İŞBAŞI EĞİTİM PROGRAMINDA ÇALIŞAN PERSONELE YAPILAN İLAVE ÖDEMENİN VERGİ MATRAHINA ETKİSİ Kenan AKBULUT* 40 * ÖZ İşgücü piyasasının ihtiyaçları doğrultusunda Türkiye İş Kurumu tarafından; mesleki eğitim kursları, işbaşı eğitim programları, girişimcilik eğitim programları, toplum yararına programlar ile iş ve meslek danışmanlığı faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Tüm bu faaliyetlerin toplamına verilen isim olarak aktif iş gücü hizmetleri, istihdamın korunmasına ve artırılmasına, işsizlerin mesleki niteliklerinin geliştirilmesine, işsizliğin azaltılmasına ve özel politika gerektiren grupların işgücü piyasasına kazandırılmasına yardımcı olmak üzere yapılan faaliyetlerdir. Aktif iş gücü hizmetlerinden olan iş başı eğitim programı, daha önce edinilen teorik bilgileri uygulama yaparak pekiştirmeyi veya mesleki deneyim kazanmayı sağlamak amacıyla düzenlenen programlardır. Bu programlarda yer alan personele Kurum tarafından maaş ödenmekte ancak bazı işyerlerince bu ödemeye ilave olarak ücret takviyesi yapılmaktadır. Yazımızın konusu, sözü geçen ilave ödemenin, ödemeyi yapan firmaların vergi matrahına olan etkisine ilişkindir. Anahtar Sözcükler: Aktif İşgücü Hizmetleri, İşbaşı Eğitim Programı, Vergi Matrahı 1. GİRİŞ Hatırlanacağı üzere, Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen aktif işgücü hizmetlerinin yürütülmesine ilişkin usul ve esaslarının belirlenmesi amacıyla 12.03.2013 tarih ve 28585 sayılı Resmi Gazete de Aktif İşgücü Hizmetleri Yönetmeliği yayımlanmıştır. Bu yönetmelikte belirtilen işbaşı eğitim programı, katılımcılara mesleki deneyim kazandırmak üzere, Türkiye İş Kurumunca (Kurum) belirlenen asgari şartları taşıyan işyerlerinde işbaşında verilen program olarak adlandırılmaktadır. Bu çalışmada, söz konusu yönetmelik ve diğer ilgili mevzuat uyarınca işbaşı eğitim programının uygulanmasına ilişkin esaslar ile bu programda çalışan personele Türkiye İş Kurumu tarafından yapılan ödemeye ilave olarak, personelin 40 * * Defterdarlık Uzmanı Makale Geliş Tarihi: 01.02.2017 Yayın Kurulu Kabul Tarihi: 09.02.2017 205
çalıştığı yer tarafından yapılan ödemelerin, ilgili firmanın vergi matrahına etkisi üzerinde durulacaktır. 2. İŞBAŞI EĞİTİM PROGRAMI İşbaşı eğitim programı Türkiye İş Kurumuna kayıtlı işsizlerin yine Kuruma kayıtlı işyerlerinde, daha önceden edindikleri teorik bilgileri uygulama yaparak pekiştirmelerini veya mesleki deneyim kazanmalarını sağlamak amacıyla işgücü piyasası araştırma sonuçları, iş ve meslek danışmanlarının işyeri ziyaretleri sırasında veya işsizlerle yapılan görüşmelerde tespit edilen ihtiyaçlar, işyerlerinden veya katılımcı adaylarından gelen talepler doğrultusunda düzenlenebilir. 2.1. İşbaşı Eğitim Programının Düzenleneceği Alanlar ve Uygulanacak İşyerleri İşbaşı eğitim programı, katılımcının mesleki deneyim kazanmasını sağlayacak mesleklerde düzenlenir. Hangi mesleklerde program düzenlenip düzenlenmeyeceğine Türkiye İş Kurumu İl Müdürlüklerince karar verilir. Diğer taraftan, İşbaşı eğitim programı, ilgili mevzuatı gereğince en az iki sigortalı çalışanı olan ve Kuruma kayıtlı işyerlerinde uygulanabilir. Ancak 5018 sayılı Kanunun eki I, II, III ve IV sayılı cetvellerde yer alan kurum ve kuruluşlar ile belediyeler ve il özel idarelerinde ve Kurumca yaptırım uygulanan işyerlerinde yaptırım süresince işbaşı eğitim programı düzenlenemez. İşveren, işyerini diğer işverenlere devrettiğinde, devam etmekte olan işbaşı eğitim programı ve istihdam yükümlülüğü de devralan işverene aktarılır. İşbaşı eğitim programlarının düzenlendiği işverenden vergi, SGK prim ve prime ilişkin borcu ile SGK ve Türkiye İş Kurumunca kesilmiş ve ödenmemiş idari para cezası olmadığına dair belge istenmez. Ayrıca kısa çalışma ve ücret garanti fonu uygulamasından yararlanan işyerleri, bu uygulamadan yararlandıkları dönemde katılımcı talebinde bulunamazlar. 2.2. İşbaşı Eğitim Programında İşverenin Yükümlülükleri İşbaşı eğitim programı düzenlenecek işyeri tarafından, katılımcının işbaşı eğitim programından usulüne uygun şekilde yararlanmasını ve deneyim sahibi olmasını sağlamak üzere gerekli mesleki bilgiye ve deneyime sahip en az bir sorumlu belirlenir. İşveren tarafından işbaşı eğitim programı sorumlusu olarak belirlenen kişi, katılımcının programın amacına uygun şekilde mesleğini iş başında 206 OCAK - ŞUBAT
öğrenmesi ve tecrübe kazanması için gerekli kolaylığı sağlamak ve katılımcıya sadece program düzenlenen meslek ile sınırlı olmak üzere görev vermekle yükümlüdür. Katılımcının program amacı dışında görevlendirildiğinin Kurumca tespiti halinde işverenin uyarılması, ancak bu uyarıya rağmen durumun devam etmesi halinde sözleşmenin fesh edilmesine Türkiye İş Kurumu İl Müdürlüğü karar verecektir. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği konusunda gerekli önlemleri almak zorundadır. Katılımcının eğitim aldığı sırada iş kazası geçirmesi durumunda kaza, işveren tarafından, kazanın olduğu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhâl, Sosyal Güvenlik Kurumuna ise en geç kazadan sonraki üç iş günü içinde bu konu ile ilgili mevzuat hükümlerine tabi olarak bildirilir. 2.3. İşbaşı Eğitim Programına Katılımcı Sayısı İşbaşı eğitim programında, işyerlerinden iki ile on arasında çalışanı bulunanlar bir, on bir ve üzerinde çalışanı olanlar ise mevcut çalışan sigortalı sayısının onda biri kadar işbaşı eğitim programı katılımcısı talep edebilir. Ayrıca işveren tarafından başvuru yapılan ay ve bir önceki aya ait sigortalı hizmet listesinin ibraz edilememesi durumunda; işverence izleyen ayda ilgili belgeleri vermek üzere bu aylara ait sigortalı çalışan sayısına ilişkin taahhütname verilir. Taahhütnamede beyan edilen çalışan sayılarının, sigortalı hizmet listelerinde yer alan sayılardan daha düşük olduğunun tespit edilmesi halinde, başlayan program sonlandırılır, katılımcıya Kurum tarafından yapılan giderler işverenden tahsil edilir ve işverence belirlenecek fazla katılımcının program ile ilişiği kesilir ve programa devam olunur. 2.4. İşbaşı Eğitim Programına Katılım Şartları İşbaşı eğitim programına katılmak için; a) Kuruma kayıtlı işsiz olmak, b) 15 yaşını tamamlamış olmak, c) İşverenin birinci veya ikinci derece kan hısmı olmamak ç) Emekli olmamak, d) Programın başlama tarihinden önceki üç aylık dönemde programa başvuru yapan işverenin çalışanı olmamak, e) İş ve meslek danışmanlığı hizmetlerinden faydalanmak, Şartları aranır. 207
Birinci derece kan hısmı ifadesi, kişinin annesi, babası ve çocuklarını; ikinci derece kan hısmı ise kişinin kardeşleri, torunları, büyükanne ve büyükbabasını kapsamaktadır. İşverenin eşi, medeni kanun hükümleri gereğince kan hısmı olmadığı için işbaşı eğitim programına katılabilecektir. 2.5. Sözleşme İmzalanması, Sona Ermesi ve Fesih İşbaşı eğitim programlarından yararlanacak olan işyeri ile katılımcı arasında işbaşı eğitim sözleşmesi imzalanır. Ancak işbaşı eğitim programı sözleşmesinin Kurum yönünden hüküm ifade etmesi il müdürlüğünün onayına bağlıdır. Sözleşmenin içeriği, şartları ve şekli Kurum tarafından belirlenir. Taraflar sözleşmede belirtilen hususlara uymakla yükümlüdür. Sözleşme, sözleşmede belirtilen sürenin bitimi, katılımcıların işe alınması veya sözleşmenin feshi ile sona erer. Taraflar, 4857 sayılı Kanunun 24 ve 25 inci maddelerinin birinci fıkralarının (II) numaralı bentlerinde yer alan hükümleri, 25 inci maddenin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinin (g) alt bendi hariç olmak üzere kıyasen uygulamak suretiyle sözleşmeyi fesih yetkisine sahiptir. Sözleşmenin fesh edilebilmesi için; durumun fesih kararı alan tarafça aynı gün içinde yazılı olarak ve gerekçeleriyle birlikte sözleşmenin diğer tarafına ve en geç üç işgünü içinde il müdürlüğüne bildirmesi gerekmektedir. Fesih kararı, il müdürlüğünce uygun görülmesi halinde, fesih kararının alındığı tarih itibari ile geçerlilik kazanır ve bu tarih aralığında katılımcıya herhangi bir ödeme yapılmaz veya yapılmış ödemeler feshe neden olan taraftan geri alınır. 3. İŞ BAŞI EĞİTİM PROGRAMINDA ÇALIŞAN PERSONELE YAPI- LAN İLAVE ÖDEME 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunun; 37. maddesinde, Her türlü ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazançlar ticari kazançtır., 40 ıncı maddesinde, Safi kazancın tespit edilmesi için, aşağıdaki giderlerin indirilmesi kabul edilir:... 11. Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen işbaşı eğitim programlarından faydalananlara, programı yürüten işverenlerce fiilen ödenen tutarlar (Bu kapsamda işverenler tarafından ticari kazancın tespitinde ücretle ilişkilendirilmeksizin her bir katılımcı itibarıyla indirim konusu yapılacak tutar aylık olarak asgari ücretin brüt tutarının yarısını aşamaz.)., 208 OCAK - ŞUBAT
61. maddesinde, Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir. Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez., 65. maddesinde, Her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek kazancıdır. Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır., 67. maddesinde, Serbest meslek kazancı bir hesap dönemi içinde serbest meslek faaliyeti karşılığı olarak tahsil edilen para ve ayınlar ve diğer suretlerle sağlanan para ve ayınlar ve diğer suretlerle sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerden bu faaliyet dolayısıyla yapılan giderler indirildikten sonra kalan farktır., 68. maddesinde, Serbest meslek kazancının tespitinde aşağıda yazılı giderler hasılattan indirilir:... 1. Mesleki kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için ödenen genel giderler (İkametgâhlarının bir kısmını iş yeri olarak kullananlar, ikametgâh için ödedikleri kiranın tamamı ile ısıtma ve aydınlatma gibi diğer giderlerin yarısını indirebilirler. İş yeri kendi mülkü olanlar kira yerine amortismanı, ikametgâhı kendi mülkü olup bunun bir kısmını iş yeri olarak kullananlar amortismanın yarısını gider yazabilirler) Hükümleri yer almaktadır. Aynı Kanunun 94. maddesinin birinci fıkrasında Kamu idare ve müesseseleri, iktisadî kamu müesseseleri, sair kurumlar, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadî işletmeleri, kooperatifler, yatırım fonu yönetenler, gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı, zirai kazançlarını bilanço veya ziraî işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler aşağıdaki bentlerde sayılan ödemeleri (avans olarak ödenenler dahil) nakden veya hesaben yaptıkları sırada, istihkak sahiplerinin gelir vergilerine mahsuben tevkifat yapmaya mecburdurlar. denilmiş, 209
aynı fıkranın 1 numaralı bendinde ise Hizmet erbabına ödenen ücretler ile 61. maddede yazılı olup ücret sayılan ödemelerden (istisnadan faydalananlar hariç), 103 ve 104. Maddelere göre tevkifat yapılacağı hükme bağlanmıştır. Bu hükümlere göre, Gelir Vergisi Kanununda safi kazancın tespitinde indirilebilecek giderler her gelir unsuru için ayrı ayrı belirlenmiş olup Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen işbaşı eğitim programlarından faydalanan personele, programı yürüten işverenlerce yapılan ödemeler sadece ticari kazancın tespitinde indirim olarak dikkate alınmaktadır. Buna göre, serbest meslek kazancının tespitinde Gelir Vergisi Kanununun 40 ncı maddesinde yazılı indirimlerden faydalanılması mümkün bulunmamaktadır. Ancak, Türkiye İş Kurumunun İşbaşı Eğitim Programı na katılan personele çalışılan firmalarca yapılan ödemelerin ücret kabul edilerek Gelir Vergisi Kanununun 61, 94, 103 ve 104. maddelerine göre vergilendirilmesi kaydıyla, aynı Kanunun 68. maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendi kapsamında gider olarak indirim konusu yapılabileceği tabiidir. 4. SONUÇ İşbaşı eğitim programı, yukarıda açıklanan şartlara uyulmak kaydıyla, işgücü piyasası araştırma sonuçları, iş ve meslek danışmanlarının işyeri ziyaretleri sırasında veya işsizlerle yapılan görüşmelerde tespit edilen ihtiyaçlar, işyerlerinden veya katılımcı adaylarından gelen talepler doğrultusunda düzenlenebilir. Bir başka deyişle işbaşı eğitim programı, Türkiye İş Kurumuna kayıtlı işsizlerin yine Kuruma kayıtlı işyerlerinde, daha önceden edindikleri teorik bilgileri uygulama yaparak pekiştirmelerini ve/veya mesleki deneyim kazanmalarını sağlamak amacıyla düzenlenir. Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen işbaşı eğitim programından faydalanan ve Türkiye İş Kurumu tarafından ödeme yapılan personele, bu ödemeden ayrı olarak ilave bir ödeme yapılması durumunda, programı yürüten işverenlerce yapılan ödemeler sadece ticari kazancın tespitinde indirim olarak dikkate alınmaktadır. Bu kapsamda, serbest meslek kazancının tespitinde Gelir Vergisi Kanununun 40 ncı maddesinde yazılı indirimlerden faydalanılması mümkün bulunmamaktadır. Ancak, Türkiye İş Kurumunun İşbaşı Eğitim Programı na katılan personele, çalıştığı firma tarafından yapılan ödemelerin ücret kabul edilerek vergilendirilmesi kaydıyla, gider olarak indirim konusu yapılabilmesi mümkündür. 210 OCAK - ŞUBAT
KAYNAKÇA T.C. Yasalar (06.01.1961). 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (10700 sayılı) T.C. Yasalar (10.06.2003). 4857 sayılı İş Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (25134 sayılı) Türkiye İş Kurumu İŞKUR (12.03.2013). Aktif İşgücü Hizmetleri Yönetmeliği. Ankara : Resmi Gazete (28585 sayılı) 211