Sevgili öğrenci; Bu dokümanı eğitim boyunca adım adım takip ederek, temel bilgileri özümseyecek; eğitimin sonunda en karmaşık ilaç hesaplamalarını dahi kolay yöntemlerle yapabilir hale geleceğiz. Lütfen seminer süresince boşluklara önemli uyarıları not alınız! Temel hedeflerimiz; 1. Formül ezberlemeyeceğiz. 2. Temel mantığı kavrayacak, tüm hesaplamalarda bu mantıkla yola çıkmaya gayret göstereceğiz. En önemlisi, ilaç hesaplamaları ile ilgili önyargılarımızı yıkacağız. Keyifli ve verimli bir seminer dileklerimle 1. ADIM: Temel İlaç Ölçü Birimleri İlaç hesaplamalarında karşımıza çıkacak üç temel ölçü birimi sıklıkla; Gram Miligram Mikrogram Buradaki büyüklük ilişkisini özetleyelim:. >. >. Kavrama Soruları - Daha büyük bir miktar ihtiva eden bir madde (100 kg) ile daha küçük bir miktar ihtiva eden bir maddeyi (2 kg) düşününüz. Hangisinden belli sayıda bir araya gelmesi, diğerinin tek bir tanesini oluşturur? 50 tane 2 kg olan madde bir araya gelirse, 1 tane 100 kg olan maddeyi oluşturur. O halde büyüğün bir tanesi, küçüklerin bir araya gelmesiyle oluşmalıdır. Büyüklük-küçüklük ilişkisini değerlendirdiğimiz takdirde; Gram. Miligram Gram. Mikrogram Miligram. Mikrogram www.ahmetemreazakli.com 1
- Gram, miligram ve mikrogram arasındaki ilişki; biner kat şeklinde ilerlemektedir. 1 gr = mg 1 mg = mcg 1 gr = mcg 1 mcg = mg 1 mg = gr - Özetle; gram, miligram ve mikrogram arasındaki ilişkiyi anlamaya çalıştık. Bunların arasındaki dönüştürme işleminin basamaklarını kavradık. Birkaç somut örnekle, ilk adımı anlaşılır halde tamamlayalım: 0.5 gr = mg = mcg 7.5 mg = mcg 12.5 mcg = mg 0.00003 gr = mg = mcg 0.002 mcg = mg = gr - Bu bilgiyi ne zaman kullanacağız? İlaç hesaplamalarında temel kural, ondalıklı sayılardan kurtulmaktır. Mutlaka ilacın ölçüsü, tam sayıya çevrilmelidir. Bu da o sayıyı 1000 ile çarpmakla mümkündür. 2. ADIM: ML (CC) Kavramı Elinizde gördüğünüz enjektörlerde, gördüğünüz her rakam ml i temsil etmektedir. ml ile cc aynı kavramlardır. İlaç hacmini belirtirler! Uygulama -Elinizdeki 10 ml lik enjektör içerisine 5 ml izotonik çekiniz. Bu 5 ml lik hacimden hastaya 4 ml uygulamanız gerekirse geriye kaç ml ilaç kalacaktır? (İlacı uygulayınız.) Geriye kalan ilacın üzerine 2 ml sıvı çekiniz. Bu durumda; 2 ml sıvı çektikten sonra yeni hacim ne oldu?. Bu durumda ilaç kaç ml sıvı ile kaç ml e sulandırılmış oldu?. Sonuç Bir örnekle anlatmak gerekirse; 2 ml ilacın üzerine 8 ml sıvı çektiğinizde, ilacı 10 a sulandırmış olursunuz. (2 ml+8 ml=10 ml) İlaç kaça sulandırılmak isteniyorsa, son hacim sulandırılmak istenen www.ahmetemreazakli.com 2
hacim olmalıdır. İlacı 10 a sulandırmak demek, üzerine 10 ml sıvı çekmek demek değildir. İlacın son hacminin 10 ml olmasıdır. Uygulayınız! 4 ml izotoniği, 10 a sulandırınız. İlk hacim =. Eklenmesi gereken hacim =. Son hacim =. Bunları unutmayınız! (Anlatılanları, elinizdeki insülin enjektörü ile takip etmeye çalışınız!) - 1 ml = 1 cc - 1 ml = 1 cc = 20 damla - 1 ml = 1 cc = 10 dizyem - 1 ml = 1 cc = 10 dizyem = 100 IU (Ünite) İnsülin enjektörlerinin toplam hacmi 1 ml dir! 3. ADIM: İlacın Hacim ve Doz Analizinin Yapılması İlaçların gram, miligram ve mikrogram cinsinden ifade edilen ölçülerini hesapladınız. Bu etken madde yoğunluğudur. İlaçların ml (cc) cinsinden ölçülerini hesapladınız. Bu ilacın hacmidir. (Anlatılan örnekleri takip ediniz.) Temel kalıbın oluşturulması Uygulama (İlgili basamakları direktifleri takip ederek elinizdeki ekipmanlarla uygulayınız. Elde edilen verileri, adım adım direktifleri takip ederek not alınız.) www.ahmetemreazakli.com 3
Arveles 50 mg ampul, hacmi 2 ml olsun. (2 ml ilaç çekiniz.) Temel kalıbı :. ML deki etken madde yoğunluğu : 25 mg uygulanmak istendiğinde, verilmesi gereken hacim :. 25 mg uygulandığında, kalan hacim ve etken madde yoğunluğu :. Novalgine 0.5 gr ampul, hacmi 5 ml olsun. (5 ml ilaç çekiniz.) Temel kalıbı :. ML deki etken madde yoğunluğu : 250 mg uygulanmak istendiğinde, verilmesi gereken hacim :. 300 mg uygulandığında, kalan hacim ve etken madde yoğunluğu :. Zofer 8 mg, hacmi 4 ml olsun. (4 ml ilaç çekiniz.) Temel kalıbı :. ML deki etken madde yoğunluğu : 4 mg uygulanmak istendiğinde, verilmesi gereken hacim :. 6 mg uygulandığında, kalan hacim ve etken madde yoğunluğu :. 4. ADIM: Yüzdeli İlaçlar -Yüzdeli ilaçların analiziyle ilgili anlatılanları takip ediniz. Uygulama - X ilacı %2 formdadır. - Y ilacı % 0.2 formdadır. - Z ilacı % 0.08 formdadır. -3 ml ilaç çekiniz. Bu ilaç % 0.5 formda ise; 1 ml ilaç kaç mg dır?. 12.5 mg ilaç uygulamak isterseniz kaç ml uygulamalısınız?. 10.000 mcg ilaç uygulamak isterseniz kaç ml uygulamalısınız?. www.ahmetemreazakli.com 4
DİKKAT! %1 formdaki ilaç, 10 ml ise; bu ilaç toplam kaç mg dır? Yüzdeli ilaç analizinde 1 ml ilacın, mg cinsinden etken madde yoğunluğunu bulduğunuzu unutmayın! Bulduğunuz etken madde yoğunluğunu, tüm ampulün doz yoğunluğu ile karıştırmayın! - A ilacı %5 lik, toplam 3 ml. - B ilacı %0.4 lük, toplam 5 ml.. - C ilacı %0.08 lik, toplam 10 ml.. 5. ADIM: İlaçların Sulandırılması Neden sulandırıyoruz? (Dilüe ediyoruz, seyreltiyoruz...) Soru X ilacı 50 mg etken madde yoğunluğuna sahip olup, toplam 2 ml lik hacimdedir. Bu ilaçtan 5 mg uygulamak isterseniz, kaç ml ilaç uygulamalısınız?. - 2 ml ilaç çekiniz. - İlacın analizini, edindiğiniz bilgilerle yapınız. - Hedeflenen etken madde yoğunluğunu uygulama noktasında fikriniz nedir? Dilüasyon Uygulaması (Anlatılanları dikkatle dinleyerek not alınız.) 1. Elinizdeki 10 ml lik enjektöre 2 ml sıvı çekiniz. Bu sıvıyı 100 mg lık bir ilaç olarak düşünelim.. www.ahmetemreazakli.com 5
2. Şimdi bu 2 ml lik ilacı 5 ml e sulandırmak istiyoruz. (İlacın üzerine sıvı çektiğimizi düşünüyoruz.) a. Kaç ml sıvı çekersiniz?. b. Toplam hacim kaç ml olmuştur?. c. Toplam hacim değişmiş olmasına rağmen, etken madde yoğunluğu değişmiş midir? Bir diğer deyişle, bir ilacın üzerine sıvı çektiğiniz zaman o ilacın dozu aynı kalmış mıdır? i. Etken madde yoğunluğu:. ii. Yeni hacim:. iii. ML deki etken madde yoğunluğu:. iv. 3 ml uygulamanız halinde, uygulanan doz miktarı:. 250 mg, 5 ml ilaç üzerine, 5 ml izotonik çekelim. 1 gr, 2 ml ilacı 10 ml e sulandıralım.. Toz Haldeki İlaçların Sulandırılması - Sulandırma hacmi sizin insiyatifinizdedir! Prednol 250 mg ampul, toz haldedir. 1. 5 ml izotonik ile sulandıralım. 2. 10 ml izotonik ile sulandıralım. Sefazol 1 gr flakon, toz haldedir. 1. 5 ml izotonik ile sulandıralım. www.ahmetemreazakli.com 6
2. 10 ml izotonik ile sulandıralım. Ultiva 2 mg flakon, toz haldedir. 1. 100 ml izotonik içerisine koyalım. 2. 50 ml izotonik içerisine koyalım. İlaç hesaplama eğitimiyle ilgili 5 adım tamamlanmıştır. Aşağıda verilen kalıpları da anlatımla birlikte takip ediniz. - mg/kg : Hastanın her kilosu için uygulanacak doz miktarı. mg yerine diğer ölçü birimleri de tanımlanabilir. (Gram ya da mikrogram gibi.) 80 kg olan hastaya X ilacı 2 mg/kg uygulanırsa toplam. mg ilaç uygulanmış olur. - mg/kg/h : Bu tip ifadeler, sondan başa doğru okunmalıdır. (Saatte, kilogram başına verilecek mg ölçüsünde ilaç) 70 kg olan hastaya X ilacı 1 mcg/kg/h uygulansın. - 1 saatte kaç mg ilaç uygulanmış olur? - 24 saatte kilogram başına toplam kaç mg ilaç uygulanmış olur? www.ahmetemreazakli.com 7
Örnek İlaç Hesaplama Soruları - Çözümleri dikkatle takip ediniz ve not alınız. 1. X ilacı 50 mg, 2 ml formdadır. Pediatrik hastaya 10 mg uygulamak için; a.dilüasyon yöntemi izlenerek, nasıl bir uygulama gerçekleştirilebilir? b.insülin enjektörü kullanılarak, nasıl bir uygulama gerçekleştirilebilir? 2. Bir anestezi teknikeri 2 mg Ultiva flakonu, 100 ml izotonik sıvısı içerisinde çözerse; kaç mcg/ml lik bir solüsyon hazırlamış olacaktır? 3. Anestezik bir ilaç olan Penthotal 1 gramlık, toz flakon formundadır. 25 mg/ml lik 20 ml solüsyon elde etmek için nasıl bir yol izlenmelidir? 4. Elimizde 100 IU/ml insülin bulunmaktadır. 12 IU intravenöz puşe İnsülin uygulamak isteyen bir hemşire, nasıl bir yol izlemelidir? 5. 40 mg Prednol den 15 mg uygulanmak istenirse, ilaç nasıl sulandırılmalıdır ve sulandırılmış solüsyondan kaç ml uygulanmalıdır? www.ahmetemreazakli.com 8