İŞ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ İşyerlerinde, işlerin yürütülmesi sırasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan, sağlığa zararlı durumlardan korunmak amacı ile yapılan sistemli çalışmalara iş sağlığı ve iş güvenliği denir.
İş sağlığı ve iş güvenliğinin üç temel amacı bulunmaktadır: 1. Çalışanların korunması 2. İşletmenin korunması 3. Üretimin korunması
Kaza Zinciri: İnsanın doğa şartları karşısındaki zayıflığı İnsanın doğa karşısında yaratılıştan gelen zayıflığı kazaların ilk temel sebebidir. Eğer insanlar doğa karşısında zayıf olmasaydı kazalar olmayabilirdi.
Kişisel kusurlar Dikkatsizlik, pervasızlık, asabiyet, dalgınlık, önemsemezlik ve ihmal gibi kişisel kusurlar kazaların ikinci temel sebebidir. Bu kusurlar zayıflığın kişisel boyutu olup şahsın yanlış ya da gereksiz hareket yapmasına neden olur.
Tehlikeli hareket Tehlikeli durum İnsanın kendi kusurlarının bir kazaya sebep olması için tehlikeli şekilde hareket etmesi gerekir. Ancak yalnız başına tehlikeli harekette bir kazaya sebep olmaz. Kazanın meydana gelmesi için bir de tehlikeli durumun olması da gerekir. Kaza ancak bu iki hususun aynı anda meydana gelmesi hallerinde oluşur. Tehlikeli hareket
Kaza olayı Yukarıda belirtilen üç unsurun arka arkaya gelmesi de önceden planlanmayan ve bilinmeyen,zarar vermesi muhtemel bir olayın meydana gelmesi için kafi değildir. Bir de kazanın bütün unsurları ile gerçekleşmesi, yaralanma ya da zararın meydana gelmesi için kaza olayının gerçekleşmesi gerekir. Bu da kaza zincirinin dördüncü halkasını oluşturur.
Yaralanma (zarar veya hasar) Bir olayın kaza durumuna gelmesi için bu aşamanın da gerçekleşmiş olması gerekir. Bu konu kaza zincirinin beşinci (son) halkasıdır.
İş güvenliği uzmanlık alanı, kazaların önlenmesi çalışmasında kaza zincirinin üçüncü halkası olan Tehlikeli Durum ve Tehlikeli Davranışlar a müdahale etmeyi kendi alanı olarak kabul eder. TEHLİKELİ DURUM TEHLİKELİ HAREKET 3 KAZA ZİNCİRİ 4 5
İşyeri iş güvenliği sorumlusunun işyerinde ilk yapacağı şey tehlikeli durumları ve tehlikeli davranışları tespit etmek ve bu kaza zincirinin önemli halkasını ortadan kaldırmak olmalıdır. TEHLİKELİ DURUM TEHLİKELİ HAREKET 3 KAZA ZİNCİRİ 4 5
Bir işletmede, fabrikada, iş kolunda yürütülecek iş güvenliği çalışmalarında ve her türlü iş güvenliği problemlerinin çözümünde göz önünde tutulması ve dikkate alınması gereken 10 temel kural vardır. Bu on kurala iş güvenliği temel prensipleri denir.
1. Tehlikeli hareket ve tehlikeli durumların önlenmesi İş güvenliğinin amacı, kazaların önlenmesi için kaza zincirinin üç halkası olan tehlikeli hareket ve tehlikeli durumu tespit ederek, bunların ortadan kaldırılmasını sağlamak kaza olayının durdurulmasıdır.
2. İnsan hatalarını önleme İş kazalarının % 88 i tehlikeli hareketlerden, % 10 u tehlikeli durumlardan, % 2 si sebebi bilinmeyen hareketlerden kaynaklanmaktadır. 100 80 60 40 88 Tehlikeli Hareket Tehlikeli Durum 20 0 10 2 KAZA NEDENLERİ Sebebi Bilinmeyen
Tehlikeli Hareketler: Emniyetsiz çalışma Gereksiz hızlı çalışma Emniyet donanımı kullanılamaz duruma getirme Alet ve makineleri tehlikeli şekilde kullanma Emniyetsiz yükleme, taşıma, istifleme Tehlikeli yerlerde çalışma Şaşırma, kızgınlık, üzgünlük, telaş, şakalaşma vb. Kişisel koruyucuları kullanmama
Tehlikeli Durumlar: Uygun olmayan koruyucular Koruyucusuz çalışma Kusurlu alet, makine, teçhizat kullanma Emniyetsiz yapılmış alet ve makineler Yetersiz ve bakımsız bina, alet ve makineler Yetersiz yada fazla aydınlatma Yetersiz havalandırma Emniyetsiz yöntem ve şartlar
3. Kaza sonucu meydana gelebilecek zararın büyüklüğü önceden bilinemez. Sadece kazayı hafif atlatmak için değil aynı zamanda kazayı meydana getiren sebeplerin tamamen ortadan kaldırılması için çalışılmalıdır. İstatistikler kazaların % 50 sinin kolayca önlenebileceğini, % 48 inin ancak etüd ve metotlu bir çalışma ile önlenebileceğini, % 2 sinin de önlenmesinin mümkün olmayacağını göstermiştir.
4. Ağır yaralanma ya da ölümle sonuçlanan her kazanın temelinde 29 uzuv kayıplı ve 300 yaralanma olmaksızın meydana gelen olay vardır. (1-29-300) Bu prensibe göre her küçük kaza daha sonra meydana gelebilecek büyük kazanın habercisidir. Kazaya ramak kaldı olaylarının da nedenlerinin çok iyi incelenerek sebeplerinin ortadan kaldırılması gerekir.
1-29-300 kuralının önemli bir özelliği de bir işletmede olabilecek kazalar hakkında önceden tahmin yapma olanağını sağlamasıdır. İş kazaları istatistikleri yapılan işyerlerinde önceki yıllara göre elde edilen kaza sıklık ve kaza ağırlık oranları bir sonraki yıl için yaklaşık tahmin olanağını verir.
5. Tehlikeli hareketlerin nedenleri İşçinin şahsi kusurları (dikkatsizlik, laubalilik, umursamazlık) Bilgi ve ustalık yetersizliği Fiziki yetersizlik Uygunsuz mekanik şartlar ve fiziki çevre
6. Kazalardan korunma metodu Tehlikelerin tanımlanması Tehlikelerden kaynaklanan risklerin değerlendirilmesi Riskleri önlemek veya azaltmak için kontrol tedbirlerinin belirlenmesi Kontrol tedbirlerin uygulanması Gerekli kontrollerin sağlanması
7. Kazalardan korunma yöntemleri ile üretim, maliyet, kalite kontrolü metotları arasında benzerlik ve paralellik vardır. İş güvenliğini sağlama metotları ile verimlilik, kalite çalışmalarında kullanılan yöntemler arasında tam bir paralellik vardır. Bu yaklaşım özellikle Yönetim Sistemleri arasında oluşturulan benzerlikte de çok açık bir şekilde ortaya konulmuştur.
8. İş güvenliği ile ilgili çalışmalara ve alınacak tedbirlere üst düzey yöneticileri katılmalı ve sorumluluğa ortak olmalıdırlar. İş güvenliği çalışmaları, sadece işyerinde bu amaçla görevlendirilen personelin gayret ve çabaları ile sınırlı olmamalıdır. Özellikle üst düzey yöneticilerin İSG çalışmalarına ilgi duymaları ve destek olmaları; diğer çalışanların İSG çalışmalarına pozitif katkısını artıracağı gibi, üst düzey yöneticilerin kendi koydukları kurallara örnek teşkil edecek şekilde uymalarını da teşvik edici bir neden olacaktır.
9. Formen, ustabaşı ve benzeri ilk kademe yöneticiler kazalardan korunmada en önde gelen personeldir. Bu prensipte; işyerinde işçiye en yakın ilk kontrol elemanının iş güvenliğini sağlama çalışmalarında ki önemi ile eğitim, ikna, teşvik ve disiplin çalışmalarının hangi seviyede yoğunlaştırılması gerektiğine işaret edilmektedir.
10.İş güvenliği çalışmalarına yön veren insani duyguların yanında, iş güvenliğinin sağlanmasında itici rol oynayan iki faktör vardır. Güvenli bir işletmede üretim artıp maliyet düşecektir. Kazalarda meydana gelen zarar yapılan ödemelerin yaklaşık 5 (beş) katı olacaktır.
GENEL ÖNLEMLER İş güvenliğini sağlamak hem insani bir zorunluluk, hem de yasal bir yükümlülüktür. İş güvenliğini sağlayarak iş kazalarını önlemek, oluşan kayıpları ödemekten daha kolay ve daha insancıl bir yaklaşımdır.
GENEL ÖNLEMLER Günümüzde bilimsel teknolojik gelişmelerin yarattığı olanakların iş güvenliğinin sağlanmasına yönelik etkinliklerde kullanılması ile iş kazalarının önemli ölçüde azaltılması mümkündür. Dünyada, özellikle gelişmiş ülkelerde bu konuda gözlenen olumlu gelişmeler iş kazalarının azaltılabileceğini göstermektedir.
GENEL ÖNLEMLER İş kazalarının neden olduğu maddi ve manevi kayıpların azaltılabilmesi; iş güvenliğine yönelik çalışmalara gereken önemin verilmesi ile başlar. İş güvenliğini sağlama amacına, bilimsel araştırmaya dayalı planlı çalışmalar sonucunda geliştirilen güvenlik önlemleri ile ulaşılabileceği bilinmelidir. Bu konuda yapılan her türlü harcama, işveren tarafından sürekli yararlar sağlayan bir yatırım olarak görülmelidir.
GENEL ÖNLEMLER Temel Yöntem: İş kazalarının birinci dereceden ve doğrudan nedenini oluşturan tehlikeli durumlar ve tehlikeli hareketlerin giderilmesi ile iş güvenliğinin sağlanması mümkündür. İş güvenliğinin temel ilkesi, çalışan insanın en dikkatsiz ve tehlikeli hareketine karşın iş kazasının oluşmasını önleyecek önlemlerin alınmasıdır.
GÖREV VE SORUMLULUKLAR İş Güvenliği Konusunda Tarafların Görev ve Sorumlulukları: Devletin görev ve sorumluluğu İşverenin görev ve sorumluluğu İşçinin görev ve sorumluluğu
DEVLETİN GÖREV VE SORUMLULUĞU Devlet kanun, tüzük ve yönetmelikler çıkartarak bunların uygulama ve takibini yapmakla sorumludur.
İŞVERENİN GÖREV VE SORUMLULUĞU İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla yükümlüdürler. İşverenler işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar.
ÇALIŞANIN GÖREV VE SORUMLULUĞU Çalışanlar, iş kazalarının doğrudan muhatabıdır. Sağlık ve güvenlik koşullarına uyulmamasının olumsuz sonuçları ile her zaman karşı karşıya kalabileceklerdir. İş Kanununun 77. maddesinde; İşçiler de işçi sağlığı ve iş güvenliği hakkındaki usul ve şartlara uymakla yükümlüdür. hükmü bulunmaktadır.
ÖNEMLİ KRİTERLER İş sağlığı ve güvenliğinin yönetilmesinde her kazanın önlenebilir olduğu, çalışanların bu sürece katılımlarının mutlaka sağlanması gerektiği, yönetimin konu hakkındaki sorumluluğu, iş sağlığı ve güvenliğinin istihdam ile iç içe olduğu, çalışanların konu ile ilgili eğitimi, iş sağlığı ve güvenliğinde tecrübe ve bilgi paylaşımının sağlanması gerektiği unutulmamalıdır.
ÖNEMLİ KRİTERLER Talimat ve prosedürler, acil durum hazırlığı, yönetim programları ile proses güvenliği iş sağlığı ve güvenliğinin yönetilmesi için vazgeçilmez araçlardır.
ÖNEMLİ KRİTERLER Diğer taraftan yine ülkemizin önemli bir sorunu, acil durum konusunda da gerekli hazırlıkların yapılmamasıdır. Acil durumların meydana gelmesi durumunda hareket tarzı ile acil durumlara müdahale yöntemlerinin geliştirilmesi, iş sağlığı ve güvenliği açısından önemli bir husustur.
ÖNEMLİ KRİTERLER Önemli bir başka konu da işlerin daha güvenli şekilde yapılmasını tarif eden iş talimatlarının hazırlanmasıdır. Talimat ve prosedürler, işlerin en güvenli şekilde nasıl yapılacağını anlatırken, iş sağlığı ve güvenliğini yönetmede önemli bir enstrüman görevini yerine getirirler. İşyerinde yapılacak olan risk değerlendirmesinden sonra, alınacak önlemlerin bir plan haline getirilerek, sorumlulukların ve maliyetlerin yer aldığı yönetim programının hazırlanması işyerlerine önemli bir avantaj sağlayacaktır.
ÖNEMLİ KRİTERLER Son olarak; işletmelerin iş sağlığı ve güvenliğini yönetmek için gerekli olan insan kaynağı, bilgi, finansman ve zaman olgusudur. Yönetimin katılımı ve taahhüdü ile bu işlem harekete geçmekte ve buna bağlı olarak politika, hedef, amaç, denetim, eğitim, motivasyon, kaza incelemesi, iletişim, sorumluluk ve organizasyonun yardımlarının bütünüyle hareket ettiği zaman iş sağlığı ve güvenliğinde yönetim yaklaşımı sağlanabilir.
ÖNEMLİ KRİTERLER Sonuç olarak; iş sağlığı ve güvenliğinde bir güvenlik kültürünün oluşturulması önemli bir olgudur. Bu kültür, bütün insanlarımızda özellikle çalışanlarımızda oluştuğunda, ülkemizin önemli problemlerinden olan iş kazaları ve meslek hastalıklarının azaltılması konusunda önemli bir aşama kaydedilmiş olacaktır.