İnşaat ve Yapı Malzemeleri. İnşaat ve Yapı Malzemeleri

İnşaat ve Yapı Malzemeleri Gülay Dincel TSKB Ekonomik Araştırmalar dincelg@tskb.com.tr Kasım 2014 1

Büyük altyapı projelerine ek olarak kentsel dönüşüm projelerinin inşaat sektörünü sürükleyici bir rol kazandığı görülmektedir. 2015-2020 döneminde kentsel dönüşüm projeleri ile eğitim, sağlık, spor, adalet vb alanlarda kamunun entegre projelerinin öneminin artacağı öngörülmektedir. Konut stokundaki artışın kentsel dönüşüm projeleriyle birlikte yavaşladığı, hatta erimeye başladığı tahmin edilmektedir. Fiyatlarda balon olduğu yönündeki tahminler iddialı olmakla birlikte OVP benzeri belgelerle de teyid edilen düşük büyüme patikası, gayrimenkul değer kazançlarının vergilendirilmesi gibi gelişmelerle fiyat düzeltmesi olasılık dahilindedir. 2015 yılında genel seçimler öncesinde altyapı inşaatlarında ve kamunun bina yatırımlarında artış beklenmekle birlikte bölgesel ve uluslararası belirsizlikler, özellikle faizler başta olmak üzere makro ekonomik dengelerdeki olası olumsuzluklar dikkate alınarak konut üretiminde 2014 seviyesinin korunacağı düşünülmektedir. Bu öngörüler ışığında inşaat sektörü büyümesinin 2015 yılında %1 civarında kalması beklenmektedir. Yapı malzemeleri ve çimento üretiminin yılın ikinci yarısındaki yavaşlamaya rağmen 2014 yılında 2013 yılının üzerinde gerçekleşmesi beklenmektedir. 2015 yılında ise inşaat sektörü büyüme beklentilerine paralel olarak yapı malzemeleri üretiminin %0-5 aralığında, çimento üretiminin ise %1 artacağı öngörülmektedir. Genel olarak yapı malzemeleri, özel olarak da çimento ihracatı, Rusya ve Irak taki gelişmelerin yarattığı bölgesel belirsizlikler, Avrupa ekonomilerine ilişkin yavaşlama beklentileri, petrol üreticisi ülkelerin gelirlerinde azalma gibi gelişmelere bağlı olarak risk altındadır. Bu durumun iç pazardaki yavaşlamaya ek olarak fiyatlar ve kârlılıklar üzerinde baskı yaratma olasılığı yüksektir. 2

İnşaat-Gayrimenkul Sektöre Bakış 2004-2013 döneminde GSYH gelişim hızı yıllık ortalama %4,9 olurken, inşaat sektörü yıllık ortalama %5,9 büyümüştür. Kriz duyarlılığı yüksek olduğu için 2008-2009 yıllarında inşaat sektöründe yüksek oranlı daralmalar görülmüştür. İnşaat büyümesinin niteliği ve kompozisyonu özel olarak araştırılmayı ve tartışılmayı hak etmekle birlikte yıllık ortalama büyüme hızının Türkiye deki hızlı kentleşme, demografik yapı, diğer ekonomik faaliyetlerin gelişimi, tüketim-tasarruf tercihleri, ev sahipliği eğiliminin güçlü olması gibi faktörler göz önüne alındığında yüksek olmadığı söylenebilir. İnşaat sektörü toplam istihdamda %7,4 pay ile istihdam katkısı yüksek sektörler arasında yer almaktadır. 2014 yılı Haziran ayı itibarıyla sektörün istihdamı 1,96 milyon kişidir. İnşaat sektörünün GSYH içindeki payı 2012 yılında %5,7 iken, sektör GSYH den daha hızlı büyüme göstermiş ve payı 2013 yılında %5,9, 2014 yılının ilk yarısında ise %6 olmuştur. Gayrimenkul faaliyetleri dahil edildiğinde inşaat-gayrimenkul payı %10,8 e, konut sahipliği, yapı malzemeleri, lojistik, ticaret gibi gibi güçlü ileri ve geri bağlantılara sahip olduğu sektörler dahil edildiğinde inşaat sektörü ve etrafındaki faaliyetlerin GSYH içindeki payının %20-25 aralığında olduğu tahmin edilmektedir. GSYH ve İnşaat Sektörü Gelişim Hızları % GSYH İnşaat 9.4 14.1 8.4 9.3 6.9 18.5 4.7 5.7 0.7 17.1 8.9 8.8 11.5 2.2 0.6 7.0 4.1 3.3 3.8 3.2 2.0 3.0 1.0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014/6 2014T 2015T -8.1-4.7-16.3 Kaynak: TÜİK İnşaat sektörü, 2012 yılında önceki yılın baz etkisi ve ekonomideki yavaşlamaya paralel olarak zayıf bir performans göstermiştir. 2013 yılının ilk yarısında kamu harcamalarına dayalı bir büyüme sergileyen sektöre, yılın ikinci yarısında konut yapımındaki canlanmadan da olumlu katkı gelmiş, sektör yılı GSYH gelişim hızına göre iyi bir performansla, %7 büyüme ile kapatmıştır. 2014 yılının ilk yarısında ise kentsel dönüşüm projelerindeki canlanmanın katkısı ile inşaat sektörü önceki yılın aynı dönemine göre %3,8 büyümüştür. Ancak ilk çeyrekte %5,1 olan inşaat sektörü büyüme oranı, ikinci çeyrekte %2,6 ya düşmüştür. Yılın kalanında önceki yılın ikinci yarısındaki canlı seyrin baz etkisinden ötürü büyüme görülmeyeceği, hatta bir miktar düşüş olabileceği tahmin edilmektedir. Mayıs ayından itibaren çimento satışlarında önceki yılın aynı dönemine göre aylık bazda gözlenen gerileme de bu beklentiyi teyid etmektedir. satışları 2013 yılına göre Haziran ayında %5, Temmuz ayında ise %20 1 gerilemiştir. 1 Temmuz ayındaki gerilemenin yüksek olmasında Bayram tatilinin etkili olduğu, Ağustos ayında bunun düzeltmesinin görülebileceği, ilerleyen aylarda da daha düşük gerilemeler gerçekleşeceği düşünülmektedir. 3

2006/1 2006/2 2006/3 2006/4 2007/1 2007/2 2007/3 2007/4 2008/1 2008/2 2008/3 2008/4 2009/1 2009/2 2009/3 2009/4 2010/1 2010/2 2010/3 2010/4 2011/1 2011/2 2011/3 2011/4 2012/1 2012/2 2012/3 2012/4 2013/1 2013/2 2013/3 2013/4 2014/1 2014/2 2014/3T 2014/4T İnşaat ve Yapı Malzemeleri Gelişim Hızları % Tüketim İnşaat Üretim Kaynak: TÜİK, TÇMB Yol inşaatları gibi ulaştırma projeleri ile endüstriyel yapılar gibi binalarda tüketimi daha sınırlı olmakla ve buna bağlı olarak inşaat kompozisyonuna göre çimento tüketimi dalgalı bir seyir göstermekle birlikte yurtiçi çimento tüketimi ile inşaat üretim gelişimi arasında pozitif korelasyon bulunmaktadır. İnşaat üretiminin %80 i bina yapımından, %20 si ise altyapı yatırımlarından kaynaklanmaktadır. 2013 yılında sabit sermaye yatırımlarının %45 i inşaat yatırımlarından oluşmuştur. 2007-2012 döneminde de söz konusu oran %41-45 aralığında seyretmiştir. Kamu inşaat harcamaları ulaştırma projeleri başta olmak üzere altyapı yatırımlarından oluşurken, özel sektör inşaat harcamalarında bina inşaatlarının payı yüksektir. Toplam inşaat yatırımlarının yaklaşık üçte biri kamu kaynaklıdır. 2013 yılında 3. Köprü, metro inşaatları vb altyapı inşaatlarındaki hızlı gelişime bağlı olarak kamunun payı %38 e kadar çıkmıştır. TÜİK İnşaat Ciro ve Üretim Endeksi ne göre 2014 yılının ilk yarısında bina üretimi %4,2, bina dışı üretim ise %5,1 artış göstermiştir. Bina dışı üretim ilk çeyrekte, yerel seçimler öncesinde güçlü bir artış sergileyip ikinci çeyrekte yavaşlarken, bina üretimi iki çeyrekte de artışını sürdürmüştür. Ancak önceki yılın ilk iki çeyreğinde bina dışı üretimin güçlü, bina üretiminin ise zayıf seyrettiği, son iki çeyrekte de tersi olduğu düşünüldüğünde 2014 yılının kalanında bina dışı üretimin de düşmesi beklenmektedir. 2014/2013 İnşaat Üretim Endeksi Değişim % 1. Çeyrek 2. Çeyrek Toplam 6.4 2.9 Bina 5.1 3.5 Bina dışı 10.5 0.9 Konut: 2014 ikinci altın yıla doğru Kaynak: TÜİK Bina inşaatlarının yaklaşık %75-80 i konut amaçlı kullanılan binaların yapımından oluşmaktadır. 2013 yılında konut kredisi faiz oranlarındaki gerileme ve yatırım araçlarının getirisinin düşük olması, %1 KDV ile satılan konutlar, kentsel dönüşüm sürecinin ivme kazanması gibi gelişmelerin de yardımıyla konut satışlarında bir rekor kırılmıştır. 2013 yılında konut satış adedi, önceki yıla göre %63 artarak, 1 milyon 145 bine ulaşmıştır. 2008-2012 döneminde yıllık ortalama 600 bin adet satış gerçekleştiği göz önünde bulundurulduğunda 2013 yılındaki artış dikkat çekici görünmektedir ve yılı bir tür altın yıl olarak nitelemek mümkündür. 2014 yılının ilk 7 ayında artan faizler ve baz etkisiyle konut satışları, önceki yıla göre gerilemekle 4

birlikte özellikle Ağustos-Eylül aylarında önceki yılın satış rakamlarının üzerine çıkılmış ve ilk 9 ayda konut satışları önceki yılın aynı döneminin %4 altında gerçekleşmiştir. 2014 sonu itibariyle konut satış adedinin önceki yılın %3 altında kalarak 1,1 milyonu yakalayacağı tahmin edilmektedir. Konut Satışları Yıllık Gelişim Konut Satışlarının Aylık Gelişimi - Adet 1000 adet Değişim % 2013 2014 Değişim % 1,400 63.1 70.0 140,000 26.5 30.0 1,200 1,000 800 600 400 200-30.0 9.4 16.6-0.8-3.6 427 555 607 708 702 1,145 862 831 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2013/9 2014/9 ay ay 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 - -10.0 120,000 100,000 80,000 60,000 40,000 20,000-0.2-6.7-10.6-12.3-12.5-3.6-20.2 13.2 20.0 10.0 - -10.0-20.0-30.0 Kaynak: TÜİK 2013 yılında satılan konutların %45 i yeni konutlardan, kalanı ikinci el konutlardan oluşurken, 2014 yılının ilk 9 ayında yeni konutların oranı %46 ya yükselmiştir. 2013 yılında alımların %42 sinde konut kredisi kullanılırken 2014 yılının ilk aylarında konut kredisi faizlerindeki artışla birlikte ipotekli satışların payı %28 e kadar düşmüş, Mayıs tan itibaren yeniden artmaya başlamış, ilk 9 ay sonunda ise %33 e ulaşmıştır. İpotekli konut payı hâlâ 2013 ün gerisinde seyretmektedir. Ancak bu oran banka kredisi kullanımındaki yavaşlamaya işaret etmektedir. Konut alımlarında satıcı finansmanı, banka dışı değişik borçlanma biçimleri gibi yöntemlerle kredili alımların payının daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir. Konut Satışlarının Dağılımı 2013 2014 İpotekli Pay % (adet) İpotekli Diğer İpotekli Diğer 2013 2014 Ocak 36,583 50,863 32,046 55,593 41.8 36.6 Şubat 37,150 51,369 24,059 58,538 42.0 29.1 Mart 41,809 56,147 24,465 63,152 42.7 27.9 Nisan 40,812 54,569 23,447 60,163 42.8 28.0 Mayıs 45,270 57,991 29,760 60,617 43.8 32.9 Haziran 43,763 52,661 32,029 60,907 45.4 34.5 Temmuz 46,053 60,583 30,912 54,189 43.2 36.3 Ağustos 31,559 51,921 35,338 70,286 37.8 33.5 Eylül 37,835 64,445 43,144 72,642 37.0 37.3 Toplam 360,834 500,549 275,200 556,087 41.9 33.1 Kaynak: TÜİK 5

2013-2014/9 ay konut satışları, konut stokunun arttığı ve arz yönlü sıkıntılar bulunduğuna ilişkin kaygıları hafifletir niteliktedir. Hız kazanan kentsel dönüşüm projelerinin de konut stokuna görece sınırlı bir katkısı olduğu dikkate alındığında önümüzdeki birkaç yılda belli bölgelerde ve markalı konut projelerinde yoğunlaştığı tahmin edilen arz fazlasının gerileyeceği öngörülmektedir. TÜİK istatistiklerinde 2014 yılının ilk 6 ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre hem yapı ruhsatlarında hem de yapı kullanım izin belgelerinde önceki yılların üzerinde, yüksek artışlar gerçekleştiği görülmektedir. Yapı ruhsatlarındaki artış kentsel dönüşüm projelerindeki canlılığın sürdüğüne, yılın kalanında ve 2015 yılında konut üretiminin en azından 2013 seviyelerini koruyacağına işaret etmektedir. 2013 yılında satışa konu olan daire sayısının yapı izin belgesi alan daire sayısından 170 bin adet, 2014 ün ilk yarısında ise 150 bin adet civarında fazla olduğu görülmektedir. Ancak bu farkın büyük bölümünün kentsel dönüşüm kapsamında yenilenen ve önemli bir kısmı satışa konu olmayan dairelerden oluştuğu düşünülmekte, bu anlamda yüksek oranlı artışa rağmen konut stokuna yeni eklenen daire sayısının düşük olduğu tahmin edilmektedir. Yapı Ruhsatı - Konut 2011 2012 2013 2013/6 ay 2014/6 ay 2014/13 % Yüzölçümü (milyon m2) 94 113 126 62 84 35,8 Daire Sayısı (1000 adet) 647 747 811 411 523 27,3 Yapı İzin Belgesi -Konut 2011 2012 2013 2013/6 ay 2014/6 ay 2014/13 % Yüzölçümü (milyon m2) 81 78 100 45 61 37,7 Daire Sayısı (1000 adet) 555 545 697 312 413 32,5 Kaynak: TÜİK Yurtiçi tasarrufları artırma hedefi kapsamında Orta Vadeli Program da da yer verilen lüks tüketimin ve rant gelirlerinin vergilendirilmesi kararının gayrimenkul satışlarında yavaşlamaya yol açması mümkün görünmektedir. Ancak 2015 Programı na ekleneceği Maliye Bakanı tarafından açıklanan düşük gelirlilerin konut edinmesini sağlamaya yönelik önlemlerin, tek konutlarda vergi muafiyeti/indirimi vb., değer artışlarının vergilendirilmesinden doğacak kaybı kısmen telafi edebileceği tahmin edilmektedir. Aynı zamanda değer artışlarının vergilendirilmesinin etkisinin, metropollerde merkezi arazi/arsaların değerlendirilmesine dayanan büyük projelerin önemli ölçüde tamamlanmış olmasından ötürü sınırlı kalacağı da düşünülmektedir. 27 Aralık 2013-24 Ekim 2014 tarihleri arasında konut kredileri nominal olarak %9,9 artış göstermiştir. 2014 sonunda yıllık artışın %12 civarında kalacağı tahmin edilmektedir. 2015 hedefleri ve beklentileri göz önünde bulundurulduğunda konut kredilerindeki artışın 2014 seviyesinde ya da biraz daha altında gerçekleşeceği, konut satışlarında ipotekli satış oranının 2013 düzeyine çıkmayacağı düşünülmektedir. 6

Konut Kredilerinin Seyri (milyon TL) 121,095 110,198 27/12/2013 27/01/2014 27/02/2014 27/03/2014 27/04/2014 27/05/2014 27/06/2014 27/07/2014 27/08/2014 27/09/2014 Kaynak: BDDK REIDIN-GYODER Yeni Konut Fiyat Endeksi ne göre 2013 yılında konut satış fiyatları %13 artarken 2014 yılının ilk 9 ayında önceki yılın aynı dönemine göre artış %7 civarında kalmıştır. TCMB Konut Fiyat Endeksi ne göre ise 2013 yılı fiyat artışı %13,8 iken, 2014 yılının ilk 7 ayındaki artış %9,7 olmuştur. (İki endeksin kapsamı, metodolojisi ve 2014 dönemleri farklıdır.) Her iki veri de konut fiyatlarındaki artışın sürdüğüne işaret etmektedir. Konut fiyatlarında balon olduğu konusundaki endişe ve tartışmalar devam etmekle birlikte yukarıda da değinilen metropol merkezlerinde imara açılan alanların etkisi, kentsel dönüşüm projelerinin yine benzer doğrultuda bir etki yaratacak olması gibi gelişmelerle birlikte düşünüldüğünde spekülatif artış anlamında bir balondan söz etmek çok doğru görünmemektedir. REIDIN-GYODER Yeni Konut Fiyat Endeksi (2010=100) Kaynak: REIDIN-GYODER Yeni Konut Fiyat Endeksi Eylül Bülteni TCMB Konut Fiyat Endeksi (2010=100) 180 160 140 120 100 80 60 146.37 160.63 Kaynak: TCMB 7

Konut dışı binalar: Güçlü artış Bina inşaatlarının %26 sı, toplam inşaat üretiminin ise %20 si konut dışı bina inşaatlarından oluşmaktadır. 2013 yılında konut amaçlı binalara göre hem yapı ruhsatı hem de yapı izin belgesi gelişiminde zayıf seyreden konut dışı binalar, 2014 yılının ilk 6 ayında konuttan daha güçlü bir seyir göstermiştir. Konut dışı binalar için alınan yapı ruhsatları yüzölçümü bazında önceki yılın aynı dönemine göre %36, yapı izin belgeleri ise %47 artmıştır. Yapı izin belgelerine göre konut dışı bina inşaatlarının %25 i sanayi binaları ve depolardan, %23 ü ticari binalardan, %16 sı ofis binalarından, %14 ü hastane, okul vb kamu binalarındanoluşmaktadır. Yapı İzin Belgelerine Göre Konut Dışı Binaların Dağılımı - % 2012/6 ay 2013/6 ay 2014/6 ay Halka Açık İkamet Yerleri 3,8 3,1 3,1 Otel vb. Binalar 13,6 8,9 7,6 Ofis Binaları 15,2 12,5 16,1 Ticari Binalar 22,6 24,6 23,2 Trafik ve İletişim Binaları 1,7 2,5 2,1 Sanayi Binaları ve 19,8 24,9 24,6 Depolar Kamu Eğlence, Hastane, 13,5 15,0 14,4 Okul vb. Binaları İkamet Dışındaki Binalar 9,8 8,5 9,0 Kaynak: TÜİK Altyapı yatırımları: 2014 ikiz yıl, 2015 biraz kıpırdayabilir 2013 yılında inşaat sektöründeki büyüme büyük ölçüde kamu altyapı yatırımlarına dayalı inşaatlardan kaynaklanırken 2014 yılının ilk yarısında daha dengeli bir seyir olduğu görülmektedir. 2013 yılında hız kazanan Üçüncü Köprü yapımı devam etmiş, yerel seçimler ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin kamu ve belediye yatırımlarına pozitif etkisi olmuştur. Kuzey-Güney aksında duble yol yapımı, İzmir-İzmit otoyolu ve Köprü geçişi, hızlı tren projeleri öne çıkan altyapı projeleridir. İstanbul da 3. Havaalanı nın Haziran ayında temeli atılmakla birlikte henüz inşaat faaliyetleri başlamamıştır, 2015 yılında inşaat büyümesine etkisi olabileceği düşünülmektedir. 2015 yılının ilk yarısında Haziran seçimlerine yönelik kamu yatırımlarının da hız kazanması beklenmektedir. Bu doğrultuda 2014 yılında 2013 seviyelerinde kalan altyapı yatırımlarının 2015 yılında %1-2 artış göstereceği tahmin edilmektedir. Sinop ve Akkuyu nükleer santralleri, Galataport ve Haydarpaşa Liman projeleri gibi projelerin toplam tutarları 70 milyar dolara ulaşmaktadır. Ancak bu projelerden 2015 yılı içinde inşaat sektörü büyümesine önemli bir katkı gelmesi beklenmemektedir. Yurtdışı müteahhitlik: Bölgede siyasi tansiyon artarken keskin düşüş 1972-2014/6 ay döneminde Türk taahhüt şirketleri 102 ülkede 7 bin 488 adet, 285 milyar dolar tutarında proje üstlenmiştir. Türk taahhüt şirketleri hem faaliyet alanlarını çeşitlendirmekte hem de daha büyük projeler üstlenmektedir. 2013 yılında üstlenilen projelerin sayısı 374 olurken, toplam tutarı ise 31,3 milyar dolara ulaşmış ve 30 milyar dolarlık sınır ilk defa aşılmıştır. 10,5 milyar doları Türkmenistan da üstlenilen projelerden oluşmaktadır. 2014 yılında Irak ve Rusya daki gelişmeler başta olmak üzere bölgesel belirsizliklerin artması, 2013 yılında Türkmenistan daki yüksek tutarlı projelerin tekrarının güç olması gibi nedenlerle yurtdışında üstlenilen işlerde keskin bir düşüş olduğu görülmektedir. 2014 yılının ilk yarısında üstlenilen proje tutarı 9,9 milyar dolar ile önceki yılın aynı döneminin %15 altında kalmıştır. En fazla iş üstlenilen 5 ülke sırasıyla, Katar, Cezayir, Irak, 8

Türkmenistan ve Libya oldu. Irak taki belirsizliklerin Haziran ortasından itibaren arttığı düşünüldüğünde yılın ikinci yarısında ilk yarıya göre daha zayıf bir performansın söz konusu olacağı ve yılsonunda üstlenilen toplam proje tutarının 20 milyar doların altında kalabileceği tahmin edilmektedir. 2013 Yılı Yurtdışı Dışı Taahhüt Projelerinin Dağılımı Kuveyt 2% Libya 2% Angola 2% Suudi Arabistan 3% Kazakistan 6% Irak 7% Diğer 18% Azerbaycan 9% Rusya 18% Türkmenistan 33% Kaynak: Ekonomi Bakanlığı ENR (Engineering News Record) tarafından yapılan sıralamada 2012 yılında en büyük 225 taahhüt firması arasında 33 firma yer alırken, 2013 yılında bu sayı 38 e, 2014 yılında ise 42 ye yükselmiştir. Enka (53), Rönesans (83), Polimeks (90), Tekfen (101), IC İçtaş (103), Ant Yapı (107), NATA İnşaat (116), Yapı Merkezi (127), Yüksel İnşaat (132) sıralamadaki Türk şirketleri içinde ilk 10 firmadır. Gayrimenkul: Gayrimenkul aracılık, kiralama ve işletme faaliyetlerini kapsayan gayrimenkul faaliyetleri GSYH nin %4,8 ini oluşturmaktadır. AVM ve iş merkezi işletmeciliği, proje geliştirme, GYO faaliyetleri gibi modern ve konsolide faaliyetlerin yanısıra geleneksel biçimleri ve her tür gayrimenkul sahipliğiyle ilişkilendirilebilecek faaliyetleri de içeren bir GSYH kalemi olduğu için özellikle gelişim hızı, inşaat sektörüyle ilgili doğrudan bir gösterge olarak düşünülmemelidir. Ancak sektörün konsolidasyonu hızlı bir gelişim sergilemekte ve organize yapıya doğru bir dönüşüm yaşanmaktadır. GYO ların faaliyet alanlarının ve iş hacimlerinin artmasına paralel olarak inşaat sektörünün üretim tarafıyla bağlantının doğrudanlaşması ve korelasyonun artması beklenmelidir. 2008-2012 döneminde gayrimenkul faaliyetleri yıllık ortalama %6,9 artış göstermiştir. 2013 ve 2014/6 aylık dönemde sırasıyla %1,7 ve %2,1 büyüme ile geçmiş 5 yılın gerisinde bir performans söz konusu olmuştur. Bu gerilemede kentsel dönüşüm projelerinin ağırlık kazanmasının etkili olduğu düşünülmektedir. 9

Gelişim Hızları - % GSYH Gayrimenkul İnşaat 17.1 11.5 9.3 8.9 7.0 6.7 8.8 6.6 3.8 3.2 3.0 4.5 7.6 4.1 2.0 3.3 2.2 1.5 0.7 0.6 1.7 2.1 2.0 1.0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014/6 2014T 2015T -8.1-4.7-16.3 Borçluluk: Artış rekoru inşaatta Kaynak: TÜİK İnşaat sektörü 2013 yılında %35 ile kredi kullanımı en fazla artan ikinci sektör oldu. Bu artışla birlikte inşaat sektörünün toplam nakdi krediler içindeki payı 2012 yılında %5,8 iken, 2013 yılında %6,5 e yükseldi. 2014 yılının ilk 8 ayında 2013 yılı sonuna göre %15 arttı ve inşaat sektörünün nakdi krediler içindeki payı %7,1 e, gayri nakdi krediler de dahil edildiğinde %13,5 e ulaştı. Sektörün nakdi kredilerindeki artışta, konut kredisi kullanımındaki azalmaya paralel olarak artan satıcı kredilerinin de katkısı olduğu düşünülmektedir. Beklentiler: 2015 %1 lik büyümeme bandı İnşaat malzemeleri üretimi, Haziran ve Temmuz ayları çimento tüketimi, TÜİK İnşaat Sektörü Güven Endeksi gibi veriler Temmuz ayından itibaren inşaat faaliyetlerinde yavaşlamaya işaret etmektedir. Yavaşlamada önceki yılın ikinci yarısındaki hızlı gelişimin baz etkisi de rol oynamaktadır. 2014 yılının ikinci yarısında sektörde büyüme gözlenmeyeceği, aşağı yönlü bir seyrin de söz konusu olabileceği düşünülerek 2014 yıllık inşaat sektörü büyümesinin %2 civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. 2015 yılının özellikle ilk yarısında, genel seçimler öncesinde altyapı ve ulaştırma projelerinde bir canlanma olacağı düşünülmektedir. Bina dışı inşaat üretiminin 2015 yılında %2 civarında artacağı, konut dışı binalarda, özellikle kamunun eğitim ve sağlık kompleksi yatırımları başta olmak üzere bir canlılık olacağı ve %0,5-1 aralığında bir artış yaşanacağı, konutta ise 2014 seviyesinin korunacağı öngörülmektedir. Bu öngörüler ışığında 2015 yılı inşaat büyümesi %1 olarak tahmin edilmektedir. 10

Yapı Malzemeleri Sektöre Bakış, seramik, tuğla, cam, inşaat demiri, çelik boru, yalıtım malzemeleri, yer döşemeleri, yapı kimyasalları, kapı-pencere profilleri gibi ürün grupları, yapı malzemeleri içinde yer almaktadır. İnşaat Malzemesi Sanayicileri Derneği (İMSAD) hesaplamalarına göre imalat sanayi üretiminin yaklaşık %25 i yapı malzemelerinden oluşmaktadır. Bu hesaplamadan hareketle yapı malzemelerinin toplam üretim değerinin GSYH içindeki payı da %6-7 aralığında tahmin edilmektedir. 2013 yılında yapı malzemeleri üretim değeri 50 milyar dolar civarında tahmin edilirken, yapı malzemeleri ihracatı 21,8 milyar dolara, ithalatı da 10,4 milyar dolara ulaşmıştır. 2014 yılının ilk 7 ayında ise yapı malzemeleri ihracatı önceki yılın aynı dönemine göre %3 artışla 12,74 milyar dolar olmuştur. Ancak Haziran dan itibaren Irak başta olmak üzere bölgedeki siyasi belirsizlikler nedeniyle yapı malzemeleri ihracatında keskin bir düşüş olduğu, çimento, inşaat demiri gibi ürünlerde yüksek oranlı gerilemeler gerçekleştiği görülmektedir. Yılın ilk 7 ayında yapı malzemeleri ithalatı ise %23,8 düşüşle 5,44 milyar dolar olmuştur. Yapı malzemelerinin bir bölümü, çimento, hazır beton, inşaat demiri gibi ürünler büyük ölçüde yeni yapılan inşaatlarda kullanılırken seramik, boya, kapı-pencere profilleri gibi ürün gruplarında tüketimin %30-70 aralığında değişen bölümü yenileme talebinden kaynaklanmaktadır. İnşaat demiri, metal yapı/parçalar ve plastik inşaat malzemeleri (PVC profil vb.) haricinde hammadde ve ara malı ithalatı düşük düzeylerdedir. Ancak toprağa dayalı, yerli hammadde kullanımının yüksek olduğu çimento, seramik, cam gibi sektörlerin üretiminde de enerji tüketimi yüksektir. Bu ürünlerde birim sınai maliyet içinde enerji giderlerinin payı %30-50 aralığında seyretmektedir. Bu alt sektörler enerji ithalatı üzerinden ithalata dolaylı katkıda bulunmaktadır. 2013 yılında inşaat sektöründeki %7 lik büyüme ve konut satışlarındaki yüksek oranlı artışa bağlı olarak yapı malzemeleri alt sektörlerinin büyük bölümünde üretim artışı gerçekleşmiştir. 2013 yılının ilk yarısında inşaat büyümesi altyapı ağırlıklı olurken, bina-konut üretimi ikinci yarıda canlanmıştır. Bu durum bina yapımında kullanılan ürün gruplarında daha düşük oranlı büyümeleri açıklamaktadır. 2014 yılının ilk 7 ayında ise özellikle binaların ilerleyen aşamalarında kullanılan boya, seramik, kapıpencere profilleri, yer döşemeleri, elektrikli aydınlatma elemanları gibi ürün gruplarında artış dikkat çekmektedir. 2013 yılında 630 bin adet civarında, 2014 yılı Ocak-Eylül döneminde de 450 bin civarında gerçekleşen ikinci el konut satışı da yenileme talebini artırıcı etkide bulunmuştur. 11

Yapı Malzemeleri Üretim Gelişim Hızları - % 2013/2012 Ocak-Temmuz 2014/2013 21.8 20.1 21.4 18.6 16 11.1 10.4 11.4 8.7 9.6 8.7 8.5 8.2 9.1 7.4 5.8 6.9 4.9 5.3 5 3.3 4.6 4.3 5.1 2.8 1.3 1.5 1.5 1.5 2.6 2.5 2 0.9 7.7 2 1.8 3.8 4.5-0.8-1.1-5.9-7.6-0.4-0.5-1 -1.8-4.8-4.1-7.7-30.4 Kaynak: TÜİK, İMSAD Enerji dikkate alınmadığında yapı malzemeleri sektörleri toplamı net ihracatçı konumundadır. 2012 yılında inşaat sektörü büyümesindeki yavaşlamaya paralel iç talep de zayıf seyretmiş ve yapı malzemeleri alt sektörlerinin ihracatı artış göstermiştir. 2013 yılında yapı malzemeleri ihracatının %44 ü demir-çelik ürünlerinden, %8 i kablolardan, %6 sı plastik inşaat malzemelerinden, %5 i işlenmiş mermer-granitten, %4 ü çimentodan oluşmuştur. İthalatta ise demir-çelik ürünleri (%23), ısıtmasoğutma cihazları (%17), elektrik malzemeleri (%11), ağaçtan inşaat malzemeleri (%7) ve musluklarvanalar (%7) başı çekmektedir. Yapı Malzemeleri Dış Ticareti (mn $) İhracat İthalat Net Denge 19,705 21,115 21,282 18,000 19,000 12,562 10,910 10,933 10,372 8,772 8,553 12,740 7,300 5,440 9,000 9,000 9500 9,500 2011 2012 2013 2014/7 ay 2014T 2015T 2000 li yıllarda inşaat sektörünün hızlı gelişimine paralel olarak yapı malzemeleri üreticileri de önemli bir gelişim göstermiştir. İSO 500 2013 sıralamasında 109 firma, İkinci 500 sıralamasında ise 91 firma yapı malzemeleri üretmektedir. İSO ilk 1000 firma sıralamasındaki firmaların %20 si yapı malzemeleri üreticilerinden oluşmaktadır. Firma sayısı olarak en fazla firma çimento sektörü ve ana metal sanayiinde yer almaktadır. Beklentiler: 2015 te iç talepte yavaşlama, ihracatta göreli iyileşme 2014 yılının ilk yarısında inşaat sektörü üretimi %3,8 artış göstermiştir, ancak yılın ikinci yarısında hem önceki yılın baz etkisi hem de açık hale gelen sinyaller büyüme beklenmemektedir. Yılın ilk yarısında 12

kaba inşaatı bitmiş binalardan ve konut satışlarındaki canlanmadan hareketle yapı malzemelerinin bir bölümünde yurtiçi tüketimin düşük oranlı da olsa artması beklenirken çimento, inşaat demiri gibi ürünlerde gerileme olabileceği düşünülmektedir. 2015 yılında ise %1 lik inşaat sektörü büyüme beklentisine paralel olarak yapı malzemeleri üretiminde de %0-5 aralığında büyüme oranları görülebileceği tahmin edilmektedir. Yapı malzemeleri ihracatının ise Irak, Rusya gibi önemli pazarlardaki gerilemeye paralel olarak 2014 yılını önceki yılın %15 altında kapatacağı tahmin edilmektedir. 2015 yıl ihracat artış beklentisi ise alternatif pazarlar bulunacağı öngörüsünden hareketle %5 civarındadır. Sektörü Sektöre Bakış sektörü 2000 lı yıllarda en hızlı büyüyen sektörlerden biri olmuştur; 2002-2013 döneminde üretim 2,2 kat, tüketim ise 2,3 kat artış göstermiştir. 2013 yılında Türkiye dünyanın 7. büyük çimento tüketicisi konumundadır. 2004-2013 iç satışlar yıllık ortalama %8,4 artış göstermiştir. İhracat da iç talebe göre inişli çıkışlı bir seyir göstererek ortalama 10 milyon ton seviyelerinde kalmış, 2009 ve 2010 yıllarında 15 milyon tona ulaşmıştır. Sektörün üretilebilir çimento kapasitesine göre KKO su 2013 yılında %92 civarında olmuştur. 2014 yılının ilk 7 ayında önceki yılın aynı dönemine göre iç satışlar %6 civarında artarken ihracat %29 azalmış, çimento üretimi de %0,3 düşmüştür. Sektörü Temel Göstergeler (bin ton) Üretim İç Tüketim İhracat 51,432 53,973 40,916 40,574 39,986 33,911 62,737 63,405 63,879 47,720 52,251 53,930 71,337 60,940 41,431 36,486 9,624 10,585 14,028 15,063 11,061 9,703 9,627 4,670 2002-2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014/7 ay Kaynak: TÇMB 2014 yılının ilk üç ayında önceki yılın aynı dönemine göre, inşaat sektöründeki canlanmanın yanısıra 2013 yılına kıyasla yumuşak bir kış yaşanmasının da etkisiyle yurtiçi çimento satışlarında yüksek oranlı artışlar gerçekleşmiş, Nisan ve Mayıs aylarında artışta yavaşlama olmuş, Haziran ve Temmuz aylarında ise önceki yılın aynı dönemine göre yurtiçi satışlar düşmüştür. Haziran ve Temmuz aylarında görülen gerilemede baz etkisiyle de inşaat faaliyetlerinde görülen yavaşlamanın etkisi bulunmaktadır. Ancak Temmuz ayındaki %20 lik gerilemede bayram tatilinin etkili olduğu, Ağustos ayında bu gerilemenin bir bölümünün telafi edileceği düşünülmektedir. Eylül-Aralık döneminde ise inşaat sektörü beklentilerine paralel olarak yurtiçi satışlarda %0-5 aralığında düşüşün söz konusu olabileceği tahmin edilmektedir. 13

7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 0 Yurtiçi Satışlarının Aylık Seyri (bin ton) 2013 2014 Değişim % 41.3 30.9 14.4 5.1 0.9-4.8-20.4 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 - -10.0-20.0-30.0 Kaynak: TÇMB tüketimi, inşaat sektörü ve GSYH büyümesiyle paralel bir seyir göstermektedir. tüketimi, inşaat sektörü büyümesinin en önemli öncü göstergesidir. sektörü tüketimi ile inşaat sektörü büyümesi arasında 1-1,5 aylık bir gecikme olduğu tahmin edilmektedir. İnşaat sektörü büyümesinin %20 si altyapı inşaatlarından, %80 i ise bina inşaatlarından oluşmaktadır. kullanımında ise altyapı inşaatlarının payı %30-40 seviyelerine ulaşabilmektedir. Altyapı inşaatlarının kompozisyonuna göre bu oran değişmektedir. Hidroelektrik santraller, metro, tüpgeçit, köprü inşaatı gibi projelerde yüksek dayanımlı, çimento oranının yüksek olduğu hazır beton kullanımı yoğundur. Karayolu ve demiryolu inşaatı, boru hattı gibi projelerde ise çimento kullanımı sınırlıdır. İnşaat büyümesiyle çimento tüketimi arasında yıllar bazında açılıp kapanan fark, gecikmelerin yanısıra inşaat büyümesinin kompozisyonundaki farklılıktan kaynaklanmaktadır. Gelişim Hızları % GSYH İnşaat Tüketim 20.1 18.2 19.3 14.1 18.5 13.0 17.1 11.5 10.7 9.3 9.4 8.9 5.7 8.8 7 3 4.2 9.5 3.2 3.8 3.5 8.4 6.9 4.7 3.2 0.7-1.4 2.0 2.2 4.1 3.3 1.0 2 1 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014/6 ay 2014T 2015T -4.4-4.7 0.6-8.1-16.3 Kaynak: TÜİK, TÇMB ihracatında Türkiye nin ana pazarları Libya, Irak ve Rusya dır. Irak ve Rusya ya yapılan ihracatta bu ülkelerin kendi üretimlerine ağırlık vermesine bağlı olarak ortaya çıkan azalma, her iki ülkedeki siyasi karışıklıklarla birlikte 2014 yılında hızlanmıştır. 2014 yılının ilk 9 ayında çimento ihracatı, önceki yılın aynı dönemine göre %22 gerileyerek 492 milyon dolar olmuştur. 14

İhracatının Dağılımı - 2013 Diğer 29% Libya 30% Suriye 6% İsrail 7% Rusya 11% Irak 17% Kaynak: TÇMB Kur ve enflasyon etkisi sektöründe birim sınai maliyet içinde enerjinin payı %60 seviyelerine ulaşmaktadır. 2014 yılında kömür ve petrokok fiyatlarında ABD doları bazında yatay seyir sürmüştür. Elektrik fiyatlarında ise yılın Ekim başında %9 artış gerçekleşmiş ve maliyetlere yansımıştır. Kur etkisi ve elektrik zammına ek olarak yılın son aylarında iç talepteki yavaşlamaya paralel olarak fiyatlarda %5-10 civarında gerileme olabileceği düşünülmektedir. Ancak yılın ilk yarısında çimento fiyatları %10-15 aralığında artış göstermiştir. Ayrıca yüksek iç talepten ötürü çimento tesisleri, özellikle Marmar ve İç Anadolu Bölgesi gibi tüketimin kuvvetli olduğu bölgelerde %100 e yaklaşan KKO lar ile çalışmıştır. 2014 yılının ilk yarısında hem sektörün bütününde hem de tek tek şirketler bazında kârlılıkların arttığı görülmektedir. Elektrik fiyatları ve ihracat başta olmak üzere satışları aşağı çeken faktörler, ikinci yarıda kârlılıkların bir miktar azalmasına yol açabilecek gibi görünmekle birlikte sektörün 2014 yılını, 2013 yılından daha yüksek kârlılıkla kapatacağı tahmin edilmektedir. Maliyet Dağılımı Diğer Sabit Gid. 13% Amortisman 7% İşçilik 9% Diğer 2% Hammadde-Yrd. Malzeme 10% Elektrik 21% Yakıt 38% Kaynak: TSKB, Sanayi Bakanlığı Banka Kredileri İçindeki Pay Halka açık çimento şirketlerinin net borçları düşük seviyelerdedir. Halka açık şirketler dışında son yıllarda devreye alınan yeni tesislerin yatırım finansmanları ile mevcut tesislerin modernizasyon ve enerji verimliliği projeleri için kullandığı krediler bulunmaktadır. Ancak toplam tutar ve bankacılık 15

sektörü kredileri içindeki paya ilişkin ayrıntılı veri bulunmamaktadır. Banka kredileri dışında sektörde, özellikle hazır beton faaliyetlerinde alacak tahsil süreleri ile satıcı borçları arasında vade uyumsuzluğundan kaynaklanan risk mevcuttur. Ekonominin yavaşladığı dönemlerde vade uyumsuzluğunun ve buna bağlı riskin arttığı gözlenmiştir. BİST Şirketleri 2013 Performansı Satışlar (mn TL) FVAÖK marjı (%) 1,400 1,200 1,000 800 25 22 27 25 21 18 25 16 25 19 31 22 32 35 30 25 20 600 400 200-396 Adana 10 56 1,202 Afyon Akçansa 171 Lafarge Aslan 256 107 Bolu Batısöke 11 491 535 Batı Bursa 954 5 146 677 306 284 Çimsa Çimbeton Çimentaş Göltaş Konya 198 Mardin 964 Nuh 232 Ünye 15 10 5 - Kriz Duyarlılığı 2001 krizinde inşaat sektöründeki daralmaya paralel olarak yurtiçi çimento tüketimi %20 civarında gerilemiş, çimento fiyatları da tarihi en düşük seviyelerine (30-35 ABD doları aralığı) inmiştir. Tesislerin verimsizliği, kurumsal sorunlar gibi etkenlerle bazı çimento tesisleri üretimlerine ara vermiş, el değiştirmeler olmuştur. 2008-2009 da ise GSYH ve inşaat sektörü gerilemelerine kıyasla çimento tüketiminde daha ılımlı bir daralma görülmüştür. Hem dış talep daralmasını telafi etmek amaçlı hem de 2009 yerel seçim yatırımlarına yönelik olarak kamu altyapı harcamalarında artış olması, devam etmekte olan hidroelektrik santral inşaatları gibi gelişmeler çimento tüketim daralmasının sınırlı kalmasını sağlamıştır. Beklentiler Türkiye de 2013 yılında kişi başı çimento tüketimi 835 kg seviyelerine ulaşmıştır, 2014 yılında da yurtiçi satışların önceki yılın %3,5 üzerinde olacağı ve kişi başı tüketim seviyesinin bir miktar artacağı tahmin edilmektedir. İhracatın ise 2013 yılının %27 altında kalacağı öngörülmektedir. 2015 yılında ise inşaat sektörü büyüme beklentisine paralel olarak yurtiçi çimento satışlarının %1 civarında artması, ihracatın ise 2014 seviyesinde kalması beklenmektedir. Üretim-Satış Tahminleri - bin ton 2014/7 ay 2014T 2015T Yurtiçi Tüketim 36.486 63.000 63.630 İhracat 4.667 7.000 7.000 Üretim 41.431 73.500 74.200 KKO % 89,0 91,2 87,7 Kaynak: TÇMB, TSKB Ekonomik Araştırmalar 2015-2020 döneminde kişi başı tüketimin 900-950 kg seviyesine ulaşabileceği, üretim ve tüketimin 16

yaklaşık %20 artacağı tahmin edilmektedir. İzni alınmış yatırım projeleri dikkate alındığında aynı dönemde üretim kapasitesinin de %35-40 civarında artması beklenmektedir. SWOT Güçlü Yönler Kentsel dönüşüm projelerinin canlandırıcı etkisi Liman, demiryolu, enerji başta olmak üzere altyapı ihtiyacı Genç nüfusa ve kentleşme düzeyine bağlı olarak artan konut talebi Yapı malzemeleri üretim ölçeğinin ve sermaye yoğunluğunun imalat sanayi ortalamasının üzerinde olması 2002-2013 dönemi ciro ve kârlılık artış performansı yüksek alt sektörlerden oluşması Zayıf Yönler Sektörün yüksek borçluluk düzeyi GSYH duyarlılığının yüksek olması Gayrimenkul değer artışından elde edilen kazançların vergilendirilmesi yönündeki düzenlem Yıllık yeni konut satış adedinin üzerinde tahmini konut stoku Yapı malzemeleri üretiminde yüksek enerji bağımlılığı Navlun giderlerinin yüksekliği Fırsatlar Turizm, sağlık ve eğitim sektörlerinin gelişim potansiyeline bağlı olarak ticari bina üretiminde artış Kentsel dönüşüm kapsamında 7 milyon binanın 2020 yılına kadar yenilenme ihtiyacı Tehditler İnşaatın ekonomik durgunluktan en çok etkilenen sektör olması Siyasi ve ekonomik belirsizlikler 17