YENi TÜRK EOEBIYATI da var: Bu da yer ilk sanatta bir ma yol da bir yerde Lenin'in ne yer rir: "Edebiyat, parti Kahrolsun partizan olmayan yazarlar! Kahrolsun üstün Edebiyat genel bir Sanat eserinin ideolojiye hizmet etmesi inanan zihnin bir bu söz. Kitapta, sadece bu bölümde pek çok yerde ideolojinin edebi eserden neden zorunlu dair ifadeler göre ideolojiler melekesini elinden sanat eserini hfile getirir. Edebiyatta Süreklilik" bölümde ise, sürecinde Türk ele serüni Söz gelimi, Türk - bir durumdur. Burada edebi gelenek. Türk bir bütün olarak önemi üzerinde duruluyor. Avrupa girme planlabu dönemde, bunu çok daha gerekli na ediliyor. üçüncü son bölümüne de buradan sonra bir bilim olarak ele alacak, ona modern dönemlerde hangi yöntemlerle edebiyat biliminin ne üzerinde duruluyor. sanat bilim unsurlaneler Aredebiyat biliminin alt dallan olan edebiyat teorisi, tenkidi, tarihi uzun Son ise, edebiyat sosyolojisi, edebiyat edebiyat ilhan Üzerine Bir Yönüyle ilhan** Yakup Ôztürk* Yönüyle sahibi Dr. Sema Özher, 631 bu gibi çok bir yelpazede eser ren oranda büyük bir birikimi incelemekte bu romana dair bizlere, önemli tespitler Yönüyle bu ele romanlar genel sekiz alt Bu * Fatih Ünirsitesi, Türk Dili Bölümü, Yüksek Lisans. Dr. Sema özher, Yönüyle Ankara, 2009, 631 s. 329
TANITIMI Olay Örgüsü, Zaman, Tematik Kurgu bir izlemektedir. da üzere, eserde daha çok 'biçim (forme)' 'içerik (theme)'lerine bu ana iki temel üzerine otur- Roman içerisinde tematik yoldan olmakla birlikte genel kurgusal/biçimsel hizmet eden ögelerin, incelenen tüm romanlarda ya tabi görülmektedir. Eserde ele da sekiz desöz konusu "Tematik Kurgu" son bölümlerde içeriksel paralel olarak görülmektedir. kendi içerisinde üç ana bölüme Birinci bölümde edebf eserlerine; ikinci bölümde na; üçüncü bölümde ise da dil üslup mektedir. 1. Eserleri Eserin bu bölümünde; "Aile Çevresi", "Paris de biyografisine yer rilmektedir. Yurilen biyografisinin, özellikle sanat bakan yönleri, sanat etki eden ta- Dönemi" Olgunluk Dönemi" linde iki han' romana yönü bu yönünün ile ilgili olarak önemli bilgilere yer rilmektedir. roman yazmaya bu ile ilgili son derece önemli bilgi tespitlerin yer bu bölümlerde, roman yazma olgusuna ile ilgili de tespitler bu bölüm içerisinde son olarak eserlerine ait bilgiler yer eserleri; "Ro " Defteri", "Cumhuriyet "öykü", "Çeviriler" tarihleri ile birlikte rilmektedir. son olarak film dizi ile televizyon belirtilmektedir. Bunlar; (sinema senaryosu); Sekiz Sütuna Kartallar Yüksek Uçar, Bugündür, Gece Büyür, Tele (dizi senaryo- Çalar Saat, ilhan'la Za- Yolculuk (televizyon biçiminde bir ile okuyuc.uya 2. Romanlannda Tema " Ya Tema" ikinci bölüm; Topluma Tarihsel Bir Tekrar (Sokaktaki Adam, Zenciler Birbirine Benzemez), Toplumun Duran (Kurtlar Türk Toplum Hayadekiler" Ucu, Yaraya Tuz Basmak, Fena Halde Leman, Dersaadet'te Sabah O Karan- Biz, Süngüleri-Reis Süngüleri-Gazi Üçüncü Cinsiyeti Toplum (Fena 330
YENi TÜRK EDEBiYAT! Halde Leman, Haco Vay ), Romanlarda Ortak alt lardan belirtilen romanlar incelenmektedir. "Topluma Tarihsel Bir Tekrar" alt ilk bölümde Sokaktaki Adam Zenciler Birbirine Benzemez romanlar inceleme konusudur. Ana da anüzere bu iki romakendine, topluma bireylerin, 'pasif anlah- Daha çok modernist izlerinin bu iki eseri tek bir potada son derece isabetli bir tutumdur. "Topluma Tarihsel Bir Tekrar" bölümde inceleme konusu ilk roman; olmaya bu- Cumhuriyet içinde kendine, topluma toplumun yabedbin tipi olan Kamarot Hasan' illegal bir olaya bunun sonucunda bir kavgada öldürülmesinin anlahl- Sokaktaki Adam' sevgi, ölüm üzerine inceleme ana eksenini (alienation)' bölümde inceleme konusu ikinci roman; içinde toplumu sorgulayan, yönsüzlük duygusu içerisinde bocalayan Mehmet Ali'nin Paris'te geçen günlerini ele alan Zenciler Birbirine Benzemez Sokaktaki Adam gibi bu romanda da ortaya kan (protagonist) Mehmet Ali ortaya "Toplumun Duran alt sahip ikinci bö- lüme özellikle Karl okuduktan sonra toplumu, tarihsel sürecin içinde diyalektik bir yöntemle kavramaya Dr. Sema Özher, Türkiye' de elli bir süreci Kurtlar incelemektedir. tematik sömürü düzeni, tarih ben bilinci, sevgi gibi ögelerden "Türk Toplum alt sahip üçüncü bölümde inceleme konusu ilk roman; 27 öncesi sosyal olaylara yer rilmesinin toplumsal bireysel yönlerinin Ucu ro- Bununla birlikte geriye (jlashback)'lerle Milli Mücadele Mütareke okuyucuya sunan seferberlik temsilcisi Miralay Ferit'in kalp krizi sonucu ölmesinin ikinci roman ise incelenmesi, biçim-içerik yönünden dirilerek bitirilmektedir. Bu serinin ikinci Sirtlan olan 331
TANITIMI ki Yaraya Tuz Basmak roman da, ile incelenmektedir. serisi içerisinde inceleme konusu buserinin dördüncü yer alan 1908 öncesi tüccar bir Müslüman ailesini konu edinen roman Dersaadette Sabah bu roman da, seriye ait romanlarda oldugibi, kimi özellikler Son olarak bu bölümde incelenen romanlar; II. Dünya kalmak isteyen Türkiye'nin anlatan O Biz; TBMM'nin birlikte düzenli ordunun mücadelesini ele alan Süngüleri: Reis Meydan ile yönünü ele alan son olan Süngüleri: Gazi Üçüncü Cinsiyeti Toplum" alt dördüncü bölümde Fena Halde Leman Haco Ha- Vay romanlar incelenmektedir. döneminde çokça toplum içinde muhtemel olan cinsellik' olgusuna bu bölümde romanlar ekseninde dirilmektedir. Dr. Sema Özher, bu seriye ait olarak üçüncü bir romandan da bahsetmektedir. Dr. Sema ôzher, Üçüncü Cinsiyeti Toplum" bu bölümde ele inceleme konusu yap- Fena Halde Leman Haco Vay romanlar ile bu seriye ait olancak roman için; dizisiyle bir dönemde ya- üzerine bu serinin birinci 1960'/ara çerçede geriye de Paris'teki ikincisinde Birinci Dünya üçüncüsünde ise 1930'lu mir'ini tir. Bu roman dizisinde yine sosyal koele ancak bunu 'cinseldide gündeme getirerek söyleyen üçüncü bir tespitte Bu bölümde incelenen iki romandan ilki Fena Halde Leman' Olay örgüsü, romana ren Leekseninde 27 1960 dönemde yurtta, özellikle i temel düzlem olarak belirleyen da Paris'i orada hayan ele Serinin ikincisi ise Haco Vay Bu romanda bir olan Feridun Hak defkonumunda Haco'nun gizemli ele ninde ler, bir iki roman da, diincelenmesinde kulyöntem tekniklerle irde- Özellikle cinsellik ekse- kimi bilinen çok daha imkan romanlara getirmemize "Romanlarda Ortak alt sahip bu son bölümünde roman yazmaya serüni roman temel etkenler üzerinde durul- roman anla- 332
TÜRK olaylar düzleminde romanlarda klasik vaka düzeninin hakim belirten Özher, ki tema üsluba ait ortak özellikleri yolunu seçmektedir. Bu ortak özellikler; daha çok hakim yazar romanlarda en biçimde mekan olarak seçilmesi, insanlar araçok bir biçimde rilmesi, romanlarda vaka anlahlan la bazen kurgusal bazen de gerçek yer rilmesi, karakterlere özellikle onyönleriyle anlahlan döneme bir dil gitmesi, anlahm lan ortak yöntemlerden birinin de montaj gibi çok bir kapsamda rilmektedir. 3. Dil Üslup bu bölümü, roman yazmaya daki temel etmenlerin Dönemi" ile Bu bölümde, roman yazma serüni etmenler bu etmenlerin genel rone düzeyde etki incelenmektedir. "Romanlarda Anlahm Teknikleri" ikinci bölümde sanata, roman sanahna belirtildikten sonra, romanlakimi roman tekniklerine yer rilmektedir. Bu teknikler genel olarak iç monolog, diyalog (genellikle okuyucuyu metne dahil eden), montaj, edebf leitmotiv, bireyin iç yavurgulamak bu için bilinç toplanabilir. Bu tekniklerin bu teknikleri kullantemel amaçlar, romanlardan ki dayanak pasajlarla belirtilmektedir. "Romanlarda Anlahm Biçimleri" bölüme kimi anlahm biçimleri kurguya daha bir pencereden bakmaya imkan hakim yazar gibi anlahm tekniklerini özellikle belirtilmektedir. romanmekan ile insan kurulan mutlak bir söz eden Özher, mekan ile insan daha ulusal bir boyuta makla mekan unsurunun kültürel bir bellek ögesi olarak na dikkatleri çekmektedir. "Romanlarda Anlahm Yöntemleri"ne anlahm yöntemleri sahip en karakteristik özelli- Marksizm literatürünün temel 'diyalektik'i belirtilmektedir. zamanda Dr. Sema Özher, gerçeklik duygusunu arhrmak için, iki iç içe tespitine zaman unsurunun önemini vurgulamak bölümlerinin ay ya da gün bahsedilerek anlahm yöntemlerine ait tespitler kuvtlendirilrnektedir. 333
TANITIMI "Romanlarda Söz Dizimi" son bölümde Dr. Sema Özher'in, betimlemeye önem bu önemin ileri deki tespiti, ilk sayfala- 100 sözcük üzerinden istatistiksel rilerle desteklenmekte bu rilerin dökümü yüzdelik ifadelerle belirtilmektedir. Yönüyle bu hacimli çok bir kapsaihtiva görülmektedir. "Kaynakça" da kendi içinde, niteliklerine göre alt "Kaynakça"ya ait bu alt Kendi han'la Tezler, Makale Söyle Genel Kaynaklar bir izlemektedir. "Roman çerçesinde, bu için teorik eserler "Genel Kaynaklar" rilmektedir. Roman- Yönüyle eserin muhteva tespitlerin bu denli hacimli yetkin bu referans gösterilen yerli teorik / kuramsal eserlerin büyüktür. Dr. Sema Özher bu roman, roman teorisi metin tahlilleri üzerine Gürsel Aytaç, Murat Belge, Enginün, Mehmet Kaplan, Jale Parla gibi yerli Mihail Bakhtin, Roland Barthes, Terry Eagleton, E. M. Forster, Milan Kundera, Philip Stevick, Tztan Todorov, Michel Foucault, Sigmund Freud, Soren Kierkegaard gibi psikolog, sosyolog, felsefeci, roman sanah roman teorisi üzerine malar yapan teorisyenlere yer rözellikle bu eserin kuramsal çok güçlü bir sahip imkan evrenini çok daha bir kapsama Sonuç olarak birçok kalem oynatan bunu çok yetkin bir biçimde yapan, modem çok önemli temsilcilerinden olan royönü ile ilgili özenli titiz çabir ürünü olan bu hacimli eserin; gerek Türk gerekse de üzerine bilimsel yapacak olan temel kaynaklardan biri olma ni kanaatindeyiz. Emir Ali Çevirme* * Kocaeli Ünirsitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili Edebiyah Bölümü Mezunu. 334