeler, çoğunlukla evrak memurları, idari personel ya da ilgili uzmanlar tarafından hazırlanmaktaydı. Bu nedenle, İznik çinileri hakkındaki bilgiler, özellikle türleri konusunda oldukça yetersizdir. Yazılı belgelerde bahsedilen çini türlerinin adları, işlevlerine göre verilmiştir. Minyatürlerde resmedilen çiniler de bu belgeleri doğrulamaktadır. Yazılı belgeler ve minyatürlerle, çinilerin yapıldıkları dönemi ya da üslubu tespit etmek mümkün olmuştur. Fakat bazı çinilerin, İznik çinisi mi, Çin in mavi-beyaz seramiği mi olduğu konusunda, çelişkiye düşecek kadar, benzer nitelikte kaplar da dikkati çekmektedir. Bugüne kadar yapılan araştırmalar ve incelemeler sonucunda, yazılı belgeler ve özellikle minyatürler sayesinde nedenli çok tür ve biçim zenginliğinde çini olduğu ortaya çıkmıştır (Atasoy&Raby 1989: 37). Osmanlı Saray Mutfağında Kullanılan Kaplar Osmanlı döneminde Muhallefat, Hediye defterleri, mutfak, masraf ve sayım defterleri gibi arşiv belgelerinde, adları en çok geçen çini kap türleri şunlardır: tabak, çanak, kase, üsküre, kuze (su testisi), bardak, badya, yatuk, matara, sürahi, kavanoz, şerbet kasesi ve hoşaf üsküresi vb. Bu formlardan Çin porselenlerine, fağfur ya da fağfuri; seledonlara mertabani İznik seramiklerine, çini ya da İznik; metal formlara, altun ya da sim; mücevherli olanlara da murassa gibi adlar verilerek birbirlerinden ayırmışlardır (Erdoğdu 2000: 63). Osmanlıların yerde oturarak yemek yeme geleneği, sinileri; sofradaki herkesin aynı kaptan yeme geleneği büyük boyutlu kapları, çorba, şerbet ve hoşaf gibi çoklukla tüketilen sıvı gıdalar için değişik adlarla anılan kâse türlerini; yemekten sonra kahve içme geleneği fincan, kahve ibriği ve kahve stilinden oluşan kahve takımlarını; yenilen yemeğin gülsuyu ve güzel kokuyla bitirilmesi de buhurdan ve gülabdanları doğurmuştur. Bazı minyatürlerde görüldüğü üzere, İznik kullanım çinilerinin çoğu kapaklıdır. Bu kapaklar, gövdeyle aynı malzemeden yapıldığı gibi metal malzemeden de yapılmaktaydı. Seramik kapaklı metal kaplar ve metal kapaklı seramik kaplar da vardır. Kubbemsi metal kapaklar ya da seramik kapaklar, minyatürlerde en çok rastlanan örneklerdir. Bazı Osmanlı Minyatürlerinde Yer Alan Çini Kaplar Kâtibi lakabını kullanan Şemsettin Muhammed b. Abdullah Nişaburi, kasidelerini toplandığı Külliyat-ı Kâtibi adlı eserinde, üç minyatür bulunmaktadır. Bu minyatürlerden biri bir sultanın çevresiyle eğlenmesini göstermektedir (And 2002: 34-35). Fotoğraf 1 de söz konusu eserin birinden alınan ayrıntıda 15. yüzyılda kullanılan İznik çini kapların görselleri dikkati çekmektedir. Minyatürde resmedilen çini kaplar, yazılı belgelerde ve günümüzde müzelerde örneklerine rastlanılan formlarla benzerlik göstermektedir. 113

1 2 3 4 Fotoğraf 1- Eğlence Sahnesi Külliyat-ı Kâtibi (1- Bardak, 2- Kâse, 3 ve 4- Sürahi). (1460-1480, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, İst. env. no. R.989, yaprak, 93a (ayrıntı)) (Kaynak: Atasoy&Raby, (1989), İznik, İstanbul) 16.yy. Süleymanname minyatürlerinden 412.varak a yüzünde yer alan Beyazıt ve Cihangir in Sünnet Düğünü konulu sahnelerde görülen çini kapların kapakları, metaldendir (Bkz. Fotoğraf 2). Mavi-beyaz renkli bezemeli kâselerin üzerine, kubbemsi metal kapaklar kapatılmıştır (Toprak 2007: 171-174). 114 Fotoğraf 2-Beyazid ve Cihangir in Sünnet Düğünü (1). (Süleymanname Minyatürleri, 42. yaprak, a yüzü) (Kaynak: ATIL, Esin (1986), Süleymanname The Illustrated History of Süleyman the Magnificent Süleymanname, (Muhteşem Süleyman ın Resimli Tarihi), New York)

Fotoğraf 3- Beyazid ve Cihangir in Sünnet Düğünü (2) (Süleymanname Minyatürleri, 42.yaprak, a yüzü (ayrıntı)) ((Kaynak: ATIL, Esin (1986), Süleymanname The Illustrated History of Süleyman the Magnificent Süleymanname, (Muhteşem Süleyman ın Resimli Tarihi), New York) 115 Fotoğraf 4- Beyazid ve Cihangir in Sünnet Düğünü (3) (Süleymanname Minyatürleri, 42.yaprak, a yüzü (ayrıntı)) (Kaynak: ATIL, Esin (1986), Süleymanname The Illustrated History of Süleyman the Magnificent Süleymanname, (Muhteşem Süleyman ın Resimli Tarihi), New York) 1539 tarihli bu düğünde kullanılan metal kapaklı kapların yanında zaman zaman kullanılan çok değerli ve ender bulunan sarı porselen kaplar da (Bkz. Fotoğraf 3, Fotoğraf 4) sahnelerde görülmektedir. Mavi-beyaz İznik kaplarının altın ve mücevherle süslü kapakları da dikkati çekmektedir. 1600 tarihli Firdevsi ye ait Şehname minyatüründeki bir eğlence sahnesinde de metal ve çini formlar bir arada görülmektedir (Bkz. Fotoğraf 5). Aynı minyatürde, çini tabağın üzerine kubbemsi metal kapak kullanılmıştır. Ayrıca bu minyatürde görülen bir başka çini form da, yazılı belgelerde adına rastlanmayan, konusu ve şeklinden pek bahsedilmeyen bir kap şekli de dikkati çekmektedir. Yine aynı minyatürdeki çift kulplu, gövdesi şişkin, boyunlu ve ağzı kapaklı, sürahi ya da kavanoz diye adlandırabileceğimiz, rumi desenli, mavi-beyaz renkte boyanmış bir çini form yer almaktadır. Bu formların benzerlerine daha çok metalden rastlanmış olup, aynı amaç için kullanılmış olabilir.

Fotoğraf 5- Şehname, Firdevsi. Eğlence Sahnesinden Ayrıntı (Yaklaşık 1600, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, İstanbul, env. no. H.1486, yaprak 329b (ayrıntı)) (Kaynak: Atasoy&Raby, (1989), İznik, İstanbul) Minyatürlerde görülen Osmanlı metal kapakları, Çin porselenleri ile kullanılmaktaydı. Örneklerini, Topkapı Sarayı nda görmek mümkündür. İznik kazılarında ortaya çıkarılan kubbemsi seramik kapak, minyatürlerde en çok rastlanan örnektir. İznik atölyelerinde üretilmiş olan seramik kapaklı karafakilerin 1 çok azı günümüze kadar kalabilmiştir. Minyatürlerde görülen ve kapaklı olması gereken, fakat kapakları kaybolmuş olan bu formlar, yazılı kaynaklarda bi kapak olarak nitelendirilmiş ve günümüzde Topkapı Sarayı Kolleksiyonu nda bunlar, metal kapak ile tamamlanmıştır. 116 Minyatürlerde görülen ve yazılı belgelerde adından çok az söz edilen bir başka örnek de; metal form üzerine seramik kapaktır. 1586 tarihli Şecaatname minyatüründe görülen mücevher süslü metal kâsenin üzerine, bitkisel desenli çini kapak kapatılmıştır (Bkz. Fotoğraf 6). Fotoğraf 6- Kırda yemek sahnesi, seramik kapaklı mücevher süslü madeni kap, (Şecaatname, Üniversite Kütüphanesi İst.,env.no. T.6043 yaprak 10b (ayrıntı)) (Kaynak: Atasoy&Raby, (1989), İznik, İstanbul) *1 Kapaklı ayaklı sürahi

Tazza Fotoğraf 7- Eğlence Sahnesinden Ayrıntı- Şecaatname (Şecaatname, Üniversite Kütüphanesi İst.,env.no. T.6043 yaprak 11b (ayrıntı)) (Kaynak: Atasoy&Raby, (1989), İznik, İstanbul) Aynı minyatürde yer alan bir başka ayrıntı da mavi-beyaz çini kap günümüzde örneğine rastlamadığımız yüksek ayaklı geniş ağız kâse içinde nar meyvesiyle yer sofrasında resmedilmiştir (Bkz. Fotoğraf 7). Fotoğraf 8 de bitkisel ve geometrik desenli ve hayvan figürü bezemeli çini kaplar yer sofrasında görülmektedir. Uzun boyunlu sürahiler ve tazzaların 2 renkleri, beyaz zemin üzerine, lacivert ve kırmızı renkleriyle desenlendirilmiştir. İçinde meyve sunulan kısa ayaklı tazzaların yanı sıra kulpsuz fincanlar ve çiçeklerin konulduğu vazoyla sofra renkli bir görüntüye sahip olmuştur. Burada görülen tazza çeşitleri, boyut olarak birbirinden farklıdır. Uzun boyunlu sürahilerin de ağzı farklı bir malzemeyle yapılmış olan kapak ile kapatılmıştır. Ayrıca içinde çiçek olan vazolardan biri, lacivert renkteki iki aynı tip vazonun ortasında yer alan hayvan figürü ile bezemeli olanı dikkat çekicidir. 117 1 2 3 Fotoğraf-8 Sultan IV. Murad ın önündeki masada yer alan seramik ve maden kaplar ( 1- Tazza. 2 ve 3- Sürahi) (Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi İst.,env.no. H.2148 yaprak 11b (ayrıntı)) (Kaynak: AND, Metin (2002), Osmanlı Tasvir Sanatları: 1 Minyatür, İstanbul) 2 Yüksek ve alçak ayaklı çeşitleri olan derin kâselere verilen ad. Arapça tas sözcüğünden türemiştir.

Farklı form türlerinin bir arada olduğu bu sofrada kapların kullanım amaçları, formların işlevselliği bu minyatür detayında göz önüne serilmektedir. Ancak Fotoğraf 8 deki minyatürde görülen tazzalar, yemek kabı olarak kullanılmıştır. Tazza, Osmanlılara özgü bir formdur. Çoğunlukla mavi-beyaz renkli bezemeli olan tazzaların, günümüze kadar ulaşmış pek fazla örneği yoktur. Yemek ve servis takımları içinde tanımlanır. Ayrıca tazzalar kendi içinde farklı boyutlara sahip türlerinin olduğu minyatürlerde belgelenmiştir. Sözgelimi yüksek ayaklı dilimli geniş ağızlı tazzaların yanı sıra kısa ayaklı yayvan ağızlı tazzalar da minyatürlerde resmedilmiştir. Arşiv belgelerinde adları geçen kapların kullanılışı konusunda en önemli görsel kaynaklar Topkapı Sarayı Kütüphanesi nde bulunan, minyatürlü Osmanlı el yazması iki Sürnamedir. Bunlardan birincisi; Sultan III.Murad ın oğlu Şehzade Mehmed in 1582 yılında yapılan 52 gün 52 gece süren sünnet düğününü anlatmaktadır. Bu minyatürden alınan bir ayrıntıda yer alan çinilerin, tazzalar hariç yemek ve içki kaplarının kullanım amaçları ve adlarıyla ilgili pek fazla bilgiye, yazılı belgelerde rastlanmamıştır. Pek çok geçit sahnesinin yer aldığı minyatürde Fotoğraf 9 da görülen meyvecilerin At Meydanı ndan başlarının üstünde ve ellerinde taşıdıkları meyve dolu kaplar dikkat çekicidir. 118 Fotoğraf 9- Meyvecilerin seramik kavanozlarla At Meydanından geçişleri. (1582 Surname-i Hümayun, 415b-416a, s.80-81 (Kaynak: ATASOY, Nurhan (1997), 1582 Sürname-i Hümayun Düğün Kitabı, İstanbul)

üsküre Fotoğraf 10- Meyvecilerin seramik kavanozlarla At Meydanında III.Muradın önünden geçişleri 1582 Surname-i Hümayun, 415b-416a, s.80-81 (Kaynak: ATASOY, Nurhan (1997), 1582 Sürname-i Hümayun Düğün Kitabı, İstanbul) Aynı minyatürde rastlanan bir başka çini form örnekleri de, tepsi ve şerbet takımlarıdır. Özellikle çini tepsilerin günümüze ulaşabilmiş tek bir örneği yoktur. Fakat minyatürler bize tepsi formundaki çiniler hakkında, görsel bilgiyi vermektedir. Söz konusu minyatürde, yemek servisi için kullanılan ve yazılı belgelerde adından üsküre olarak bahsedilen bir diğer form da, tepsi içinde betimlenmiştir. Üsküre ya da kapaklı kâselere konulmuş olan yemeklerin sıcak olması nedeniyle elin yanmaması için tepsi içinde servis yapıldığı düşünülebilir. 119 Sürname de resmedilen geçit sahnelerinden bir diğeri ise, çömlekçi esnafı konulu minyatürdür. İçinde bir çini fırını da bulunan çömlekçi atölyesiyle At Meydanı nda III.Murad ın önünden geçişleri Fotoğraf 11 de görülmektedir. Fotoğraf 11- Çömlekçi Esnafı, III.Murad Surnamesi. (Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, İst. env.no. H.1344) (Kaynak: ATASOY, Nurhan (1997), 1582 Sürname-i Hümayun Düğün Kitabı, İstanbul)

Kahveci esnafının At Meydanı nda III.Murad ın önünden bir kahvehaneyle geçişlerinin resmedildiği bir diğer sahnede ise, kahve pişirici ve kulpsuz mavi-beyaz çini fincanlarla yapılan sunum resmedilmektedir ( Bkz. Fotoğraf 12). Fotoğraf 12- Kahveci esnafı, III.Murad Sürnamesi (Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, env. no.h.1344,yaprak 367a (ayrıntı)) (Kaynak: ATASOY, Nurhan (1997), 1582 Sürname-i Hümayun Düğün Kitabı, İstanbul) 120 18.yüzyılda Levni tarafından resmedilen bir minyatürde kahve ikramı yapan bir iç oğlanın elinde taşıdığı kulpsuz çini kahve fincanı ve altlığı Fotoğraf 10 da resmedilen mavi-beyaz kahve fincanlarla benzerlik göstermektedir ( Bkz. Fotoğraf 13) Fotoğraf 13-Kahve sunan içoğlanı 18.yüzyılbaşı albüm yaprağı. (Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, İst. env. no.h.2164, yaprak 2a (ayrıntı)) (Kaynak: Atasoy&Raby, (1989), İznik, İstanbul)

Bu düğünle ilgili olarak, ziyafette kullanılmak üzere Hazine den, Matbah-ı Amire kilerinden ve çini ambarından yeşil, zeytuni, beyaz ve açık mavi Çin porseleni ve İznik çinisi sahan ve tabaklar çıkarıldığını, bu kapların yetmeyeceği düşünülerek, ayrıca çarşıdan 237 adet İznik sahan, 204 adet İznik tabak ve 100 adet İznik üsküre satın alındığına ilişkin bilgiler belgelerde yer almaktadır ( Erdoğdu 2000: 65). Bir diğer Sürname ise, III.Ahmed in dört şehzadesinin sünnet düğününün konu eden Sürname-i Vehbi minyatürlü el yazmasıdır. 1720 yılında yapılan ve 15 gün 15 gece süren düğünle ilgili bu yazma da, Levni tarafından yapılmış olan 137 minyatür bulunmaktadır. III.Ahmed sürnamesinden örnek olarak seçilen, ziyafet sahnesinin yer aldığı minyatürde, yer sofrasında yemek yiyen elit kesim ve ayakta resmedilmiş olan hizmetkarlar görülmektedir. Minyatürde iki sofra görülmektedir. Birincisinde, sofranın ortasına ayaklı mavi-beyaz desenli bir kâse konulmuştur. Tazza formundaki kâse, yayvan ve boyutu büyüktür (Bkz. Fotoğraf 14). İkincisi yer sofrasında yer alan kâse daha derin ve küçüktür. Osmanlı yemek yeme adabında söz konusu olan, herkesin aynı kaptan yemek yeme geleneği, bu minyatürde betimlenmiştir. Ayakta duran hizmetkârlar, biten yemeğin yerine yeniden servis yapmak için beklemektedirler. Hizmetkârların elinde resmedilmiş olan formlar, kapaklı kâseler, sahanlar ve kulplu sürahilerdir. Bu formlar Fotoğraf 15 de görüldüğü üzere, metalden olanları çoğunluktadır. Çift kulplu su kabı, su içmeye elverişli bir işlevselliğe sahiptir. 121 Fotoğraf 14- Şölen Sahnelerinden ayrıntılar Levni tarafından minyatürlenen III.Ahmed Sürnamesi (1720, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, İst. env.no. A.3593, yaprak 39a ve 27a (2)) (Kaynak: ATASOY, Nurhan (1997), 1582 Sürname-i Hümayun Düğün Kitabı, İstanbul)

Fotoğraf 15- Şölen Sahnelerinden ayrıntılar. Levni tarafından minyatürlenen III.Ahmed Sürnamesi (yaklaşık 1720, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi,İst. env.no. A.3593, yaprak 39a ve 27a) (Kaynak: ATASOY, Nurhan (1997), 1582 Sürname-i Hümayun Düğün Kitabı, İstanbul) Sonuç Süleymanname, Şecaatname, Şehname ve Sürname minyatürlerinden seçilen bazı kullanım amaçlı çinileri, yazılı belgelerde söz edilen çiniler ile karşılaştırıldığında, özellikle saray mutfak kayıtları ve narh defterleri açısından çini formların, tür ve biçimleri dışında sayıları, fiyatları konusunda bilgiler içerdiği ortaya çıkmıştır. 122 İncelenen örnek minyatürlerde görülen özellikle kapaklı çiniler; seramik kapaklı olanlar ve metal kapaklı olanlar, hem çini atölyelerinde hem de metal üretimlerin olduğu bir atölye ile pazar gereksinmelerine de dönük, çalışmalar yapıldığını göstermektedir. Osmanlılar, Arapça ve Farsçadan aldıkları kelimeler nedeniyle son derece zengin bir anlatım diline sahip olmuşlardır. Ancak bu durum yazılı belgelerdeki terimleri anlamakta zorlanmamıza neden olmaktadır. Çünkü zaman içinde kelimeler, değişime uğramıştır. Bu bakımdan yazılı belgelerden edinmeye çalıştığımız bilgileri, yanlış ya da eksik olarak almamıza sebep olmaktadır. Yazılı belgelerde bahsedilen birçok form günümüze ulaşmamıştır. Özellikle formların adları sürekli farklı isimlerle yer almış, bu durum araştırmacıların, çelişki içinde kalmalarına sebep olmuştur. Ancak minyatürler gibi fotoğrafsal bir etkiye sahip olan belgeler, birçok çini formu tanıma olanağı sağlamıştır. Örneğin; 1514 ve 1573 tarihli iki belgede de çanağın, Farsça karşılığı olarak, kuze kelimesi ortaya çıkmıştır. Ancak çanağın ne olduğuna ilişkin bilgi yoktur. 1582 tarihli bir belgede de çanağın, tepsi ile takım olduğunu ve şerbetlik olarak kullanıldığından bahsedilmiştir. Yukarıda bahsedilen, 1582 tarihli III.Murad Sürnamesi nde yer alan tepsi ve çanak tasviri yazılı belgeyi doğrulamaktadır. Bir belge niteliği taşıyan Osmanlı Minyatürleri, İznik Çinilerindeki form çeşitliliği hakkında bize görsel bilgi veren tek kaynaktır. Minyatürlerde yer alan çiniler ve kullanım amaçları, açıkça bu minyatürlerde görülmektedir. İznik çinilerindeki form zenginliği, minyatürlerde yer alan ve yazılı belgelerde söz edilmeyen bazı kullanım çinilerinin varlığı bu çalışmayla bir kez daha ortaya konulmaktadır.

KAYNAKLAR And, Metin (2002), Osmanlı Tasvir Sanatları: 1 Minyatür, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul Atasoy, N.& Ruby, J. (1989), İznik, Türk Ekonomi Bankası Yayınları, İstanbul Atasoy, Nurhan (1997), 1582 Sürname-i Hümayun Düğün Kitabı, İstanbul Atıl, Esin (1986), Süleymanname The Illustrated History of Süleyman the Magnificent Süleymanname, Muhteşem Süleyman ın Resimli Tarihi), Natonal Gallery of Art, Washington, Harry N. Abrams Inc., Publishers, New York Erdoğdu, Ayşe (2000), Hünkâr Beğendi, Osmanlı Mutfağında Kullanılan Sofra Gereçleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Kavcı, Esra (2002), 1582 Tarihli Surname-i Hümayun Minyatürlerinde Yer Alan Kumaşlar, 8. El Sanatları Sempozyumu, 13-15 Kasım, İzmir Toprak, Filiz (2007), Arifi nin Süleymannamesi ndeki Minyatürlerde Saltanata İlişkin Simgeler, Dokuz Eylül Yayınları, İzmir 123