> 51 Seçimlerin, bölgenin hem iç hem de dış siyasetinde önemli gelişmeleri beraberinde getirmesi beklenmektedir. > Burak Bilgehan ÖZPEK Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Doktora Öğrencisi IRAK BÖLGESEL KÜRT YÖNETİMİ SEÇİMLERİ VE TÜRKİYE The KRG Elections and Turkey Abstract Domestic political composition of Iraqi Kurdistan Region dramatically changed after the parliamentary elections that were held on 25 July 2009. Accordingly, PUK and KDP lost ground and Gorran List which was formed by former PUK leader Noshirwan Mustafa managed to get a popular support. The consequences of elections are expected to trigger fundamental changes in the foreign policy of Kurdish region due to the democratization and decentralization of domestic political atmosphere.
52 > Seçim sonuçlarına göre Kürt parlamentosunda artık güçlü bir muhalefet vardır. Bu güçlü muhalefet, Barzani ve Talabani ye demokratik bir ortamda hiçbir iktidarın ilelebet kaim olamayacağını hatırlatmaya yetecek ve bu durum liderlerin dış politika üretirken iç politikayı hesaba katma gerekliliğini doğuracaktır. Giriş Irak Bölgesel Kürt Yönetimi nde 25 Temmuz 2009 tarihinde yapılan seçimlerin, bölgenin hem iç hem de dış siyasetinde önemli gelişmeleri beraberinde getirmesi beklenmektedir. Seçimlerle beraber, Kuzey Irak ta, Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) ile Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) nin neredeyse 20 yıldır sürdürdükleri politik tekel kırılmış ve iç siyaset çoğulcu ve rekabetçi br yapıya kavuşmuştur. Seçim sonuçlarına göre parlamentoda önemli bir başarı elde eden GORAN yani DEĞİŞİM Listesi önümüzdeki dönemde parlamentoda güçlü bir muhalefetin var olacağının sinyallerini vermektedir. Bütün bu iç politik gelişmelerin de ötesinde, KDP ve KYB nin dış politikada, özellikle Türkiye ile ilişkilerde artık eskisi kadar rahat ve umursamaz davranmayacakları ve halkın denetlediği bir siyasal sistem gerçekliğiyle tanıştıkları için çatışma riskini kolay kolay göze alamayacakları savunulabilir. İlişkinin Adını Koymak 2003 yılının Mart ayında Amerika Birleşik Devletleri tarafından Saddam rejimini devirmeyi amaçlayan operasyonunun başlamasıyla beraber Türkiye nin Irak politikası dramatik bir kırılma noktası yaşamıştır. Şüphesiz ki, bu operasyonun kendisi kadar Irak içindeki siyasi aktörlerin ve Türkiye nin operasyon karşısında aldıkları tutum da girilen yeni dönemin şekillenmesinde etkili olmuştur. Türkiye, 1 Mart 2003 günü, operasyonu yürüten ittifak kuvvetlerine aktif olarak katılıp katılmayacağını ve ABD askerlerinin Türk topraklarını kullanarak Irak a giriş yapıp yapamayacaklarını içeren tezkereyi parlamentosunda oylamış ve savaşın bir tarafı olmamayı tercih etmiştir. Bu tarihten sonra, Türkiye nin işgal sürecinde ve bu sürecin ertesinde şekillenen siyasi ortamda etkinliği kaçınılmaz olarak sınırlandırılmıştır. Türkiye nin operasyona karşı takındığı çekimser tutumun aksine, Iraklı Kürt gruplar operasyon süresinde ve ertesinde ABD liderliğindeki koalisyon güçlerine destek vermiştir. Saddam rejiminin devrilmesinden sonra Irak federasyon olmuş ve ardından kuzeyde bölgesel bir Kürt yönetimi kurulmuştur. Bu süreçte, Iraklı Kürt grupların kendi bölgelerinde sağladıkları istikrar ABDli yetkililer tarafından operasyonun başarısı olarak değerlendirilmiş ve sürekli takdir edilmiştir. Irak ta gelişen süreç ve ABD nin destekleyici tavrı Kürt yetkililerin federe yapılarını pekiştirmelerini ve kendi dış politika gündemlerini oluşturmalarını da beraberinde getirdi. Ne var ki, Kürt bölgesel yönetiminin işgal sonrası dönemde uyguladığı dış politika ve geliştirdiği diplomatik dil Türkiye ile olan ilişkilerin oldukça bozulmasına sebep olmuştur. Bu dönemde, Türkiye ile Kuzey Irak taki bölgesel yönetim arasında PKK, Kerkük ün nihai statüsü, Türkmenlerin durumu ve Irak ın toprak bütünlüğü gibi birçok konuda görüş ayrılıkları belirdi. Hatta taraflar arasındaki gerginlik ve diyalog eksikliği, 2008 yılının Şubat ayında hat safhaya ulaştı ve Türk askeri birlikleri PKK ile mücadele kapsamında Irak topraklarına girdi. Bu olay, Türkiye ile Kuzey Irak ilişkilerinin ne kadar hassas dengeler üzerine kurulu olduğunu ve bir çatışma riskinin son derece olası olduğunu göstermiştir. Şunu da belirtmekte fayda var ki, askeri
> 53 Noşirvan Mustafa liderliğindeki GORAN hareketinin seçimlerde sağladığı başarı ile Kürt parlamentosunda artık güçlü bir muhalefet vardır. operasyon sadece Türkiye ile Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetim arasındaki ilişkileri sarsmamış aynı zamanda Türkiye ile Bağdat hükümetinin de arasını açmıştır. Bu tarihten sonra, Türk dış politkasının Bölgesel Kürt Yönetimi ile geliştirdiği yeni bir ilişki modeli karşımıza çıkmaktadır. Bu yeni modele göre, taraflar arasındaki sorunların çözümü için var olan tansiyon düşürülmeli ve diyalog mekanizmaları tesis edilmelidir. Zaten, bu tarihten sonra Türk yetkililerin bölgeye yaptıkları ziyaretler ve PKK terör örgütüne karşı işbirliği arayışları dikkat çekmektedir. Bu noktada, Amerika Birleşik Devletleri nin rolünü de ihmal etmemek gerekir. ABDli yetkililer Türkiye ile Iraklı Kürt grupların çatışmasının bölgeyi istikrarsızlaştıracağını ve tarafların sıkı bir işbirliği içinde olmaları gerektiğini defalarca dile getirmiştir. Bu yeni modelin neticesinde, Türkiye ile Bölgesel Kürt Yönetimi arasında nisbi bir istikrar dönemi yakalanmış ve işgalden beri devam eden yüksek tansiyon düşürülmüştür. Ne var ki, yeni dönemin ürettiği barışın devamlılığı konusu hala belirsizdir. Türkiye ile Bölgesel Kürt Yönetimi arasında kurulan diyalog ve işbirliği mekanizmaları, her ne kadar çatışma riskini azaltsa da, taraflar arasındaki gündemin devletler tarafından domine edilmeye devam et-
54 > Seçimler Barzani ve Talabani nin ulusal kurtuluş lideri sıfatlarına meydan okumuştur. Daha önce dış politika üretirken halkın tartışılmaz ve meşru temsilcileri olan Barzani ve Talabani artık Kürt topraklarının sadece yarısını temsil eder duruma düşmüştür. mesi, tarafların diğerlerinin niyetleri konusunda asla emin olamamasını ve temkinli davranmak zorunda kalmalarını beraberinde getirmektedir. Bu durumda, Türkiye ile Bölgesel Kürt Yönetimi arasında çatışma riskinin önümüzdeki dönemde ortadan kalkması mümkün görünmemektedir. Bu riskin ortadan kalkabilmesi için ise tarafların iç politik sistemlerinin karakteristiğinin değişmesi gerektiği iddia edilebilir. Zira, bu değişiklik hükumetlerin saldırgan ve tehdit edici dış politika seçeneklerine eskisi kadar rahat yönelmesini engelleyebilir. Diğer bir deyişle, demokratik kurumlara sahip ülkelerin kendi aralarında savaşmaları, bu kurumlara sahip olmayan devletlere göre daha zordur. Yöneticilerin demokratik süreçler vasıtasıyla denetlendiği ülkelerde hükümetler halkın kaderini etkileyebilecek savaşa girme gibi konularda daha temkinli davranırlar çünkü savaşın halk üzerinde yarattığı ölüm-sefalet-göç-özgürlük kaybı gibi sorunlar hükümetlerin bir sonraki dönemde seçilmelerini engelleyebilir. Bu sebepten dolayı, demokratik kurumların tesis edilmesi ve işlemesi devletlerarası ilişkilerde çatışma riskini azaltan bir faktör olarak görülebilir. Bu temel varsayıma göre şu iddia edilebilir ki, 1991 yılından beri, KDP ve KYB nin Kuzey Irak siyasetini kontrol etmesi ve hatta tekelleştirmesi, Türkiye ile işgal sonrası yaşanan sorunların temel sebebidir. Yıllardır, hükümeti ellerinde tutan ve sosyal-siyasal-ekonomik hayatın bütün alanlarına hâkim olmayı başarmış iki büyük Kürt partisi, merkezileşmiş yapıyı dış politkaya da yansıtmaktaydı. Denetlenmeye alışık olmayan KDP ve KYB, çatışma konusunda halkın sosyal ve ekonomik taleplerini rahatlıkla göz ardı edebilmekte ve Türkiye ile ilişkilerinde çatışmayı göze alan bir yaklaşım sergilemekteydi. 25 Temmuz seçimleri bu geleneğin bozulması ve Türkiye ile Bölgesel Kürt Yönetimi arasındaki ilişkilerin yeni bir döneme girmesi için önemli bir nokta olarak değerlendirilebilir. Zira Kürt bölgesinde seçimler, o zamana kadar hiç olmadığı kadar rekabetçi bir ortam içinde seyrediyordu ve etnisite temelli siyaset yerini modern ideoloji ve söylemlere bırakmış gibi görünüyordu. Seçim sonucunda ortaya çıkan tablo ise, Kürt Bölgesinin Türkiye ile kuracağı ilişkilerin eski çatışma risklerini barındırmayacağına dair umut verici olmuştur. Iraklı Kürtlerin Seçimi 25 Temmuz 2009 da, Bölgesel Kürt Yönetimi sınırları içindeki 3 vilayette yerel parlamento ve devlet başkanlığı seçimleri yapılmıştır. Kürt Bölgesel Meclisi 111 sandalyeden oluşmaktadır. Bu rakamın içinde Türkmenler için 5, Hıristiyan- Asuri-Keldaniler için 5 ve Ermeniler için 1 sandalyelik kota bulunmaktadır. Yani Kürt listeleri 100 sandalye için yarışmıştır. Seçimlerden önce, tabanı Süleymaniye de olan KYBirliği ile gücünü büyük ölçüde Erbil ve Duhok tan alan KDP Kürdistan Listesi olarak seçimlere girme kararı aldığında bu ittifakın 100 sandalyeden en az 85 ini alacağı öngörülüyordu. Kürdistan Listesi nin en büyük rakibinin ise geçen seçimlerde 9 sandalye kazanan Kürdistan İslami Birliği olacağı düşünülüyordu. Zira İslami Birlik, Sosyal Demokrat Parti ve Emekçi Parti yle ittifak kurmuş ve Temel Hizmetler Listesi adıyla seçime katılma kararı almıştı. Bu Liste temel politikasını, İslam kardeşliği kadar Bölgesel Kürt Yönetimi sınırları içinde eksikliği dramatik şekilde hissedilen elektrik ve belediyecilik gibi temel hizmetlerin yerine getirilmesi üzerine kurmuştu.
> 55 Ne var ki, Bölgesel Kürt Yönetimi içindeki siyasi kısırdöngü, eski bir KYB kurucusu olan ve yıllarca bu partinin ikinci adamlığını üstlenmiş olan Noşirvan Mustafa liderliğindeki GORAN hareketinin 2009 un ilk günlerinde ortaya çıkışıyla kırılmıştır. Noşirvan Mustafa yı demokratikleşen ülkelerde ortaya çıkan cılız muhalefet hareketlerinden ayıran ve etkili bir muhalif hareket olarak ortaya çıkmasını sağlayan birçok nokta bulunmaktadır. İlk olarak Noşirvan Mustafa, Kürt ulusal ve siyasi hareketinin önemli bir figürüdür. Bu pozisyon, ona iktidar tarafından yöneltilecek işbirlikçi, dış güçlerin maşası gibi suçlamaların önünü kesmektedir. Zaten, Mustafa nın kadrosunda hem halk hem de peşmergeler üzerinde büyük etkisi olan komutanlar mevcuttur. İkinci olarak, GORAN, ekonomik bakımdan sıkıntı yaşamayan bir siyasi harekettir. Birçok aşiret ve önemli askeri-siyasi figürün desteğinin yanı sıra GORAN ın masrafları Vuşa isimli şirket tarafından karşılanmaktadır. Aynı şirket GO- RAN propagandası yapan Rojname gazetesi ile KNN Televizyonu nu da finansal olarak desteklemektedir. Yani GORAN listesinin ekonomik sorunu olmadığı gibi, bu güç onların propaganda yeteneklerini de arttırmaktadır. Üçüncü olarak, Goran dünyadaki trendlere uygun olarak değişim retoriğini benimsemiştir. Bu çerçevede, demokratik haklar, siyasi özgürlükler, daha dinamik ve istikrarlı ekonomi, rüşvet ve yolsuzluktan arınmış yönetim ve çatışmaların diyalog ve uzlaşma ile çözülmesi gibi söylemler üretmiştir. Bu söylemler, GORAN ın, halkın gerçek sorunlarına yönelik çözümler üreteceği kanısını güçlendirmiş ve suni sebeplerden dolayı ortaya çıkmış cılız bir fraksiyon olarak algılanmasını engellemiştir. Son olarak, GORAN ın tecrübeli politikacıları, kendilerine sempati duyan devlet görevlilerinin baskı gördüklerini, askerlerin terfilerinin engellendiğini ve devlet memurlarının maaşlarını alamadıklarını iddia etmiştir. Bu politika da başarılı olmuştur keza GORAN ın Kürt siyasi hayatına emek vermiş peşmerge komutanlarının ve siyasetçilerinin uğradıkları mağduriyet halk üzerinde bir sempati yaratmıştır. GORAN ın yani Türkçe ismiyle Değişim Listesi nin özellikle Süleymaniye bölgesinde önemli bir başarı sağlamasının sebepleri bu etkenlerle açıklanabilir. Seçim sonuçları 2009 un ilk günlerinde yapılan tahminleri boşa çıkarmıştır. KDP-KYB ittifakının sandalye sayısı 78 den 59 a gerilemiş, GORAN Listesi de 25 sandalye kazanmıştır. İslamcı-Solcu ittifak ise 13 sandalye kazanarak parlamentoya girmiştir. Geriye kalan üç sandalyenin ikisi İslamcı-Solcu ittifaka girmeyen İslami Hareket Partisi tarafından, diğeri de Özgürlük ve Sosyal Adalet Listesi tarafından kazanılmıştır. Sonuç olarak Kuzey Irak ta iktidar güçleri halkın ciddi uyarısına maruz kalmış, parlamentodaki mutlak ve tartışmasız üstünlüklerini koruyamamıştır. Seçim sonuçlarının Türkiye-Bölgesel Kürt Yönetimi ilişkilerini de etkileyeceği düşünülmektedir. Bu düşünce ülkelerin iç siyasal durumlarının dış politikalarını kaçınılmaz olarak etkileyeceği varsayımının sonucudur. Daha önce de belirtildiği gibi, ülkeler demokratikleştikçe ve hükümetler iktidarı kaybetme korkusu yaşadıkça daha ılımlı ve barışçı bir dış politika üretme eğiliminde olacağı söylenebilir. Kürt bölgesindeki seçimlere bakarak, önümüzdeki dönem Türkiye ile kurulacak ilişkilerin niteliği hakkında bazı tahminlerde bulunabiliriz. İlk olarak, seçim sonuçlarına göre Kürt parlamentosunda artık güçlü bir muhalefet vardır. Bu güçlü muhalefet, Barzani ve Talabani ye demokratik bir ortamda hiçbir iktidarın ilelebet kaim olamayacağını hatırlatmaya yetecek ve bu durum liderlerin dış politika üretirken iç politikayı hesaba katma gerekliliğini doğuracaktır. Zira, liderlerin dış politikada atacağı agresif ve halkı zor duruma düşürecek adımların acısı bir sonraki seçimlerde çıkabilir ve her iki lider de bu adımların cezasını iktidarlarını kaybederek ödeyebilir. İkinci olarak, seçimler Barzani ve Talabani nin ulusal kurtuluş lideri sıfatlarına meydan okumuştur. Daha önce dış politika üretirken halkın
56 > tartışılmaz ve meşru temsilcileri olan Barzani ve Talabani artık Kürt topraklarının sadece yarısını temsil eder duruma düşmüştür. Artık ürettikleri dış politikalar muhalefet tarafından eleştirilebilecek ve medyada tartışılacaktır. Kürt bölgesinde 2003 sonrası ortaya çıkan monolitik yapı çatırdamaya, Kürt siyasal hayatı iyice renklenmeye başlamıştır. Üçüncü olarak, Bölgesel Kürt Yönetimi dâhilindeki iç iktidar mücadelesinde taraflar dış aktörleri karşılarına almak istemeyecektir. İç politikada rekabet arttığına göre iktidarı korumak iyice zorlaşacaktır. Bu durumda taraflar, özellikle komşu ülkelerle daha önceki dönemlerde girilen sert diyaloglardan kaçınacaktır çünkü bu sert diyaloglar karşıt grubun bahsi geçen komşu ülkelerle flörtünü beraberinde getirebilir. Bu sebeple Kürt bölgesinin dış politika gündemi 2003 sonrasında sıkça dile getirilen gerekirse askeri güç kullanırız söylemiyle zehirlenmeyecektir. Bu üç parametrenin her biri Türkiye nin Bölgesel Kürt Yönetimi ile kuracağı ilişkilerin geleceği açısından önelidir. Artık Türkiye nin muhatabı halkın %80 desteğine sahip, dengelenmeyen ve kontrol edilemeyen bir iktidar değildir. Bunun yerine Türkiye, ciddi bir muhalefetle karşı karşıya kalan, önümüzdeki dönemde sıkça denetlenecek ve her hareketi muhalefet tarafından titizlikle incelenip medya organları vasıtasıyla kamuoyuyla paylaşılacak bir iktidar ile karşı karşıyadır. Bu durum ise ilişkilerin yumuşaması, çatışma risklerinin ortadan kalkması ve yeni bir gündem oluşması için önemli bir fırsattır. Sonuç GORAN ın üst düzey yöneticilerinden General Mam Rustam seçimlerden önce, kendisiyle yaptığım mülakatta Türkiye ile ilişkiler konusunda uzlaşma, diyalog ve işbirliği gibi prensiplere öncelik vereceklerini söylemiş ve bölgesel barışın bölge halklarının huzuru ve refahına kaçınılmaz olarak katkı sağlayacağının altını çizmiştir. Halkın Kürt bölgesinde değişime gösterdiği teveccüh General Rostam ın öngördüğü dış politikayı iktidara taşıyamamıştır ancak bu destek öyle beklenmedik ve hayati bir zamanda gelmiştir ki General in söyledikleri artık hiçbir Kürt hükümeti tarafından kolay kolay göz ardı edilemeyecektir. Bu seçimlerin bir başlangıç olduğunu, muhalefetin hükümeti siyasi-sosyal ve ekonomik reformları yapmaya zorlayacağını ise tahmin etmek güç olmayacaktır. Bu reformlar yapıldığı takdirde demokrasinin serbest seçimler dışındaki kurallı ve adil işleyen bir piyasa ekonomisi ve sosyalsiyasal özgürlükler gibi diğer ayakları da tamamlanacaktır. Bu durum, Türkiye ile Bölgesel Kürt Yönetimi arasındaki ilişkileri kaçınılmaz olarak yeni ve olumlu bir seyre sokacaktır.