OSMANLI ARŞİV BELGELERİNDEN Ahmet HAZERFEN Osmanlı arşiv belgeleri içinde Hacı Bek taş Veli ile ilgili olanları bu sayımızda da peşpeşe yayınlamaktayız. Değerli araştırmacımı Ahmet Hezarfen in arşivden bulduğu belgeler arasında aşağıda okuyacağınız belgenin ayrı bir önemi bulunmaktadır. Çünkü belge 256 yıl önce yazılmıştır. Daha öncede belirttiğimiz gibi 2. Mahmut Dönemi sonrası belgelerin büyük çoğunluğu araştırma merkezimizin arşivinde bulunmaktadır. 2. Mahmut Dönemi öncesi belgelerse henüz tam olarak tasnif edilmemiş olduğu için henüz gizliliğini korumaktadır. Hacı Bektaş Dergahı ile ilgili olan yazı 1743 yılına (1156) aittir. Patrona Halil İsyanının olduğu bunalımlı bir döneme aittir. Belge Hacı Bektaş Veli dergahı postnişini Hacı Feyzullah Efendi nin Divan-ı Hümayuna (başbakanlığa) yazdığı bir maruzattır(dilekçe). Hacı Feyzullah Efendi Tekke, zaviye ve dergahların geleneğe bağlı olarak yetkililerine verilmemesi sebebiyle sitemin bozulmasından şikayet etmekte ve Osmanlı ayrıcalıklı Vakıfları arasında önemli bir yere sahip olan Hacı Bek taş Dergahı nın (evlada meşrut) özelliklerinin bozulmaması gerektiğini savunmaktadır. Belgenin günümüz harfleriyle yazılmış biçimi aşağıdaki gibidir: BELGE Der-i devlet-i mekîne arz-ı dâ î-i kemine budur ki, Cedd-i azîzim Sultânü-l ârifin Bürhanül-âşıkîn el-hacı Bektaş Velî kuddise sırrıhu-l celî hazretlerinin memâlik-i mahrûsa-i-mesâlikde olan baba ve dede ve abdal ve derviş ve sultan nâmıyla elsine-i nâsda mezkûr olan nazargah ve tekke ve hankah ve zaviyelerinde vakıf üzere âsitâne-i aleyhlerine meşrûta olmakla seccâde-nişîn olan şeyh ve tekke-nişînlerinden biri fevt ve tebdîl olunmak lâzım geldikte azîz-i müşârünileyhin evlâdından olub bil-fiil kendi âsitâne-i aleyhlerinde seccâr ü nişînlerinden biri fevt ve tebdîl olunmak lâzım geldikte azîz-i müşârü-n-ileyhin evlâdından olub bi-l-fiil kendi âsitâne-i aleyhlerinde seccâde-nişîn olanların arz ü icâzet-i nâmiyyeleriyle tevcîh olunup kuzât ve nüvvâb ve mütevelliler ve sâir eshâb-ı arûzun arzlarıyla ve arz-ı hâl ile tevcîh olunmamak üzere her gelen selâtîni izâm nûrullah merkadihüm hazerâtının başka başka müteaddid yedimize i tâ buyurdukları nişân-ı hümâyûnlarda musarrah ve kadîmi üzere şart-ı vâkıfda dahi mestûr-ı mükayyet iken birkaç seneden beri bazı kuzât ve nüvvâb ve mütevelliler ve vülât ve sâir eshâb-ı arûzun arzlarıyla ve arz-ı hâl ile tevcîh olunmak neferiyetle zaviyelerimiz nâ-ehil ve nâ-halef kimselere verildiğinden ekserî harâb ve nizâm-i aslîmizin ihtilaline bâis olmakla bu misilli tebdîlât vâki oldukda hilâf-ı nişân-ı hümâyûna hareket olunmamak üzere bundan akdem der-i devlet-medâra arz olundukta bin yüz kırk dört (l731 m.) senesinde vezîr-i mükerrem ve defterdâr-ı şıkk-ı evvel İzzet Ali Paşa Hazretlerinin ve bir defa kırk yedi (l734 m.) târihinde Defterdâr Halîl Efendinin telhisleri mûcibince meşruh ve mufassal evkaf-ı şerîfler mukayyet olan aklâmlardan Anadolu muhâsebesi ve Harameynü ş-şerîfeyne ve baş muhâsebe ve küçük evkaf muhâsebesi ve askerî rûz-nâmçelerinde mahfuz olan hazîne-i âmire defterlerinde kayıtlarına şerh verilmişken yine mürâât olunmayıp Hâcı Bektaş Velî âsitânesi mesâfe-i baîdedendir. diye elden birer neferiyle tevcîh olunmâğın ber-karâr-ı sâbık yine nizâm-
ı aslîmiz muhtel ve tekkelerimiz nâ-ehil yedinde kalıp husûsen kurrâ ve mezâri i olan zâviyeleri avâm-ı nâsdan bazıları gerek kuvvet-i mâliyyesiyle ve gerek hükkâma istinâdla üzerlerine berât itdirüb tımâr ve zeamet mislli beher sene zalemeden birer kimesneye iltizâm ve hakk-ı fukarâ olan mahsûl-i vakfı kendi umûrlarına sarf u istihlâk itmekle dervîşân fukarâlarının berâ-yı sedd-i ramak edecek maaşları külliyet ile zâil ve ikametleri adîmü-l imkân olduğundan ekserî harâb ve fukarâ-yı dervîşân lâ-mekan ü dâlle nîran-ı hâkk-i külhan köşelerinde pâymâl-i ser-gerdân olmakla bu makule zâviye ve hân kâh ve tekkelerimiz zamân-ı devletlerinde dest-i zuleme-i avâmda der-beste ve şem ü kanâdili itfaya ve âyin-i evliyâ-yı zevil ihtirâm icrâ olunmayıp muattal kalmağa sultanımın rızâ-yı şerîfleri olmayıp şâyeste ve revâ görmeyecekleri ezher-i mine ş-şems olmakla inâyetlû efendimin eltâf-ı aliyye-i âsafânelerinden mercû ü mütezerridir ki vakf-ı ilâhî sıyaneten ve evliyâ ve Allah a hürmeten ve fukarâ-yı dervîşâna merhemeten fî-mâba d mahlûlât ve tebdîlât ve menzûliyyet iddi â edenlerin dahi tevcîhine inhâ-yı âhir müdâhale itmeyüb ve yedlerine ferâ ve kasr-ı yed ve sâir teveccühâta müteallık vuku atı kuzât u nüvvab ve mütevelliler ve sâir eshâb-ı arûzun arzlarıyle ve arz-ı hâl ile tevcîh olunmayub mesâfe-i ba îdedir deyû gitmeğe adem-i usret illiyetle ve bahâne-i âhire sülûk ile sâlifü-z-zikr erbâb-ı arûzun inhâsına müsâade olunmayub kadîmîsi üzere ber-mûcib-i şart-ı vakıf azîz-i müşârü-n-ileyhin kendi hânkah-ı aliyye ve zâviye-i kerâmet hâviyelerinde seccâde-nîşîn olan şeyhler tarafına havâle olunmak üzere tekrâr kayıtlarına şerh verilmeyip mukaddemâ (...) evâmir-i aliyye ile verilen şerh-ı merkuma mürâât ve düstürü-l-amel olunmak bâbında inâyet ricâsına bil-iltimâs der-i devlet-medâra arz olundu bâkî der-i adlindir. Tahrîren fi evâil-i Muharremü-l-harâm sene sitte ve hamsîn ve miete ve elf. 1156 (Şubat 1743) sene. Hürrira evlad-ı Hacı Bek taş Veli seccade-nişin Şeyh Seyyid Feyzullah İkinci belgemiz bundan 104 yıl önce yazılmıştır. 27 Aralık 1893 yılı. Padişah 2. Abdülhamid zamanıdır. Yazı Şurây-ı Devlet ile Bâb-ı Alî Sadâret Dairesi nden Evkaf-ı Hümâyûn Nezareti ne gönderilmiştir. Belgede özetle Kırşehir de Hâcı Bektaş Veli Hazretleri dergahındaki cami ile Kırklar Meydânı nın onarımı ve çeşmenin yeniden inşâsı için adı geçen zâtın köylerde bulunan vakıflarının âşar bedelinden her yıl ta mirât karşılığı olarak hazinede biriken parasından gereği kadar verilmesi hususunu anlatmaktadır. Belge aynen şöyledir: Aded : 2463 ŞÛRÂY-I DEVLET DÂHİLİYYE DAİRESİ Evkaf-ı Hümâyûn Nezâreti nin Şûrâ-yı Devlet e havâle buyurulan 22 Cemâziye l- evvel sene 1311 târihli takrîri ile melfûfu dâhiliyye dairesinde kıraat olundı. Mealinde Kırşehiri nde kâin Hâcı Bektaş Velî kuddise sırrahu hazretleri dergâh-ı şerîfi derûnundaki câmi -i şerîf ile Kırklar Meydanı nın ta mîri ve çeşmenin müceddeden inşâsı için mukaddemâ sarfına me zûniyyet verilen elli bir bin küsûr kuruş sarf olunduğu halde inşaat-ı mezkûre nâ-tamâm kalmış ve mahallince icrâ kılınan keşfi mûcibince ikmâli için Mecidî on dokuz kuruştan dokuz bin kuruşun daha sarfına ihtiyâc görünmüş idüğinden
meblâğ-ı mezbûrun Velî-i müşârü-n-ileyh hazretleri kurrâ-yı mevkufesi a şâr bedelinden her sene ta mîrât karşılığı olarak hazinece ahz u tevkîf olunan mebâliğden sarfı Ankara vilâyeti evkaf muhâsebeciliğinden iş âr olunduğu ve Velî-i müşûrü-n-ileyh hazretleri kurrâ-yı mevkufesi a şâr bedelâtından on beş hisse i tibâriyle dört hissesi hayrâtı ta mîrâtının karşılığı olarak sene be-bene hazine nâmına ahz u tahsîl edilmekde bulundığı beyâniyle mezkûr dokuz bin kuruş masârif-i ta mîriyyenin sâlifü-z-zikr mebâliğden sarfına inşaat-ı merkumenin emâneten ikmâl ve icrâsı isti zân olunmış ve sûret-i iş âra nazaran ta mîrât-ı mezkûrenin ikmâli muktezâ bulunmış olmakla ber-mûcib-i isti zân icrâ-yı îcâbının nezâret-i müşarünileyhaya havâlesi tezekkür ve melfûf bulunan keşif defteri takdîm kılındı ol-bâbda emr u fermân hazret-i men lehü l-emrindir. Fi 18 Cemaziye l- ahir sene 1311 ve fî 15 Kânûn-ı Evvel sene 1309 (27 Aralık 1893 Çarşamba) Dahiliye Dairesi Reisi (Halil Âkif) (Ahmed Lütfi) (Hüseyin) (Faik Bey ) (Rıza) (okunamadı) (okunamadı) bulunamadı Okunamadı (Sami Bey) (Es-seyid Ahmed) (Bekir Sıdkı) bulunamadı (Mehmet Aziz) (MÜHÜR- okunamadı)
(okunamadı) (Ali) (Hasan bin Âkif) (Said Paşa) (Cemil Paşa) (Abdullah) (Mahsur Paşa) (Nureddin Bey) (Akif Hikmet Bey) Aynı konuya bağlı olarak hazırlanmış belgelerden biri de Osmanlı arşivlerinde BOA- İrâde-i Evkaf 1311/B/ 4 No 2 de kayıtlı bulunmaktadır: Devletlû Efendim Hazretleri, BÂB-I ÂLÎ DÂİRE-Î SADÂRET Ahmedi-i Dîvân-ı Hümâyûn Kırşehri nde kâin Hâcı Bektaş Velî kuddise sırrahu Hazretleri nin dergâh-ı şerîfi derûnundaki câmi -i şerif ile Kırklar Meydanı nın ta mîri ve çeşmenin müceddeden inşaası içün mukaddemâ sarfına me zûniyyet verilen elli bir bin küsûr kuruş sarf olunduğu halde inşaat-ı mezkûre nâ-tamâm kalmış ve mahallince icrâ kılınan keşfi mûcibince Mecidî on dokuz kuruş hesâbiyle dokuz bin guruşun sarfına ihtiyâc görünmüş olduğundan meblâğ-ı mezbûrun Velî-i Müşarünileyh Hazretleri kurrâ-yı mevkufesi a şâr bedelinden her sene ta mîrât karşılığı olarak hazinece azh u tevkif olunan mebâliğden sarfiyle inşaat-ı merkumenin emâneten ikmâl ve icrâsı husûsunun Evkaf-ı Hümâyûn Nezâret-i Celîlesine havâlesi tezekkür idildiğine dâir Şurây-ı Devlet Dâhiliyye Dairesi nin mazbatası arz u takdîm kılınmış olmakla ol bâbda her ne vech ile irâde-i seniyye-i hazret-i hilâfet-penâhî şeref-müteallık buyurulur ise 1587
mantûk-ı âlîsi infâz edileceği beyâniyle tezkire-i senaverî terkîm kılındı efendim. Fî 29 Cemâziye l ahir sene 1311 ve fî 26 Kânûn-ı Evvel sene 1309 (7 Ocak 1894- Pazar) Sadrı Azam veya Yâver-i Ekrem (Ahmed Cevad Paşa) Ma rûz-ı çâker -i Kemîneleridir ki, Resîde-i dest-i ta zîm olub melfûflarıyle manzûr-ı âlî buyurulan işbu tezkere-i sâmiye-i sadâretpenâhîleri üzerine mûcibince irâde-i seniyye-i hazret-i hilâfet-penâhî şeref-müteallık buyurılmış olmağla ol-bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü-l-emrindir. Fî 4 Receb sene 1311 ve fî 30 Kânûn-ı Evvel sene 1309 (11 Ocak 1894-Perşembe) Ser-katib-i Hazret-i Şehriyârî: Süreyyâ