ii
ULUSLARARASI KONGRESİ Avrupa Coğrafyacılar Derneği-EUROGEO Kongresi İle Ortak Olarak International Congress of the Turkish Association of Geographers as a joint event with the EUROGEO 2015 Conference Daha Yaşanabilir Bir Dünya İçin Coğrafya Communicating Geography: Serving Our World 21-23 Mayıs/May 2015 Başkent Öğretmenevi/Başkent Teacher s House, Ankara, Türkiye/Turkey iii
Editörler: Salih ŞAHİN Alper UZUN Songül ASLAN Bilgen ORHAN BİLDİRİLER ISBN 978-605-86453-4-9 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2015, Pegem Akademi 1. Baskı: Kasım 2015, Ankara Dizgi-Grafik Tasarım: İsa ÇAM Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net iv
ALİAĞA İLÇESİNDEKİ (İZMİR) ÇEVRE SORUNLARININ COĞRAFİ AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Geographic Consideration Of Environment Problems İn Aliağa (İzmir) İlker EROĞLU 1, Recep BOZYİĞİT 2 ÖZET Aliağa İlçesi, İzmir İli nin kuzeyinde Çandarlı Körfezi nin art bölgesinde yer alır. İlçe sınırları içinde kalan saha hafif engebeli bir topografya özelliği sergiler. Arazi yapısını hâkim olarak Miyosen tortul ve volkanik kayaçları oluşturmaktadır. Aliağa İlçesi, 1970 li yıllardan itibaren hızlı bir sanayileşme ve kentleşme sürecine girmiştir. Bugün Aliağa önemli bir sanayi, ticaret ve liman kentidir. Aliağa da gelişen sanayi ve ticaret sektörleriyle birlikte çevre sorunları da dikkati çekmeye başlamıştır. Bu çalışmada, Aliağa İlçesi nde doğal ve beşeri faktörlerin neden oldukları çevre sorunları (toprak erozyonu, depremsellik, taşkınlar, yanlış arazi kullanımı, doğal bitki örtüsünün tahribi, çevre kirliliği, ulaşım ve enerji sorunu vb.) tespit edilerek coğrafi açıdan değerlendirilmeye gayret edilmiştir. Çalışma, Aliağa İlçesi nde doğal ve beşeri faktörlerin çevre sorunları üzerindeki etkilerini, ortaya çıkan çevre sorunlarını ve bu sorunlara çözüm önerileri sunmayı amaçlamaktadır. Aliağa İlçesi nde insan-doğal ortam ilişkilerinin sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi için çevre sorunlarıyla ilgili çözümlerin en kısa zamanda hayata geçirilmesi gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Aliağa, Sanayi, Ticaret, Çevre Kirliliği ABSTRACT Aliağa is town and it is located in the north of Izmir, in the back of Çandarlı Gulf. The field in this town shows a bit rough topographic feature. Generally Miocene sedimentary and volcanic rocks are dominated in this field. Aliağa enters in the process of industrialization and urbanization since 1970. Today it is an important industry, business and port town. With the industrialization and trade sector, environment problems starts to take attention. In this study, Aliaga natural and environmental problems that are caused by human factors in the district (soil erosion, earthquakes, floods, improper land use, the destruction of natural vegetation, pollution, transport and energy issues, etc.) have been efforts to evaluate geographically be identified. Working Aliaga district of natural and human factors, their impact on environmental issues, emerging environmental issues and aims to provide solutions to these problems. Aliaga district human-to sustain a healthy natural environment relationship should be passed as soon as possible in the lives of the solution of environmental problems. Keywords: Aliağa, Industry, Trade, Environmental Pollution. 1. GİRİŞ Yirmi birinci yüzyılın ilk çeyreğine gelindiği şu günlerde durmaksızın gelişen endüstri, biz insanlara daha rahat ve kolay yaşama ortamı sağlamayı amaçlamaktadır. Bunun bilincinde olan insanoğlu, gelişen endüstrileşmenin getireceği olası nimetlerden daha fazla faydalanma arzusunu hep taşımıştır. Ancak, insanoğlu bunu yaparken çevresine yapmış olduğu tahribatın sonuçlarını kestirememiştir. Bunun tipik örneğini Aliağa İlçesi nde yaşamaktayız. Aliağa İlçesi nin sahip olduğu doğal çevre özellikleri sanayi, ticaret ve ulaşım sektörlerinin 1 Namık Kemal Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Tekirdağ, ilkereroglu@hotmail.com 2 Necmettin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Bölümü, Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı, Konya, rbozyigit@konya.edu.tr 184
gelişmesine yol açmış, bu gelişmelerle birlikte yörede hava, su ve toprak kirliliği de kendini göstermiştir. Bu kirlilik canlılar için zararlı olabilecek boyutlara ulaşmıştır. 2. AMAÇ, MALZEME VE YÖNTEM Aliağa İlçesi sanayi, ticaret ve liman kenti olmasının yanında tarım, hayvancılık, turizm ve jeotermal enerji olanakları bakımından da önemli bir potansiyele sahiptir. Fakat bu potansiyel yeterince değerlendirilemediği gibi artan sanayi, ticaret ve ulaşım faaliyetlerine paralel olarak olumsuz etkilenmektedir. Bu çalışmada, Aliağa İlçesi nin doğal ve beşeri coğrafya özellikleri, insan-doğal çevre ilişkileri ve sonuçları ortaya çıkarılacaktır. Bu konuda öncelikli olarak literatür taranmış, daha sonra arazi çalışmalarına geçilerek olay ve olgular yerinde incelenmiştir. Elde edilen bulgular coğrafya biliminin esasları dikkate alınarak ortaya konulmuştur. 3. ALİAĞA İLÇESİ NİN COĞRAFİ KONUMU VE GENEL COĞRAFİ ÖZELLİKLERİ Aliağa İlçesi, İzmir İli nin kuzeyinde, Çandarlı Körfezi nin kıyısında yer almaktadır. İdari bakımdan İzmir İli ne bağlıdır. Aliağa nın kuzeyinde Bergama, güneyinde Foça ve Menemen ilçeleri, doğusunda Manisa İli ve batısında Çandarlı Körfezi bulunmaktadır (Şekil 1). Yüzölçümü 274 km² dir. Şekil 1: Aliağa İlçesi nin Lokasyon Haritası Aliağa İlçesi Menderes Masifi nin kuzey kenarında yer alır. İlçe de en eski formasyon Permiyen yaşlı kalkerlerdir. Sahada Miyosen volkanizmasının eseri olan andezit, bazalt, aglomera ve tüfler yaygın olarak görülür. Araştırma sahası hafif engebeli bir topografya özelliği sergiler. Sahada horst ve graben sistemleri topografyanın şekillenmesinde önemli rol oynamışlardır. Aliağa İlçesi nde ana jeomorfolojik unsurlar dağlar, dalgalı plato sahası ve alçak tepelikler ile bu üniteler arasında uzanan Güzelhisar Grabeni, Güzelhisar Çayı Deltası, alüvyal düzlükler ve kıyı düzlükleri yer alır. Sahanın en arızalı kesimi Karahasan Dağı (854 m) ile Çirkince Tepe (789 m) nin yer aldığı dağlık alandır. Biçer Ova, Helvacı Ovası, Kayaalan Ovası ve Yeni Şakran Kıyı Ovası önemli ovalardır. İlçenin en önemli akarsuyu Güzelhisar Çayı dır. Üzerinde baraj bulunan Güzelhisar Çayı, yaklaşık 13 km uzunluğundaki graben alanından akarak kendi oluşturduğu delta alanından denize dökülür. Aliağa da yıllık ortalama sıcaklık 16,5 C, yıllık ortalama yağış miktarı 484 mm dir. NW, N, NE, sektörlü rüzgârlar hâkim olarak esmektedir. Aliağa da yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı, orta derecede yağışlı, denizsel şartlara yakın karakteristik Akdeniz İklimi görülür. Aliağa İlçesi nin sınırları içinde kalan sahada zonal topraklardan: kireçsiz kahverengi orman, kireçsiz kahverengi, kahverengi orman ve kırmızı kahverengi Akdeniz toprakları; intrazonal topraklardan rendzina ile tuzlu-alkali topraklar; azonal topraklardan alüvyal ve kolüvyal topraklar yayılış göstermektedir. 185
Araştırma sahası Akdeniz Flora Bölgesi içinde kalmaktadır. Bu florada orman, maki ve garig topluluğuna ait bitki türleri yer almaktadır. Sahada kuru ormanlardan oluşan orman alanları antropojen etkilerle çoğu yerde tahrip edildiklerinden genellikle dar ve parçalı vaziyette bulunurlar. Bundan dolayı ormanlar diğer bitki formasyonlarına göre daha az yer kaplamaktadır. Aliağa da yerleşmelerin tarihinin Neolitik Çağa kadar gittiğini gösteren bulgulara rastlanmıştır. Kyme ve Myrina (Kalabakhisar) MÖ.1200 yıllarında Batı Anadolu da kurulmuş 12 Aiol kentinden ikisidir. Aliağa kentinin yerleşme çekirdeğini Ali Ağa adında birinin kurduğu çiftlik yerleşmesinin oluşturduğu düşünülmektedir. 1937 yılında Menemen e bağlı bucak yerleşmesi statüsü kazanan Aliağa, 1952 yılında Belediye, 1982 yılında da ilçe statüsünü kazanmıştır. Bugün Aliağa İlçesi nin mahallesi durumunda 21 kırsal yerleşme bulunmaktadır. Bu yerleşmelerden Helvacı ve Yeni Şakran öne çıkan yerleşmelerdir. 1935 te 8 805 kişiden oluşan Aliağa nüfusu 1970 te 16 875 e, 2014 te 83 366 kişiye yükselmiştir. Aliağa nüfusu, 1935-1970 yılları arasında %92 oranında artarken, sanayileşmenin yaşandığı 1970-2014 yılları arasında %394 oranında artmıştır. 2014 yılı itibariyle Aliağa nüfusunun % 70,7 (58 938 kişi) sini şehir nüfusu, % 29,3 (24 428 kişi) ünü kır nüfusu oluşturmaktadır (TÜİK, 2015). Aliağa da 1960 lı yılların sonlarından itibaren kurulmaya başlayan sanayi tesisleri sonraki yıllarda çeşitlenerek artmıştır. 2008 yılı verilerine göre Aliağa da 43 sektörde toplam 1719 firma faaliyet göstermektedir (İzmir Kalkınma Ajansı, 2010). Aliağa Nemrut Sanayi Bölgesi, Aliağa Yarımadası ve Aliağa Organize Sanayi Bölgesi ilçedeki sanayi tesislerinin toplandığı başlıca alanlardır. Aliağa Limanı, toplam yük eleçlemesinde ve gemi trafiğinde ülkemiz limanları içinde üçüncü sırada yer almakta olup, İzmir Limanı nın alternatifi durumuna gelmiştir. Aliağa Gemi Söküm Tesisleri ülkemizin tek gemi geri dönüşüm tesisleridir. Aliağa İlçesi nde tarım ve hayvancılık faaliyetleri açısından da önemli potansiyel bulunmaktadır. Fakat Aliağa da itici güç olarak sanayi kabul edilmiş durumdadır. 4. DOĞAL ÇEVRE SORUNLARI 4.1. TOPRAK EROZYONU Aliağa İlçesi nde dağlık ve tepelik alanların eğimli yamaçları, toprak erozyonu sorununun en fazla görüldüğü alanlardır. İlçenin en yüksek ve arızalı kesimini Karahasan Dağı (854m) oluşturmaktadır. Karahasan Dağı nın özellikle Helvacı, Yukarı Şehit Kemal arasında kalan batı, güneybatı yamaçlarında bitki örtüsünü garig formasyonu meydana getirir. Eğimin %23 civarında olduğu bu yamaçlarda şiddetli erozyon nedeniyle toprak örtüsü oldukça incelmiş, birçok yerde ana kaya yüzeye çıkmış, arazi yüzeyi taşlık bir görünüm almıştır. Aliağa İlçesi nde toprak erozyonunun etkili olduğu görülür. Tülüntü Dere nin kolları tarafından yarılmış olan Bahçedere ve Yüksekköy civarı ile Bozdevlit Tepe (207m) ve Ergeç Tepe (130m) arasındaki tepelik alanlar şiddetli erozyona uğramış alanlardır. Ayrıca Çoraklar, Karaköy ve Karadevlit Tepe (423m) çevresinden Güzelhisar Grabeni çöküntü alanına doğru uzanan yamaçlar, yine erozyon problemi görülen sahalardır (Şekil 2). Bu sahada, Çoraklar ve Karaköy mahallelerinin güneyinde kalan yamaçlarda Aliağa Organize Sanayi Bölgesi (ALOSBİ) yer almaktadır. Günümüzde mevcut sanayi tesislerine her geçen gün yenileri eklenmektedir. Toprak erozyonu ya da toprak kaybı konusunda karşılaşılan önemli sorunlardan biri de jeomorfolojik olarak eğimli yüzeylerde kurulan tesisler için yapılan düzenlemeler ve yol açma işlemleridir. Bu işlemler nedeniyle toprak kayıpları artmaktadır. Ayrıca sahanın pek çok yerinden toprakların kamyonlarla alındığı tespit edilmiştir. Bu alanlarda doğal ortam bozulmakta, şiddetli sağanak yağmurlarla erozyon artmakta, hatta toprak kayması görülme riski ortaya çıkmaktadır. 4.2. DEPREM ÖZELLİKLERİ Yapılan analize göre, İzmir sismotektonik yöresinde MS. 11-2000 yılları arasında magnitüdü 4 ve daha büyük 887 deprem kaydedilmiştir. Bu depremlerin 84 kadarı şiddetli ( 5,5) olmuş, binlerce insan hayatını kaybetmiştir (Sezer, 2004). Aliağa İlçesi nin bugünkü morfolojisini kazanmasında neotektonik hareketler önemli bir yere sahiptir. Bu hareketlerin etkisiyle oluşan kırık veya fay çizgileri ana hatlarıyla KD-GB yönünde uzanmaktadır. Aliağa ve yakın çevresinde yer alan önemli faylar; Menemen (Dumanlı Dağ), Güzelhisar ve Yeni 186
Foça faylarıdır (Şekil 2). Güzelhisar Fayı, Aliağa İlçesi ile Manisa nın Osmancalı Beldesi arasında uzanır. Yaklaşık 25 km uzunluğundadır. Fay K70B genel doğrultuludur. Menemen Fay Zonu, Dumanlı Dağ volkan kompleksi ile Gediz taşkın ovası arasında uzanır. Kabaca birbirine paralel uzanan K60B genel doğrultulu dört fay parçasından meydana gelen fay zonunun toplam uzunluğu 15 km dir. Yeni Foça Fayı, Nemrut Limanı ile güneydeki Gerenköy arasında K-G genel doğrultusunda uzanan bir faydır. Nemrut Limanı doğusunda dik yarlar oluşturan KB-GD uzanımlı kıyı olasılıkla bu fayın kuzey devamlılığını yansıtır. Bu bölüm ile birlikte değerlendirildiğinde fayın toplam uzunluğu 20 km ye yaklaşır (Emre vd., 2005). İzmir sismotektonik yöresinde deprem büyüklüklerinden hareketle belirlenen fay uzunlukları, tarihsel dönemde, depremlerle harekete geçen ya da yeni oluşan fayların %56 kadarının uzunluğu 10-20 km arasındadır. Bu uzunluktaki faylar yapılan hesaplamalara göre 4,5-5,3 büyüklüğünde deprem üretebilir. 50 km den daha kısa fayların (yani 6M den küçük deprem üretebilen fayların) oranı ise %84 civarındadır. Aletsel dönemde bu oran % 98 dir (Sezer, 2004) Aliağa çevresinde depremsellik 1881-1988 yılları arasındaki kayıtlara göre incelendiğinde Foça-Aliağa- Menemen üçgeni arasında yer alan bölgede magnitüdü 4,2 ile 5 arasında değişen depremlerin grabenleşmeye bağlı olarak meydana gelen KB-GD doğrultulu tektonik hatlar üzerinde yer aldığı görülür. Sismik yoğunluklu saha Dumanlı Dağ volkanik merkezi ile çalışmaktadır (Eşder vd., 1991). Aliağa İlçesi ve yakın çevresindeki arazi yapısı jeolojik ve jeomorfolojik olarak deprem üretme kapasitesine sahip pek çok fay hattının geçtiği bir özellik sergilemektedir. Fakat bu yörede önemli bir nüfus potansiyeli yanında stratejik önemi olan pek çok endüstri kuruluşu da bulunmaktadır. Karayolu, demiryolu ve denizyolu trafiği oldukça yoğundur. Bütün bu özellikler göz önünde bulundurulduğunda meydana gelebilecek depremlerin yol açacağı, can ve mal kaybına karşılık hiç zaman kaybetmeden gerekli önlemlerin alınması zorunlu görünmektedir. 4.3. TAŞKINLAR Şekil 2: Aliağa İlçesi nin Çevre Sorunları Haritası Aliağa yöresinde zaman zaman görülen sağanak yağışlar eğimin azaldığı, bozuk drenaja sahip alanlarda taşkınlara yol açmaktadır. Helvacı Ovası, Biçer Ova, Kayaalan Ovası, Yeni Şakran Ovası, Güzelhisar Çayı delta alanı ile birikinti koni ve yelpazeler ani sağanak yağmurlarla yüksek kesimlerden inen sular altında kalmaktadırlar (Şekil 2). Taşkınlar nedeniyle tarım arazileri üzerindeki verimli toprak taşınmakta dolayısıyla tarım arazileri verimsizleşmekte ya da tarım arazilerinin üzeri kum, kil, mil, silt, çakıl gibi kaba ve ince unsurlarla kaplanıp tarım ürünleri zarar görmektedir. Drenaj kanallarının yetersiz kaldığı alanlarda taşkınlarla gelen su tahliye 187
olamadığı için tarlaların üzerinde göllenmekte ve bitkilerin sararmasına ya da kurumasına neden olmaktadır. Ayrıca genelde eğimli yamaçlarda açılmış alan taş ocaklarındaki taş parçaları ve atıklar, sağanak yağmurlarla aşağıya taşınarak tarım arazileri üzerine birikmekte ve böylece tarım arazilerine zarar vermektedirler. Aliağa da zaman zaman görülen taşkınlar zararlara neden olmaktadır. Örneğin 13 Mart 2013 te Yeni Şakran da derelerin taşması sonucu yerleşme sular altında kalmış, İzmir-Çanakakale karayolu çökmüş, ulaşım aksamıştır. Birkaç yıl önce Güzelhisar Çayı nın taşması nedeniyle çayın üzerindeki Aşağı Karaköy ü Aliağa ya bağlayan köprü yıkılmış, bir süre köy ile ilçe merkezi arasındaki bağlantı kopmuştur. 17 Aralık 1981 tarihinde Hatundere nin taşması sonucu Helvacı da birçok büyük ve küçükbaş hayvan telef olmuş tarım ürünleri zarar görmüştür. Aliağa İlçesi nde jeomorfolojik şekillere insanların yapmış oldukları müdahaleler ne yazık ki doğal ortamda ciddi bozulmalara ve sorunlara yol açmaktadır. Mesela Güzelhisar Grabeni ndeki tarım arazileri üzerine dökülen hafriyat yığınları suların drene olmasına engel olduğu için çevresindeki tarım arazileri adeta sulak alan ve bataklık alana dönüşmüştür (Fotoğraf 1a). Diğer taraftan Samurlu yakınlarındaki Yarendağ üzerindeki akarsu vadisi hafriyatlarla doldurulmuştur. Yağmur sularının drene olduğu bu vadinin doldurulması bu yörede taşkın riskini arttırmaktadır (Fotoğraf 1b). Fotoğraf 1a Fotoğraf 1b Fotoğraf 1a: Hafriyat Dökülmesi Sonucu Drene Olamayan Suların, Verimli Tarım Alanları Üzerinde Oluşturduğu Bataklık ve Sulak Alanlar (Güzelhisar Grabeni). Fotoğraf 1b: Yarendağ (Samurlu Mahallesi) Üzerinde Hafriyat Enkazının Doğal Ortama Etkisi. 5. BEŞERİ ÇEVRE SORUNLARI 5.1. YANLIŞ ARAZİ KULLANIMI liağa İlçesi nin toplam yüzölçümü, 274 000 dekardır. İlçe arazisinin % 44,1 i (120 742 dekar) tarım, % 21 i (57 420 dekar) orman ve fundalık, % 19,9 u (54 550 dekar) çayır mera, % 14,9 u (40 878 dekar) tarım dışı alanlardan ve % 0,1 i (410 dekar) su yüzeyinden oluşmaktadır. Aliağa da tarımsal faaliyetler için uygun özelliklere sahip olan I. II. III. ve IV. sınıf araziler toplam arazi miktarının %32,1 ini (87,9 km 2 ) oluşturmaktadır. V. Sınıf arazi bulunmamaktadır. Tarımsal kullanım dışında kalan VI. VII. ve VIII. sınıf araziler %67,9 (186 km 2 ) oranındadır (Eroğlu ve Bozyiğit, 2013). Araştırma sahasında Nemrut Koyu güneyinde uzanan alüvyal düzlük ve yakın çevresi arazi kullanımı açısından sahanın en problemli alanıdır. Biçer Ova nın hemen güneyinde yer alan Nemrut Sanayi Bölgesi nde demir-çelik fabrikaları ve haddehanelerin kurulmasıyla görülmeye başlayan sanayi tesislerinin sayısı gün geçtikçe çeşitlenerek artmıştır. Günümüzde bu sanayi tesisleri Biçer Ova yı adeta kaplamıştır. Öte yandan yöre ulaşımında oldukça önem arz eden D550 İzmir-Çanakkale karayolu ile Aliağa-Menderes banliyö hattı bu sahadan geçtiğinden verimli tarım arazileri kayba uğramıştır. Ayrıca Aliağa İlçesi nde ulaşım imkânlarının artması sanayi tesisi, hurda depolama tesisi, tır parkları, sanayi depoları, benzin istasyonları ve tamirhane gibi tesislerin tarım arazilerinin üzerinde kurulmasına yol açarak amaç dışı arazi kullanımının görülmesine neden olmuştur (Şekil 2). 188
Aliağa İlçesi nde tarım alanlarının geniş yer tuttuğu bir diğer alan Güzelhisar Grabeni ile graben alanının kuzeyinde sahil şeridi ile gerisindeki tepelikler arasında kalan kesimdir. Bu yörenin en fazla nüfusa sahip yerleşmesi olan Yeni Şakran da (3 813 kişi, 2014 yılı) son yıllarda önem kazanan deniz turizmi nedeniyle yazlık konutlar, tatil siteleri ve turistlik tesisler belirgin bir şekilde artmış durumdadır. Güzelhisar Çayı Deltası ndan iç kesimlerdeki dağlık ve tepelik alanlara kadar uzanan Güzelhisar Grabeni tarımsal faaliyetler açısından çevresindeki yerleşmeler için oldukça önemlidir. Bununla birlikte graben sahasındaki verimli tarım alanları üzerine Petkim in yapımını sürdürdüğü Star Rafinerisi inşaat alanından taşınan toprakların dökülmesiyle adeta suni bir tepe oluşmuş durumdadır. Böylece bu alandaki tarım alanları kullanılamaz hale gelmiştir. Bu sahanın yanındaki tarım arazilerinde biriken sular Güzelhisar Çayı na drene olamadıkları için adeta sulak, bataklık alan halini almıştır (Fotoğraf 1a). Ayrıca graben alanında kum, mıcır ve çimento üretim ve taşıma işi yapan tesisler kurulmuştur. Söz konusu döküm alanının ve tesislerin çevresinde kirlilik oluşmuştur. Son yıllarda Güzelhisar Barajı ndan elde edilen su ile sulu tarımın yapılabildiği graben sahasının verimli tarım alanları ciddi boyutlarda zarar görmüştür. Önceki yıllarda sadece tarım alanı olarak kullanılan ve üzerinde herhangi bir sanayi tesisi bulunmayan bu sahanın gittikçe sanayi tesisleriyle kaplanması kaygı vericidir. Güzelhisar Çayı Deltası, hem tarım alanı hem de kuşlar için sulak alan özelliği taşımaktadır. Ancak delta alanında son yıllarda binaların inşa edildiği dikkati çekmektedir. Ayrıca delta alanında sahil şeridi maalesef kamu, askeri ve özel sektör tarafından kurulmuş tesislerin binaları ile işgal edilmiştir. Buradaki halka açık plajlar oldukça bakımsız ve kirlenmiş vaziyettedir. Plaj alanıyla ilgili belediyenin gerekli düzenlemeler başlatmış olması sevindiricidir. Aliağa kıyılarında plajların kamuya ve özel sektöre ait kuruluşlarca işgaline izin verilmemelidir. Delta alanı kuş cenneti olarak koruma altına alınmalı, ülke çapında tanıtımı yapılmalı ve Aliağa turizmine kazandırılmalıdır. Bu sahada turizme kazandırılması gereken bir başka yerde Myrina (Kalabakhisar) dır. Güzelhisar Çayı ağzının 1km kadar kuzeydoğusunda bulunan Myrina (Kalabakhisar) nın antik liman kalıntıları deniz yüzeyinde görülmektedir. Myrina antik kentinde kazılar yapılmalı ve turistlerin ziyaretine açılmalıdır. Güzelhisar Grabeni nin kuzeyindeki tepelik alanda Aliağa Organize Sanayi Bölgesi (ALOSBİ) kurulmuştur. Yakınındaki köyler tarafından mera alanı olarak kullanılan bu alan sanayi alanına dönüştürülmüştür. Aliağa Organize Sanayi Bölgesi nin batısında açılmış olan taş ocağının tepelik alandaki doğal morfolojinin ortadan kalkmasına neden olduğu görülmektedir. Araştırma sahasının kuzey ve kuzeydoğusundaki tepelik ve platoluk alanda genelde eğimli yüzeylerde kurulmuş olan bu yerleşmelerde hâkim ekonomik faaliyet hayvancılıktır. Ancak az da olsa kuru tarım yöntemi ile tahıl tarımı yapılmaktadır. Fakat bu sahalarda görülen şiddetli erozyon verim kabiliyeti zaten düşük olan tarım ve mera alanlarının verim gücünün giderek düşmesine neden olmaktadır. Bu nedenle geçimlerini sağlamakta güçlük çeken köylüler başta Aliağa ilçe merkezi olmak üzere başka yerleşmelere göç etmek zorunda kalmaktadır. Örneğin Hacıömerli Köyü nden göç edenler, Maviköşe mevkiinde, Karaköy den göç eden aileler Aşağı Karaköy mevkiinde, Kalabak Köyü nden göç eden aileler ise Hacıömerli Mahallesi yanında Yeni Kalabak Mahallesi ni kurmuşlardır. İlçede entansif metotlarla et ve yumurta üretilen 14 tavuk çiftliği bulunmaktadır. Tavuk çiftlikleri Bozköy (3 adet), Güzselhisar (5 adet), Helvacı (2 adet) ve Yeni Şakran (4 adet) da kurulmuşlardır. Tavuk çiftliklerinin genelde karayoluna yakın verimli tarım alanları üzerinde kurulmuş olmaları arazi kullanımı açısından sorun teşkil etmektedir. Ayrıca tavuk çiftliklerinden kaynaklanan kirlilik ayrı bir problem olarak ortaya çıkmaktadır. Aliağa İlçesi nin sınırları içinde orman alanları toplam arazinin ancak 6,3 ünü (17,2 km²) meydana getirmektedir. Bu değer Aliağa gibi sanayi kenti için oldukça düşük kalmaktadır. Oysa kirli havayı temizleyecek, oksijen miktarının artmasını sağlayacak geniş orman alanlarına ihtiyaç vardır. Öte yandan orman alanlarının ortadan kalkmasına neden olan orman yangınlarıyla ilgili tedbirlerin alınması gerekmektedir. 5.2. ÇEVRE KİRLİLİĞİ 5.2.1. HAVA KİRLİLİĞİ Aliağa İlçesi nde hava kirliliğine neden olan başlıca faktörler; çeşitli sanayi tesisleri, konutlarda kullanılan kalitesiz yakıtlar, ulaşım araçlarından kaynaklanan egzoz gazları, fiziki yapısı bozulmuş yollardan, taş ocaklarından 189
ve limanlarda hurda vb. boşaltan gemilerden kaynaklanan tozların atmosfere karışması olarak sıralanabilir. (Fotoğraf 2a, 2b). Hava kirliliği nedeniyle yöre halkında alt ve üst solunum yolu hastalıklarına, akciğer kanserine yakalanma ihtimali artmakta hatta meyve, sebze bahçelerinde yetiştirilen ürünler bile hastalık riski taşımaktadır. Aliağa bölgesindeki inorganik ve uçucu organik bileşiklerin belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmada farklı kirletici kaynakların etkisi altında olan dört bölge tanımlanmıştır. Bunlardan birincisi üzerinde Petkim Petrokimya, Tüpraş İzmir Rafinerisi, Gemi Söküm, LNG, LPG gaz dolum, akaryakıt tesislerinin yer aldığı Aliağa Yarımadası dır. Bu tesislerden gelen emisyonların Aliağa atmosferinde özellikle uçucu organik birleşikler (VOC ler) ve kükürtdioksit (SO 2 ) kirliliği için önemli bir kaynak olduğu belirlenmiştir. İkinci bölge Horozgediği Mahallesi nin yakınındaki demir çelik tesislerinin bulunduğu sanayi bölgesidir. Üçüncü bölge, Aliağa ilçe merkezinde kirletici kaynaklarının büyük ölçüde trafik ve evsel ısınma amacıyla yakılan fosil yakıtlardan kaynaklanan emisyonların olduğu düşünülmektedir. Dördüncü bölge, kaynakların doğrudan etkisinden uzak kırsal alanlardır. Endüstri bölgesinin güneyinde kalan kırsal bölgede (rüzgar altı) Aliağa nın kuzeyine nazaran daha yüksek olduğu görülmüştür (Şekil 2; Civan vd., 2008). Fotoğraf 2a Fotoğraf 2b Fotoğraf 2a, 2b: Hava Kirliliğinin Etkili Olduğu Nemrut Sanayi Bölgesi Aliağa da yüksek düzeyde gaz yayan gaz, alev ve duman bacaları çok fazla olduğu için özellikle güney güneybatı sektörlü rüzgârlar estiğinde adeta tüpgaz kokusu gibi bir koku şehri kaplamakta genzi yakmakta ve burada yaşayanların sağlığını ciddi derecede tehdit etmektedir. Uçucu organik bileşiklerin (VOC) Aliağa merkez ve Horozgediği Mahallesi civarında mevsimsel değişimleri değerlendirildiğinde Horozgediği nde ölçülen uçucu organik bileşik (VOC) seviyelerinin, Aliağa da yazın, Horozgediği nde ise kışın daha yüksek görülmüştür. Bu durumun ortaya çıkmasında sanayi tesisleriyle birlikte karayolu trafik yoğunluğunun önemli etken olduğu belirlenmiştir (Doğan, vd., 2008). Aliağa da beş tane haddehanesi bulunan, beş tane de haddehanesi ve çelikhanesi bulunan toplam on tane demir çelik fabrikası vardır. Hurdadan elektrik ark ocakları ile demir çelik üretimi sırasında prosesin değişik aşamalarında bir çok hava kirletici (partikül maddeler, kükürtdioksit, azotoksitler, HCI, HF, metaller, uçucu organik bileşikler (VOC), klorludioksin ve furanlar (PCDD/PCDF) gibi organik gaz ve buharlar açığa çıkmaktadır. Aliağa daki demir çelik üretim tesislerinin bacasından çıkan emisyonların yönetmelik sınır değerlerini sağladığı ancak hava kalitesi seviyelerinde de sınır değerlerin aşıldığı tespit edilmiştir. Bu durum bölgede bacaların dışındaki kaynakların da etkisini göstermektedir. (Bayram, vd., 2008). Hurda eritilmesi ve çelik üretimi sırasında iki önemli atık oluşmaktadır. Bunlar elektrik ark ocağı tozları ve cüruftur. Genel olarak bir ton çelik üretiminde yaklaşık 14 kg elektrik ark ocağı tozu ve 100 kg cüruf açığa çıkmaktadır (Barka, 2009:247). Fabrikalarda ani elektrik kesilmesi veya filtre ve fanlarda meydana gelen arızalar sırasında ark ocağında oluşan emisyonların geçici sürelerde de olsa kontrolsüz biçimde atmosfere verilmesi emisyon değerlerinin yükselmesine neden olmaktadır (Bayram, vd., 2008). Aliağa da ölçülen uçucu organik bileşikler, partikül madde (PM) iz elementler, poliklorlu bifenil ve poliaromatik hidrokarbon derişimleri incelenmiştir. Sonuçlar Aliağa da ölçülen derişimlerin İzmir ve genellikle 190
dünyada ölçülen derişimlerden yüksek olduğunu göstermiş ve endüstriyel salımların etkisi altında olduğu tespit edilmiştir. Dolayısıyla Aliağa merkez ve mahallelerinde yaşayan halkın yüksek derişimlerdeki bu kirleticilere maruz kaldıkları ve bu maruziyet sonucu çeşitli sağlık riskleri oluştuğu çıkarımı yapılabilir (Sofuoğlu, vd., 2008). Aliağa da hava kirliliği ortaya çıkmasında sanayileşme, şehirleşme, motorlu araç sayısı, taş ocakları ve maden ocakları önemli faktörlerdir. Aliağa daki konut sayısı 21 240 (2015 yılı) tır. Şehirdeki binaların ısıtılmasında doğal gaza geçilmiştir. Ancak bazı binaların ısıtılmasında ve kırsal yerleşmelerde hala kömür, petrol gibi fosil yakıtların kullanımı devam etmektedir. Özellikle yüksek oranda kükürt ve PM içeren kalitesiz kömür kullanımı hava kirliliğinin artmasına neden olmaktadır. Aliağa daki motorlu araç trafiğinin yoğun olması hava kalitesini olumsuz etkilemektedir. Aliağa da görülen kirli hava, kuzey sektörlü rüzgârlarla taşınarak sadece Aliağa halkı için değil, İzmir de yaşayanlar için de çevre sorunu oluşturmaktadır. Aliağa gibi sanayileşmede ülke çapında öne çıkan bir kentte hava kalitesini sürekli takip edecek bir gözlem istasyonunun bugüne kadar kurulmamış olması önemli bir eksikliktir. İlçede sürekli hava kalitesini takip edecek, hava kirliliğine anında müdahale edilebilmesini sağlayacak bir gözlem istasyonu mutlaka kurulmalıdır. İzmir in yedi ilçesinde İzmir Büyük Şehir Belediyesi ne ait gözlem istasyonu olmasına rağmen Aliağa da yoktur. 5.2.2. SU KİRLİLİĞİ Aliağa İlçesi ndeki tarım, hayvancılık ve sanayi faaliyetleri için yeraltı ve yerüstü su kaynakları oldukça önemlidir. İlçede içme ve kullanma suyu temininde adi kuyu, artezyen kuyusu ve Güzelhisar Barajı nın sularından yaralanılır. İlçenin su ihtiyacını karşılamak için açılan onbir kuyuda yapılan bakteriyolojik tahlillerde bir kuyu hariç diğerlerinin kirlenmiş olduğu öğrenilmiştir. Bu nedenle sondajdan alınan sular arıtıldıktan sonra içme ve kullanıma sunulmaktadır (Metli, vd., 1998). Ancak kırsal yerleşmelerin su şebekelerinde herhangi bir arıtma tesisi bulunmamaktadır. Araştırma sahasındaki soğuksu kaynaklarının yakınlarında ve beslenme alanlarında yer alan sanayi tesisleri, taş ocakları, hafriyat ve çöp döküm alanları, tavuk çiftlikleri vb. su kirliliğine neden olmaktadır. Araştırma sahasının kırsal yerleşmelerinde genelde kanalizasyon bulunmakla birlikte, atık suların fosseptik çukurlarında biriktirildiği yerleşmeler de vardır. Kanalizasyon bulunan yerleşmelerde atık sular derelere, kurutma kanallarına ya da denize verilmektedir. Örneğin Helvacı da kanalizasyon suları önce dereye sonra kurutma kanalına verilmektedir. Çaltılıdere de ise kanalizasyon suları doğrudan denize boşaltılmaktadır. Dolayısıyla derelere, kurutma kanallarına ve denize boşaltılan atık sular, su kirliliğinin yanında kötü kokuların yayıldığı, hastalık saçan, insan sağlığını tehdit eden bir çevre kirliliği ortaya çıkarmaktadır. Aliağa kent merkezinin yakınında kimyasal ve biyolojik arıtma tesisi kurulmuştur. Bazı kırsal yerleşmelerin fosseptik çukurlarında biriken atık sular bu arıtma tesisine taşınmaktadır. Aşağı Şehit Kemal Köyü bu tür yerleşmelere örnek olarak verilebilir. Aliağa ilçe merkezinde ve köylerinde içme suyu şebekesi son yıllarda yenilenmeye başlamış ve yenileme işlemleri devam etmektedir. Yıllardır kullanılan, eskimiş içme suyu tesisatlarının yenilenmesi insan sağlığı açısından oldukça önemlidir. Ancak su kaynaklarının kirlenmesinin önüne de geçilmelidir. Güzelhisar Çayı üzerinde inşa edilmiş olan Güzelhisar Barajı ndan Aliağa kent merkezinin, ihtiyaç olduğunda İzmir İli nin içme suyu ve Petkim Petrokimya Tesisleri nin su ihtiyacının önemli bir bölümü karşılanmaktadır. Barajdaki suyun kirlenmemesi için baraj çevresine çöp dökülmesine izin verilmemelidir. Aliağa İlçesi, sıcak su kaynakları ve jeotermal enerji olanakları bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Biçer ve Ilıca Burun kaplıcaları Aliağa nın dikkat çeken sıcak su kaynaklarının başında gelir. Biçer Kaplıcası, Nemrut Koyu nun güneyinde Biçer Ova nın ortasında yer almaktadır. Önceki yıllarda yöre halkının termal amaçlı yaralandığı bu kaplıca, yanındaki demir çelik fabrikalarının yaptıkları aşırı çekim sonrası yeraltı su tablasının alçalması sonucunda kurumuştur. Ilıca Burun Kaplıcası ise, Ilıca Burun mevkiinde meydana gelen faya bağlı olarak oluşmuştur. Sıcak suyun çıktığı yerde küçük bir mağara açılmıştır. Sıcak su kaynağının debisi 10lt/sn, sıcaklığı ise 55-56 C arasında ölçülmüştür (Metli vd., 1998). Aliağa ve yakın çevresinde yaşayanların yararlandığı hatta çevre illerden bile gelenlerin olduğu bu sıcak su kaynağı Petkim Petrokimya Tesisleri nin sınırları içinde kaldığından halkın ziyaretine kapatılmış, kullanılamaz hale gelmiştir. 191
Günümüzden 30-35 yıl kadar öncesinde tarlaların arasındaki hendeklerden yaz-kış su akar iken, bugün çoğu artezyen kuyusunun ve su kuyusunun suyu yazın ya yetersiz kalmakta ya da kurumaktadır. Oysa nüfusun ve sanayi tesislerinin her geçen gün arttığı yörede daha fazla suya ihtiyaç duyulmaktadır. Aliağa daki su kirliliği konusunda bir başka sorun deniz suyunda görülen kirliliktir. Aliağa Liman iskelelerde gemilerin yüklenmesi ve boşaltılması işlemleri sırasında ortaya çıkan kirlilik, deniz ekosistemine zarar vermektedir. Yine 2013 yılının mart ayında petrol türevi gemi atığı yaklaşık 5km 2 lik alana yayılarak Aliağa ve Çandarlı kıyılarında kirliliğe sebep olmuştur (Eroğlu ve Bozyiğit, 2013). Aliağa daki Gemi Söküm Tesisleri nde gemi sökümü sonucu asbest, PBC, sintine, balast, yağ, boya vb. çevreyi kirletici atıklar çıkmaktadır. Doğal ortamda şiddetli ve uzun vadeli kirliliğe yol açabilecek bu maddelerin bertarafında gerekli özenin gösterilmesi gerekmektedir. 5.2.3. TOPRAK KİRLİLİĞİ Aliağa da demir çelik fabrikalarının bacalarından çıkan ve açıkta depolanan malzemelerden (hurda, cüruf ve filtrelerde tutulan baca tozu), hurda depolama işletmelerinden, Gemi Söküm Tesisleri nden önemli miktarda kirletici madde toprağa karışmaktadır. Buna bağlı olarak topraktaki demir, bakır, çinko, mangan, kurşun, krom, kadmiyum ve nikel oranı artmaktadır. Aliağa Nemrut Sanayi Bölgesi nde Horozgediği Mahallesi ne yakın bir noktadan alınan toprak örneklerinde, böcek öldürücü tarım ilacı olarak kullanılan organoklorlu pestisitlerden (OCP) en yüksek seviyelerin genellikle DDT ve türevlerine ait olduğu tespit edilmiştir. DDT ve türevlerinin kullanımının yasak olmasına rağmen toprakta yüksek seviyelerde bulunmalarının nedeni geçmişte çok fazla kullanılmasına ve toprakta uzun süre bozulmadan kalabilmelerine bağlı olacağı ifade edilmiştir (Bozlaker vd., 2008). Aliağa Gemi Söküm Tesisleri nde sökülen gemilerde asbest içeren malzemeler (elektrotlar, yangınla mücadele ekipmanları, boru, vana, valf ve ekipmanları, pompa, kompresör vb.) atık motor yağları, kimyasal ve tehlikeli atıklar çıkarılmaktadır (Küçükgül ve Güneş, 2007). Çevre kirliliği ve insan sağlığı açısından ciddi problemlere neden olabilecek bu maddelerin bertarafı konusunda uzman kuruluşlarla işbirliği yapılmalıdır. 5.3. ULAŞIM SORUNU Aliağa İlçesi nde karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu olanakları bulunması, sanayileşme faaliyetlerinin hız kazanmasında önemli rol oynamıştır. D550 İzmir-Çanakkale karayolu, Aliağa-Menderes banliyö hattı, Aliağa Limanı ve İzmir Adnan Menderes Havaalanı, Aliağa nın ulaşım olanaklarının çeşitlenmesini sağlamaktadır. İlçenin en önemli karayolu İzmir, Menemen, Aliağa, Bergama ve Çanakkale yi birbirine bağlayan D550 İzmir-Çanakkale karayoludur. Bu karayolu bölünmüş yol yapısına sahip olmasına rağmen trafik yoğunluğu çok fazladır. D550 İzmir-Çanakkale karayoluna bağlanan Yeni Foça karayolu ve Rafineri- Gemi Söküm Tesisleri karayolu özellikle hurda demir, demir çelik, akaryakıt, hafriyat taşıyan kamyon ve tır gibi ağır tonajlı araçların çok fazla olduğu karayollarıdır. Bu karayollarının fiziki olarak bozulmasına neden olmaktadır. Son yıllarda Aliağa Organize Sanayi Bölgesi yolunda da araç trafiği artmıştır. Gemi Söküm Tesisleri nden ve liman iskelelerinden hurda taşıyan kamyonlardan karayoluna dökülen hurda demirler, zaman zaman tehlikeli olmaktadır. Yine Petkim in inşa ettiği Star Rafineri nin inşaat alanından hafriyat taşıyan ağır tonajlı kamyonlar, etrafında birçok okulun bulunduğu çok sayıda öğrencinin gidip geldiği, şehir içi araç trafiği yoğunluğunun da arttığı rafineri yolunda önemli sorun teşkil etmektedirler. Aliağa İlçesi ndeki ulaşım konusunda dikkati çeken bir diğer husus, hemen hemen bütün köylerin karayolunda ya bir taş ocağına ve maden ocağına gidip gelen kamyonlara ya da Petkim in hafriyat taşıyan kamyonlarından birine rastlanılmasıdır. Aliağa daki araç trafiği büyük ölçüde sanayi tesislerinin ürünlerine dayalı olarak gerçekleştirilmektedir. LPG, LNG, benzin, mazot vb. tehlikeli madde taşıyan araçlar herhangi bir kaza durumunda çok fazla can ve mal kaybına neden olabilecek kapasiteye sahiptirler. Bunun için karayolu araç trafiği denetimlerinin kesintisiz sürdürülmesi gerekmektedir. 192
5.4 ENERJİ SORUNU Aliağa İlçesi nde gelişen sanayi sektörüyle birlikte artan enerji tüketimi, yeni enerji santrallerinin kurulmasını zorunlu kılmıştır. Bugün ENKA, HABAŞ (2), PETKİM, EÜAŞ ve ALOSBİ (Çakmaktepe A.Ş.) ve İZDEMİR e ait toplam yedi adet termik santral çalışır durumdadır. Bunun yanında üç adet termik için de lisans alınmıştır. 2010 TEDAŞ istatistiklerine göre; İzmir ili toplam kurulu enerji gücü 8203,6 MW, Aliağa da ise 962 MW tır (TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu, 2012). Yine Aliağa daki mevcut rüzgâr enerjisi kurulu gücü (147,50 MW), İzmir deki (255 MW) kurulu gücün yarısından fazladır (%57,84). (İZKA, 2010). Diğer taraftan İzmir ili toplam enerji tüketiminin (2010 yılı 14 902 574 milyar kwh ) yaklaşık %18 i ( 2010 yılı 2 678 304 milyar kwh ) sadece Aliağa daki demir-çelik sektöründe harcanmaktadır (TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu, 2012). Aliağa da yeni sanayi tesislerinin faaliyete geçmesiyle birlikte enerji ihtiyacı artacaktır. Bu nedenle ilçenin geleceğe dönük planlamalarında enerji ihtiyacı ve yatırımları mutlaka çevresel etkileri göz önünde bulundurularak gerçekleştirilmelidir. 6. SONUÇ Aliağa İlçesi gelişmiş sanayi, ticaret ve ulaşım olanaklarıyla birlikte önemli nüfus potansiyeline sahiptir. İlçede beşeri ve ekonomik faaliyetlerin şekillenmesinde doğal faktörlerin sağladığı avantajların yeri büyüktür. Ancak son yıllarda beşeri faaliyetlerin doğal ortam üzerinde yaptığı tahribat telafisi güç ciddi çevre sorunlarının doğmasına neden olmuştur. Aliağa da artık sanayi yatırımlarından çok yeşil alanların arttırılmasına, temiz havaya, temiz su ve toprağa ihtiyaç vardır. Aliağa da doğal morfoloji korunmalı, doğal ortam-insan ilişkisinde bütünlük sağlanmalıdır. Sanayi tesisleriyle yeterince işgal edilmiş olan Aliağa nın tarihi ve turistik değerlerinin farkına varılmalı, bu yönü öne çıkarılmalıdır. Kaynakça Barka, E. (2009). Demir-Çelik ve Gemi Söküm Tesislerinin Çevresel Etkileri. TMMOB İzmir Kent Sempozyumu, Bildiriler Kitabı (s.245-257). İzmir, 8-10 Ocak. Bayram, A., Odabaşı, M., Elbir, T., Seyfioğlu, R., Dumanoğlu, Y., Demircioğlu, H., Altıok, H. & Yatkın, S. (2008). Elektrikli Ark Ocaklı Demir-Çelik Endüstrilerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği I: İnorganik Gaz Kirleticiler ve Partikül Maddeler. Hava Kirliliği ve Kontrolü Ulusal Sempozyumu, Bildiriler Kitabı (s.178-193). Hatay, 22-25 Ekim. Bozlaker, A., Müezzinoğlu, A. & Odabaşı., M. (2008). Aliağa Ağır Sanayi Bölgesinde Organaklorlu Pestisitler (OCP ler) Üzerine Bir Araştırma. Hava Kirliliği ve Kontrolü Ulusal Sempozyumu, Bildiriler Kitabı (s.141-154). Hatay, 22-25 Ekim. Civan, M., Elbir, T., Seyfioğlu, R., Sofuoğlu, S., Bayram, A., Müezzinoğlu, A., Odabaşı, M., Kuntasal, Ö., Bozlaker, A., Pekey, H., Andiç, Ö., Yorulmaz, S. Y. & Tuncel, G. (2008). Aliağa Bölgesindeki İnorganik ve Uçucu Organik Bileşiklerin Pasif Örnekleme Metoduyla Belirlenmesi. Hava Kirliliği ve Kontrolü Ulusal Sempozyumu, Bildiriler Kitabı (s.178-193). Hatay, 22-25 Ekim. Doğan, G., Oğuz, Ö., Yılmaz, M. C., Bozlaker, A., Elbir, T., Seyfioğlu, R., Sofuoğlu, S., Bayram, A., Müezzinoğlu, A., Odabaşı, M., Yorulmaz, S. Y., Pekey, B & Tuncel, G. (2008). İzmir-Aliağa da Aktif Yolla Ölçülen Uçucu Organik Bileşik Konsantrasyonlarının Kısa Süreli, 24 Saatlik ve Mevsimsel Değişimlerinin Değerlendirilmesi. Hava Kirliliği ve Kontrolü Ulusal Sempozyumu, Bildiriler Kitabı (s.265-273). Hatay, 22-25 Ekim. Emre, Ö., Özalp, S., Doğan, A., Özaksoy, V., Yıldırım, C. & Göktaş, F. (2005). İzmir Yakın Çevresinin Diri Fayları ve Deprem Potansiyelleri (Rapor No:10754). MTA Jeoloji Etütleri Dairesi. Ankara. Eroğlu, İ. ve Bozyiğit, R. (2013), Aliağa İlçesinde Arazi Kullanımına Etki Eden Doğal ve Beşeri Faktörler. Marmara Coğrafya Dergisi, 27, 353-400, İstanbul Eşder, T., Yakabağ, A., Sarıkaya, H., & Çiçekli, K.. (1991). Aliağa (İzmir) Yöresinin Jeolojisi ve Jeotermal Enerji Olanakları. (Rapor No: 9467), MTA Genel Müdürlüğü, Ankara. 193
İzmir Kalkınma Ajansı (2010). 2010-2013 İzmir Bölge Planı İlçe Toplantıları, Aliağa Özet Raporu www.izka.org.tr Küçükgül, E. Y. ve Güneş, F. (2007). Gemi Sökümü ve Tehlikeli Atık Yönetimi. TMMOB Çevre Mühendisleri Odası, 7. Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi, Yaşam Çevre Teknoloji Bildiriler Kitabı, (s. 318-326). İzmir, 24-27 Ekim. Metli, F., Baykul, A., Sun, A., Avşar, M., Tan, T., Keçer, M. & Işın, R.. (1998) Aliağa İlçesinin (İzmir) Arazi Kullanım Potansiyeli (Rapor No:10.090). MTA Genel Müdürlüğü, Ankara. Sezer, L. İ. (2004). İzmir Sismotektonik Yöresinin Depremselliği. Ege Coğrafya Dergisi, 13, 29-46, İzmir. Sofuoğlu, S. C., Baytak, D., Bayram, A., Müezzinoğlu, A., Odabaşı, M., Seyfioğlu, R., Elbir, T., & Tuncel, G. (2008). İzmir- Aliağa da Hava Kirleticilerine Maruziyet ve Bundan Kaynaklanan Sağlık Riskleri. Hava Kirliliği ve Kontrolü Ulusal Sempozyumu, Bildiriler Kitabı (s.686-697). Hatay, 22-25 Ekim. TUİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı, 1935-2014. www.tuik.gov.tr 194