COUNCIL OF EUROPE AVRUPA KONSEYİ AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ ÜÇÜNCÜ DAİRE ŞENOL ULUSLARARASI NAKLİYAT, İHRACAT VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ TÜRKİYE DAVASI (Başvuru no:75834/01) KARAR STRAZBURG 20 Mayıs 2008 İşbu karar AİHS nin 44/2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecektir. Şekli düzeltmelere tabi olabilir. 1
USUL Türkiye Cumhuriyeti Devleti aleyhine açılan 75834/01 no lu davanın nedeni, Şenol Uluslararası Nakliyat, İhracat ve Ticaret Limited Şirketi nin (başvuran şirket), Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ne, 11 Haziran 2001 tarihinde Temel İnsan Hakları ve Özgürlüklerini güvence altına alan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin ( AİHS ) 34. Maddesi uyarınca yapmış olduğu başvurudur. Başvuran şirket, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) önünde Ankara Barosu avukatlarından Berrin Ergen tarafından temsil edilmektedir. OLAYLAR I. DAVANIN KOŞULLARI Başvuran şirket, uluslararası karayolu taşımacılığı alanında faaliyet gösteren bir Türk şirketidir. 1 Haziran 1992 tarihinde, İtalyan polisi Trieste limanında başvuran şirket tarafından Türkiye den İtalya ya ceviz kütüğü taşımak amacıyla kiralanan bir kamyona saklanan otuz kg. ağırlığında eroin bulmuştur. Aracın sürücüsü kaçmıştır. Başvuran şirket, olayı duyar duymaz İstanbul Emniyet Amirliği ni haberdar etmiş ve nakliyatla ilgili olarak elinde bulunan bütün belgeleri teslim etmiştir. 31 Aralık 1992 tarihinde, başvuran şirketin uluslararası karayolu taşımacılığı ruhsatı 31 Aralık 1994 tarihine kadar uzatılmıştır. 23 Haziran 1994 tarihinde, Ulaştırma Bakanlığı ( Bakanlık ), İtalya da yaşanan olay nedeniyle Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Yönetmeliği nin 53 (g) maddesi uyarınca başvuran şirketin ruhsatını iptal etmiştir. Başvuran şirket, 12 Temmuz 1994 tarihinde Ankara İdare Mahkemesi ne dava açmış ve Bakanlığın 23 Haziran 1994 tarihli kararının iptalini talep etmiştir. Başvuran şirket, idare mahkemesinden, ayrıca, Bakanlık kararına ilişkin yürütmeyi durdurma kararı çıkarmasını talep etmiştir. Bakanlık, 12 Ağustos 1994 tarihinde, destekleyici belgelerle birlikte yazılı savunmasını İdare Mahkemesi ne sunmuştur. İdare Mahkemesi, Bakanlığın yazılı savunmasını başvuran şirkete göndermiştir. Ancak, Bakanlığın yazılı savunmasına eklenen belgeler başvuran şirkete gönderilmemiş, İdare Mahkemesi nin dava dosyasına konmuştur. 31 Ağustos 1994 tarihinde, başvuran şirket Bakanlığın savunmasına cevaben görüş bildirmiştir. Başvuran şirketin avukatları, görüşlerinde 12 Ağustos 1994 tarihinde Bakanlığın yazılı savunmasına eklenen ancak kendilerine iletilmeyen çok sayıda belgeye atıfta bulunmuştur. 14 Eylül 1994 tarihinde, başvuran şirketin yürütmeyi durdurma başvurusu İdare Mahkemesi tarafından reddedilmiştir. 2
13 Nisan 1995 tarihinde, İdari Mahkeme davayı reddetmiştir. Başvuran şirket, yargılama sırasında, kiralanan aracın şoförü tarafından uyuşturucu kaçakçılığı yapıldığını, bu nedenle sürücünün eylemlerinden şirketin sorumlu tutulamayacağını ileri sürmüştür. İdare Mahkemesi vermiş olduğu kararda, diğer hususlar meyanında, itirazda bulunulan nakliyenin başvuran şirket tarafından şirket ruhsatı ile yapıldığını, şirketin nakliyeden sorumlu olduğunu, bu nedenle de ruhsatı iptal ederek Bakanlığın kanuna uygun davrandığını belirtmiştir. 13 Ekim 1995 tarihinde başvuran şirket tarafından açılan temyiz davası, 8 Ekim 1997 tarihinde Danıştay tarafından reddedilmiştir. 19 Ekim 2000 tarihinde, Yüksek İdare Mahkemesi, başvuran şirketin 6 Şubat 1998 tarihinde yapmış olduğu karar düzeltme talebini reddetmiştir. Bu karar 11 Aralık 2000 tarihinde başvurana tebliğ edilmiştir. HUKUK I. AİHS NİN 6., 7., 13., 17. ve 18. MADDELERİNİN İHLAL EDİLDİĞİ İDDİASI Başvuran şirket, Bakanlık tarafından İdare Mahkemesi ne sunulan belgelerin kendisine iletilmediği konusunda şikayetçi olmuştur. Şirket, ayrıca, idari kovuşturmanın makul bir süre içerisinde tamamlanmadığını iddia etmiştir. Başvuran şirket, ayrıca, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından adil bir şekilde yargılanmadığı konusunda şikayetçi olmuştur. Başvuran şirket, bu bağlamda, yerel mahkemelerin iç hukuku yanlış yorumladığını iddia etmiştir. Başvuran şirkete göre, yerel mahkemeler kanıtları gözönünde bulundurmamış ve devletin tarafını tutmuştur. Ayrıca, makamların sınırsız bir takdir yetkileri bulunmaktadır ve idare mahkemeleri etkin bir iç hukuk yolu sağlamamıştır. Son olarak, başvuran şirket, Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Yönetmeliğinin kanuna aykırı olarak uygulanması sonucu çalışma hakkının kısıtlandığını iddia etmiştir. Başvuran şirket, bu şikayetlerini AİHS nin 6., 7., 13., 17. ve 18. maddelerine dayandırmıştır. A. Kabuledilebilirliğe ilişkin AİHS nin 6. maddesi uyarınca, İdare Mahkemesi tarafından bazı belgelerin başvuran şirkete iletilmediği yönündeki şikayetle ilgili olarak, Hükümet, ilgili usule göre yerel mahkemenin böyle bir zorunluluğu olmadığı için belgelerin başvuran şirkete gönderilmediğini ileri sürmüştür. Ayrıca, bu belgeler başvuran şirketin avukatlarının erişebileceği dava dosyasına konmuştur. AİHM, başvuran şirketin, iddiasının aksine, aslında sözkonusu belgelerin farkında olduğunu kaydetmektedir. Başvuran şirketi temsil eden avukatlar, belgelerin içeriklerini kavramış ve 31 Ağustos 1994 tarihli görüşlerinde bu belgelere atıfta bulunmuşlardır. AİHS nin 35/3 maddesi uyarınca, belgelerin başvuran şirkete iletilmediği yönündeki şikayetin dayanaktan yolsun olduğunu kaydeden AİHM, AİHS nin 35/4 maddesi uyarınca bu şikayetin kabuledilemez olduğuna karar vermiştir. İdari yargılamanın uzun sürmesine ilişkin AİHS nin 6/1 maddesi uyarınca yapılan şikayetle ilgili olarak, AİHM, bu şikayetin AİHS bağlamında karmaşık hukuki ve olgusal 3
konular ortaya koyduğu ve esastan incelenmesi gerektiği kanısındadır. Dolayısıyla, AİHM, bu şikayetin, AİHS nin 35/3 maddesi anlamı dahilinde, dayanaktan yoksun olmadığı sonucuna varmıştır. Şikayetin kabuledilemez olması için başka hiçbir gerekçe bulunmamaktadır. Dolayısıyla, şikayet kabuledilebilir niteliktedir. Başvuran şirketin AİHS nin 6., 7., 13., 17. ve 18. maddeleri uyarınca yapmış olduğu diğer şikayetlerle ilgili olarak, AİHM, elindeki verilere dayanarak, bu şikayetlerin AİHS veya Protokolleri tarafından teminat altına alınan hak ve özgürlükleri ihlal etmediğine karar vermiştir. AİHM, AİHS nin 35. maddesinin 3. ve 4. paragrafları uyarınca başvurunun bu kısmının reddedilmesi gerektiğine karar vermiştir. B. Esas Başvuran şirket, AİHS nin 6/1 maddesine aykırı olarak idari yargılama sürecinin makul bir süre içerisinde tamamlanmadığı konusunda şikayetçi olmuştur. Hükümet, bu iddiaya itiraz etmiştir. AİHM, yargılama sürecinin başvuran şirketin Ankara İdare Mahkemesi ne dava açtığı 12 Temmuz 1994 tarihinde başlayıp Yüksek İdare Mahkemesi nin başvuran şirketin karar düzeltme talebini reddettiği 19 Ekim 2000 tarihinde sona erdiğini gözlemlemektedir. Dolayısıyla, yargılama altı yıl üç aydan biraz fazla sürmüş ve bu süre içerisinde üç karar verilmiştir. AİHM, bu bağlamda, Yüksek İdare Mahkemesi nin 8 Ekim 1997 tarihli kararını vermesinin iki yıl sürdüğünü belirtmek ister. Ayrıca, Yüksek İdare Mahkemesi, iki yıl sekiz ayı aşkın bir süre boyunca karar düzeltme talebine ilişkin kararını vermemiştir. Bu gecikmeler, yargılama süresinin uzamasına neden olmuştur. AİHM, yargılama süresinin makul olup olmadığı konusunun dava koşulları ışığında ve şu kriterler dikkate alınarak değerlendirilmesi gerektiğini hatırlatır: davanın karmaşıklığı, başvuran ile ilgili makamların tutumu ve başvuran için davada neyin tehlikede olduğu (bkz, Frydlender / Fransa, no. 30979/96). AİHM, bu davadakine benzer sorunlar içeren davalarda sıklıkla AİHS nin 6/1 maddesinin ihlalini saptamıştır. AİHM, kendisine sunulan bütün belgeleri inceledikten sonra, Hükümet in, AİHM nin bu davada farklı bir sonuca varmasını sağlayacak hiçbir kanıt veya iddia ortaya koymadığı sonucuna varmıştır. AİHM, konuya ilişkin içtihadını dikkate alarak, bu davada, yargılamanın gereğinden fazla sürdüğü ve makul süre şartını yerine getirmediği kanaatine varmıştır. Dolayısıyla, AİHS nin 6/1 maddesi ihlal edilmiştir. II. AİHS NİN 41. MADDESİNİN UYGULANMASI AİHS nin 41. maddesine göre Mahkeme işbu Sözleşme ve Protokollerinin ihlal edildiğine karar verirse ve ilgili Yüksek Sözleşmeci Tarafın iç hukuku bu ihlali ancak kısmen telafi edebiliyorsa, AİHM, gerektiği takdirde, hakkaniyete uygun surette, zarar gören tarafın adil tatminine hükmeder. A. Tazminat 4
Başvuran şirket, maddi tazminat olarak 7,054,290 Euro, manevi tazminat olarak ise 25,567 Euro talep etmiştir. Hükümet, bu miktarlara itiraz etmiştir. AİHM, talep edilen maddi tazminat ile tespit edilen ihlal arasında illiyet bağı bulunmadığını kaydederek maddi tazminat talebini reddeder. Öte yandan, manevi tazminat olarak 1,000 Euro ödenmesine hükmeder. B. Yargılama masraf ve giderleri Başvuran, ayrıca, yerel mahkemeler ile AİHM önünde yapmış olduğu yargılama masraf ve giderleri için 28,120 Euro talep etmiştir. Hükümet, bu miktarın aşırı olduğunu ileri sürmüştür. AİHM nin içtihadına göre, bir başvuran gerçekliğini ve gerekliğini kanıtladığı makul miktarlardaki yargı giderlerini elde edebilir. Sözkonusu davada, AİHM, elindeki bilgiye ve yukarıdaki kriterlere dayanarak, bütün başlıklar altındaki masraflar için 1,000 Euro ödenmesine hükmeder. C. Gecikme Faizi AİHM, Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredi kolaylıklarına uyguladığı faiz oranına üç puanlık bir artışın ekleneceğini belirtmektedir. BU GEREKÇELERE DAYANARAK AİHM, OYBİRLİĞİ İLE 1. AİHS nin 6/1 maddesi uyarınca yargılamanın uzun sürmesine ilişkin yapılan şikayetin kabuledilebilir, başvurunun geri kalan kısmının kabuledilemez olduğuna; 2. AİHS nin 6/1 maddesinin ihlal edildiğine; 3. (a)aihs nin 44. maddesinin 2. paragrafı gereğince kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, ödeme tarihindeki döviz kuru üzerinden Yeni Türk Lirası na çevrilmek üzere ve her türlü vergi ve kesintiden muaf tutularak Savunmacı Hükümet tarafından başvurana: (i) manevi tazminat olarak 1,000 Euro (bin Euro), (ii) yargılama masraf ve giderleri için 1,000 Euro (bin Euro) ödenmesine; (b)yukarıda belirtilen üç aylık sürenin sona erdiği tarihten itibaren ödemenin yapılmasına kadar, Avrupa Merkez Bankası nın o dönem için geçerli olan marjinal kredi kolaylığı oranının üç puan fazlasına eşit oranda basit faiz uygulanmasına; 4. Adil tatmine ilişkin diğer taleplerin reddedilmesine karar vermiştir. 5
İşbu karar İngilizce olarak hazırlanmış ve AİHM İçtüzüğü nün 77. maddesinin 2. ve 3. paragrafları gereğince 20 Mayıs 2008 tarihinde yazılı olarak bildirilmiştir. 6