TÜRK YE KÖMÜRK LETMELER LETMELER KURUMU NUN DO U U ANADOLU BÖLGES NDEK ÜRET M FAAL YETLER YETLER
1.BÖLÜM Tarihçe
A - A kale BölgesiB ark Linyitleri letmesi Limitet irketine ait Erzurum- kale GMD:396 R:111 say ve 15 y l süreli letme Ruhsatl maden kömürü sahas 30.07.1968 tarihinde devir al nm r. Bu sahaya TK ark Linyitleri letmesi ad verilerek faaliyete geçmi tir. TK ye devir tarihi olan 01.08.1968 tarihi itibari ile 2.470.100 ton rezerv oldu u san lan i letmede 60.000ton/y l üretim kapasitesi hedeflenmi tir.
01.08.1968 tarihinden 31.12.1970 tarihine kadar tecrübe i letmesi halinde faaliyet gösteren, ark Linyitleri letmesi 01.01.1971 tarihinden beri te ekkül i letmesi olarak çal maktad r. 01.09.1977 tarihinden itibaren tüzel ki ilik kazanarak faaliyetlerini DL Müessesesi olarak sürdürmü tür. 1995 y nda kale Oltu Linyitleri letmesi (AOL ) ad alt nda merkezi Erzurum- kale de olmak üzere faaliyetlerine devam etmi, 1996 ndan kapan tarihine kadar Do u Linyitleri letmesi (DL ) Müdürlü ü ad alt nda faaliyetlerini sürdürmü tür.
B Oltu BölgesiB BALKAYA BÖLÜMÜB Yurdumuzun i gal döneminde 1917 y na kadar Ruslar taraf ndan çal lm r.1942 y nda Etibank taraf ndan letmeye aç lm olup,1949 y nda üç ortakl Balkaya Kömürleri A.. ne devredilmi tir. 01.09.1976 tarihine kadar ad geçen irket taraf ndan çal lm r. Bu tarihten sonra TK Do u Linyitleri letmesi (DL ) Müessesesi Oltu Bölge Müdürlü üne ba olarak olarak faaliyetini sürdüren i letme, 1995 y ndan sonra sonra kale Oltu Linyitleri letmesine ba Bölge Müdürlü ü (AOL ) olarak faaliyetini sürdürmü, 1998 ndan kapan tarihine kadar Oltu Linyitleri letmesi Ba mühendisli i ad alt nda faaliyet göstermi tir.
SÜTKANS BÖLÜMÜB 1959 y nda Kömürcüler Limited irketi taraf ndan aile irketi taraf ndan i letmeye aç lm, 01.03.1966 tarihinden sonra anonim irket olarak çal malar na devam etmi ve 16.05.1977 tarihine kadar ad geçen irket taraf ndan çal lm r. Bu tarihten sonra TK Do u Linyitleri letmesi (DL ) Müessesesi Oltu Bölge Müdürlü üne ba olarak faaliyetini sürdüren i letme, daha sonra A kale Oltu Linyitleri letmesi Bölge Müdürlü ü (AOL ) ne ba bir i letme olarak faaliyetini sürdürmü, 1998 y ndan kapan tarihine kadar Oltu Linyitleri letmesi Ba mühendisli i ad alt nda faaliyet göstermi tir.
2.BÖLÜM Sahalar Rezervler ve Kömür Özellikleri
A - Sahalar n n Hukuki Durumu L LÇE MEVK ALANI (HA) RUHSAT NO ( R) RUHSAT TAR H RUHSAT SÜRES (y l) PAFTA NO ERZURUM A KALE Kükürtlü 2296,43 2409 14.09.1987 15 Erz. 45, A1,3,4 ERZURUM SP R Karahan 1596,60 679 03.11.1997 10 Tor. H46, A1,4, H45, A4 ERZURUM PAS NLER Pekecik 2084,37 859 08.05.2000 10 Erz. 47,B1,2 ERZ NCAN KEMAL YE Ba vartinik 1663,99 4707 24.10.1995 10 Div. J41 C1, D2 ERZ NCAN KEMAL YE Ba p nar 1988,78 4705 24.10.1995 10 Div. J41 C1,D2 B NGÖL KARLIOVA Halifan 3167,13 2606 15.01.1988 15 Erz. J45,C1,4 ERZURUM ENKAYA Balkaya-Alicik 4.508,09 4013 06.02.1986 25 Kars G48, B4,C1,D2 ERZURUM OLTU Karakutulu 4.567,93 2408 14.09.1987 20 Tor. H47, B1,2,G47,C3,4 ERZURUM OLTU Sütkans 1.404,40 1679 06.08.1964 60 Tor. H47, B2,G47,C3 letmeler kapat lmadan önce sahalar n ruhsat hukuklar ;
Bu sahalardan Erzincan ili dahilindekiler ile Erzurum ili dahilindeki Pasinler Pekecik sahas i letmeler kapat lmadan önce Bakanl a a iade edilmi tir. Bu sahalar n n d d nda kay tlarda görülen Erzincan ilindeki Çay rl,, ve Van ilindeki Erci sahalar nda da geçmi mi y llarda çal malar yap lm lm t r. Ancak bu sahalara ait bilgilere ula lamam t r.
B Sahalar n n Rezervleri REZERVLER (ton) MÜMKÜN (ton) MUHTEMEL (ton) GÖRÜNÜR (ton) TOPLAM (ton) A KALE KÜKÜRTLÜ ( R 2.409) - - 162.157 162.157 PEKEC K ( R 859) 1.558.000 2.557.000 20.000 4.135.000 SP R KARAHAN ( R 679) - - 4.079.788 4.079.788 B NGÖL KARLIOVA ( R 2.606) 88.662.000 88.662.000 R 2408 (KARAKÜTÜK) 479.000-54.500 533.500 R 1679 (SÜTKANS) - 880 880 R 4013 (BALKAYA) - - 692.700 692.700 TOPLAM 2.037.000 2.557.000 93.672.025 98.266.025
MÜMKÜN N REZERVLER 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 MÜMKÜN 1.000 Ton 200 0 KALE PEKEC K SP R NGÖL SÜTKANS BALKAYA KARAKÜTÜK
MUHTEMEL REZERVLER 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 MUHTEMEL 1.000 Ton 0 KALE PEKEC K SP R NGÖL SÜTKANS BALKAYA KARAKÜTÜK
GÖRÜNÜR R REZERVLER 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 GÖRÜNÜR 1.000 Ton 10.000 0 KALE PEKEC K SP R NGÖL SÜTKANS BALKAYA KARAKÜTÜK
TOPLAM REZERVLER 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 TOPLAM 1.000 Ton 10.000 0 KALE PEKEC K SP R NGÖL SÜTKANS BALKAYA KARAKÜTÜK
Rezervlere bak ld nda toplam rezervin %90 n Bingöl bölgesinde oldu u di er rezervlerin Erzurum yöresinde oldu u, Bingöl d nda kalan rezervin rl kl sm n ise kömür özelliklerinin sat a müsait olmamas nedeni ile çal ma yap lmayan Pekecik ve spir sahalar nda oldu u görülmektedir. Di er bir anlat m ile a rl kl olarak çal ma yap lan A kale ve Oltu sahalar nda i letmenin devam için yeterli rezervin kalmad belgelerden anla lmaktad r. Ancak bölgede arama ve sondaj çal malar yap lmas halinde ilave rezerv tespitinin yap labilmesi kuvvetle ihtimal dahilindedir.
Bu sahalar n d nda Çay rl sahas nda 1971 y nda MTA taraf ndan haz rlanan rapora göre AID 4600, kükürt % 0,22, nem %17, kül %10 kimyasal özelliklere sahip 1.100.000 ton mümkün rezervde kömür varl bulunmaktad r.
C Kömür Özellikleri RUHSAT NO KALOR (Kcal/Kg) KÜL (%) UÇUCU MADDE (%) KÜKÜRT (%) NEM (%) A KALE KÜKÜRTLÜ ( R 2409) 3.400 30 32 3,7 13 PEKEC K ( R 859) 1.150 43 14 0,5 22 SP R KARAHAN ( R 679) 2.570 19 31 0,2 35 B NGÖL KARLIOVA ( R 2606) 1.460 24 16 0,6 47 OLTU KARAKÜTÜK ( R 2408) 3700 35 35 2,6 10 OLTU SÜTKANS (1679) 2000-4800 29-64 30 1,1 10 OLTU BALKAYA ( R4013) 3240 41 22 1,0-2,5 12
KALOR ÖZELL KLER 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 KALOR KCal/Kg 500 0 KALE PEKEC K SP R NGÖL SÜTKANS BALKAYA KARAKÜTÜK
KÜL ÖZELL KLER 50 45 40 35 30 25 20 15 10 % KÜL 5 0 KALE PEKEC K SP R NGÖL SÜTKANS BALKAYA KARAKÜTÜK
UÇUCU UCU MADDE ÖZELL KLER 35 30 25 20 15 10 UÇUCU MADDE % 5 0 KALE PEKEC K SP R NGÖL SÜTKANS BALKAYA KARAKÜTÜK
KÜKÜRT ÖZELL KLER 4 4 3 3 2 2 1 KÜKÜRT % 1 0 KALE PEKEC K SP R NGÖL SÜTKANS BALKAYA KARAKÜTÜK
NEM ÖZELL KLER 50 45 40 35 30 25 20 15 10 NEM % 5 0 KALE PEKEC K SP R NGÖL SÜTKANS BALKAYA KARAKÜTÜK
Bölgedeki linyitler olu um özelli ine ba olarak genellikle dü ük kalorili ve dü ük kükürtlü yap dad r. Kalorilerinin dü ük olmas sebebi ile üretildiklerinde sat probleminin çözülmesi gereklidir. Bingöl yöresi kömürlerinin ise en uygun kullan m alan n termik santral olaca görülmektedir.
3.BÖLÜM Üretim Sat ve Yat r mlar
A - ÜRET M M VE SATI DURUMU Bölgede faaliyet gösteren TK letmelerinin 1977 y ndan 2002 y nisan ay sonuna kadar yapt üretim ve sat miktarlar daki tabloda verilmektedir. 1998 y ndan itibaren ayr iki i letme oldu undan Oltu ve A kale nin üretim ve sat de erleri ayr ayr gösterilmi tir.
68.172 109.001 1996 94.286 102.726 1995 96.788 126.862 1994 145.622 164.327 1993 171.084 187.503 1992 189.427 207.394 1991 213.410 265.325 1990 231.764 291.867 1989 2.131.369 2.398.332 1977-1988 SATI SATI (Ton) (Ton) ÜRET RET M (Ton) (Ton) YILLAR YILLAR 3.681.185 3.681.185 4.258.999 4.258.999 TOPLAM TOPLAM 6.571 7.883 7.375 13.562 2002 N SAN 24.064 39.198 27.496 52.642 2001 22.356 41.356 25.463 45.338 2000 14.836 38.931 17.319 46.825 1999 22.490 41.844 29.868 51.774 1998 79.734 88.000 1997 SATI (Ton) ÜRET M (Ton) YILLAR
B - YATIRIMLAR YATIRIMLAR 278.572 834,10 232.356.824 1.352.000.000 1987 697.504 684,27 477.281.000 875.000.000 1986 938.402 536,08 503.058.464 840.000.000 1985 1.654.380 362,19 599.200.000 714.540.000 1984 1.518.114 221,39 336.095.260 625.100.000 1983 1.216.927 163,20 198.602.430 420.000.000 1982 2.828.224 109,80 310.539.000 583.000.000 1981 3.951.923 79,56 314.415.000 325.000.000 1980 3.261.317 35,70 116.429.000 254.000.000 1979 2.173.686 25,50 55.429.000 144.975.000 1978 2.297.815 17,85 41.016.000 131.796.000 1977 F L HARCAMA ($) DOLAR HAZ RAN DE ER F L HARCAMA (TL) PROG. YATIRIM(TL) YILLAR
B - YATIRIMLAR YATIRIMLAR 19.596 262.300,00 5.140.000.000 2.000.000.000 1998 8.958 144.560,00 1.295.000.000 1.500.000.000 1997 11.146 79.649,00 887.794.000 900.000.000 1996 10.112 43.212,00 436.967.300 440.000.000 1995 12.231 31.608,00 386.610.000 600.000.000 1994 136.100 10.377,00 1.412.306.160 1.475.000.000 1993 128.279 6.886,00 883.330.174 1.350.000.000 1992 172.583 4.259,00 735.031.346 1.712.000.000 1991 687.788 2.633,00 1.810.947.000 2.233.000.000 1990 332.273 2.130,48 707.900.314 1.246.000.000 1989 120.010 1.350,32 162.052.419 977.000.000 1988 F L HARCAMA HARCAMA ($) ($) DOLAR DOLAR HAZ HAZ RAN RAN DE DE ER ER F L HARCAMA HARCAMA (TL) (TL) PROG. YATIRIM PROG. YATIRIM (TL) (TL) YILLAR YILLAR
-- 1.550.000 -- 16.000.000.000 2002 10. 10.721 721.177 177 24. 24.882 882.4.435 35.430 430 101. 101.983 983.364 364.000 000 TOPLAM TOPLAM 1.685 1.196.190,00 2.016.100.000 11.000.000.000 2001 16.638 614.267,00 10.220.000.000 37.800.000.000 2000 15.821 412.531,00 6.526.630.000 15.000.000.000 1999 F L HARCAMA HARCAMA ($) ($) DOLAR DOLAR HAZ HAZ RAN RAN DE DE ER ER F L HARCAMA HARCAMA (TL) (TL) PROG. YATIRIM PROG. YATIRIM (TL) (TL) YILLAR YILLAR B - YATIRIMLAR YATIRIMLAR
Yat mlar dikkatle incelendi inde toplam yat m tutar n %25 inin harcand görülecektir. Bu da TK Kurumunun bu yat mlar daha öncelikli kabul etti i di er bölgelere kayd rd göstermektedir. Sonuçta yakla k 20 y ldaki toplam harcanan 10 milyon dolar yat n bölge için yeterli olmad görülmektedir.
B PERSONEL DURUMU PERSONEL DURUMU 2570 2570 2357 2357 213 213 1989 1989 2163 2163 2031 2031 132 132 1988 1988 1975 1975 1851 1851 124 124 1987 1987 2111 2111 1935 1935 176 176 1986 1986 2298 2298 2107 2107 191 191 1985 1985 2422 2422 2235 2235 187 187 1984 1984 2454 2454 2286 2286 168 168 1983 1983 2634 2634 2501 2501 133 133 1982 1982 2495 2495 2362 2362 133 133 1981 1981 2708 2708 2567 2567 141 141 1980 1980 1879 1879 1738 1738 141 141 1979 1979 1765 1765 1738 1738 27 27 1978 1978 698 698 671 671 27 27 1977 1977 TOPLAM TOPLAM Ç MEMUR MEMUR YILLAR YILLAR 460 460 250+388 250+388 70+45 70+45 2002 2002 616 616 343+510 343+510 70+45 70+45 2001 2001 467 467 385+552 385+552 75+46 75+46 2000 2000 647 647 391+568 391+568 76+48 76+48 1999 1999 481 481 404+597 404+597 77+50 77+50 1998 1998 1196 1196 1073 1073 123 123 1997 1997 1280 1280 1150 1150 130 130 1996 1996 1360 1360 1223 1223 137 137 1995 1995 1604 1604 1394 1394 210 210 1994 1994 1830 1830 1599 1599 231 231 1993 1993 2109 2109 1846 1846 263 263 1992 1992 2257 2257 1987 1987 270 270 1991 1991 2391 2391 2131 2131 260 260 1990 1990 TOPLAM TOPLAM Ç MEMUR MEMUR YILLAR YILLAR
4.BÖLÜM Sahalar n Mevcut Durumu
A-OLTU BÖLGESB LGES Bu bölgedeki üç adet TK ruhsat ndan en büyü ü olan R.4013 Balkaya sahas kapanma sonras nda iki y l rödövans kar çal lm, ancak sözle me süresinden önce tasfiye edilerek saha 2004 y nda yöredeki ticari birliklerin de ortak oldu u özel sektöre devir edilmi tir. Bu sahada devir tarihinden sonra devir alan firma madencilik faaliyetlerine devam etmi tir. Sütkans mevkiindeki R.1679 ruhsatl sütkans sahas ile R.2408 ruhsat nolu Karakutulu ( Karakütük) sahas ise 2003 y nda özel sektöre devir edilmi tir. Bu sahalarda devir tarihinden itibaren kayda de er bir üretim yap lmam r.
B- A KALE BÖLGESB LGES Bu bölgenin tek kömür sahas olan R.2409 ruhsat nolu saha kapatmadan sonra rödövans kar letilmi ancak 2003 y nda meydana gelen i kazas sonras nda sahada yeterli rezerv olmad da dikkate al narak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl na iade edilmi tir.
C- SP R R BÖLGESB LGES Bu bölgenin tek kömür sahas olan R 679 ruhsat nolu saha kapatmadan sonra ruhsat devri ihalelerinde yer alm, son olarak 2009 nda ruhsat devri yap lm r.
D- B NGÖL-KARLIOVA BÖLGESB LGES Bu bölgede iki ruhsat bulunmaktad r. Bu ruhsatlar henüz TK uhdesinde devam etmektedir. Bu ruhsatlardaki rezervin bölgede kurulacak bir termik santralde de erlendirilmesi için yap lan ihaleler kat m olmad ndan neticelendirilememi tir. Bu bölgedeki 80 milyon ton rezervin 150-200 MW gücünde bir termik santrali ekonomik ömrü boyunca besleme kapasitesi mevcuttur.
E- VAN ERC BÖLGES Bu sahada 1980 y nda MTA taraf ndan bir fizibilite etüdü yap lm r. Buna göre sahada AID 2089, kükürt % 0,5, nem %27, kül %36 kimyasal özelliklere sahip 1.271.630 ton görünür rezervde kömür varl bulunmaktad r. Bu rezervin tamam yakla k 1/7 dekapaj oran ile aç k ocak i letmecili i ile üretilebilecek niteliktedir. Burada mevcut kömür kalitesi itibar ile sat potansiyeli bulunmad ndan sahada kayda de er bir üretim yap lmadan 1990 y nda Özel dareye devir edilmi tir.
5.BÖLÜM SONUÇ
Bu sunumda ülkemizin geri kalm bir bölgesinde Kamu eliyle yap lan madencili in 25 y ll k öyküsünü anlatmaya çal m. 1975 y ndan sonra, özellikle 1978 y ndaki büyük büyük petrol krizi sonras nda yerli enerji kaynaklar n öncelikle Devlet eliyle i letilmesi yönündeki politikalar n bir sonucu olarak bu i letmeler aç lm r. Bence çal dönemde bölgesel anlamda istenilen amaca da fazlas ile ula lm r. Bunu letmelerin bulundu u il ve ilçelerin di er il ve ilçelere nazaran daha fazla geli me göstermesinden görebilmekteyiz.
Ülkemizin Do u Anadolu ve Güney Do u Anadolu bölgesi gibi yörelerinde bu durumdaki i letmeleri sadece i letmelerin karl k ve verimlili i üzerinden de erlendirmek do ru de ildir. Bu i letmelerin bölge ekonomisine ve sosyal yap na olan katk da mutlaka dikkate al nmal r. Aksi takdirde unutulmamal r ki ortaya ç kabilecek sosyal fatura, bu letmelerin zarar ile k yaslanamayacak büyüklükte olabilmektedir. Bu nedenle Devletin mutlaka bu bölgelerde yat m yapan Kamu Kurulu lar te vik etmesi ve her türlü deste i vermesi gerekmektedir.
Kaynaklar: 1- TK 1977-2002 faaliyet raporlar 2-MTA Zilan (Van Erci ) linyit kömürü Fizibilite etüdü (1980 y ) 3- MTA Erzincan Çay rl Delikta sahalar n jeolojik etüt raporu (1971)