ISIL İŞLEM DERSİ Dersin Modülleri Sıcaklık Ölçme Isıl İşlemler Yüzey Sertleştirme 1 Yüzey Sertleştirme 2 Kazandırılan Yeterlikler Tavlanmış gereçlerin sıcaklıklarını ölçmek Çeliklere ısıl işlemler uygulamak Çelik yüzeylerine bölgesel sertleştirme yapmak Karbon oranı düşük çeliklerin yüzeylerine sertleştirme yapmak 1
DERS BİLGİ FORMU DERSİN ADI ALAN MESLEK / DAL DERSİN OKUTULACAĞI DÖNEM / YIL SÜRE DERSİN TANIMI DERSİN AMACI DERSİN ÖN KOŞULLARI DERS İLE KAZANDIRILACAK YETERLİKLER DERSİN İÇERİĞİ YÖNTEM VE TEKNİKLER EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMI VE DONANIM ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ISIL İŞLEM METAL TEKNOLOJİSİ ISIL İŞLEM 2. Yıl /3. Dönem Haftada 4 ders saati Metaller, uygulanan ısıl işlemler, yüzey sertleştirme ve sıcaklıklarının ölçülmesi ile ilgili bilgilerin verildiği derstir. Bu derste öğrenciye, metallere ısıl işlemleri uygulama, yüzey sertleştirme yöntemlerini uygulama ve sıcaklıkları ölçebilme yeterliklerini kazandırmak amaçlanmaktadır. Bu dersin sonunda: 1. Sıcaklık ölçme modülü ile tavlanmış gereçlerin sıcaklıklarını ölçmek 2. Isıl işlemler modülü ile Çeliklere ısıl işlemler uygulamak 3. Yüzey sertleştirme-1 modülü ile çelik yüzeylerine bölgesel sertleştirme yapmak 4. Yüzey sertleştirme-2 modülü ile yüzeylere sertleştirme yapmak yeterlikleri kazandırılacaktır. Bu ders; 1. Sıcaklık ölçme araçları 2. Sıcaklık 3. Çeliklere uygulanan ısıl işlemler 4. Demir çelik metalurjisi 5. Kimyasal bileşimini değiştirmeden yapılan yüzey sertleştirme 6. Yüzey sertleştirme 7. Kimyasal bileşimini değiştirerek yapılan yüzey sertleştirme konularını içermektedir. Gösteri, anlatım, problem çözme, soru cevap, grup çalışması, uygulamalı gösteri, gezi,araştırma, görüşme, proje hazırlama, deney, uygulama vb. Ortam: Atelye, sınıf, laboratuar, işletme, vb. Donanım: Projeksiyon, bilgisayar ve donanımları.. vb. 1. Her faaliyet sonunda kazanılan bilgi ve beceriler ölçülür. 2. Her modülün sonunda kazanılan yeterlikler ölçülür. 3. Dersin sonunda; Orta Öğretim Kurumları Sınıf Geçme ve Sınav Yönetmeliği ile Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği nin Mesleki Eğitim Merkezleri ile ilgili 2
ÖĞRETMEN/EĞİTİCİ İŞ BİRLİĞİ YAPILACAK KURUM VE KURULUŞLAR maddelerine göre ölçme ve değerlendirme yapılacaktır. 1. Lisans eğitimi almış, alanında sektör deneyimi olan öğretmenler, 2. Gerektiğinde sektörde çalışan ustalık ve usta öğreticilik belgesi olan meslek elemanları Ders ile ilgili araştırma-gözlem ve uygulama konularında; üniversiteler, sosyal ortaklar, sivil toplum kuruluşları ve işletmeler ile işbirliği yapılabilir. 3
MODÜL BİLGİ SAYFASI ALAN MESLEK/DAL DERS MODÜL : METAL TEKNOLOJİLERİ : ISIL İŞLEM : ISIL İŞLEM : SICAKLIK ÖLÇME KODU : SÜRE :40/16 ÖN KOŞUL AÇIKLAMA : Sıcak kalıp dövmeciliği modüllerini almış olmak :Gerçek çalışma ortamında uygulanmalıdır GENEL AMAÇ: Öğrenci, gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak çeliklere su verme, yumuşatma, normalleştirme ve gerginlik giderme tavları uygulayabilecektir. AMAÇLAR: Öğrenci; 1. Tekniğe uygun olarak tavlanmış malzemelerin sıcaklığını lambalı (optik) prometre ile ölçebilmek. 2. Tekniğe uygun olarak tavlanmış malzemelerin sıcaklığını ışınmalı (ısı radyasyonlu) prometre ile ölçebilmek. İÇERİK: A-SICAKLIK 1-Sıcaklığın tanımı 2-Sıcaklık birimleri ve tanımlanması 3-Sıcaklık birimlerinin birbirine çevrilmesi B-SICAKLIK ÖLÇME ARAÇLARI 1-Sıcaklık ölçmenin önemi ve gereği 2-Sıcaklık ölçme araçları a-seger konileri b-pirometreler 1-Pirometrenin tanımı ve endüstrideki yeri 2-Pirometre çeşitleri -Isı elektriksel pirometreler -Lambalı pirometreler -Işınmalı pirometre 3-Lambalı pirometreyle sıcaklık ölçümü yapma 4-Işınmalı pirometreyle sıcaklık ölçümü yapma 4
MESLEĞİN ADI :ISIL İŞLEM İŞLEM NO :1 YETERLİK :Tavlanmış gereçlerin sıcaklıklarını ölçmek İŞLEM ANALİZ FORMU ORTAM(Araç-gereç,ekipman ve koşullar):tavlanmış malzeme, lambalı (Optik) pirometre STANDART :Amaca uygunluk İŞLEMİN ADI : LAMBALI PİROMETRE İLE SICAKLIK ÖLÇMEK 1-Malzemeyi tavlamak 2-Malzeme yüzeyindeki curuf ve benzeri maddeleri temizlemek 3-Pirometrenin objektifini tavlanmış malzemeye yaklaştırmak 4-Pirometrenin gözlem yerinden (okülerden) malzemeye bakmak 5-Pirometre içerisindeki lambanın rengini, sıcaklığı ölçülen malzeme rengine gelene kadar direnç ayarı yapmak 6-Miliampermetreden malzemenin sıcaklığını okumak 1-Sıcaklığın tanımı 2-Sıcaklık birimleri ve tanımlanması 3-Sıcaklık birimlerinin birbirine çevrilmesi 4-Sıcaklık ölçmenin önemi ve gereği 5-Sıcaklık ölçme araçları a-seger konileri b-pirometreler 6-Pirometrenin tanımı ve endüstrideki yeri 7-Pirometre çeşitleri -Isı elektriksel pirometreler -Lambalı pirometreler 1-Pirometrenin objektifini tavlanmış malzemeye yeterli mesafede yaklaştırabilmek 2-Pirometre içerisindeki lamba rengini, sıcaklığı ölçülen malzeme rengine gelene kadar direnç ayarı yapabilmek 3-Miliamper metreden malzemenin sıcaklığını okuyabilmek 1- Dikkatli olma 2-Yanmalara karşı tedbirli olma 3- İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullanmak 4-Mesleğiyle ilgili etik ilkelere uygun 5
İŞLEM ANALİZ FORMU MESLEĞİN ADI :ISIL İŞLEM İŞLEM NO :2 İŞLEMİN ADI :IŞINMALI PROMETRE İLE SICAKLIK ÖLÇMEK YETERLİK :Tavlanmış gereçlerin sıcaklıklarını ölçmek ORTAM(Araç-gereç,ekipman ve koşullar): Isı kaynağı, çelik malzeme STANDART :Amaca uygunluk 1-Malzemeyi tavlamak 2-Malzeme yüzeyindeki curuf ve benzeri maddeleri temizlemek 3-Pirometrenin objektifini tavlanmış malzemeye yaklaştırmak 4-Pirometrenin gözlem yerinden (okülerden) malzemeye bakmak 5-Malzemeden çıkan ışınların pirometre içerisindeki platin levha üzerine toplanmasını ve ışınlarla levha üzerindeki ısıl çiftin ısınmasını beklemek 6-Isıl çiftin serbest uçları arasına bağlanmış ve sıcaklığa göre bölümlenmiş milivolmereden malzemenin sıcaklığını okumak 1-Pirometrenin tanımı ve endüstrideki yeri 2-Pirometre çeşitleri -Işınmalı pirometre 1-Pirometrenin objektifini tavlanmış malzemeye yeterli mesafede yaklaştırabilmek 2-Pirometrenin gözlem yerinden (okülerden) malzemeye bakmak 5-Malzemeden çıkan ışınların pirometre içerisindeki platin levha üzerine toplanmasını ve ışınlarla levha üzerindeki ısıl çiftin ısınmasını bekleyebilmek 6-Isıl çiftin serbest uçları arasına bağlanmış ve sıcaklığa göre bölümlenmiş milivolmereden malzemenin sıcaklığını okuyabilmek 1- Dikkatli olma 2-Yanmalara karşı tedbirli olma 3- İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullanmak 4-Mesleğiyle ilgili etik ilkelere uygun NOT : 6
MODÜL BİLGİ SAYFASI ALAN MESLEK/DAL DERS MODÜL : METAL TEKNOLOJİLERİ : ISIL İŞLEM : ISIL İŞLEM : ISIL İŞLEMLER KODU : SÜRE :40/32 ÖN KOŞUL AÇIKLAMA :Sıcaklık ölçme modülünü almış olmak :Gerçek çalışma ortamında uygulanmalıdır GENEL AMAÇ: Öğrenci, gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak çeliklere su verme, yumuşatma, normalleştirme ve gerginlik giderme tavları uygulayabilecektir. AMAÇLAR: Öğrenci; 1.Tekniğe uygun olarak çelik malzemelere su verme tavı uygulayabilecektir. 2.Tekniğe uygun olarak çelik malzemelere yumuşatma tavı uygulayabilecektir. 3.Tekniğe uygun olarak çelik malzemelere normalleştirme tavı uygulayabilecektir. 4.Tekniğe uygun olarak çelik malzemelere gerginlik giderme tavı uygulayabilecektir. İÇERİK: A-DEMİR ÇELİK METALURJİSİ 1-Gerecin önemi ve seçimi 2-Madensel gereçlerin özellikleri a-atomlar arası bağ b-kristal kafesler 3-Alaşımlar a-alaşım tipleri b-isıl eğriler 4-Allotropi a-demirin allotropisi 5-Demir karbon ikilisinin terimleri 6-Demir karbon denge diyagramında çelik bölgesi 7
7-Çeliklerin sınıflandırılması a-çelik üretim metotlarına göre b-kullanım alanlarına göre c-bileşimlerine göre d-kaliteye göre 8-Çelik standartları 9-Çeliğe katılan katık elemanları ve çeliğe kazandırdığı özellikler B-ÇELİKLERE UYGULANAN ISIL İŞLEMLER 1-Çeliklere uygulanan ısıl işlemlerinin endüstrideki yeri ve önemi 2-Çeliklere uygulanan ısıl işlemler a-su verme tavı (Sertleştirme) -Sertleştirmede önemli noktalar -S-Diyagramları -Ön ısıtma - austenitik yapı -Bekletme -Sertleştirme -Sertleştirme sıvıları -Sertleştirmede dikkat edilecek hususlar -Çeliklere sertleştirme yapma b-gerginlikleri giderme tavı -Gerginlik giderme tavını gerektiren sebepler -Meneviş -Islah -Gerginlikleri giderme tavı yapma c-normalleştirme tavı - Normalleştirme tavını gerektiren sebepler -Tav süresi -Normalleştirme tavı yapma d-yumuşatma tavı -Yumuşatma tavını gerektiren sebepler -Yumuşatma tavı yapma 8
MESLEĞİN ADI :ISIL İŞLEM İŞLEM NO : 1 İŞLEM ANALİZ FORMU İŞLEMİN ADI : SU VERME TAVI YAPMAK YETERLİK :Çeliklere ısıl işlemler uygulamak ORTAM(Araç-gereç,ekipman ve koşullar): Isı kaynağı, İçerisinde % 0,4-1,7 oranında karbon bulunan çelik, soğutma sıvısı veya soğutma ortamı STANDART :Tekniğe uygun 1- Malzemeyi homojen olarak önce yaklaşık 600 C kadar yavaş ısıtmak sonra yaklaşık 780 C kadar hızlı ısıtmak 2- Perlit veya sementit içindeki karbonların serbest kalıp genleşmeden dolayı YMK kristal kafes içerisinde katı eriyik oluşturabilmeleri için beklemek 3- Parça yüzeyindeki oksit tabakasını temizlemek 4- Bu sıcaklıktan itibaren ani soğutma işlemi ile karbonların bulundukları YMK kristal kafesleri içinden dışarı çıkmalarını engellemek 5- Bu sayede martenzit yapı oluşturarak çarpılmış, şekil değiştirmiş ve gerginlik kazanmış kristaller oluşturmak 6- Malzemenin sertliğini kontrol etmek 1-Gerecin önemi ve seçimi 2-Madensel gereçlerin özellikleri 3-Atomlar arası bağ 4-Kristal kafesler 5-Alaşımlar 6-Demirin allotropisi 7-Demir karbon ikilisinin terimleri 8-Demir karbon denge diyagramında çelik bölgesi 9-Çeliklerin sınıflandırılması 10-Çelik standartları 11-Çeliğe katılan katık elemanları ve çeliğe kazandırdığı özellikler 12-Çeliklere uygulanan ısıl işlemlerinin endüstrideki yeri ve önemi 13-Çeliklere uygulanan ısıl işlemler 14-Su verme tavı (Sertleştirme) -Sertleştirmede önemli noktalar -S-Diyagramları -Ön ısıtma - austenitik yapı -Bekletme -Sertleştirme -Sertleştirme sıvıları -Sertleştirmede dikkat edilecek hususlar 1- Malzemeyi dönüşüm sıcaklığı (723 C) üzerindeki tavlama sıcaklığına çıkarabilme 2- Malzemenin homojen olarak tavlanmasını sağlayabilme 3- Malzemeyi tavlama sıcaklığında yeteri kadar bekletme 4- Soğutma sıvısını veya soğutma ortamını belirleyerek malzemeyi sertleştirebilme 1- Dikkatli olma 2- Emniyet tedbirlerini uygulamak 3-Yanmalara karşı tedbirli olma 4- İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullanmak 5-Mesleğiyle ilgili etik ilkelere uygun NOT : 9
İŞLEM ANALİZ FORMU MESLEĞİN ADI :ISIL İŞLEM İŞLEM NO : 2 İŞLEMİN ADI : GERGİNLİK GİDERME TAVI YAPMAK YETERLİK :Çeliklere ısıl işlemler uygulamak ORTAM(Araç-gereç,ekipman ve koşullar): Isı kaynağı, Gerginliği giderilecek malzeme STANDART :Tekniğe uygun 1- Malzeme 550-650 C'ye kadar yavaş yavaş ısıtmak 1- Malzemeyi istenilen sıcaklığa kadar ısıtabilme 1- Dikkatli olma 2- Malzemenin her bölgesini homojen olarak tavlanmasını sağlamak 1-Gerginlikleri giderme tavı 2-Gerginlik giderme tavını gerektiren sebepler 3-Meneviş 4-Islah 2- Malzemenin her bölgesini homojen olarak ısıtabilme 2- Emniyet tedbirlerini uygulamak 3-Yanmalara karşı tedbirli olma 3- Bu sıcaklıkta malzemeyi kalınlığına göre bekletmek (25mm kalınlık için 1 saat bekletilmeli) 4- Parçada tekrar gerilmeler olmasını engellemek için çok yavaş soğumasını sağlamak 3- Tavlama sıcaklığında bekleme süresini belirleyebilme 4- Gerginlikleri giderebilmek için gereken soğutma soğutma işlemlerini yapabilme 4- İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullanmak 5-Mesleğiyle ilgili etik ilkelere uygun NOT : 10
İŞLEM ANALİZ FORMU MESLEĞİN ADI :ISIL İŞLEM İŞLEM NO : 3 İŞLEMİN ADI : NORMALLEŞTİRME TAVI YAPMAK YETERLİK :Çeliklere ısıl işlemler uygulamak ORTAM(Araç-gereç,ekipman ve koşullar): Isı kaynağı, normalleştirme tavı yapılacak malzeme STANDART :Tekniğe uygun 1- Malzemeyi homojen olarak önce yaklaşık 600 C kadar yavaş sonra yaklaşık 780 C kadar hızlı ısıtmak 1-Normalleştirme tavını gerektiren sebepler 2-Tav süresi 1- Malzemeyi istenilen sıcaklığa kadar ısıtabilme 1- Dikkatli olma 2- Malzemenin her bölgesi dönüşünceye kadar beklemek (Bekleme süresi 1mm için 2 dakikadır) 3- Malzemeyi 723 C'nin altına kadar hareketsiz ve havada daha sonra istenilen şekilde soğutmak 2- Malzemenin her bölgesini homojen olarak ısıtabilme 3- Tavlama sıcaklığında bekleme süresini belirleyebilme 4- Normalleştirme için gereken soğutma soğutma işlemlerini yapabilme 2- Emniyet tedbirlerini uygulamak 3-Yanmalara karşı tedbirli olma 4- İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullanmak 5-Mesleğiyle ilgili etik ilkelere uygun NOT : 11
İŞLEM ANALİZ FORMU MESLEĞİN ADI :ISIL İŞLEM İŞLEM NO : 4 İŞLEMİN ADI : YUMUŞATMA TAVI YAPMAK YETERLİK :Çeliklere ısıl işlemler uygulamak ORTAM(Araç-gereç,ekipman ve koşullar): Isı kaynağı, çelik malzeme STANDART :Tekniğe uygun 1- Malzemeyi homojen olarak önce yaklaşık 600 C kadar yavaş sonra yaklaşık 780 C kadar hızlı ısıtmak 1-Yumuşatma tavı 2-Yumuşatma tavını gerektiren sebepler 1- Dikkatli olma 2- Bu sıcaklıkta birkaç saat bekleterek sementitin küreselleşmesini sağlamak 3- Bekleme işlemi bittikten sonra malzemeyi 600 C kadar çok yavaş daha sonra malzemeyi istenilen şekilde soğutmak 1- Malzemeyi dönüşüm sıcaklığı (723 C) üzerindeki tavlama sıcaklığına çıkarabilme 2- Malzemenin homojen olarak tavlanmasını sağlayabilme 3- Malzemeyi tavlama sıcaklığında yeteri kadar bekletme 2- Emniyet tedbirlerini uygulamak 3-Yanmalara karşı tedbirli olma 4- İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullanmak 5- Mesleğiyle ilgili etik ilkelere uygun 4- Malzemenin sertliğini kontrol etmek 4- Yavaş yavaş soğumayı sağlayarak malzemenin yumuşamasını sağlayabilmek NOT : 12
MODÜL BİLGİ SAYFASI ALAN MESLEK/DAL DERS : METAL TEKNOLOJİLERİ : ISIL İŞLEM : ISIL İŞLEM MODÜL : YÜZEY SERTLEŞTİRME -1 KODU : SÜRE :40/16 ÖN KOŞUL AÇIKLAMA :Isıl işlemler modülünü almış olmak :Gerçek çalışma ortamında uygulanmalıdır GENEL AMAÇ: Öğrenci, gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak çeliklere alevle, endiksiyon akımı ile, katı, sıvı ve gaz sementasyon ile yüzey sertleştirme yapabilecektir. AMAÇLAR: Öğrenci; 1. Tekniğe uygun olarak çeliklere alevle yüzey sertleştirme yapabilecektir 2.Tekniğe uygun olarak çeliklere endüksiyon akımı ile yüzey sertleştirme yapabilecektir İÇERİK: A-YÜZEY SERTLEŞTİRME 1-Yüzey sertleştirmenin endüstrideki yeri ve önemi 2-Yüzey sertleştirme yöntemleri B-KİMYASAL BİLEŞİMİNİ DEĞİŞTİRMEDEN YAPILAN YÜZEY SERTLEŞTİRME 1-Alevle yüzey sertleştirme a-işlem sırasında kullanılan makinenin özellikleri b- Parça kalınlığına göre alev ayarı c- Alevli yüzeye uygulama mesafesi d- Tavlama ve ilerleme hızı e-alevle yüzey sertleştirme uygulanan metaller f-alevle yüzey sertleştirmenin avantaj ve dezavantajları g-alevle yüzey sertleştirme yapma 13
2-Endüksiyon akımı ile yüzey sertleştirme a- İşlem sırasında kullanılan elektrik akımı frekansı b- Isıyı yüzeye uygulama prensibi ve süresi c-akımı kesip ekipmanı yüzeyden kaldırma ve soğutma sıvısı uygulama d-endüksiyon akımı ile sertleştirme uygulanan metaller e-endüksiyon akımı ile sertleştirmenin avantaj ve dezavantajları f- Endüksiyon akımı ile sertleştirme yapma 14
MESLEĞİN ADI :ISIL İŞLEM İŞLEM NO : 1 YETERLİK : Çelik yüzeylerine bölgesel sertleştirme yapmak İŞLEM ANALİZ FORMU İŞLEMİN ADI : ALEVLE YÜZEY SERTLEŞTİRME YAPMAK ORTAM(Araç-gereç,ekipman ve koşullar):oksi gaz postası, Tavlama ve soğutma sistemi, yüzeyi sertleştirilecek malzeme,temizleme araçları STANDART :Tekniğe uygun 1- Üfleci yakarak parça kalınlığına göre nötr alev ayarı yapmak 2- Yaklaşık 3000 C ısı verebilen oksi-gaz alevini malzeme yüzeyine uygulamak 3- Malzeme yüzeyini yaklaşık olarak 723-877 C arasında tavlamak 4- Malzeme yüzeyi östenizasyon sıcaklığına geldiğinde yüzeye hemen soğutma sıvısı püskürtmek 5- Yüzeyin sertliğini kontrol etmek 1-İşlem sırasında kullanılan makinenin özellikleri 2- Parça kalınlığına göre alev ayarı 3- Alevli yüzeye uygulama mesafesi 4- Tavlama ve ilerleme hızı 5-Alevle yüzey sertleştirme uygulanan metaller 6-Alevle yüzey sertleştirmenin avantaj ve dezavantajları 1- Malzemeyi istenilen sıcaklığa kadar ısıtabilme 2- Malzemenin her bölgesini homojen olarak ısıtabilme 3- Tavlama sıcaklığında bekleme süresini belirleyebilme 4- Gerginlikleri giderebilmek için gereken soğutma işlemlerini yapabilme 5-Yapılan sertleştirme işlemini kontrol edebilmek 1- Dikkatli olma 2- Emniyet tedbirlerini uygulamak 3-Yanmalara karşı tedbirli olma 4- İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullanmak 5-Mesleğiyle ilgili etik ilkelere uygun NOT : 15
İŞLEM ANALİZ FORMU MESLEĞİN ADI :ISIL İŞLEM İŞLEM NO :2 İŞLEMİN ADI :ENDÜKSİYON AKIMI İLE YÜZEY SERTLEŞTİRME YAPMAK YETERLİK : Çelik yüzeylerine bölgesel sertleştirme yapmak ORTAM(Araç-gereç,ekipman ve koşullar):endüksiyon akım üreteci, akımı malz. verme ekipmanı, soğutma sıvısı, malzeme,temizleme araçları STANDART :Tekniğe uygun 1-Sertleştirme uygulanacak yüzeyi temizlemek 2-Endüksiyon akımı veren ekipmanı ısıtılacak yüzeye sıkıca sarmak 3-Ekipmana yüksek frekans üreten devreden akım uygulamak 4-Yüzeyi homojen olarak yaklaşık 3 mm derinlikte 780 C de ısıtmak 5-Akımı kesip ekipmanı yüzeyden kaldırmak 6-Yüzeye hemen soğutma sıvısı uygulamak 7-Yüzeyin sertliğini kontrol etmek 1- İşlem sırasında kullanılan elektrik akımı frekansı 2- Isıyı yüzeye uygulama prensibi ve süresi 3-Akımı kesip ekipmanı yüzeyden kaldırma ve soğutma sıvısı uygulama 4-Endüksiyon akımı ile sertleştirme uygulanan metaller 5- Endüksiyon akımı ile sertleştirmenin avantaj ve dezavantajları 1-Ekipmanı sertleştirilecek bölgeye uygulayabilme 2-Yüzeyi homojen olarak istenilen derinlikte ve serleştirme sıcaklığında ısıtabilme 3-Akımı kesip gereken hızda malzemeyi soğutabilme 4-Malzemeye istenilen sertlikte sertleştirebilmek 5-Yapılan sertleştirme işlemini kontrol edebilmek 1- Elektrik kaçaklarına karşı tedbir alma 2-Yanmalara karşı tedbirli olma 3- İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullanmak 4-Mesleğiyle ilgili etik ilkelere uygun NOT : 16
MODÜL BİLGİ SAYFASI ALAN MESLEK/DAL DERS : METAL TEKNOLOJİLERİ : ISIL İŞLEM : ISIL İŞLEM MODÜL : YÜZEY SERTLEŞTİRME -2 KODU : SÜRE :40/24 ÖN KOŞUL AÇIKLAMA :Yüzey sertleştirme -1 modülünü almış olmak :Gerçek çalışma ortamında uygulanmalıdır GENEL AMAÇ: Öğrenci, gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak çeliklere alevle, endüksiyon akımı ile, katı, sıvı ve gaz sementasyon ile yüzey sertleştirme yapabilecektir. AMAÇLAR: Öğrenci; 1. Tekniğe uygun olarak çeliklere katı sementasyon ile yüzey sertleştirme yapabilecektir 2. Tekniğe uygun olarak çeliklere sıvı sementasyon ile yüzey sertleştirme yapabilecektir 3. Tekniğe uygun olarak çeliklere gaz sementasyon ile yüzey sertleştirme yapabilecektir İÇERİK: C-KİMYASAL BİLEŞİMİNİ DEĞİŞTİREREK YAPILAN YÜZEY SERTLEŞTİRME 1-Kimyasal bileşimini değiştirerek yapılan yüzey sertleştirme çeşitleri a-nitrürasyon b-sementasyon 1- Katı sementasyon ile yüzey sertleştirme - Karbürleyici toz ve özellikleri - Sementasyon kutusunda meydana gelen gazlar ve özellikleri - Sementasyon kutuları ve özellikleri - Katı sementasyon işleminde uygulanan sıcaklıklar -Katı sementasyonda işlem süreleri -Karbon emdirilen malzemeye tekrar ısıl işlem uygulayarak sertleştirebilme -Katı sementasyonun olumlu ve olumsuz yönleri -Katı sementasyon yapma 17
2-Sıvı sementasyon ile yüzey sertleştirme - Tuz banyosu hazırlama - Banyo içerisine katılan madde çeşitleri ve özellikleri - Ön tavlama - Sıvı sementasyonda işlem süreleri - Sıvı sementasyonda işlem sıcakları - Sıvı sementasyonun olumlu ve olumsuz yönleri - Banyonun karbon değerini kontrol etme ve tuz takviyesi -Sıvı sementasyon yapma 3-Gaz sementasyon ile yüzey sertleştirme - Karbon verici gaz olarak kullanılan gaz çeşitleri ve özellikleri - Gaz sementasyon yönteminde uygulanan sıcaklıklar - Gaz sementasyon yöntemi uygulama süreleri -Karbon emdirilen malzemeye tekrar ısıl işlem uygulayarak sertleştirebilme -Karbon emdirilen malzemede karbon derinliği -Gaz sementasyon yapma 4-Yüzey serleştirmede dikkat edilecek hususlar 18
İŞLEM ANALİZ FORMU MESLEĞİN ADI :ISIL İŞLEM İŞLEMİN ADI :KATI SEMENTASYONLA YÜZEY SERTLEŞTİRME İŞLEM NO : 1 YAPMAK YETERLİK : Karbon oranı düşük çeliklerin yüzeylerine sertleştirme yapmak ORTAM(Araç-gereç,ekipman ve koşullar): Karbürleyici toz, sementasyon kutusu, ısı kaynağı, sertleştirilecek malzeme,temizleme araçları STANDART :Tekniğe uygun 1- Sertleştirilecek yüzeyi temizlemek 1- Malzemeyi kutu içine düzgün 1- Dikkatli olma yerleştirebilme 2- Karbürleyici tozu sementasyon kutusuna yerleştirmek 3- Sertleştirilecek malzemeyi toz içine tamamen örtecek şekilde yerleştirip kutuyu kapatmak 4- Sementasyon kutusunu homojen şekilde 900 C'ye kadar ısıtmak 5-Kutuyu yaklaşık 8-16 saat bu sıcaklıkta tutmak 6- Parçaların kendi halinde soğumasını sağlamak 7- Karbon emdirilen parçalara tekrar sertleştirme tavı uygulayarak 3 mm derinliğinde yüzey sertleştirme sağlamak 8- Parçaların sertliğini kontrol etmek 1-Kimyasal bileşimini değiştirerek yapılan yüzey sertleştirme çeşitleri a-nitrürasyon b-sementasyon 2- Katı sementasyon ile yüzey sertleştirme - Karbürleyici toz ve özellikleri - Sementasyon kutusunda meydana gelen gazlar ve özellikleri - Sementasyon kutuları ve özellikleri - Katı sementasyon işleminde uygulanan sıcaklıklar -Katı sementasyonda işlem süreleri -Karbon emdirilen malzemeye tekrar ısıl işlem uygulayarak sertleştirebilme -Katı sementasyonun olumlu ve olumsuz yönleri 2- Sementasyon kutusunu homojen olarak ısıtabilme 3- Tavlama sıcaklığında bekleme süresini belirleyebilme 4- Karbon emdirilen malzemeye takrar ısıl işlem uygulayarak sertleştirebilme 5-Yapılan sertleştirme işlemini kontrol edebilmek 2- Emniyet tedbirlerini uygulamak 3-Yanmalara karşı tedbirli olma 4- İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullanmak 5- Mesleğiyle ilgili etik ilkelere uygun NOT : 19
İŞLEM ANALİZ FORMU MESLEĞİN ADI :ISIL İŞLEM İŞLEMİN ADI :SIVI SEMENTASYONLA YÜZEY SERTLEŞTİRME İŞLEM NO : 2 YAPMAK YETERLİK : Karbon oranı düşük çeliklerin yüzeylerine sertleştirme yapmak ORTAM(Araç-gereç,ekipman ve koşullar):sodyum siyanür, stronsiyum ve baryum bileşikli tuz banyosu, ısı kaynağı, sertleştirilecek malz., temizleme araçları STANDART :Tekniğe uygun 1- Sertleştirilecek yüzeyi temizlemek 2- İçerisinde sodyum siyanür, stronsiyum ve baryum bileşikleri bulunan tuz banyosunu hazırlamak 3- Sudan arındırılmış tuz banyosunu 950 C'ye kadar ısıtmak 4- Sertleştirilecek malzemelere ön tavlama uygulamak 5- Sertleştirilecek malzemeleri banyo içerisine asmak 6- Parçaları bu sıcaklıkta yaklaşık olarak 8 saat bekletmek 7- Parçalrı banyodan çıkarttıktan sonra direk soğutarak yüzeyi 3,5 mm derinliğinde sertleştirmek 8- Parçaların sertliğini kontrol etmek 1-Sıvı sementasyon ile yüzey sertleştirme - Tuz banyosu hazırlama - Banyo içerisine katılan madde çeşitleri ve özellikleri - Ön tavlama - Sıvı sementasyonda işlem süreleri - Sıvı sementasyonda işlem sıcakları - Sıvı sementasyonun olumlu ve olumsuz yönleri - Banyonun karbon değerini kontrol etme ve tuz takviyesi 1- Tuz banyosunu hazırlayabilme 2- Tuz banyosunu istenilen sıcaklığa çıkarabilmeve 3- Parçalara ön tavlama uygulayarak banyoya yerleştirebilme 4- İşlem sıcaklığında bekleme süresini belirleyebilme 5- Karbon emdirme işleminden hemen sonra soğutma yaparak parça yüzeyini sertleştirebilme 6-Yapılan sertleştirme işlemini kontrol edebilmek 1- Tuz banyosu üzerini grafit gereçle örtme 2- Zehirlenmelere karşı tedbir alma 3-Yanmalara karşı tedbirli olma 4- İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullanmak 5- Mesleğiyle ilgili etik ilkelere uygun NOT : 20
İŞLEM ANALİZ FORMU MESLEĞİN ADI :ISIL İŞLEM İŞLEMİN ADI :GAZ SEMENTASYONU İLE YÜZEY SERTLEŞTİRME İŞLEM NO : 3 YAPMAK YETERLİK : Karbon oranı düşük çeliklerin yüzeylerine sertleştirme yapmak ORTAM(Araç-gereç,ekipman ve koşullar):gaz karbon vericiler, Tav fırını, sertleştirilecek malzeme,temizleme araçları STANDART :Tekniğe uygun 1- Sertleştirilecek yüzeyi temizlemek 1-Gaz sementasyon ile yüzey 1- Parçaları fırına yerleştirip 1- Dikkatli olma 2- Parçaları tav fırınına yerleştirmek 3- Parçaları 925 C kadar ısıtmak sertleştirme homojen olarak tavlayabilme - Karbon verici gaz olarak 2- Emniyet tedbirlerini uygulamak kullanılan gaz çeşitleri ve 2- Parçalara belirlenen sürede özellikleri karbon verice gaz 3-Yanmalara karşı tedbirli olma 4- İşlem sıcaklığında parçalara karbon verici - Gaz sementasyon gönderebilme gaz göndermek yönteminde uygulanan sıcaklıklar 3- Karbon emdirilen 4- İş önlüğü, gözlük ve eldiven kullanmak 5- Gaz göderme işlemini 18 saat uygulamak - Gaz sementasyon yöntemi uygulama süreleri malzemeye tekrar ısıl işlem uygulayarak sertleştirebilme 5- Mesleğiyle ilgili etik ilkelere uygun 6- Parçaların kendi halinde soğumasını -Karbon emdirilen sağlamak malzemeye tekrar ısıl işlem 4-Yapılan sertleştirme işlemini uygulayarak sertleştirebilme kontrol edebilmek 7- Karbon emdirilen parçalara tekrar -Karbon emdirilen sertleştirme tavı uygulayarak 3 mm derinliğinde yüzey sertleştirme sağlamak malzemede karbon derinliği 2-Yüzey serleştirmede dikkat 8- Karbon emdirilen malzemede karbon edilecek hususlar derinliğine ölçebilme bilgisi 9- Parçaların sertliğini kontrol etmek NOT : 21