İZMİR DE HAVA KALİTESİ YÖNETİMİ. TMMOB Çevre Mühendisleri Odas İzmir Şubesi

Transkript

1 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım İZMİR DE HAVA KALİTESİ YÖNETİMİ TMMOB Çevre Mühendisleri Odas İzmir Şubesi cmoizmir@cmo.org.tr GİRİŞ Dünyam zda Sanayileşmenin ve fosil yak t tüketimindeki art ş n h z na paralel olarak hava kalitesinde de küresel ölçekte yaşanan çevresel problemlerden birisi haline gelmiştir. Hava kirleticilerin atmosferdeki konsantrasyonlar n n art ş, iklim değişikliği, küresel s nma sorunlar, kavramlar n gündemimize taş m şt r. Dünyan n fakl bölgelerinde kurakl k, seller, dondurucu soğuklar iklime ve coğrafyaya göre farkl boyutlarda yaşanmaktad r. Ülkemizde de plans z sanayileşme, nüfus art ş, kentleşme süreçlerinin sonucunda hava kirliliği problemleri farkl ölçeklerde yaşanmaktad r. Kentlerimizde nüfus yoğunluğuna, coğrafi özelliklere ve değişen meteorolojik koşullara göre k ş aylar nda karş laşt ğ m z hava kirliliği problemleri, sanayi bölgelerimizde ise y l boyunca kendini hissettirmektedir. Bu çal şmada, İzmir Kenti bütününde hava kalitesi yönetimi ile ilgili yürütülen mevcut çal şmalar değerlendirilecek ve hava kalitesinin iyileştirilmesine yönelik çözüm önerileri sunulacakt r. İZMİR DE HAVA KALİTESİ İZLEME VE HAVA KİRLİLİĞİ SEVİYELERİ İzmir ilinde hava kirliliği seviyeleri İzmir Büyükşehir Belediyesi taraf ndan sürekli ölçüm istasyonlar arac l ğ ile sürekli izlenmektedir y llar aras nda toplam 4 adet hava kirliliği ölçüm istasyonu al nmas ile hava kirliliği izleme çal şmalar başlam şt r. İzmir ili hava kirliliği ölçüm ağ n n genişletilmesi amac yla 2008 y l nda 2 adet ve 2009 y l nda 1 adet hava kirliliği ölçüm istasyonu İzmir Büyükşehir Belediyesi taraf ndan faaliyete geçirilmiştir Y l itibari ile izleme çal şmalar 24 saat ölçüm yapan toplam 7 istasyonda sürdürülmektedir. Ölçüm İstasyonlar aşağ da verilmektedir. Karş yaka İstasyonu (Çaml k Orman Bölge Müdürlüğü) Bornova İstasyonu (E.Ü. Rektörlük yan Zirai. Mücadele) Alsancak İstasyonu (Fuar içi) Çiğli İstasyonu (Halk Eğitim Merkezi) Güzelyal İstasyonu (Meteoroloji Bölge Müdürlüğü) Şirinyer İstasyonu (Pazar yeri yan ) Bayrakl İstasyonu (İlçe Emniyet Müdürlüğü yan ) Ayr ca, İzmir Büyükşehir Belediyesi taraf ndan 2007 y l ndan itibaren mobil(gezici) hava kalitesi izleme istasyonu ile il merkezinde ve ilçelerde hava kirliliği ölçümleri yap lmaktad r.

2 566 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Bornova,Karş yaka,güzelyal, Çiğli, Şirinyer ve Gaziemir İstasyonlar nda havada as l partikül madde (PM10) ve kükürtdioksit(so2) ölçülmekte,alsancak İstasyonunda havada as l partikül madde (PM10) ve kükürtdioksit(so2),karbonmonoksit (CO), azotoksitler ( NO,NO2 ve NOx olarak) ve ozon seviyeleri ölçülmektedir. Mobil Hava Kalitesi İzleme İstasyonunda ise S02, Tozluluk, C,0 N0x, 03, V0C, Meteorolojik Parametre ölçülmektedir. Resim 1. Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu(Alsancak)/ Mobil Hava Kalitesi Ölçüm istasyonu Hava kalitesi ölçüm sonuçlar Çevre ve Şehircilik Bakanl ğ ve İzmir Büyükşehir Belediyesi taraf ndan online olarak yay nlanmaktad r. Resim 2. Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonlar Günlük Ölçüm Sonuçlar İzmir Büyükşehir Belediyesi taraf ndan kurulan ölçüm istasyonlar kent merkezi içerisinde yer almaktad r. Hava Kalitesi ile ilgili değerlendirmenin daha sağl kl yap labilmesi için özellikle sanayi tesislerinin yoğun olduğu Aliağa, Torbal, Kemalpaşa gibi bölgelerde de bu ölçümlerin yap lmas gereklidir.

3 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım Şekil 1 de İzmir Büyükşehir Belediyesi ne ait istasyonlarda elde edilen ölçüm sonuçlar n n y llara göre değerlendirmesi verilmiştir. Ölçüm sonuçlar değerlendirildiğinde; genel olarak havadaki PM10 ve SO2 seviyelerinin azalma eğiliminde olduğu görülmektedir. Şekil 1 İzmir İline Ait Y llara Göre Tozluluk Değerleri Şekil 2. İzmir İline Ait Y llara Göre Kükürtdioksit Değerleri Kentte evsel s nma ve sanayide kullan lan yak t kalitelerine s n rlama getirilmesi, yak tlar ile ilgili yap lan denetimler hava kalitesi verilerinin iyileşmesinde önemli rol oynam şt r. Kentte sanayi ve evsel s nmada doğal gaza geçiş de önemli etkenlerden birisidir. Yak t kalitesinin iyileşmesi ve doğal gaz ya da yenilenebilir enerji gibi alternatif enerji kaynaklar n n yayg nlaşmas ile hava kalitesinde iyileşmeler gözlenecektir. İzmir Kentinde K ş Sezonu Ölçümlerine göre Tozluluk ve Kükürtdioksit değerlerinin s n r değerler ile karş laşt rmas Şekil 3 ve 4 te verilmektedir.

4 568 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Şekil 3. İzmir İline Ait Y llara Göre K ş Sezonu (1 Ekim-31 Mart) Tozluluk Değerleri Şekil 4. İzmir İline Ait Y llara Göre K ş Sezonu (1 Ekim-31 Mart) Kükürtdioksit Değerleri İzmir kentinde hava kalitesi değerleri genel olarak s n r değerlerin alt nda olmakla birlikte; gelir düzeyine bağl olarak kullan lan yak t kalitesinden kaynaklanan olumsuzluklar, kentin konumu, plans z kentleşmenin getirdiği hava ak m n olumsuz etkileyen koşullar gibi faktörler nedeni ile atmosferik koşullar da değerlendirildiğinde k ş aylar nda zaman zaman olumsuzluklar gözlenmektedir. İzmir Kentindeki hava kirliliği kaynaklar ndan birisi de trafik kaynakl emisyonlard r. İzmir İli trafik kaynakl hava kirliliği ile ilgili olarak çal malar yap lmakla birlikte kentin planlanmas ve gelişimine yönelik süreçlerde bu faktör de göz önünde bulundurulmal d r. Yine kent içerisinde, farkl bölgelerdeki taş ocaklar ve k rma eleme tesisleri hava kalitesine olumsuz etkisi olan faktörlerdir. Kent içerisindeki sanayi ve organize bölgelerinde kirletici kaynaklarla ilgili kapsaml bir çal şma bulunmamaktad r. Ağ rl kl olarak yanma kaynakl kirleticilerin oluştuğu bu bölgelerde doğal gaz n kullan l yor olmas avantaj olmakla birlikte tesislerin üretim türlerine bağl olarak oluşabilecek emisyonlar n da belirlenmesi gerekmektedir. Özellikle şehir merkezine yak n noktalarda kalm ş olan tekil sanayi tesisleri, çimento fabrikalar en önemli kirletici kaynaklardand r. Yerleşim alanlar, okullar gibi hassas yap lar n içerisinde kalm ş olan bu tür tesislerde baca ve baca d ş kaynaklardan oluşan kirleticileri azaltmalar gerekmektedir. İzmir hava kalitesini etkileyen en önemli kaynak Aliağa Bölgesi dir. "Ağ r Sanayi Bölgesi" olarak kabul edilmiş olan Aliağa da 1970'lerden itibaren sanayi yoğunluklu ekonomiye dayal

5 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım bir süreç başlam ş petrokimya sanayinin kurulmas ile y l gibi k sa bir süre içerisinde bir sanayi kentine dönüşmüştür. Petkim-Tüpraş gibi sanayi kuruluşlar n n bölgede kurulmas yla başlayan sanayileşme h z n artt rarak devam ve Aliağa n n sanayi merkezi olma süreci gelişerek devam etmiştir. Aliağa Bölgesinde bulunan, PETKİM Petrokimya Kompleksi, TÜPRAŞ İzmir Rafinerisi, Demir Çelik Fabrikalar ve Haddehaneler MKE Kurumu Vas fl Çelik Fabrikas, Gemi Söküm Tesisleri, Hurda Geri Kazan m Tesisleri, Akaryak t Dolum Ve Sat ş Tesisleri, LPG Dolum Tesisleri, Enerji Üretim Tesisleri, Ege Gübre ve Viking Kâğ t Fabrikalar, Organize Sanayi Bölgeleri, Dökümcüler İhtisas OSB, küçük sanayi sitesi ve diğer çeşitli sanayi yat r mlar ayn zamanda hava kalitesini olumsuz etkileyen en önemli aktörlerdir. Bölgede yer alan Rafineri, Petrokimya ve demir-çelik tesisleri gibi tesislerden kaynaklanan emisyonlar sektörlere göre farkl l k göstermektedir. Rafineri ve Petkim de yanma kaynakl kirleticiler ile organik kirleticiler, demir çelik tesislerinde toz emisyonlar karş m za ç kmaktad r. Demir çelik tesislerinin bacalar ndan ç kan ve aç kta depolanan hurda, curuf ve filtrelerde tutulan baca tozu gibi malzemelerden kaynaklanan toz emisyonlar içeriğinde farkl elementleri ve tehlikeli organik kirleticileri bar nd rmaktad r. Aliağa bölgesi, bölgedeki endüstri yoğunluğunun doğal sonucu olarak ortaya ç kan hava kirliliği aç s ndan özel dikkat gösterilmesi gereken bir başka deyişle hassas bölgelerden biridir. Endüstrilerin farkl olmas oluşan emisyonlar n da farkl l ğ anlam na gelmektedir. Bölgede en önemli kirleticiler olarak Kal c Organik Kirleticiler, Uçucu Organik Bileşikler, SO 2, NO x, O 3, Partikül madde, metaller say labilir. Aliağa daki sanayi kuruluşlar n n yoğunluğu, nitelikleri ve çevresel etkileri göz önüne al nd ğ nda, bu bölgede yap lacak yat r mlar n çevresel etkilerinin, tüm bu bölgedeki sanayi kuruluşlar n n çevresel etkileriyle birlikte ele al narak değerlendirilmesi gereklidir. Aliağa da Tablo 1 de verilen sektörlerde çok say da hava kirletici işletme faaliyet göstermektedir. Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ne göre emisyon iznine tabi olan mevcut işletmelerin önemli kirletici kaynak durumundaki A Grubunda yer ald ğ görülmektedir.

6 570 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Tablo 1. Aliağa da Mevcut Sanayi Tesisleri ve Bu Sektörlerden Kaynaklanan Kirleticiler ÇELİKHANE HADDEHANE RAFİNERİ PETROKİMYA ELEKTRİK ÜRETİM PETROKOK KURUTMA SOLVENT GERİ KAZANIM METAL GERİ KAZANIM GÜBRE PM, KAĞIT ÜRETİM GEMİ SÖKÜM AKARYAKIT DOLUMDEPOLAMA GAZ DOLUM-DEPOLAMA KÖMÜR DEPOLAMA VE PAKET ELEKTRİK ÜRETİM PETROKOK KURUTMA PM, Ağ r Metaller, CO, SOX, NOX, VOC, PAH, PCB,PCDD-PCDF PM, CO, SOX, NOX PM, Metaller, CO, SOX, NOX, VOC, PAH, PCB,PCDD-PCDF PM, Metaller, CO, SOX, NOX, VOC, PAH, PCB,PCDD-PCDF PM, CO, SOX, NOX PM, CO, SOX, NOX, VOC, PAH, VOC, PM, CO, SOX, NOX PM, Metaller CO, SOX, NOX, NH3, Asit PM, CO, SOX, NOX PCDD-PCDF, Asbest VOC VOC PM PM, CO, SOX, NOX PM, CO, SOX, NOX, VOC, PAH, Sanayi tesislerinden kaynaklanan emisyonlar sadece bu tesislerin bacas ndan atmosfere verilen emisyonlar olarak değerlendirilmemelidir. Bölgedeki sektörlere göre hammadde ve ürünlerin depolanmas -taş nmas işlemleri s ras nda rüzgar etkisiyle havaya kar şan tozlar, buharlaşan organik gaz ve buhar emisyonlar gibi emisyonlar da bölge hava kalitesini olumsuz etkilemektedir. Demir çelik tesislerinde aç kta depolanan hurda, cüruf ve baca tozu gibi malzemeler hem bunlar n yer taş nmalar s ras nda hem de depoland klar alanlarda rüzgar etkisiyle tozuyarak önemli bir kirletici kaynak durumuna gelmektedir. Bu tesisler çal şmalar kapsam da hurda metalleri ergittikleri için; depolanan bu y ğ nlardan kalkan tozlar n içeriğinde ağ r metaller, iz elementler, toksik organik kirleticiler bulunmaktad r. Bu tehlikeli içerikleri nedeniyle bu faaliyetten kaynaklanan tozlar n azalt lmas çok büyük önem kazanmaktad r. Benzer emisyona sahip bir diğer sektör ise kömür depolama ve paketleme tesisleridir. Bu ürünler de aç k alanda depoland ğ ndan önemli bir toz kaynağ durumundad r. Plans z sanayileşmenin getirdiği çevre kirliliğinden pay n alm ş ve bölgesel olarak çevresel kirlilik kapasitesi s n r değerlere ulaşm ş olan Aliağa Bölgesi, yaşanan kirlilik problemleri ile çevre yerleşimleri ve İzmir Kent Merkezini olumsuz etkilemektedir. Bölgenin olumsuz çevre kalitesi koşullar na rağmen bölgede petrokimya, demir-çelik endüstrisi başta olmak üzere sanayi yat r mlar teşvik edilmiş, bölgedeki sanayi yat r mlar n n artmas ile birlikte enerji yat r mlar da gündeme gelmiştir. Çevre ve Şehircilik Bakanl ğ ÇED veri taban incelendiğinde Aliağa ilçesinde 2010 y l ndan bu yana içinde 30 proje için ÇED olumlu karar verildiği görülmektedir. Bu projelerde sektör olarak enerji,demir-çelik (haddehane,çelikhane vb.),petrokimya,geri kazan m ve depolama tesisleri yer almaktad r.bu veriler bile başl baş na,aliağa da mevcut ağ r sanayi yükünün üzerine yeni yap lacak sanayi tesislerinin ve termik santrallerin getireceği yük ve çevresel risk konusunda fikir vermektedir. Bölgede kömür yak tl bir termik santral inşaatlar devam

7 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım etmekte olup, bir taraftan da başka kömür yak tl termik santral projelerinin ÇED süreçleri yürütülmektedir. Bölgede başka kömür yak tl termik santrallerin de planland ğ bilinmektedir. Aliağa Bölgesindeki sanayi kuruluşlar n n yoğunluğu, nitelikleri ve çevresel etkileri göz önüne al nd ğ nda, bu bölgede yap lacak yat r mlar n çevresel etkilerinin, tüm bu bölgedeki sanayi kuruluşlar n n çevresel etkileriyle birlikte ele al narak değerlendirilmesi zorunludur. Aliağa Bölgesi sanayileşme süreci ile artan çevresel kirliliği bölgenin kapasitesini doldurduğu ve aşt ğ yap lan çal şmalarla ortaya konmuş bir gerçektir. Bu tablo doğrultusunda yaşanan çevresel kirlilik bölge halk n n, çevre yerleşimlerin ve İzmir kentinin yaşam kalitesini tehdit etmektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER İzmir Kent Merkezindeki Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonlar verileri değerlendirildiğinde; Kent merkezinde ölçülen hava kalitesi seviyeleri genel olarak s n r değerleri sağl yor ise de özellikle k ş aylar nda s n r değerlerin aş ld ğ gözlemlenmektedir. Bu nedenle hava kalitesi seviyelerinin iyileştirilmesi için hava kalitesi yönetim plan haz rlanmal d r. İzmir için iyi bir hava kalitesi yönetimi oluşturulabilmesi için öncelikle emisyon envanteri yap larak kirletici kaynaklar n, bu kaynaklarda oluşan kirletici tür ve miktarlar n n, kaynaklar n hava kalitesi seviyelerine etkilerinin belirlenmesi gerekir. Kentin kuzeyinde Aliağa endüstri bölgesinde yer alan demir çelik ve petrokimya tesislerinin emisyonlar İzmir için önemli bir kirlilik kaynağ d r. Şu anda İzmir de hava kirliliğinin en ciddi sorun olduğu Aliağa bölgesi için acil önlemler al nmal d r. İzmir ve Aliağa endüstri bölgesinde hava kirliliğine neden olan organik ve inorganik kirleticilerin düzeylerinin, kaynaklar n n ve sağl k etkilerinin belirlenerek hava kalitesi yönetim plan n n oluşturulmas na yönelik çal şmalar yürütülmelidir. Mevcut tesisler iyileştirilmeli, bunlar n emisyonlar en aza indirilmeli ve emisyon kontrol sistemlerinin sürekliliği sağlanmal d r. Bu bölgede yap lacak yeni tesislerin çevre ile etkileşimi çok iyi irdelenmelidir. İzmir ve Aliağa endüstri bölgesinde doğal gaz n kullan ma girmesi ve özellikle demir çelik tesislerinde baz önlemlerin al nmas nedeniyle Aliağa bölgesindeki hava kirliliği ölçümleri bir durağanl k ve hatta olumlu gelişmelere işaret etmektedir. Bu bölgede mevcut işletmelerde yap lan iyileştirmelere titizlikle devam edilmelidir. Şu an Aliağa ve yak n çevresinde yeniden termik santraller kurma çal şmalar hava kalitesi için büyük bir tehdittir. Bu bölgede hava kirliliğini art rma olas l ğ olan işletmelere, yeni emisyon kaynaklar na ve özellikle termik santrallerin kurulmas na kesinlikle izin verilmemelidir. Bölgede acil bir çevresel değerlendirme çal şmas yap lmal, mevcut durumun getirdiği çevre kirliliği net olarak belirlenmelidir. Bölgede yap lmas planlanan termik santral yat r mlar durdurulmal. Bölgesel planlama ve çevre kirliliğini rehabilite edecek çal şmalar gerçekleştirilmelidir. İzmir Kenti planlamas na yönelik çal şmalarda hava kalitesi planlar, mevcut kirlilik durumu doğru irdelenmeli, mevcuttaki plans z kentleşmenin getirdiği olumsuz koşullar önleyebilmek için ekolojik planlama süreçleri yürütülmelidir.

8 572 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 KAYNAKLAR İzmir İl Çevre Durum Raporu (Çevre ve Şehircilik Bakanl ğ ), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl ğ İzmir İl Müdürlüğü internet sitesi ( İzmir Büyükşehir Belediyesi internet sitesi ( 2012), Çevre ve Şehircilik Bakanl ğ internet sitesi ( 2013), TMMOB İzmir Kent Sempozyumu Bildiriler Kitab, İzmir de Hava Kirliliği (Prof. Dr. Abdurrahman BAYRAM ), TMMOB Çevre Mühendisleri Odas İzmir Şubesi İzmir Çevre Durum Raporu 2009 TMMOB İzmir İl Kordinasyon Kurulu 'Aliağa Bölgesi Değerlendirme Raporu', 2012