T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİSİ ALANI ANKARA 2007
ÖĞRENME FAALİYETİ -29 AMAÇ MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİSİ Bu faaliyet sonunda motorlu araçlar teknolojisi alanındaki meslekleri tanıyabileceksiniz. A. ALANIN MEVCUT DURUMU VE GELECEĞİ Kendi kendine hareket edebilen ilk taşıt; 1769 yılında Nicolas-Joseph Cugnot un yaptığı buharlı otomobildir. İlk içten yanmalı benzinli motoru ise 1876 yılında Alman Mühendis August Otto yapmıştır. İçten yanmalı motorla çalışan ilk otomobillerden biri, Almanya da 1885 yılında Karl Benz tarafından yapılan otomobildir. Dünyanın ilk dizel motorunu ise çalışmalarına 1890 yılında MAN fabrikalarında başlayan Dr. Rudolf Diesel geliştirmiştir. İlk otomobiller başlangıçta tek tek ve sipariş üzerine üretiliyordu. Montaj hattı üzerinde ilk seri otomobil üretimine 1903 yılında Amerika da FORD fabrikalarında Model T adı altında üretilmeye başlanmıştır. Otomobiller ilk üretimine başlandığı tarihten itibaren günümüze kadar büyük gelişme göstermiştir. 1900 lı yılların başından itibaren dünyada etkin bir sektör olmaya başlayan motorlu araçlar sektörü, diğer sektörlerdeki teknik gelişmelere de öncülük etmiştir. Bu sektörün en önemli ürünlerinden biri olan otomobil ise, uluslararası tanımıyla Dünyayı değiştiren makine olmuştur. 287
Motorlu araçlar sektörü, Dünyada ve Türkiye de yük ve insan taşıma amacına yönelik olarak karayolunda hareket etmek üzere imal edilmiş olan araçları kapsayan lokomotif sektörlerden biridir. Motorlu araçlar sektörü ana ve yan sanayi olmak üzere iki bölüme ayrılır. Motorlu araçlar sektörünün Dünya ekonomilerindeki lokomotif sektör olma özelliği, ekonominin diğer sektörleri ile olan organik ilişkisine dayanmaktadır. Bu sektör, demirçelik, petrokimya, lastik, elektrik-elektronik gibi sektörlerdeki teknolojik gelişmelerin sürükleyicisidir. Turizm, alt yapı, inşaat, ulaştırma ve tarım sektörlerinin gereksinim duyduğu her çeşit motorlu araç sektör ürünleri ile sağlanmaktadır. Bu nedenle, sektördeki değişimler ekonominin tümünü yakından etkilemektedir. Bugün, dünyada motorlu araçlar sektörünün ürettiği motorlu araç sayısı yaklaşık 58 milyon civarındadır. Bu araçların yaklaşık 41 milyon adedi otomobil, 17 milyon adedi kamyon, otobüs, çekici gibi ticarî araçlardır. Dünya motorlu araç üretiminin % 70 i Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği ülkeleri ve Japonya tarafından yapılmaktadır. Dünyanın en büyük motorlu araç üreticisi olan ülke yaklaşık 8,4 milyon adet ile Japonya dır. Dünyada 1000 kişiye düşen araç sayısı 116 dır. Türkiye de bu sayı 111, Avrupa Birliği ülkelerinde ise 534 tür. Türkiye de motorlu araçlar sektörünün kuruluşu yakın bir geçmişe dayanmasına rağmen hızlı bir gelişme göstererek ülkemizde 3. büyük sektör konumuna gelmiştir. Türkiye de motorlu araçlar sektöründe; ana sanayide 17, yan sanayide ise 1100 civarında firma faaliyet göstermektedir. Sektör doğrudan ve dolaylı olarak 500.000 kişiye iş olanağı sağlamaktadır. Türkiye deki motorlu araçlar sektörü, üretimde ulaşılan kalite süreci ve yüksek verimlilik nedeniyle uluslararası pazarlar için yeni bir üretim merkezi haline gelmiş bulunmaktadır. Otomotiv sektöründe teknolojik yenileme yatırımları yanında kişi başına yılda ortalama 50 saat eğitim verilmektedir. Otomotiv sektörü her geçen gün teknolojiye, insan kaynaklarına, bilgiye ve kalite eğitimine daha fazla yatırım yapmaktadır. Türkiye deki motorlu taşıtlar sektöründe faaliyet gösteren firmalar gelişmelere ayak uydurabilmek ve rekabetçi üstünlüklerini sürdürebilmek için dünyada uygulanan modern üretim yöntemlerini ve yönetim sistemlerini kullanmaktadır. Bu nedenle ülkemizdeki motorlu taşıtlar sektörü ana ve yan sanayisi ile birlikte çok önemli bir gelişim potansiyelini yakalamış ve büyük ihracat kapasitesine erişmiştir. Bunun sonucu olarak Türkiye deki motorlu araçlar sektörünün çok kısa bir süre içinde 500 bin araç ihraç edebilecek düzeye gelmesi ve 8-8,5 milyar dolarlık gelir elde etmesi beklenmektedir. Türkiye nin bu özelliği ile yakın bir gelecekte başta Avrupa olmak üzere dünyanın alternatif araç ve yedek parça üretim merkezi olması öngörülmektedir. B. ALANIN ALTINDA YER ALAN MESLEKLER Otomotiv Elektro-mekanikerliği Otomotiv Gövdeciliği (Karosericilik ve Kaportacılık) Otomotiv Boyacılığı İş Makineleri Bakım ve Onarımcılığı Tarım Makineleri Bakım ve Onarımcılığı 288
OTOMOTİV ELEKTROMEKANİKERİ Tanımı Otomotiv elektromekanikeri, binek, hafif ve ağır hizmet tipi araçlardaki (iş makineleri hariç) tüm sistemlerin arıza teşhis, bakım, onarım ve ayar işlerini kendi başına ve belirli bir süre içerisinde yapma becerisine sahip nitelikli kişidir. Görevleri Motorun mekanik aksamlarının ayar, bakım ve onarımlarını yapmak. Güç aktarma organlarının ayar, bakım ve onarımlarını yapmak. Hareket kontrol sistemlerinin ayar, bakım ve onarımlarını yapmak. Aracın elektrikli ve elektronik aksamlarının ayar, bakım ve onarımlarını yapmak. Güvenlik ve konfor sistemlerinin ayar, bakım ve onarımlarını yapmak. 289
OTOMOTİV GÖVDE ELEMANI (KAPORTACI / KAROSERİCİ) Tanımı Otomotiv gövde elemanı, kendi başına ve belirli bir süre içerisinde motorlu kara taşıtlarında sac aksam ve şasi üzerinde meydana gelen vurma, çarpma, devrilme veya değişiklik gibi geometrik problemleri giderme, gövde üzerinde onarım, parça değiştirme ve parçaların birbiri ile uyumuna ilişkin işlemleri yapabilme, şasi örme, iskelet çatma, iskeleti sacla kaplama, aksesuar montajını yapma bilgi ve becerisine sahip nitelikli kişidir. Görevleri İleri derecede kaynak yapmak. Sac ve metal şekillendirme işlemlerini yapmak. Panel onarımı yapmak. Şasi ve gövde doğrultma işlemlerini yapmak. Cam, kilit, kapı ve kaput ile ilgili işlemleri yapmak. Plastik aksam, döşeme ve aksesuar ile ilgili işlemleri yapmak. 290
OTOMOTİV BOYACISI Tanımı Otomotiv boyacısı, motorlu kara taşıtlarının yüzey hazırlama, boya altı dolgu ve astar, boya işlemlerini ve boya hatalarının onarılması işlemlerini kendi başına ve belirli bir süre içerisinde yapma bilgi ve becerisine sahip nitelikli kişidir. Görevleri Boya öncesi hazırlık yapmak. Boya sistemlerini uygulamak. Plastik onarım ve boyama yapmak. Boya sonrası hataları düzeltmek. Yama boya yapmak. Renk tutturmak. 291
İŞ MAKİNELERİ BAKIM VE ONARIMCISI Tanımı İş makineleri bakım ve onarımcısı, inşaat, kazı, kaldırma ve yol yapım işlerinde kullanılan iş makinelerinin (dozer, greyder, kepçe vb.) tüm sistemlerin arıza teşhis, bakım, onarım ve ayar işlerini kendi başına ve belirli bir süre içerisinde yapma becerisine sahip nitelikli kişidir. Görevleri İş makinesinin kontrolünü yapmak ve arızalı parçayı tespit etmek. Arızalı parçaları sökmek, bakımını yapmak, onarmak, ayarlarını yapmak, yerine monte etmek veya yenisiyle değiştirmek. Onarım sonrasında basınç ve verim testlerini yaparak çalışıp çalışmadığını kontrol etmek. Sipariş listesi çıkarmak ve maliyet hesabı yapmak. İş makinelerinin periyodik bakımlarını yapmak. 292
TARIM MAKİNELERİ BAKIM VE ONARIMCISI Tanımı Tarım makineleri bakım ve onarımcısı, tarım alanında kullanılan makinelerin (Traktör, ekim-dikim, bitki koruma, sulama sistemleri, hasat ve harman, gübre dağıtım, toprak işleme alet ve makineleri vb.) arıza teşhis, bakım, onarım ve ayar işlerini kendi başına ve belirli bir süre içerisinde yapma becerisine sahip nitelikli kişidir. Görevleri Tarım alet ve makinelerinin ayar, bakım ve onarımlarını yapmak. Tarım alet ve makinelerinin periyodik bakımlarını yapmak. Onarım sonrasında testlerini yaparak çalışıp çalışmadığını kontrol etmek. Sipariş listesi çıkarmak ve maliyet hesabı yapmak. C. MESLEK ELEMANLARINDA ARANAN ÖZELLİKLER Motorlu araçlar sektöründe çalışmak isteyenlerin; duyu organları işlevlerini tam olarak yerine getirir durumda, ellerini ustalıkla kullanabilen, yaratıcı, titiz, bedenen ve ruhsal açıdan sağlıklı, göz ve ellerini eş güdümlü kullanabilme yeteneğine sahip, analiz ve yorum yapabilen, sorun çözme yeteneğine sahip, takım ve ekip çalışmasına yatkın olan kimseler olmaları gerekir. Bu alandaki mesleklerde çalışacak kişilerin; Matematiksel yetenek, Fen bilimlerine meraklı, Mekanik problem çözebilen, Ellerini ustalıkla kullanabilen, Mekanik ve göz el koordinasyonu yeteneği olan, Sabırlı ve dikkatli, Yorum ve analiz yeteneği olan, Temiz ve düzenli çalışan kişiler olmaları gerekmektedir. 293
D. ÇALIŞMA ORTAMI VE KOŞULLARI Bu alandaki meslek elemanları atölye ve fabrika gibi kapalı ortamlarda çalışırlar. Zaman zaman dış ortamlarda da bakım ve onarım yapabilirler. Otomotiv boyacıları genellikle astar ve boya kabinleri içerisinde çalışırlar. Çalışma ortamında kimyevi maddeler bulunduğu için ciltte, gözde ve solunum yollarında alerjik reaksiyonlar gözlenebilir. Bu nedenle çalışma ortamında havalandırmanın çok iyi olması, özel giysilerin giyilmesi ve iş güvenliği kurallarına dikkat edilerek çalışılması gerekmektedir. Motorlu araç üretimi yapan fabrikalarında, yetkili servis ve bakım işletmelerinde, özel servis ve bakım atölyelerinde ve motorlu araçlar sektörü ile ilgili çeşitli işletmelerde iş bulabilirler. E. İŞ BULMA İMKÂNLARI Motorlu araç üretimi yapan fabrikalarında, otomotiv yetkili servislerinde, bakım ve onarım işletmelerinde, kamu ve özel servis ve bakım atölyelerinde, motorlu araçlar sektörü ile ilgili çeşitli işletmelerde iş bulabilirler. Ayrıca bu meslek elemanları kendi iş yerlerini açabilirler. F. EĞİTİM VE KARİYER İMKÂNLARI Meslek eğitimi; meslek liselerinin (ML; AML; TL ve ATL) Motorlu Araçlar Teknolojisi Alanında diploma programları ile Mesleki Eğitim Merkezleri ve çeşitli yaygın eğitim kurumlarında sertifika programlarıyla verilmektedir. Liseden sonra, yüksek öğrenime geçiş sınavını başaranlar lisan programlarına devam edebilirler ya da meslek yüksek okullarının ilgili bölümüne sınavsız geçiş yapabilirler. Meslek yüksek okulunu bitirenler, dikey geçiş sınavı ile lisans programlarına geçebilirler. Mesleki Eğitim Merkezleri çıraklık eğitimi uygulama kapsamına alınan illerde ve meslek dallarında aday çırak, çırak, kalfa ve ustalara eğitim vermek ve çeşitli meslek kursları açmak suretiyle sanayinin ihtiyaç duyduğu nitelikli ara insan gücünü yetiştirmek amacıyla açılan eğitim kurumlarıdır. Halk Eğitimi Merkezleri yaşam boyu öğrenme perspektifi içerisinde her zaman ve her yerde uygulanabilecek yaygın eğitim programları ile her yaş ve düzeyde bireylere eğitim sunmaktadır. 294
Mesleki Eğitim Merkezlerinde, Motorlu Araçlar Teknolojisi alanında eğitim verilmektedir. Modüler programlarla meslek liseleri arasında paralellik sağlandığından dolayı yatay ve dikey geçişler olabilecektir. Eğitimini tamamlayarak iş hayatında gerekli yeterlikleri kazanan meslek elemanları Hasta, Yaşlı ve Engelli Bakımı ile ilgili işletmelerinde kariyer yapabilirler. 295