ETLİK PİLİÇ KÜMESLERİNDE MİNİMUM HAVALANDIRMA Etlik piliç kümeslerinde havalandırma kadar tartışılan bir konu yoktur sanırım. Saha teknik elemanı ile kümes sahibi arasında anlaşmazlıklar genellikle havalandırma üzerine çıkar. Saha teknik elemanı hayvanlara bol hava verilmesi gerektiği üzerinde dururken, kümes sahipleri fazla havalandırmanın hayvanı zayıflatacağını ve tüylendireceğini, aşırı yakıt ve elektrik tüketimine neden olacağını ileri sürer. Her iki tarafında haklı olduğu taraflar vardır. Burada denge nasıl sağlanacaktır ve ideal havalandırma nasıl oluşturulacaktır? Havalandırmada asıl sorun, problemin ortaya konmasında elle tutulur ölçüm ve verilerin olmaması, havalandırma hatalarının ortaya konmasında ve anlatılmasında zorluktur. Gerek yemlik gerekse suluk sistemlerindeki imalat hataları veya kullanımda oluşan hatalar çabuk bulunup,ortaya konabilirken, havalandırma sistemlerindeki hatalar hemen bulunamaz. Sorun gizli kalarak, yıllarca sürebilir. Havalandırma sistemleri, kümeslerde birçok konuyla ; 1)- Altlık kalitesiyle, 2)- Hayvan sağlığı ve ölüm oranıyla, 3)- Elektrik tüketimiyle, 4)- Yakıt (ısıtma) giderleriyle, 5)- Kesim canlı ağırlığı ve yem dönüşümüyle doğrudan bağlantılıdır. Bu yazımızda sadece minimum havalandırma sistemi üzerinde duracağız (Önceki yazımızda tünel havalandırma anlatılmıştı). Havalandırma konusu içinde öncelikli öneme sahip ve sektörde çok az kişinin bildiği minimum havalandırma konusu, kümes verimliliğinin de anahtarı konumundadır. Maalesef kümes ekipman ve iklimlendirme otomasyonu kuran birçok firmanın, minimum havalandırma sistemini ya eksik ya da hatalı kurduğu görülmektedir. Uygulamada gördüğümüz hataların neler olduğunu bu yazımızda açıklamaya çalışacağız. Aşağıda sahada en çok karşılaştığımız hatalı kümes otomasyonları, anlatım kolaylığı sağlanması amacıyla tiplere ayrılarak sınıflandırılmış, ayrıca neden hatalı oldukları da anlatılmıştır. Aşağıdaki hatalı kümes tiplerini okuyup, değerlendiriniz. Sizin kümesinizin bu tiplerden biriyle uyuşup uyuşmadığına bakınız. Hatanın ortaya çıkması ve sizin onu anlamanız, sorunlarınızın çözümünde doğru kararlar almanızı sağlayacaktır. Benim tek kazancım sorunlarınızın çözülmesinde katkım olduğunu düşünerek, olayın manevi hazzını yaşamaktır. Dilerim bu yazı sizlere de yardımcı olur. Hakan BOZKURT (Ziraat Müh.) Zeynep Tavukçuluk Fason Çiftliği E-mail: info@zeyneppoultry.info
TİP 1 HATALI KÜMES Tip 1 kümesler, sadece tünel havalandırma sistemine göre dizayn edilmişlerdir. Kümesin baş tarafında pedler, son tarafında tünel fanları yerleştirilmiştir. Yanlarda minimum havalandırma fanları ve hava klapeleri bulunmaz. Yaz ve kış havalandırması, tünel sistem vasıtasıyla yapılmaya çalışılır. Hava giriş yeri daima pedlerdir. Zaten başkaca bir hava giriş yeri de yoktur. Sistem yazın tünel havalandırmada sorunsuz çalışır. Fakat geçiş mevsimlerinde ve kışın, minimum havalandırma ihtiyacı ortaya çıkınca, yetiştirici sorunlarla karşı karşıya kalır. Genellikle, otomasyonu kuran firmalar, bu tip kümeslerde tünel fanları devirli çalışacak şekilde ayarlarlar. Kışın mevsiminde pedlerden giren soğuk hava alçaktan girdiği için kümes ön tarafında altlığın ıslanmasına sebep olur. Tünel fanların bir kısmı ya da tamamı devir kontrol yolu ile kış minimum havalandırması sağlanmaya çalışılır. Burada amaç hava hızını düşürmektir. Fakat burada başka bir sakınca ortaya çıkmaktadır. Kümeslerde kullandığımız tünel fanları, devir kontrolüne uygun imal edilmemiştir. (Devir kontrollü fanlar özel olarak satılır.) Bu yüzden fanlarımızın kullanım ömürleri kısalmakta, normale göre elektrik tüketimi artmaktadır. Minimum havalandırmada zaman ayarlı çalışma sırasında, kirli hava kümes boyunca hareket etmek zorundadır. Kümesin önü ile arkası arasında hava dengesi bir türlü tutturulamaz. Fanların çalışma zamanı kısa tutulduğunda, ön taraf fazla üşümeden temiz havaya kavuşurken, arka kısım ön kısımdan gelen kirli ve nemli hava yüzünden zor durumda kalır, ağır ve nemli bir hava oluşur. Zaman kısa tutulduğu için kirli hava tam olarak dışarı atılamaz. Fan çalışma zamanı uzun tutulduğunda ise ön taraf fazla üşüyecek, altlık ve sağlık sorunları ile yetersiz kilo alma problemi ortaya çıkacaktır. Kümes sahipleri bu kısır döngüden bir türlü çıkamayacaktır.
TİP 2 HATALI KÜMES Tip 2 kümesleri tip 1 kümeslerindeki sistemi kullanmakla beraber, bazılarında hava boruları bazılarında ise kendiliğinden açılan hava klapeleri ilavesi bulunur. Sistem minimum havalandırmayı, yine aynı şekilde hatalı olarak bir uçtan tünel fanlarla sağlamaya çalışır. Tünel fanlar genellikle yine devirli ve zaman ayarlıdır. Hava boruları kullanan kümeslerin tamamına yakınında hava giriş delikleri alanı çok yetersizdir.(önceki yazımızdaki ekli dosya: HavalandirmaHesabi.xls de hava klape ölçüsü olarak 10*10 girdiğinizde kaç adet hava borusu hesaplanacağına bakınız). Hava giriş deliklerinin yetersizliği nedeniyle statik basınç çok artmakta, fanlarda zorlanım sebebiyle fazla elektrik tüketilmekte, yetersiz hava girişi nedeniyle daha fazla fan kullanılmaktadır. Yine de bu tip kümeslerde havasızlık hakimdir. Tip 2 kümeslerin kendiliğinden açılan klapeleri kullananlarında ise fanlara en yakın olanların fazla açılması, önlere doğru gidildikçe klape açıklıklarının statik basınçtaki kayıp nedeniyle, az açılmasından dolayı dengesiz bir havalandırma oluşur. Kümesin fanlar tarafı fazla havalanmakta önlere doğru gidildikçe havalanmanın azaldığı gözlenmektedir.
TİP 3 HATALI KÜMES Tip 3 kümeslerde tünel fanlar ve yanlarda minimum havalandırma fanları mevcuttur. Yine tip 2 deki gibi hava giriş delikleri olarak hava boruları veya kendiliğinden açılan hava klapeleri kullanılır. Bu tip kümeslerde minimum havalandırma için yan küçük fanların kullanılması doğru bir adım olmakla beraber, sistemi tamamlayacak olan hava giriş deliklerindeki yanlışlık bu kümesleri hatalı durumuna düşürmektedir. Hava boruları her zaman yetersizdir ve havasızlık problemi oluşturur.(aşırı statik basınç nedeniyle). Kendiliğinden açılan hava klapeleri de fanlara en yakın olandan en uzak olana kadar farklı seviyelerde açılarak kümesin dengeli ve eşit hava almasını sağlayamazlar. TİP 4 HATALI KÜMES Tip3 teki kümeslere benzemekle beraber tek farkı hava klapelerinin motor kontrollü olmasıdır. Doğru kümese en yakın kümes tipi olmasına karşın, sistem kümes içinde oluşan vakumu ölçecek statik basınç sensörüne sahip değildir. Otomasyonu yapanlar, hava klapelerini minimum havalandırma fanlarıyla beraber çalışacak şekilde ayarlar. Sistemin sorunu ve hatası kaç adet fanın çalıştığını algılayamaması, oluşan vakuma göre hava klapelerinin ne kadar açılacağına karar verememesidir. Bu sebeple içeriye alınacak havanın da hızı kontrol edilememektedir. Sistem basitçe aç kapa görevi görmekten öteye geçemez. Bu tipte de sonuçta tam ve dengeli minimum havalandırma yapılamamaktadır. Buraya kadar anlatılan kısımda hep hatalı kümesler üzerinde durduk. Haklı olarak şu soruyu soracaksınız: Peki doğru minimum havalandırmalı kümesin özellikleri nedir? Otomasyonu ne şekilde çalışır? Son kısımda elimizden geldiğince bu soruları cevaplamaya ve ayrıntılı olarak açıklamaya çalışacağız. Şunu da özellikle belirtmek isterim ki; ben sektördeki herhangi bir firmanın karşısında veya yanında değilim. Hele bir firmanın reklamını yapmak niyetinde hiç değilim. Herhangi bir menfaat peşinde de değilim. Benim burada yapmak isteğim, üretici arkadaşlara sadece doğruları göstermek. Onlara yardım etmektir.
DOĞRU KÜMES TİPİ Öncelikle gerekli olan tünel ve minimum fan sayıları ile satın aldığınız herhangi bir hava klapesinin ölçüsüne göre gerekli adedi hesapladığınızı varsayıyorum. Eğer hesabı bilmiyorsanız bir önceki konuyu incelemenizi tavsiye ederim. Burada bahsedilen hava klapeleri motor kontrollüne uygun hava klapeleridir. Minimum havalandırma fanlarının yerleşim yerleri kümes enine bağlılık gösterir. Eni 12 m. ve altı olan kümeslerde minimum fanları yan duvara almak yeterlidir. Eni 15 m. ve daha geniş kümeslerde ideal hava sirkulasyonu için çatı fanlarının kullanımı tavsiye edilmektedir. Minimum fanların yan duvarda olduğu sistemlerde, fanların çapraz karşılıklı yerleştirildiği şekil ise daha çok tavsiye edilmektedir. Hava klapelerinizi ise kümesin en kenar köşesinden başlayarak her iki uzun duvara eşit aralıklarla ve mümkün olan en yükseğe yerleştirmeniz iyi olacaktır. Klapeleri kesinlikle tek taraflı olarak yerleştirmeyiniz. Fanların bir tarafta, klapelerin diğer tarafta olduğu yerleşim şekli sorunludur. Kesinlikle denemeyiniz. Sistem statik basıncı algılayabilecek şekilde dizayn edilmiştir. Bunun için iki alternatif vardır. Birincisinde kümes kontrol bilgisayarının içinde takılı olan statik basınç sensörü vasıtasıyla, ikincisinde kümes kontrol bilgisayarının sistemi elverişli olmaması nedeniyle ilave edilen kontrol sistemi içindeki statik basınç sensörü vasıtasıyla sistem çalışır. Hava klape ve ped perde motorları için ya doğrudan ithal edilenler ya da piyasadan temin edilebilen 30 devirli redüktörlü motorlar kullanılır. Sistemin çalışması ise aşağıda anlatılmıştır: Zaman ayarlı minimum fanlar çalıştığı zaman içeride oluşan vakum statik basınç sensörü ile okunur ve ölçülür. Sistem hava klape motorunu çalıştırarak klapeleri açmaya başlar. Buradaki amaç içeriye giren havanın hızını 4 m/sn civarında sabitlemek ve bu yolla içeri giren havanın çatıya doğru hızla yönlenerek buradaki sıcak havayla karışmasını sağlamaktır. Bu şekilde dışarıdan alınan soğuk havanında ısıtılması sağlanır. Sistemdeki basınç 12 Paskal civarına gelinceye kadar klapeler açıldıktan sonra, bu basınç seviyesine ulaşıldığında klapelerin açılması durdurulur. Bu açıklıkta hava giriş hızı 4 m/sn civarıdır. Fanlar durduğu anda ise basınç sıfırlanır ve bu değer okunarak klapeler tekrar kapatılır. Sistemde hava girişi tam kontrollüdür ve bu sayede ideal elektrik ve yakıt gideri sağlanır. Sistem minimum havalandırmada yeterli havalandırmayı sağlayamazsa önce minimum fanlar zaman ayarından çıkarak devamlı çalışır. Bu yeterli olmazsa birkaç tünel fanla sistem desteklenir ve klapeler tam açılır. Eğer hala soğutma sağlanamıyorsa minimum fanlar ve klapeler kapatılır. Ped perdeleri açılarak tünel havalandırmaya geçilir. Tünel fanlardan ihtiyaç kadarı çalıştırılarak dengeli havalandırma sağlanır. Tünel fanlar kesinlikle hız kontrollü çalıştırılmaz. Yani hız kontrollü değildir. Tünel fanlar sadece aç-kapa yapılarak çalıştırılır. Minimum havalandırma fanları hız kontrolüne uygun imal edilmişlerse hız kontrollü olarak kullanılabilirler. Tabi bu iş için kontrol bilgisayarında hız sürücü çıkışı olması gerektiği unutulmamalıdır.