- İş İlişkisi - İş Sözleşmesi Yrd. Doç. Dr. Rıza DEMİR İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Endüstri İlişkileri Dersi - İş İlişkisi Kurulmadan Önceki Süreç: Personel Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hukuki Normlar - 2017 İş İlişkisi İş Sözleşmesi işçi ile işveren arasında kurulan ilişki - Bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşme.. - - İki tarafın serbest iradeleriyle anlaşmış olması yeterli.. - İş sözleşmesi ve iş ilişkisi kavramları özdeş olarak kullanılıyor.. - İşçi-işveren niteliğinin kazanılması için bir iş sözleşmesine göre çalışma söz konusu olmalı.. - İş ilişkisi, taraflar arasındaki ifade eder.. - İş ilişkisini doğuran ve düzenleyen veya işverenin hizmetine girme yükümlülüğü getiren anlaşma - İşçinin belirlenen işi yapması - İşverenin yapılan iş karşılığında bir ücret ödemesi - İş İlişkisi Kurulmadan Önceki Süreç: Personel Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hukuki Normlar İş Sözleşmesi İŞÇİ (belirlenen işi yapar) - İŞ SÖZLEŞMESİ İŞVEREN (karşılığında ücret öder) - İŞÇİ İŞİ BAŞKASINA DEVREDEMEZ ( BAĞIMLILIK) - İŞÇİ İŞİ İŞVERENİN EMİR VE TALİMATLARINA UYARAK DENETİMİ VE GÖZETİMİ ALTINDA YAPAR İnsan Kaynakları Planlaması Aday Araştırma ve Bulma (Aday Temini) İşgören Seçimi 1
Personel Seçiminde Koruma Yükümlülüğü - Dürüstlük kuralı - ilkesi Personel Seçiminin Değişik Aşamalarında İşverenin Koruma ve Eşit Davranma Yükümlülüğü - İş ilanlarında Koruma ve Eşit Davranma Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesi: İş Sözleşmelerinde Kusur - Gerçekleri açıklama - Tehlikeler veya risklere karşı uyarma - Başvuru formlarında ve - Değişik kaynaklardan aday hakkında bilgi ve veri toplamada - -.. - Yeni gelişen olayları haber verme İş Görüşmelerinde İşçinin (Adayın) Yükümlülükleri - Kişilik haklarıyla çatışmadığı ve görülecek iş ile ilişkisi bulunduğu ölçüde işverenin sorularını gerçeğe uygun biçimde, ve kurallarına uyarak yanıtlama - İşverence sorulmamış olsa bile dürüstlük kuralı gereğince olumsuz durumları hakkında işveren bilgi verme... - Sözleşme görüşmelerinde edindiği saklama ve üçüncü kişilere açıklamama Kusurlu Davranışların Sonuçları İşverenin Kusurlu Davranışı Halinde; - İş görüşmelerinde işverenin davranışı nedeniyle mağdur olmuş, manevi zarara uğramış kişiler maddi manevi tazminat talep edebiliyor. - İşe alınacağı konusunda güven verildikten sonra... işgören uğradığı zararların tazmin edilmesini isteyebilir. - İş görüşmesi sırasında kendisine gerçeğe aykırı bilgi verildiğini daha sonradan anlayan işgören iş sözleşmesini derhal feshedebilir (kıdem tazminatı hak etmişse.) Kusurlu Davranışların Sonuçları İşçinin Kusurlu Davranışı Halinde; İş Sözleşmesi Yapma Serbestisi - İş görüşmesi sırasında kendisine gerçeğe aykırı bilgi verildiğini daha sonradan anlayan işveren iş sözleşmesini derhal feshedebilir - İş sözleşmesinin yapılışında.. serbestisi geçerli - Taraflar iş sözleşmesini, Kanun hükümleriyle getirilen sınırlamalar saklı kalmak koşuluyla, ihtiyaçlarına uygun türde düzenleyebilirler (Kanun da aksi belirtilmedikçe özel bir şekle tabi değil) - Sözleşmenin başlangıç tarihi için genellikle işçinin işe başladığı tarih esas alınır. 2
İş Sözleşmesinin Şekli (Madde 8) Yazılı sözleşme yapılmayan hallerde; Bazı durumlarda yazılı yapılmak zorunda; - Çağrı üzerine çalışmayı düzenleyen iş sözleşmesi işveren işçiye en geç iki ay içinde genel ve özel çalışma koşullarını, günlük ya da haftalık çalışma süresini, temel ücreti ve varsa ücret eklerini, ücret ödeme dönemini, süresi belirli ise sözleşmenin süresini, fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri gösteren, -.. sözleşmeleri vermekle yükümlü İş Sözleşmesi Yapma Serbestisinin Sınırlandırılması - Sürekli-Süreksiz İş Sözleşmeleri - Ehliyet (temyiz gücüne sahip olmak, kısıtlı olmamak, reşit olmak) - Çalıştırma yaşı ve çocukları çalıştırma yasağı, - Belirli-Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri - Süresi.. ve daha fazla olan iş sözleşmeleri - Bazı işgören gruplarının yer ve su altında çalıştırılamaması, - Bazı işgören gruplarının sanayiye ait işyerlerinde gece çalıştırılamaması,, - 50 ve daha fazla işçi çalıştıran yerlerde özürlü ve eski hükümlü çalıştırma yük. - Toplu işçi çıkarma sonrası tekrar işçi alınacaksa çıkartılan işçilere öncelik verme, - Askeri veya yasal diğer görevler sonrası yeniden eski işe başlama zorunluluğu, - Bazı işgören gruplarının idari görev sonrası alınma zorunluluğu, - Malulen işten ayrılanların, maluliyet ortadan kalktıktan sonra.. - Yabancı işçi çalıştırılacaksa 4817 Sayılı Kanun a göre izin alınması zorunluluğu, - Özellikle işçi ve işveren arasındaki uyuşmazlıklarda (iş güvencesi uygulamalarında ve iş sözleşmesinin feshinde) ispat yükü büyük ölçüde ait - Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri (Klasik Kısmi Süreli) - Çağrı Üzerine Çalışma - Mevsimlik İş Sözleşmesi - Takım Sözleşmesi - Deneme Süreli İş Sözleşmeleri - Geçici (Ödünç) İş İlişkisi Sürekli-Süreksiz İş Sözleşmeleri (Madde 10) - Sürekli-süreksiz ayrımı işlerin. bakımından yapılır - İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde iş sözleşmesi.. sayılır.. - Nitelikleri bakımından en çok otuz iş günü süren işlere süreksiz iş, bundan fazla devam edenlere sürekli iş denir. - İşin fiilen devam ettiği süre ya da tarafların kararlaştırdıkları süre değil, işin. itibariyle ne kadar sürede bitebileceği üzerinde durulur. - Yasanın bazı maddeleri süreksiz iş sözleşmeleri için uygulanmaz (bunun yerine Borçlar Kanunu hükümleri uygulanır) - Taraflar arasındaki hukuki iş ilişkisinin ne zamana kadar devam edeceği kararlaştırılmaz, sözleşmenin sona erme zamanı önceden bilinmez veya öngörülmez, - Başlangıç tarihi belli, bitiş tarihi. sözleşmedir. - İş ilişkilerinin ve iş görme ediminin devamlılığı esas olduğundan kullanım alanı vardır. 3
- İş ilişkisinin devam süresi veya sona erme zamanının bilindiği veya öngörülebildiği, bu sürenin veya zamanın sözleşmede açıkça veya örtülü olarak kararlaştırılabildiği sözleşmeler. iş sözleşmesidir. - Başlangıç ve bitiş tarihleri açık ve kesin olarak belirtilerek, - Sözleşmeye bir konularak (3 ay, 2 yıl) ya da - Sözleşme süresi, sözleşmeye konu olan işin amacının gerçekleşmesine veya işin tamamlanmasına bağlanarak düzenlenebilir. Belirli süreli bir sözleşme; - İşin bizzat nitelik taşıması (inşaat, köprü, proje ) - İş, işletme açısından sürekli nitelikte olmakla birlikte işçiye olan ihtiyacın için söz konusu olması (doğum izni, askerlik, uzun süreli hastalıklar ) durumunda geçerlidir Belirli Süreli İş Sözleşmesinin Özellikleri: Belirli süreli iş sözleşmeleri; - Süresi 1 yıl ve daha fazla olan belirli süreli sözleşmeler yazılı olmak zorunda - Belirli süreli işlerde, veya - Belli bir işin tamamlanması, veya - Belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında şekilde yapılan iş sözleşmesidir. - Sürenin bitiminde kendiliğinden. - Haklı bir neden olmadıkça süresinden önce sonlandırılamaz - Sürenin bitiminden sonra kıdem ve ihbar tazminatı. - Objektif neden devam ediyorsa ya da başka bir objektif neden ortaya çıkmışsa aynı veya değişik süre ile.. Belirli Süreli İş Sözleşmesinin Özellikleri: Belirli Süreli İş Sözleşmesinin Özellikleri: - Objektif neden kalkmışsa birden fazla üst üste ( ) yapılamaz, neden kalktığı halde zincirleme yapılırsa baştan beri süreli gibi işlem görür Haklı neden yoksa; - Objektif nedenle devam eden zincirleme iş sözleşmeleri, belirli süreli olma özelliğini korurlar - Belirli süreli işçi, belirsiz süreliye göre farklı işleme tabi tutulmaz - Ücret ve paraya ilişkin haklar açısından yapılamaz - Birinci görüş: Fesih olur ve iş ilişkisinin devam ettiği düşünülür, sözleşme süresinin sonuna kadar olan. karşı tarafa ödenir, ayrıca kıdem tazminatı ödenmez. - İkinci görüş: Fesih ancak haksız fesih olmuş olur, iş ilişkisinin sona erdiği düşünülür, taraflar geri kalan ücreti değil, tazminatların ödenmesi söz konusu olur (.. tazminat ve kıdem tazminatı) - Haklı neden varsa, süre bitmeden sözleşme feshedilebilir 4
Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri (Klasik Kısmi Süreli) (Madde 13) Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri (Klasik Kısmi Süreli) (Madde 13) - İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde (...) daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmî süreli iş sözleşmesidir. - İşyerinde çalışan işçilerin, niteliklerine uygun açık yer bulunduğunda kısmî süreliden tam süreliye veya tam süreliden kısmî süreliye geçirilme istekleri. dikkate alınır ve boş yerler zamanında duyurulur - Salt iş sözleşmesinin kısmı süreli olmasından dolayı tam süreli emsal işçiye göre. işlem yapılamaz -. yılında yapılan düzenleme ile, doğum izni sonrasında çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar ebeveynlerden birine çalışma talebinde bulunabilme hakkı verildi (hangi sektör veya işlerde kısmi çalışma yapılabileceği ile uygulamaya ilişkin usul ve esaslar ÇSGB tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirleniyor ) - Ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatler, tam süreli emsal işçiye göre çalışılan süreye orantılı olarak ödenir. Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri (Klasik Kısmi Süreli) (Madde 13) Bu talep. tarafından karşılanır ve geçerli fesih nedeni sayılmaz. Bu haktan faydalanmak veya tam zamanlı çalışmaya geri dönmek isteyen işçi işverene bunu en az.. önce yazılı olarak bildirmeli Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin tam zamanlı çalışmaya başlaması durumunda yerine işe alınan işçinin iş sözleşmesi. sona erer. Ebeveynlerden birinin çalışmaması hâlinde,... eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz Çağrı Üzerine Çalışma ve Uzaktan Çalışma (Madde 14) Çağrı üzerine çalışma; işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi -. olmak zorundadır - Hafta, ay veya yıl bazında ne kadar süreyle çalışılacağı belirlenir (Aksi takdirde haftalık çalışma süresi...) - En az.. önce işçiye çağrıda bulunulur ve iş verilir - Her çağrıda işçi günde en az dört saat çalıştırılmak zorunda (işçi çalıştırılsın çalıştırılmasın ücrete hak kazanır) Çağrı Üzerine Çalışma ve Uzaktan Çalışma (Madde 14) Çağrı Üzerine Çalışma ve Uzaktan Çalışma (Madde 14) Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi Uzaktan çalışan işçi göre farklı işleme tabi tutulamıyor Yapılacak iş sözleşmesinde; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer alır İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak.. önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlü Konuyla ilgili Bakanlık.. mevcut (uzaktan çalışmanın usul ve esasları, işin niteliği dikkate alınarak hangi işlerde uzaktan çalışmanın yapılamayacağı, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanması vb. 5
Mevsimlik İş Sözleşmesi Takım Sözleşmesi (Madde 16) - Yılın belirli dönemlerinde yapılan ve periyodik ve düzenli olarak her yıl tekrarlanan faaliyetlere yönelik sözleşme - Birden çok işçinin meydana getirdiği bir takımı temsilen bu işçilerden birinin, takım kılavuzu sıfatıyla işverenle yaptığı sözleşme (genellikle inşaat ve limanlarda yük taşıma işlerinde) - İş Kanunu nda.. - Belirli ya da belirsiz süreli yapılabilir - Her yıl zincirleme tekrarlanırsa belirsiz süreli iş sözleşmesi haline gelir - Bu durumda taraflar arasında tek bir iş sözleşmesi olduğu kabul edilir (işe başlatmama ya da başlamama söz konusu ise haksız ya da geçersiz nedenle fesih söz konusu ) - Takım sözleşmesinde isimleri yazılı işçilerden her birinin işe başlamasıyla, o işçi ile işveren arasında takım sözleşmesinde belirlenen şartlarla bir iş sözleşmesi. - İşveren, işe başlamasıyla işçilere ücretlerini her birine ayrı ayrı ödemek zorunda (topluca takım kılavuzuna ödeme ) - Yazılı yapılmak zorunda (her işçinin kimliği ve alacağı ücret ayrı ayrı belirtilmeli) Deneme Süreli İş Sözleşmeleri (Madde 15) Geçici (Ödünç) İş İlişkisi - İş sözleşmesine deneme süresi konulursa meydana gelir (Madde 7) - Karşılıklı alışma ve tanışma için makul bir süre konabilir - Deneme süresi.. fazla olamaz, toplu iş sözleşmeleriyle. kadar uzatılabilir - Yasal süre aşıldıktan sonra ( ) deneme süresi bitmiş ve iş sözleşmesinin genel hükümleri geçerli olmuş olur - Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir (işçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklı) Geçici İş İlişkisi. Danışmanlık şirketi veya özel istihdam büroları lisansı ile faaliyet gösteren şirketlerin, iş bulma kurumları veya aracı şirketler olarak hareket ederek, eleman ihtiyacı olan şirketlere personel temin etmesi, kendi bünyelerine aldıkları ve kendileri ile sözleşme yaptıkları elemanları başka şirketlere belirli süre ödünç vermeleri. Uygulamanın dar kapsamda tutularak bir işverenin şirketinda çalışmakta olan işçisini ancak belirli bazı işletmelerde ve işlerde çalıştırılması koşuluyla, geçici bir süre için başka bir işverene ödünç vermesine izin verilmesi Geçici iş ilişkisi,.. izin verilen özel istihdam bürosunun bir işverenle geçici işçi sağlama sözleşmesi yaparak bir işçisini geçici olarak bu işverene devri ile kurulur - Yapılan sözleşme toplam sekiz ayı geçmemek üzere en fazla yenilenebiliyor -. sonrası belirli bir süre kısmi süreli çalışmaya geçen kişinin yerine, askere giden kişilerin yerine, - Geçici işçi çalıştıran işveren, belirtilen sürenin sonunda aynı iş için altı ay geçmedikçe yeniden geçici işçi çalıştıramıyor - Mevsimlik tarım işleri, ev hizmetleri, işletmenin günlük işleri sayılmayan aralıklı yapılan işlerde - Geçici işçi çalıştıran işveren, iş sözleşmesi feshedilen işçisini fesih tarihinden itibaren altı ay geçmeden geçici iş ilişkisi kapsamında çalıştıramaz - İSG açısından acil olan işlerde, işletmenin mal ve hizmet üretme kapasitesi olağanüstü şekilde artarsa, dönemsellik arz eden iş artışları halinde - Geçici işçi, geçici işçi çalıştıran işverenden özel istihdam bürosunun hizmet bedeline mahsup edilmek üzere avans veya borç alamaz 6
X ÖZEL İSTİHDAM BÜROSU Y GEÇİCİ İŞÇİ İŞVEREN Z İLİŞKİ X: İşveren ile. sözleşmesi yapılır (sözleşmenin başlangıç ve bitiş tarihi, işin niteliği, özel istihdam bürosunun hizmet bedeli, varsa geçici işçi çalıştıran işverenin ve özel istihdam bürosunun özel yükümlülükleri vb.) - Sözleşmede belirtilen sürenin dolmasına rağmen geçici iş ilişkisinin devam etmesi hâlinde, geçici işçi çalıştıran işveren ile işçi arasında sözleşmenin sona erme tarihinden itibaren. süreli iş sözleşmesi kurulmuş sayılıyor İLİŞKİ Y: Asıl işveren özel istihdam bürosu, geçici işçi ile sözleşmesi yapılır (işçinin ne kadar süre içerisinde işe çağrılmazsa haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebileceği vb.) - Bu durumda özel istihdam bürosu işçinin geçici iş ilişkisinden kaynaklanan ücretinden, işçiyi gözetme borcundan ve sosyal sigorta primlerinden sözleşme süresiyle. olmak üzere sorumlu İLİŞKİ Z: İşveren talimat verme yetkisine sahip, işyerindeki açık iş pozisyonlarını geçici işçisine bildirecek, iş kazası ve meslek hastalıkları durumlarını büroya ve ilgili kurumlara iletecek, gerekli eğitimleri geçici işçilere de verecek, diğer işçilerle aynı çalışma ortamını sağlayacak - Geçici işçi, işyerine ve işe ilişkin olmak kaydıyla kusuru ile neden olduğu zarardan, geçici işçi çalıştıran işverene karşı sorumlu 2- Mesleki Olmayan (Gerçek) Geçici İş İlişkisi Geçici (Ödünç) İş İlişkisi İşveren; - devir sırasında yazılı.. almak suretiyle bir işçiyi, - holding bünyesi içinde veya - aynı şirketler topluluğuna bağlı başka bir işyerinde veya - yapmakta olduğu işe benzer işlerde çalıştırılması koşuluyla başka bir, - iş görme edimini yerine getirmek üzere, - geçici olarak devrettiğinde geçici iş ilişkisi gerçekleşmiş olur. A İŞVERENİ Y X İŞÇİ B İŞVERENİ Z İLİŞKİ X: A işvereni işçisini B işverenine. geçmeyen bir süre için devreder. İLİŞKİ Y: A işvereni ile işçi arasındaki iş sözleşmesi... A işvereni işçisine karşı ücret ödeme, işçiyi gözetme, eşit davranma ve sosyal sigorta primlerinden B işvereni ile birlikte sorumludur. İşçinin A işverenine karşı. devam eder. İLİŞKİ Z: B işvereni ile işçi arasında... kurulmuştur, ancak iş sözleşmesi A ile devam eder. İşçi iş görme borcunu, işini özenle yapma ve sadakat borçlarını B işverenine karşı yerine getirmekle yükümlüdür. B işvereni işçiye talimat verme (yönetim) hakkına sahiptir. B işvereni işçiye sağlık ve güvenlik risklerine karşı gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür ve ücret ödeme, işçiyi gözetme, eşit davranma borçlarından ve sosyal sigorta primlerinden.. sorumludur. 7