T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MAKİNE TEKNOLOJİSİ TORNADA CAM PROGRAMI İLE ÇİZİM VE KESİCİ YOLLARI ANKARA-2006
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.
İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1...3 1. CNC TORNA TEZGÂHLARI İÇİN CAM PROGRAMLARI İLE ÇİZİM...3 1.1. CAM Programı...3 1.1.1. Dosya Oluşturma...3 1.1.2. Dosyaya İsim Verme...4 1.1.3. Çizim Menüsü...4 1.1.4. Düzenleme Menüsü...7 1.1.5. Ölçülendirme...12 1.1.6. Görünüş Çıkarma...12 1.1.7. Operasyonlar...22 1.2. Kaba Parça Şeklini Belirleme...23 1.2.1 Stock (Kütük) Oluşturma...24 1.2.2. Torna Parçası İçin Stock (Kütük) Şekli...24 1.3. Referans Noktası Belirleme...26 1.3.1. Tornalama İçin CPL Yaratma...27 UYGULAMA FAALİYETİ...28 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...29 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...31 ÖĞRENME FAALİYETİ 2...32 2. Kesici yollarının belirlenmesi...32 2.1. Parça Geometrisinin Seçimi...32 2.2. Kullanılacak Kesiciyi Seçme...33 2.3. Kesici Yolunu Belirleme...35 2.3.1. Yüzey Temizleme...37 2.3.2. Takım Değiştirme...39 2.3.3. Bir Parça Profili Tornalama...40 2.3.4. Diş Çekme Döngüsü...54 2.3.5. Delik Delme Döngüsü...57 2.4. CAM Yazılımı Simülatörü...58 2.5. CNC Çıktısı Oluşturma...59 UYGULAMA FAALİYETİ...61 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...62 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...64 CEVAP ANAHTARLARI...65 KAYNAKÇA...66 i
AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD 521MMI126 ALAN Makine Teknolojisi DAL/MESLEK Bilgisayarlı Makine İmalatı MODÜLÜN ADI Tornada CAM Programı ile Çizim ve Kesici Yolları CNC Torna tezgâhlarında üretilecek parçaların, CAM programı ile parçaların çizilmesi ve çizilen parçaların takım MODÜLÜN TANIMI yollarının oluşturularak tezgâhta daha hızlı ve verimli bir şekilde üretilebilmesini sağlamak için gerekli öğrenim materyalidir. SÜRE 40/24 ÖN KOŞUL CAD ve CNC Tornacılık modüllerini almış olmak. YETERLİK Bilgisayarda CAM programlarını kullanmak. Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında CAM programı ile çizim yapmayı ve çizilen parçaların veya hazır veri (data) şeklinde gelecek parçaların takım yollarını oluşturabileceksiniz. MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Amaçlar CAM programları ile CNC Torna tezgâhlarında üretilecek parçaların çizimlerini yapabileceksiniz. CNC Torna tezgâhlarında üretilecek parçaların CAM programı yardımı ile kesici takım yolarını oluşturabileceksiniz. Bilgisayar, CAM yazılımı, CNC torna tezgâhı, CNC torna tezgâhında üretilebilecek değişik parçalar, ders kitabı. Modülün içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra, verilen ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgileri ölçerek kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı ( test, çoktan seçmeli, doğru yanlış vb) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgileri ölçerek değerlendirecektir. ii
GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde, modern toplumların ekonomilerinin ve büyümelerinin temelini sanayileşme oluşturmaktadır. Makine ve takım sanayindeki gelişmeler de her geçen gün rekabeti ve üretimdeki kaliteyi arttırmaktadır. Günümüzde ve gelecekte bu rekabetçi koşullarda ülke olarak biz de varız diyebilmemiz için gerekli olan teknolojiye yatırım yapmalı ve bu teknolojiyi kullanabilmeliyiz. Üretim sanayindeki teknolojik gelişmelerde lokomotif işlevi gören CNC ve CAD/CAM sistemlerinin olduğunu söyleyebiliriz. CNC tezgâhlarının en yaygın ve önemli kullanım alanlarından birisi de seri üretim sistemleridir. İşlenmesi gereken bir parçanın gerekli yerlerinin işlenmesi, yüzeylerinin işlenmesi, deliklerinin delinmesi ve dişlerin açılması gibi işlemler yapılmaktadır. CNC tezgâhlarını, elle kod girerek basit geometrileri işleyebilmesi için programlayabiliriz. Karmaşık yapıdaki parçaları işleyebilmek için de bir CAM yazılımına ihtiyaç duyulmaktadır. CAM yazılımlarının kullanılması hata yapma riskini asgari düzeye düşürür, daha hızlı üretim yapmayı ve daha kaliteli ürünler elde etmeyi sağlar. Bu teknolojik imkânların kullanılması ile de zorlu rekabetçi koşullara karşı daha iyi mücadele olanakları elde edilmektedir. Hızla ilerleyen ekonomik gelişmeler ve endüstriyel ilişkiler, iş dünyasında uzman personel istihdamını önemli hale getirmiştir. İşletmeler her seviyede eğitilmiş personele ihtiyaç duymaktadır. Üretim sektöründe de sadece CNC tezgâhlarının ve CAD/CAM sistemlerinin olması yeterli olmamaktadır. Bu sistemleri verimli kullanacak teknik elemanlara da ihtiyaç yüksek düzeydedir. Modülün amacı, CNC torna tezgâhlarında daha verimli bir şekilde çalışabilmek için CAM programlarından yararlanabilmeyi öğrenmek ve kullanabilmektir. Bu modülün sonunda, CAM Programı ile CNC torna tezgâhlarında üretilecek parçaları çizebilme ve kesici yollarını oluşturabilme yeteneğine sahip olabileceksiniz. 1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, gerekli ortam sağlandığında, CNC torna tezgâhlarında üretilecek iş parçalarının CAM programı ile nasıl çizilebileceğini öğreneceksiniz. ARAŞTIRMA Parça çizimi esnasında CAD / CAM yazılımlarının kullanılmasının ne gibi faydalar sağladığını araştırınız. Kullanılan CAM yazılımlarına kısa bir araştırma yaparak, CAM programları ile çizim yapma mantığını kavramaya çalışınız. 1. CNC TORNA TEZGÂHLARI İÇİN CAM PROGRAMLARI İLE ÇİZİM 1.1. CAM Programı Üretilecek bir iş parçasının CNC tezgâhlarda üretiminin yapılabilmesi için, parça üretim programına ihtiyaç duyulur. Program kodlarla ifade edilir. Program kodları CNC tezgâha elle (manuel) veya daha hızlı ve güvenilir bir şekilde CAM programlarında oluşturarak yüklenebilir. CAM (BDÜ) = Computer Aided Manufacturing (Bilgisayar Destekli Üretim) 1.1.1. Dosya Oluşturma CAM programı çalıştırılarak, programın açılması sağlanır. Program tornalama işlemlerinde kullanılacağından dolayı Turning (Tornalama) ortamını seçmek gerekir. ZX eksenleri CNC torna tezgâhının temel eksenleri olduğundan, tornalama parçalarını üretmek için ZX ortamında çalışma seçilmelidir. Bu seçimi yapabilmek için Options menüsünden ZX environment işaretlenmelidir (Şekil 1.1). Seçilen ortamda Z ekseni yatay ve X ekseni dikeydir. Torna parçası yaratmak için bu seçim bize daha pratik bir çalışma ortamı sağlamaktadır. 3
1.1.2. Dosyaya İsim Verme Şekil 1.1: ZX Enviroment seçim menüsü Gerekli ayarlamalar ve düzenlemeler yapıldıktan sonra oluşturulan dosyanın kaybolmasını önlemek için dosyaya bir isim verilerek kaydedilmelidir. Kaydetme işlemini yapabilmek için File menüsünden Save komutu çalıştırılmalı ya da Ctrl + S tuşlarına birlikte basılmalıdır. Şekil 1.2: Save komutunun çalıştırılması. Save komutu iletişim penceresinde File name (Dosya ismi) kısmına dosya ismi yazılır ve Mouse (fare) ile Save düğmesine tıklayarak veya klavyeden ENTER tuşuna basılarak kaydetme işlemi tamamlanabilir. Şekil 1.3: Save komutu iletişim penceresi 1.1.3. Çizim Menüsü CAM programında üretimini yapacağımız parçaları öncelikle geometrik şekillerle ifade etmemiz gerekmemektedir. Şekilleri meydana getirmek için çizim menüsündeki komutlar kullanılmaktadır. Çizim menüsündeki komutları şu şekilde sıralayabiliriz. 4
Single Line (Tek Çizgi) Horizontal Line (Yatay Çizgi) Vertical Line (Dikey Çizgi) Polyline (Bileşik Çizgi) Line Dialog (Çizgi Penceresi) Radius Arc (Yarıçap Yay) Arc (Yay) İletişim Arc Dialog (Yay İletişim Penceresi) Rectangle (Dörtgen) Polygon (Çokgen) Profile Tool (Profil Aracı) Başlangıç ve bitiş noktasını tanımlanan tek doğru çizer. X ekseni boyunca başlangıç ve bitiş noktasını tanımlanan yatay doğru çizer. Y ekseni boyunca başlangıç ve bitiş noktasını tanımlanan dikey doğru çizer. Seri halinde bağlanmış doğrular çizer. Tanımlanan her nokta, komutu sona erdirene kadar bir önceki noktaya bağlanır. Bir doğruyu dizayn etmek için her kombinasyonu sunar. Uzunluk ve açı gibi daha fazla ayrıntı verir. Belirlenen yarıçapa, başlangıç ve bitiş açılarına göre eğri, çember ya da belirtilen yarıçapa göre çember çizmek için kullanılır Üç nokta belirterek yay çizmek için kullanılır. Bir eğriyi tasarımlamak için her kombinasyonu sunar. Teğetsellik ve çap gibi daha fazla ayrıntı verir. Boyutlarını belirlediğiniz dikdörtgeni çizer. Boyutlarını, kenar sayısını ve gereken özelliklerini belirlediğiniz çok kenarı çizer. Profil oluşturma işlemlerini tek bir komutla gerçekleştirebilme olanağı sunar. Ardışık şekilde çizgi, yay oluşturulabilir, köşelere yuvarlatma ve pah kırma işlemleri de gerçekleştirilebilir. İşlemi gerçekleştirmek için Profile Tool iletişim kutusundan yararlanılır. Line Dialog Line Dialog (Çizgi çizme İletişim Kutusu) düğmesine tıklanarak diyalog Penceresinin açılması sağlanır, çizmek istediğimiz çizgi çeşidini gerekli seçenekleri işaretleyerek OK tuşuna bastıktan sonra, bir doğrunun meydana gelebilmesi için gerekli olan iki farklı noktayı işaretlemek yeterlidir. 5
Arc Dialog Şekil 1.4: Line diyalog iletişim penceresi Arc Dialog (Yay Çizme İletişim Penceresi) butonuna tıklanarak gerekli olan pencere ekrana gelir. Penceredeki seçeneklerden yararlanarak Arc ve Radius Arc komutlarından daha gelişmiş özelliklerde yay ve yuvarlatmalar elde edilebilir. Şekil 1.5: Arc dialog iletişim penceresi 6
Profile Tool Profile Tool (Profil Oluşturma Aracı) düğmesine tıklandığında Profile Tool iletişim penceresinin gelmesi sağlanır. İletişim kutusundaki seçenekler belirlenerek tek bir komutla bir parçanın çizilmesi sağlanabilir. 1.1.4. Düzenleme Menüsü Şekil 1.6: Profile tool iletişim penceresi Çizdiğimiz veya hazır data olarak gelen çizimleri düzenleyebilmek için gerekli komutların bulunduğu menüdür. Bu menüde aşağıdaki komutlar mevcuttur. Translate (Taşıma) Mirror (Aynalama) Rotate (Döndürme) Project (İzdüşüm) Scale (Ölçekleme) Transpose (Ters Çevir) Taşıma diyalogunu gösterir. Belirli bir pozisyona bir veya daha çok oluşumu taşıyabilir, bir ya da daha çok oluşum yaratılabilir. Aynalama (Mirror) diyalogunu gösterir. Bir ya da daha fazla oluşumu aynalar veya aynalayarak kopyasını oluşturur. Döndürme (Rotate) diyalogunu gösterir. Aynı noktada bir ya da daha fazla nesneyi döndürür. İzdüşüm (Project) komutunu gösterir. Oluşumları Z ekseni boyunca dönüştürür. Orijinal ve kopya profil arasında bağlantı doğrusu yaratır. Ölçeklendirme (Scale) diyalogunu gösterin. Belirtilen orijinden belirli bir mesafede bir ya da daha fazla oluşumu ölçeklendirir. Ters çevirmek (Transpose) diyalogunu gösterir. Mil ve tornalama ortamları arasında bir ya da daha fazla nesneyi ters çevirir. 7
Chamfer (Pah Kırma) Radius (Köşe Yuvarlatma) Trim (Budama) Offset Delete (Sil) Chamfer diyalogunu gösterir. Belirli bir açıda ve uzunlukta veya seçilen her doğrudan belirli uzaklıkta pah kırmak için kullanılır. Edit Radius diyalogunu gösterir. Belirli yarıçapta yuvarlak köşeli yay yaratır. Trim diyalogunu gösterir. Bir ya da daha fazla oluşumu başka bir oluşuma karşı veya iki oluşumu birbirlerine göre budar. Alternatif olarak bir ya da daha fazla oluşumu kesişecekleri noktaya kadar uzatınız. Oluşturulan bir profilin belirli bir mesafede içe veya dışa doğru öteleyerek kopyasını oluşturur. Silinmesi gereken nesneleri temizlemek için kullanılan komuttur. Translate (Taşımak) Edit araç çubuğundan Translate tuşuna basılır. Gelen diyalog kutusunda Z ve X olarak yazılan değerler taşınacak nesnenin gideceği noktayı ifade eder. Şekil 1.8: Translate iletişim penceresi Şekil 1.9: Bir köşesi 0,0 noktasındaki bir nesne 0,0 noktasındaki bir nesneyi Z ekseninde 20 mm ileriye taşımak için, Z kutucuğuna 20 yazılır ve OK tuşuna basılır. Bu işlemden sonra taşınacak nesneler seçilir ve işlemin tamamlanması için Mouse un (fare) sağ tuşu tıklanır. Şekil 1.10: Z ye 20 mm değer verilmiş 8 Şekil 1.11: Nesnenin son konumu
Copy kutucuğuna çentik atarak seçilmiş bir oluşumu kopyalayabilir. Kopyalamak için orijinal oluşumu seçtiğinizde, kaç tane kopya istenirse Repeats alanına istenilen adedi girmek yeterlidir. Şekil 1.12: Z Değeri 100 mm verilmiş ve Copy seçeneği işaretlenmiş Translate (Taşıma) diyalogunda belirtilen koordinatta orijinal oluşumları kopyalar ya da taşır. Örneğin, Z alanına 100 girilirse, tek veya grup halindeki oluşumlar Z ekseni boyunca 100mm mesafeye kopyalanır veya taşınır Şekil 1.13: Aynı nesneden 100 mm mesafeye bir adet daha kopyalandı Mirror (Aynalamak) gelir. Edit araç çubuğundan Mirror tuşuna basınız. Mirror diyalog penceresi karşımıza Şekil 1.14: Mirror iletişim penceresi Mirror işlemi bir veya birden fazla nesnenin aynalanmış halini elde etmek için kullanılır. Eğer aynalanan nesnenin aynalandıktan sonra kaybolması istenir ve sadece aynalanan nesnenin kalması istenirse Copy seçeneği işaretlenmez. Aynalanan nesnelerin aynalandıktan sonra kalması istenirse Copy seçeneği işaretlenir. 9
Şekil 1.15: Copy seçeneği işaretlenerek yapılmış aynalama işlemi Transpose (Geometriyi Ters Çevirmek) Eğer XYZ ortamında bir torna parçası dizayn edildiyse, tornalama (turning) ortamında çalışmadan önce ZX ortamına çevrilmesi gerekir. Geometriyi bir ortamdan diğer ortama ters çevirmek için önce Edit menüsünden Transform,sonra da Transpose opsiyonunu seçilmeli veya düğmesine tıklanmalıdır. Şekil 1.16: Transpose komutu iletişim kutusu Transpose alanından uygun seçeneği seçilir, örneğin mil ortamından torna ortamına geometriyi ters çevirmek (transpose) için XY den ZX seçeneği seçilmelidir. Bir kere uygun opsiyon belirlendikten sonra bütün eksen referansları yeni ortama çevrilir. Örneğin, mil işleme ortamında X0Y0 pozisyonunda olan bir çember otomatik olarak torna ortamında Z0X0 pozisyonuna taşınır. Transpose komutu özellikle üçüncü parti CAD dosyaları (*.IGS, *.DXF and *.DWG) ile çalışırken faydalıdır. CAD sistemleri genellikle dosyaları XY kuralına göre üretir. Bu yüzden torna ortamında bu tarz dosyaları kullanırken her zaman geometri transpose edilir (çevirimelidir). 10
Rotate (Döndürmek) Edit araç çubuğundan Rotate penceresi karşımıza gelir. tuşuna basılır. Rotate (döndürme) diyalog Şekil 1.17: Rotate dialog penceresi Orijinal nesnenin kalması için Copy kutucuğu işaretlenmelidir. Fixed Orientation Seçtiğiniz elemanların orijinal hizalarında kalmalarını sağlamak için bu kutucuk işaretlenmelidir. Kullanıldığında program kullanıcıdan anchor (sabit) pozisyonu isteyecektir. X, Y, ve Z Rotation X, Y ve Z eksenlerindeki aşamalı açısal değerleri belirler. Repeats Oluşumların kaç kez döndürülmek istendiği belirlenir. Layer Yeni oluşumların hangi katmanda yerleştirileceği belirlenir. Şekil 1.18: Copy seçeneği işaretlenerek uygulanmış rotate işlemi 11
1.1.5. Ölçülendirme CAM programında üretilecek parça çizildikten sonra çizim teknik resim kurallarına uygun hale getirilebilmesi için ölçümlendirilmelidir. Bu işlemleri gerçekleştirebilmek için ölçülendirme menüsündeki komutlardan faydalanılır. Ölçülendirme işleminin farklı durumları için değişik seçenekler mevcuttur. Ölçülendirme komutlarına ulaşabilmek için kayar menüden, Dimension menüsünü veya Dimension Toolbar ı kullanılabilir. Her iki kısımdaki mevcut komutlar aşağıda verilmiştir. Linear Dimension (Uyarlanabilir Ölçülendirme) Horizontal Dimension (Yatay Ölçülendirme) Vertical Dimension (Düşey Ölçülendirme) Chain Dimension (Zincirleme Ölçülendirme) Ölçülendirilen çizgiye göre ölçü çizgisinin paralel olmasını sağlar. Yatay doğrultuda ölçülendirme yapmak için kullanılır. Düşey doğrultuda ölçülendirme yapmak için kullanılır. Zincirleme şekilde ölçülendirme yapmak için kullanılır. Ölçülendirme işlemi bitinceye kadar tekrar komut çalıştırmaya gerek yoktur. Angular Dimension (Açı Ölçülendirme) Radial Dimension (Radyus Ölçülendirme) Diametral Dimension (Çap Ölçülendirme) Dimension Style (Ölçülendirme Stili) Hatch Area (Alan Tara) Açı ölçülendirmek için kullanılan komuttur. Çizimde yarıçap değerlerini ölçülendirmek için kullanılır. Çember veya daire şeklindeki elemanların çap değerlerini ölçülendirmek için kullanılır. Ölçülendirme işlemine başlamadan yapılması gereken ayarlamaları yapmak için kullanılır. Teknik resimde kesit alınan bölgeleri taramak için kullanılan komuttur. 1.1.6. Görünüş Çıkarma Üretim sürecinin planlanması ve gerçekleştirilebilmesi için üretilecek ürün doğru ve eksiksiz bir biçimde ifade edilmelidir. Bu nedenle işlemlerin verimli ve hızlı bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için CAM programı ile teknik resimler de üretmek gerekmektedir. Bu kısımda CAM programı ile çizim yapmayı ve kesici yollarını oluşturabilmek için gerekli olan geometriler tanımlanacaktır. Çizimleri oluşturma esnasında kesin değerlerle girebilmek için Enter Co-ordinate iletişim penceresinden yararlanılabilir. İletişim diyalog menüsünü açabilmek için klavyeden C tuşuna basılması yeterlidir. 12
Şekil 1.19: Enter Co-ordinate iletişim penceresi Torna kısmını kullandığımızdan girilecek değer olarak sadece Z ve X değerleri aktif olarak gelmektedir. Değerler Absolute (mutlak) ve Incremental (eklemeli) olarak girilebilir. Koordinat sistemi cinsinden de Cartesian (kartezyen), Polar (kutupsal) ve Angular (açısal ) olarak koordinat girişleri gerçekleştirilebilir. Bu noktadan itibaren CAM yazılımında çizim üretme işlemlerinin nasıl yapıldığı anlatılacaktır. Şekil 1.20: Manivela kolu Horizontal Line düğmesine tıklanır çizginin başlangıç noktası olarak orijin gösterilir, klavyeden C tuşuna basılarak Co-ordinate iletişim penceresi açılır ve çizgi uzunluğu Z değeri olarak 100 girilir. Continue düğmesine fare ile tıklanır ve çizginin oluşması sağlanır. OK butonuna basılır ve komutu sonlandırmak için farenin sağ tuşuna tıklanır. 13
Şekil 1.21: Başlangıç noktası seçimi Şekil 1.22: 100 mm çizgiyi oluşturma Şekil 1.23: Z değeri belirleme Çizilen çizginin üzerine çift tıklayarak ya da çizgiye farenin sağ tuşu ile tıkladıktan sonra açılan menüden Properties seçilir. Gelen diyalog menüsünden Style kısmından Chained seçilir ve çizgi kesik çizgi şekline dönüştürülür. Şekil 1.24: Line dialog penceresi Şekil 1.25: Kesik çizgi oluşturma Aynı komut uygulanarak ters yönde 30 mm bir çizgi daha çizilir. Vertical Line komutu ve Co-ordinate iletişim kutusunu kullanarak dikey eksen çizgileri çizilir. 14
Şekil 1.31: Daire çizimlerini tamamlama Şekil 1.32: Teğet çizgilerinin oluşturulması Şekil 1.27: Dikey eksen çizgilerinin çizilmesi Radyus Arc komutunu çalıştırarak daireler çizilir. Komuta tıkladıktan sonra gelen iletişim kutusuna daire yarıçapı yazılır ve OK tuşuna tıklanır. Merkezleri yakalamak işin farenin sağ tuşuna tıkladıktan sonra açılan menüden Intersection seçilir ve birbirini kesen iki çizgi 1 ve 2 seçilir. Şekil 1.28: Arc iletişim kutusu yarıçap değeri girme Şekil 1.29: Intersection yakalama modunun çalıştırılması Şekil 1.30: Intersection ile kesişim yakalama 15
Aynı şekilde diğer daireler de çizildikten sonra teğet çizgileri ile daireler birleştirilir. Teğet çizgileri çizmek için Line Dialog iletişim penceresi kullanılır. Komutu çalıştırmak için Line Dialog düğmesine tıklanır veya Ctrl +L basılır. Gelen pencerede Tangent to Tangent işaretlenir ve OK tuşuna basılır. Teğet olacak elemanların seçilmesi istenir. Bunun için sırası ile A dairesi sonra da B dairesi seçilir ve 1 no lu teğet çizginin oluşması sağlanır. Komuttan çıkmadan 2 no lu teğet çizgisi de oluşturulur. Bir sonraki safhada R20 dairenin ortasına 15x15 kareyi çizmek için Polygon komutu kullanılır. Komut çalıştırıldıktan sonra gelen iletişim penceresinden gerekli değerler girildikten sonra OK tuşuna tıklanır. Karenin orta noktasının R20 dairenin merkez noktasını yakalayabilmesi için farenin sağ tuşuna tıklanır ve açılan menüden Centre-Point seçilir. Böylece karenin konumu belirlenmiş olur. Şekil 1.34: Centre-Point yakalama modunun çalıştırılması Şekil 1.33: Polygon iletişim penceresi ve kareyi çizmek için girilmesi gereken değerler Şekil 1.35: Manivela kolunun kare kısmının çizilmiş hali Trim komutu almış olur. kullanılarak gerekli kısımlar atıldıktan sonra parçamız son şeklini 16
Şekil 1.36: Manivela kolunun çiziminin tamamlanmış Çizim tamamlandıktan sonra boyutlandırmayı yapabilmek için Dimension (Ölçülendirme) menüsündeki komutlar kullanılır. Ölçülendirme işlemine başlamadan önce ölçülendirme ile ilgili ayarlamaların yapılması gerekebilir. Bu işlemi Dimension Style komutu kullanılarak açılan Dimension Style iletişim penceresinde yapabiliriz. Bu kısımda genel ölçülendirme ayarlarını, ölçü oku ayarlarını ve toleranslar ile ilgili ayarlamaları yapabiliriz. Şekil 1.37: Dimension style iletişim penceresi Çizilen manivela kolunun ölçülendirme işlemi aşağıdaki sıra takip edilerek yapılabilir. 60mm ölçüsünü verebilmek için Horizontal Dimension ikonuna tıklanır. Centre-Point yakalama modu ile yayların merkezleri yakalanır ve ölçü çizgisinin olmasını istediğimiz yere farenin sol tuşu tıklanır ve ölçü değeri karşımıza çıkar. Şekil 1.38: Horizontal dimension ile yatay ölçünün verilmesi 17
Kenarı 15 mm olan karenin ölçülerini belirtebilmek için Lineer Dimension komutu çalıştırılır. Ölçülendirilecek kenar çizgisinin iki ucundaki noktalar seçilir ve ölçü çizgisinin yeri gösterilir. Şekil 1.39: Lineer dimension ile hizalı ölçünün verilmesi 10 mm ve 20 mm yarıçaplı yayların ölçülendirilmesi için Radial Dimension komutu çalıştırılır. Ölçülendirilmek istenen yayın üzerine tıklanır ve ölçü çizgisinin yeri gösterilir. Şekil 1.40: Radial dimension ile yay ölçülendirme 10 mm çapında deliği ölçülendirmek için Diametral Dimension komutu çalıştırılır. Ölçülendirilecek daire işaretlenir ve ölçü çizgisinin konumu belirlenir. Şekil 1.41: Diametral dimension komutuyla delik ölçüsünün verilmesi Şekil 1.42: Kör delikli mil 18
Şekil 1.43: Eksen çizgisi çizme Horizontal Line düğmesine tıklanır çizginin başlangıç noktasını belirlemek için C harfine basılır ve Z değeri olarak 15 yazılır, Continue düğmesine basılır, çizginin bitiş noktası olarak Z değeri -80 girilir ve çizgi tamamlanmış olur. Eksen çizgisi haline getirmek için de çizginin üzerine farenin sağ tuşu ile tıklanır ve Line Dialog iletişim penceresinden eksen çizgisi seçilir. Şekil 1.44: Co-ordinate iletişim penceresi Şekil 1.45: Line dialog penceresi Parçanın kenar çizgilerini çizmek için Polyline komutu çalıştırılır, fare ile orijin noktası işaretlenir. Co-odinate iletişim penceresinden yaralanarak parçanın kenar hatları tamamlanır. Parçanın kenar hatlarını oluşturabilmek için Co-ordinate iletişim penceresinde girilmesi gereken değerler tablodaki gibi olmalıdır. X değeri Z değeri Koordinat belirleme yöntemi 10 - Incremental - -15 Incremental 2.5-15 Incremental 5 - Incremental - -15 Incremental -17.5 - Incremental Şekil 1.46: Gerekli değerler girildikten sonra kenar hatların oluşması 19
Bu işlemden sonra sıra pahları ve köşe yuvarlatmalarını oluşturmaya geliyor. Pah oluşturmak için Chamfer çalıştırılmalı. Gelen diyalog kutusunda belirtilen değerler girilerek 1. ve 2. çizgiye tıklayarak pah 2x45 0 pah oluşturulur. Şekil 1.1.6.31: Seçilecek kenarlar Şekil 1.47: Chamfer iletişim kutusu ve girilmesi gereken değerler Şekil 1.48: Pah işleminin sonucu Şekil 1.49: Edit radius iletişim penceresi Şekil 1.50: Köşe yuvarlatmalardan sonra kenar hatların son şekli Köşe yuvarlatmalarını yapabilmek için Radius komutu çalıştırılmalı. Komuta tıkladıktan sonra karşımıza gelen Edit Radius iletişim penceresinden ayarlamalar yapıldıktan sonra gerekli kenarlara tıklayarak kenar yuvarlatmalar tamamlanır. Vertical Line komutunu çalıştırarak dik olan çizgiler kenar hattaki noktalar ve eksen çizgisinin üzerine tıklayarak oluşturulur. Şekil 1.51: Dik çizgiler oluşturulduktan sonraki görüntü 20
Polyline oluşturulur. komutu kullanılarak kör deliğin eksenin üst tarafındaki yarısı Şekil 1.52: Mildeki kör deliğin yarısının çizilmiş şekli Mil parçasının diğer yarısını elde etmek için Mirror komutu kullanılır. Komut çalıştırıldıktan sonra Mirror iletişim penceresi karşımıza gelir. Parçanın doğru bir şekilde aynalanabilmesi için belirtilen değerler girilir ve OK tuşuna tıklanır. Şekil 1.53: Mirror iletişim penceresi ve yazılması gereken değerler Aynalanacak elemanlar seçildikten sonra farenin sağ tuşuna tıklanır, böylece aynalama işlemi tamamlanır. Şekil 1.54: Parçanın aynalandıktan sonraki görünümü 21
Son olarak sıra kısmi kesit alma işlemini yapmaya geldi. Bu işlem için öncelikle kısmi kesitin sınırlarının belirtilmesi gerekir. Tarama sınırlarını belirlemek için Polyline komutu ile kısmi kesit alanını belirlenir. Daha sonra Trim komutu kullanılarak atılması gereken fazlalıklar atılır. Hatch Area komutu kullanılarak gelen Crosshatch iletişim penceresinde tarama çizgilerinin açısı ve çizgiler arasındaki mesafe girilir. Tarama alanı seçildikten sonra farenin sağ tuşuna tıklayarak tarama işlemi gerçekleştirilir. Şekil 1.55: Crosshatch iletişim penceresi ve verilmesi gereken tarama değerleri Şekil 1.56: Tarama alanı seçimi Ölçülendirme komutlarını kullanarak parçanın boyutlandırma işlemleri yapılarak, parçanın son şekli tamamlanır. 1.1.7. Operasyonlar Şekil 1.57: Tarama işlemi de yapılan parçanın bitmiş hali CAM programlarında imalat bilgilerini oluşturmak için gerekli komutların bulunduğu menüdür. CAM programında kesici yolu olarak oluşturulacak her bir bilginin kullanıcı tarafından meydana getirilmesi zorunludur. Bu,CAM yazılımları ile elde edilecek takım yolu imalat için verilecek kararların daha hızlı ve verimli olması anlamına gelmektedir. CAM bilgisi oluşturma görevini Turn Cycle olarak tanımlanan, kesici yollarını elde etmek için kullanılan komutların bulunduğu menüdeki komutları şu şekilde sıralayabiliriz. 22
Strainght Turn (Temizleme Tornalama) Rough Turn (Kaba Tornalama) Finish Turn (Finiş Tornalama) Groove Turn (Kanal Tornalama) Thread (Vida Çekme) Hole (Delik Delme) Yapılan ilk operasyondur. İşlenecek parçanın alın ve boyundan talaş kaldırır. Bu işlem, daha sonra yapılacak operasyonlarda temiz bir parça yüzeyinin elde edilmesini sağlar. Temizleme işlemi, kaba tornalama işleminin temiz bir yüzeyde yapılmasını sağlar Kaba tornalama, parça üzerinden profilin oluşturulması için birden çok talaş kaldırır. Önceki temizleme döngüsünden farklı olarak bu döngü profili oluşturmaya yarar. Hassas tornalama döngüsünü parçanın tam ölçüsüne gelmesi ve kabul edilebilir bir yüzey kalitesi oluşturması için kullanılır. Bu döngü, profil boyunca tek bir geçiş yapar. İşlenen parça üzerinde kanal açmak için kullanılır. Kaba ve hassas şeklide uygulanabilecek kanal işleme alt komutları mevcuttur. Vida (diş) oluşturmak için kullanılan komuttur. Parça üzerine delik delmek, punta deliği açmak için kullanılan komuttur. 1.2. Kaba Parça Şeklini Belirleme Bir parçayı tornalama operasyonuna başlamadan önce genellikle o parçayı temsil eden stock (kaba parça şeklini) oluşturmak gerekir. Stock (kütük), CAM Programlarının simülatörü tarafından simülasyon (benzetim) sırasında, tornalama işlemlerinin yapıldığı malzemeyi temsil eder. Tornalanacak parçanın başlangıç koşullarını temsil eden bir kütük oluşturabilirsiniz. Bu, daha önceden dökülmüş veya şekil verilmiş bir parçadan imalat yapacaksanız faydalı olacaktır. Kaba tornalama ve kanal açma döngüleri talaş kaldırma işlemin başlangıç noktası olarak Stock u (kütüğü) tanır. 23
1.2.1 Stock (Kütük) Oluşturma Geometry menüsünden Stock/Fixture seçeneğini tıklayarak bir kütük oluşturulabilir. Şekil 1.58: Stok oluşturma komutu ve diyalog penceresi 1.2.2. Torna Parçası İçin Stock (Kütük) Şekli Stock/Fixture iletişim penceresi çeşitli kütük şekilleri tanımlanmasına imkan sağlar. Silindir yuvarlak/çubuk şeklinde Kütük tornalama düzensiz profil şekilleri, döküm, dövme, önceden şekil verilmiş Profil çekme yöntemi ile şekillendirilmiş çokgen şekiller Digitise STL or Solid file (STL ya da katı model dosyası) Şekil 1.59: Stok tanımlama seçenekleri 24
Stock Tipinin Tanımlanması Silindir Kütük tipi silindir olarak tanımlandığında ve otomatik seçme kutusu aktif olduğunda parçanın şekline göre kütük oluşturulur. Eğer Automatic Stock komutu kullanılmazsa, CAM programı sizden stock şeklinin oluşturulması için eksen merkezinden uzaklığı belli iki noktayı ve çap değeri belirtmenizi isteyecektir. o Start Extension (Başlangıç Uzantısı) Parçanın arka tarafında kalacak malzeme miktarı (Ayna Tarafı) o End Extension (Bitiş Uzantısı) Parçanın ön tarafında kalacak malzeme miktarı (Punta Tarafı) o Radius Extension (Radyüs Uzantısı) Parçanın büyük çap tarafında bırakılacak malzeme miktarı Şekil 1.59: Stock belirleme esnasındaki ifadeler Kütük Tornalama Hazır olan profilleri kullanarak ( çizgi ve yay ) bir kütük oluşturulabilir. Kütük, tornalama işlemi yapılacak malzemenin başlangıç halini ifade eder. Örneğin daha önceden şekil verilmiş, dökülmüş veya dövülmüş bir malzemeden imal edeceğiniz parça gibi. Kullanacağınız profili kendiniz yaratabilir veya daha önceden hazırlanmış ise çağırarak kullanabilirsiniz. Daha sonra tornalama döngüleri tanımlanan bu profili, kütük tornalama işleminin başlangıç noktası olarak tanır. Stock/Fixture menüsünden döküm olarak kabası oluşturulmuş bir parça için Turn Billet seçeneği seçilerek bir kütük tanımlanabilir. 25
Şekil 1.60: Döküm malzemeden oluşturulmuş bir parça için stok tanımlama 1.3. Referans Noktası Belirleme Referans Noktaları: İş parçası referans noktası, boyutların hesaplandığı nokta, çizgi veya yüzey olarak tanımlanabilir. Referans noktası, fonksiyonel çizimlerin yaratılmasında temel fikirdir. Tezgâh referans noktası, tezgâhın programlanmış boyutsal hareketlerini yaptığı, programlanabilen hareket sahası içinde belirlenmiş bir pozisyondur. Genellikle sıfır noktası ya da yaygın adıyla sıfır olarak adlandırılır. Tezgâh referans noktası belli şekilde iş parçası referans noktası ile ilişkilendirilmelidir. Tezgâh referans noktası sistemleri genellikle 3 çeşittir. Sabit sıfır: Sabit sıfır terimi tezgâhtaki mutlak, sabit bir noktayı tanımlar. Manevra hareket eksenleri koordinatlarını sıfıra ayarlar. Sabit sıfır, hareket eksenlerinin uç noktalarındaki sınır anahtarı yoluyla kontrol sistemine tanımlanabilir. Freze tezgâhında tablanın dört köşesinden biri sabit sıfır noktası (X ve Y de) alabilir. Genellikle sol taraftaki köşelerden biridir. Adından da anlaşılacağı gibi tezgâh sıfır noktası sabittir ve operatör tarafından değiştirilemez. Sıfır veya referans noktası kaydırma: Bu sistem, tezgâh sıfır noktasının programlanabilen hareket alanı içinde istenilen pozisyona getirilmesini sağlar. Referans kaydırma, tezgâh sıfırının iş parçası referans noktası ile çakıştırıldığı için iş parçasının tablo üzerine uygun bir yerde bulunmasını sağlar. Sıfır noktası istenilen bir noktaya kaydırılmasına rağmen, sistem sabit sıfırlı tezgâhlar gibi çalışır. Hareket sıfır noktasının olduğu çeyrek bölge ile sınırlıdır. Gezer sıfır: Yukarıdaki sistemlerde NC tezgâhları kullanılırdı. gezer sıfır veya tam gezer sıfır modern CNC tezgâhlarında bulunan, çalışır durumda olan en yaygın referans sistemidir. Bu sistem, sıfır noktasının, tezgâhın programlanabilen bölgesi içindeki istenilen yere kaydırmasını sağlar. Bu sistem, tezgâh referans noktasını geleneksel iki boyutlu grafiksel koordinat sisteminin merkezine yerleştirir. İşleme operasyonu bütün bölgelerde yapabilir. İşleme operasyonu için bir takım tezgâhını ayarlamak iki husus içerir. 1.parçanın tezgâhtaki yerinin belirlenmesi ve yerleştirilmesi, 2.ise tezgâhın referans noktasını belirlemektir. Bu sistem, teknik ressamın, çizim üretimi sırasında parça referans noktasını uygun yere koymasına imkân verir. 26
1.3.1. Tornalama İçin CPL Yaratma Geometry menüsünün Create CPL ( yeni referans noktası oluşturma ) altında komutu çalıştırılarak, yeni bir referans (parça sıfır) noktası yaratılabilir. Şekil 1.61: CPL Komutunun çalıştırılması ve cpl iletişim penceresi Eğer parça sıfır noktası ayarlanmadan, kesici yolları oluşturulsaydı neler olabileceğini düşünün! 1.4. Çizimi Kaydetme Buraya kadar bahsedilen işlemleri tamamladıktan ve yapılanları kontrol edip doğruluğundan emin olduktan sonra, son işlem olarak yapılan çalışmayı kaydetmeye sıra gelir. Bunun için FILE menüsünden SAVE seçeneğini tıklanır ve çizim istenilen bir isimle kaydedilmiş olur. Kısa yoldan CTRL+S tuşlarına birlikte basarak da çizimimizi kaydedebiliriz. İstediğimiz bir şekli başka bir adla kaydetmek için SAVE AS seçeneğini kullanırız. 27
UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ Vidalı mil parçasının CAM programında çizilerek ölçülendirilmesi İŞLEM BASAMAKLARI CAM programını açarak, gerekli ayarlamaları yapınız ve isim vererek dosya oluşturunuz. Şeklin kaba hatlarını gerekli çizgi komutlarını kullanarak eksenin sadece bir tarafındaki kısmını çizininiz. Pah kırma ve köşe yuvarlatma işlemlerini yapınız. Parçanın diğer yarısını oluşturunuz. Parçayı ölçülendirerek tamamlayınız. Parça çizimi bittikten sonra, işlenecek parçanın kaba şeklini belirleyiniz. İşlemler tamamlandıktan sonra yapılan çalışmayı kaydediniz. ÖNERİLER CAM programı çalıştırılır, torna için parça üretebilmek için ZX ortamı seçilmeli. Dosyaya isim verilerek kayıt işlemi yapılmalı. Çap 25 mm vidalı kısmın uç kısmı referans noktasına gelecek şekilde çizime başlanmalı. Gerekli çizgi çizme ve koordinat girme komutları kullanılarak çizimin doğru yapılması sağlanmalı. Parçanın sadece eksenin bir yarısı tarafındaki kısmı çizilmeli. Pah kırma ve köşe yuvarlatma komutları kullanılarak gerekli işlemler yapılmalı. Parçanın diğer yarısını oluşturmak için Mirror (aynalama) komutu kullanılmalı. Ölçülendirme ile ilgi ayarlamaları yaparak, parça ölçülendirilmeli ve son şekli verilmelidir. Stock / Fixture komutu kullanılarak parçanın üretimden önceki kaba şekli belirlenmeli. İşlemeleri tamamladıktan sonra, yapılan çalışmanın kalıcı olabilmesi için çalışma Save komutu veya Ctrl+S tuşları kullanılarak kaydedilmeli. 28
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıda verilen ölçme değerlendirmede; çoktan seçmeli ölçme değerlendirme kriteri uygulanmıştır. 1. Hangi komutu çalıştırdığımızda çizgi çizme iletişim kutusu karşımıza gelir? A) Line B)Line Horizontal C) Line Vertical D) Line Dialog 2. Nesneleri döndürmek için hangi komut kullanılır? A) Translate B) Transpose C) Rotate D) Mirror 3. Ölçü çizgisinin ölçülendirilen çizgiye paralel olmasını hangi ölçü komutu sağlamaktadır? A) Horizontal Dimension B) Linear Dimension C) Chain Dimension D) Radial Dimension 4. Aşağıdakilerden hangisi işlev olarak farklıdır? A) Edit B) Save C) Save As D) Ctrl + S 5. Trim komutu ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Bir veya daha fazla oluşumu bir birine göre budar. B) Bir veya daha fazla oluşumu birbirine göre döndürür. C) Bir veya daha fazla oluşumu kesişecekleri noktaya kadar uzatır. D) Bir veya daha fazla oluşumu birbirine göre böler. 6. Aşağıdakilerden hangisi bir parçanın yüzeyini temizlemek için kullanılır? A) Rough Turn. B) Finish Turn C) Groove Turn D) Strainght Turn 29
7. Aşağıdakilerden hangisi kaba parça şeklini tanımlama seçeneklerinden birisi değildir? A) Rectangle B) Box C) Cylinder D) Turn Billet 8. Aşağıdakilerden hangisi yeni referans noktası oluşturmak için kullanılan komuttur? A) Create Stock B) Create CPL C) Select CPL D) Select Stock DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme ve uygulama faaliyetlerini tekrarlayınız 30
PERFORMANS PERFORMANS DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME Aşağıda resmi verilen kalıp bağlama sapının resmini çizip, ölçülendiriniz ve kaba parça boyutlarını (Stock) tanımlayınız. AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışları gözlediyseniz Evet, gözleyemediyseniz Hayır, sütununda bulunan kutucuğa (+) veya (-) işareti koyunuz. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır 1 Verilen resmi referans noktasını kullanarak çizdiniz mi? Kesin ölçü girişi yapabilmek için Co-ordinate iletişim 2 kutusunu kullandınız mı? 3 Yukarıda verilen resmi doğru çizebildiniz mi? 4 Resmi çizdikten sonra ölçülendirme işlemini yapabildiniz mi? Verilen parçanın kaba şeklini (Stock, Kütük) belirleyebildiniz 5 mi? Yaptığınız çalışmayı daha sonraki aşamalarda kullanabilmek 6 için kaydettiniz mi? DEĞERLENDİRME Eğer faaliyette gözlediğiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dönüp öğretmeninize danışarak bunları tamamlayınız. 31
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 2 Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, gerekli ortam sağlandığında, CNC torna tezgâhlarında üretilecek iş parçalarının CAM programı ile kesici yollarının nasıl üretildiğini öğreneceksiniz. ARAŞTIRMA Parça üretiminde CAD / CAM yazılımlarının kullanılmasının ne gibi faydalar sağladığını araştırınız. Kullanılan CAM yazılımlarıyla kısa bir araştırma yaparak, kesici yolu oluşturma şekilleri hakkında bilgi sahibi olmaya çalışınız. 2. KESİCİ YOLLARININ BELİRLENMESİ 2.1. Parça Geometrisinin Seçimi Parçanın geometrisini seçebilmek için öncelikle üretilecek olan parçanın, CAM programında çizilmesi veya dışarıdan hazır veri olarak alınması gerekir. Parça çizimi tamamlandıktan veya hazır çizim dışarıdan alındıktan sonra Manufacture (CAM veya kesici yol oluşturma) kısmına geçilir. Manufacture kısmına geçebilmek için Options menüsünden Manufacture seçilir. Karşımıza gelen Machining Sequence iletişim penceresinde işlem ismini, referans noktası, kullanılacak tezgâh ve kontrolcüsü gibi seçimler yapılabilir. Şekil 2.1: Manufacture kısmına geçiş komutu ve machining sequence dialog penceresi 32
Machining Sequence penceresinde aşağıdaki ifadeleri, ayarlama yapmak için girmek yeterlidir. Sequence Discipline Başlangıç CPL Machine Tool Operasyon ismi Kullanılacak tezgâh torna, freze vb Referans noktası, Parça sıfır noktası Tezgâh kontrol ünitesi, hangi tezgâha uygun kod üretilecekse buradan seçilir. Gerekli ayarlamalar yapıldıktan sonra Manufacture kısmı karşımıza gelir ve parça kesici yolları oluşturmak için hazırdır. 2.2. Kullanılacak Kesiciyi Seçme İş parçasının üretim planı yapılırken kullanılacak kesicilerin iş parçasının sıfır (X=0; Z=0) noktasına göre ayarlanması gerekir. Her kesicinin geometrisine bağlı olarak X ve Z ekseninde farklılık göstermektedir. Bu farklılıklar planlama safhasında programlama metotları ile giderilmezse, iş parçasının boyutlarında değişmeler gözlenebileceği gibi kesici iş parçasına bindirip, kazaya sebebiyet verebilir. Kesicinin ayarlama işlemi, kullanılacak kesicilerden birinin kesici ucu X=0, Z=0 koordinatlarına sıfırlanarak yapılır. Bu işlem yapılırken manuel kontrol sistemlerinden istifade edilir. Kontrol sistemlerinin birçoğunda en uzun ölçülere sahip kesici sıfır kabul edilir ve diğer kesicilerin boyutları buna göre programa eksi olarak girilir. Bazı sistemlerde ise tam tersini gözlemek mümkün olur. Sıfırlama işlemini aşağıdaki metotlardan biri ile yapmak mümkündür. İş parçası aynaya bağlanır, fener mili çalıştırılır. En uygun kesici ile (genellikle sağ yan kalem) alından talaş alınır ve Z ekseni sıfırlanır. Daha sonra sırası ile tüm kesiciler alın yüzeye ve dış çapa değdirilerek ilk kesiciye göre farklılıkları bilgisayar tarafından üretim planlama kütüğüne kaydedilir. Bir diğer uygulama ise özellikle eğitim amaçlı sistemlerde, kesicilerin ölçü farklılıklarına göre hazırlanmış mastar kullanarak sıfırlamanın yapılmasıdır. Dış çap kesicinin uç profilleri mastar üzerine, iç çap kesicilerininki mastar içine Z eksenindeki farklılıklara göre önceden işlenmiştir. Mastar aynaya bağlandıktan sonra sıfırlama işlemi için aşağıdaki işlem sırası takip edilir Yaptığınız her tornalama operasyonu için uygun takım seçmek gerekir. Takım seçmenin bir yolu ToolStore (takım kütüphanesinden) takım seçmek, diğer yolu da tornalama, kanal açma gibi komutlara ait parametrelerin girilmesi esnasında operasyon menüsünden takım kütüphanesine ulaşılabilmektedir. Takım kütüphanesine ulaşma işlemini Tooling menüsünden, sadece kullanılacak takımı seçme işlemini de Turn Tool düğmesine tıklayarak yapılabilir. 33
Şekil 2.3: Tool Store İletişim Penceresi Tool Store seçtiğiniz takımların kaydının tutulması ve kullanmadan önce takımı görebilmeniz açısından kullanımı tavsiye edilir. Tool Store da bulunan takımlar, tiplerine göre gruplandırılmıştır. Örneğin iç diş çekme, dış diş çekme gibi. Kullanacağınız takımı seçerek listeyi sınırlandırabilirsiniz. Şekil 2.2: Kesici takım seçmek için kullanılacak menüler Takım listesini Use Filteres düğmesini kullanarak filtre ederek sınırlandırabilirsiniz. Use Filters ( filtre kullan ) kutucuğunu tıklayıp önceden hazırlanmış filtreleme metotlarını kullanarak takım listesini filtre edebilirsiniz. Örneğin filtre butonunu tıklayıp, en büyük ve en küçük çaplı takımları filtre edebilirsiniz. İnç veya metrik birimli takımları filtre edebilirsiniz. Takım listelerin özelliklerine göre istediğiniz gibi karşılarında bulunan kolonları işaretleyerek saklayabilirsiniz. Tool Store dan herhangi bir takımı seçmek için liste içinden herhangi bir takımın üzerine tıklayabilirsiniz. Daha sonra Select (Seç) tuşuna basarak İmalat işlemlerinde kullanmak için bu takımın seçilmesini sağlayabiliriz. 34
Bir kez uygun takımı seçtikten sonra CAM programı ilişkisel olarak o takımla ilgili tüm bilgileri ( kesme ilerlemesi v.s. ) otomatik olarak algılar ve o andaki veya bir sonraki operasyonlarda kullanılmak üzere hazır duruma getirir. Tornalama takımları çeşitli standartlara göre sınıflandırılmışlardır. ISO kodları metrik olmakla beraber ANSI kodları inç ölçü birimini temsil eder. Şekil 2.4: Uygun kesici uç ve uc tutucu ayarı yapabileceğimiz iletişim penceresi 2.3. Kesici Yolunu Belirleme Kesici yolunun tespiti kritik bir işlemdir. Program yazımında mutlaka iş parçasının bağlanışı, kullanılan kesici türü, makine boyutu ve gücü göz önünde tutulmalıdır. Genellikle tezgâhtaki çarpmalar, programcının uygun nitelikte kesici yolu tespit edememesinden dolayı bilgisayar tarafından kontrol edilen makine tarafından gerçekleştirilir. Bunun önüne geçmek için, bilgisayar grafik programı vardır. Burada makinede gerçekleşecek olan hareketlerin görüntülenmesi mümkündür. Bu oluşturulan kesici yolu, programını kontrolünü sağlayacaktır. Her ne kadar program bilgisayarda kontrol edilse de dikkate alınacak diğer etkenler vardır. İş parçasının resminin çizimi, parça bağlama ve makine ayarına kadar ayna, kesici, kesici magazini ve punta özelliklerine dikkat edilmeli, Özellikle hızlı ilerleme hareketlerinin uygulanmasında dikkatli olmak gerekmektedir. Bu işlemi yaparken makinenin ayna, gezer punta ve iş parçası özelliklerine dikkat edilmeli, İş parçasının seçilen ilerleme ve kesme hızına uygun olarak doğru ve sağlam bağlanıp bağlanmadığı kontrol edilmeli, 35
Devir sayısı, ilerleme ve talaş derinliğinin doğru olmasına dikkat edilmelidir. Devir sayısı ve ilerleme hesapları için cetveller ve programlar kullanılabilir. Bu değerler temel formüller kullanmak suretiyle de hesaplanabilir. Bir parçanın işlenebilmesi için kesici yolların oluşturulması esnasında doğru bir üretim süreci geliştirebilmek için uyulması gereken sıralamayı bir parça üzerinde uygulayarak göreceğiz. Parçanın üretimi için kullanılacak operasyonlar, işlem tanımları ve kesici takımlar tabloda verilmiştir. İşlem Nu 1 Şekil 2.5: Üretimi yapılacak parça Operasyon İşlem Tanımı Kesici Takım Temizleme (Basit Tornalama) 2 Kaba Tornalama 3 Hassas(son) Tornalama Yüzey Temizleme İşlemi Yapılır (3) Üst profil (1 den 2 ye) 1 mm paso bırakılır Üst Profil (1 den 2 ye) PSBNR 2525K12 SNMG 120408 Rough Face or Turn PCLNR 2525-M12 CNMG 120408 General Rough PDJNR2020k15 DNMG150408 Kesici Takım Nu 4 Kaba Kanal Açma Kanal (4) RF 151.23 2525-25M1 4 5 Hassas Kanal Açma Kanal (4) RF 151.23 2525-25M1 5 6 Diş Çekme M50 X 5 Diş (2) R166.OG 16VM01 002 6 7 Delik Delme Delik (5) 10mm Stub Drill 7 Tablo 2.5: Kullanılacak operasyonlar, kesici takımlar ve işlem tanımları 1 2 3 36
2.3.1. Yüzey Temizleme PSBNR2525K12 numaralı takımın seçilir. CSS ( sabit yüzey kesme hızı ) nı aktive edin. Bu işlem CNC programında doğru G kodunun kullanılmasını sağlayacaktır. Şekil 2.6: Sabit yüzey seçim komutu ve menüsü Yapılan ilk operasyon alın ve boy temizliğidir. Bu işlem daha sonra yapılacak operasyonlarda temiz bir parça yüzeyinin elde edilmesini sağlar. Temizleme işlemi, kaba tornalama işleminin temiz bir yüzeyde yapılmasını sağlar. Straight Turning ( temizleme ) işlemi komutuna tıklayın veya Turn Cycles menüsünden ilgili işlemi seçin. Ekrana operasyona ait diyalog kutusu gelecektir. Şekil 2.7: Staright turning (temizleme) işlemi iletişim penceresi 37
Aşağıdaki parametreleri giriniz: Cut Increment (kesme ilerlemesi) 4mm Link Type Rapid (link tipi hızlı ilerleme) Digitise Start (başlama noktası belirtme) aktive edildi Canned Cycle aktive edildi (Cut Increment) Kesme Derinliği - Tüm pasoyu tek seferde vermek istemiyorsanız kesme derinliğini belirtiniz. Örnek olarak toplamda kaldırılacak talaş derinliği 6 mm ise ve verilen kesme derinliği 2 mm ise takım, malzemenin yüzeyinden bu talaşı üç defada kaldıracak demektir. No Stepover Adjustment CAM Programı hazır olarak tüm tornalama döngülerinde kesme derinliğini eşit tutar. Bu da demek oluyor ki sonuç olarak kaldırılan talaş derinliği 2 mm yerine 1.95mm olarak gerçekleşebilir. Bunun olmasının sebebi tüm kesme büyüklüklerinin eşit tutulmasının garanti edilmesidir.eğer kesme derinliği olarak girilen değerin tam olarak alınması isteniyor ise No Stepover Adjustment aktive edilmelidir. Digitise Start (Başlama noktası ) -Kesimin başlama noktasını belirtmek için bu seçeneği aktif duruma getirmek gerekmektedir. Eğer bu seçenek aktif durumda değilse CAM programı başlangıç noktası olarak takımın durduğu noktayı algılayacaktır. Rough Cuts Only ( Sadece Kaba Tornalama ) Takımın parçadan kaçma metodunu belirler. Takım bir sonra ki yere geri dönerken Rapid hızlı hareketini kontrol eder. Eğer sadece kaba kesim kutucuğu boş ise, takım profil boyunca kesme ilerlemesini yapar ve bir sonraki kesme başlama noktasına geçmeden kesmeye başladığı noktaya geri döner. Bir defa yüzey temizleme özelliği seçildiğinde OK seçilerek diyalog penceresi kapatılır. Ekranın sol alt köşesinde beliren komut satırını gözlemleyin. Temizleme yapacağınız parçanın başlangıç ve bitiş noktalarını seçmeniz gerekmektedir. Kesme yönünü belirtmezseniz bu doğrusal bir tornalama operasyonu olarak algılanacaktır. Kesin değerler girebilmek için klavyeden C tuşuna basarak Co-ordinate diyalog penceresini kullanabiliriz. Şekil 2.8: Co-ordinate penceresine girilecek değerler Başlangıç Z10 X225, Bitiş Z0 X-2 38
Kesici takımın ucunda bir radyüs olduğundan bitiş noktası X0 olarak belirtilirse parçanın X0 noktasında küçük bir iz kalacaktır. Sol alt köşede kesme doğrultusunun yönünü belirtmeniz istendiğinde. Farenin sol tuşunu kullanarak manevra oklarının üzerine tıklayarak yönü belirtebilirsiniz. Farenin sağ tuşunu kullanarak temizleme operasyonunu bitirebilirsiniz. CAM programı bu operasyon için takım yolunu oluşturur ve ekrana getirir. Şekil 2.9: Manevra okları Şekil 2.10: Oluşturulan takım yolu alın tornalama 2.3.2. Takım Değiştirme Toolchange ( takım değiştirme ) butonunu kullanarak takım değiştirme diyalog penceresi açılır. Şekil 2.11: Takım değiştirme iletişim ekranı Uygun eksenlerin yanındaki kutucuklara işaret koyarak değiştirmek istenilen takımın hareket rotasını belirtilir. 39
Örneğin, parçanın önünde yer alan takımı değiştirmek için, X ekseni hareket kutusuna işaret koymalıdır. First ün yanındaki kısımdan taretin hangi yöne doğru ilk hareketi yapacağını belirtilir. Takım değiştirme sırasında X ve Z eksenlerinin gerçek hareketleri post prosesör yazılımı sırasında belirtilir. 2.3.3. Bir Parça Profili Tornalama Bir parçanın profili iki aşamada tornalanır: Kaba - Profil üzerinden talaş kaldırmak için Hassas (Finiş) - Profil üzerinde hassas işlemi yapmak için. Kaba tornalama parça üzerinde çeşitli defalar geçiş yaparak profili oluşturma işlemidir. Hassas (finiş) işlemi ise parça üzerinde son işlemi yapmak için kullanılır ve kesici parça üzerinden bir kez geçer. Şekil 2.12: Kaba tornalama takım yolu Şekil 2.13: Finiş Takım Yolu Bu uygulamada, Override Lead Angle 90 olarak tanımlanarak takımın kanalın içinde kesme işlemi yapmaması sağlanır. 2.3.3.1. Parçanın Kaba Tornalaması Kaba tornalama parça üzerinden profilin oluşturulması için çeşitli kereler talaş kaldıracaktır. Önceki temizleme döngüsünden farklı olarak bu döngü profili oluşturmaya yarar. Kaba tornalama yaparken kullandığınız takımlar üzerinde düşünün. Kaba tornalama yaparken parça üzerinde bazı yerler kesilmeden kalacaktır. Bunun sebebi takım ve profilin geometrisinden kaynaklanmaktadır. Bu tip durumlarda kalan talaşı kaldırmanız için ters bir geometriye sahip takım ile aksi yönde tornalama işlemi yapmanız gerekecektir. Kaba tornalama döngüsü çalıştırılmadan önce uygun takım seçimi yapılmalıdır. Tool Store içerisinde PCLNR-2525M 12 numaralı takımı seçin veya oluşturun. 40
Şekil 2.14: Kesici takım iletişim penceresi ve takım değerleri Bağlama yönüne özellikle dikkat edin. Bu takım Sağ bir takımdır. Bu sebeple ayna saat yönünde dönmelidir (M03). Angle ( açı ) seçeneğini Reverse ( ters ) olarak seçin. Şekil 2.15: Kesici takım açısı ve ayna dönüş yönü seçimi Rough Turn ( kaba tornalama ) butonuna veya Turn Cycles menüsünden Rough Turn komutuna tıklanır. Kaba tornalama işlemi için değerlerin belirleneceği iletişim penceresi ekrana gelir. 41
Parametreleri aşağıdaki gibi ayarlayınız: Cut Increment ( kesme derinliği ) 3 mm X & Z Offset 1 mm (finiş işlem için kalan talaş miktarı) Cut Direction ( kesme yönü ) Torna Rough Cut Only ( sadece kaba tornalama ) de-activated Profile Extension ( profil uzantısı ) Başlangıç& bitiş 5 mm Şekil 2.16: Rough turning iletişim pencersi X ofsetinde girilen ölçü radyal (yarıçap) dir. Bu da 1 mm lik bir ölçü girdiyseniz çapta 2 mm talaş kaldıracağınız anlamına gelmektedir. Rough Cuts Only ( Sadece Kaba Tornalama ) Aktive edildiğinde her kesme işlemi sonunda takımı hızlı olarak döngünün başlangıç noktasına götürecektir. Boş bırakıldığında ise takım kesme yaptığı yüzey boyunca geri gelecek ve orada kalacaktır. Degression CAM Programı, kesme derinliğini her seferinde bu bölüme girilen değer kadar artıracaktır. Kesme derinliği Degression derinliğine eşit değere geldiğinde artırım duracaktır. Profile extension ( Profil Uzantısı ) Her seferinde ne kadar uzunlukta bir profilin tornalanacağını belirtmek için kullanılır. Negatif değerler girildiğinde tornalama mesafesi kısalacaktır. Advanced Tab başka düzenleyiciler açacaktır. Şekil 2.17: Rough turning iletişim penceresi advanced kısmı 42
Link Type ( bağlantılı ) kesme derinliğinin uygulandığı tarzı etkiler. Corner Type (kenar tipi) Round (yuvarlatılmş) veya Sharp (keskin) belirlenebilir. Profile selection Strategy kısmında ise Select by Region (bölge seçimi) işlemi yapılabilir. Profil özelliklerini bir kez belirttikten sonra, profil üzerinde yapılacak kaba tornalama işleminin bilgi ve/veya bilgilerinin girilmesi gerekir, daha sonra kaba tornalama komutundan Progress ( ilerle ) sağ tıklanarak seçilir. OK seçilerek diyalog kutusu kapatılır. Nchain ile Arka çaptan ön taraftaki pah kısmına kadar çizgi/yay/sürekli / gruplar profil gibi hızlı şekilde karar verebilir. (1. pozisyondan 2. pozisyona kırmızı ile belirtilmiş) Verileri girmeden önce Nchain ikonunu seçmeyi unutmayınız. Şekil 2.18: İşlenmesi için seçilecek kenarlar Profile Extension düzenleyiciden profilin başlangıç ve bitiş noktaları seçilmediyse, CAM programı tanımlanan her profilin uç noktalarına başlangıç işareti koyar. Şekil 2.19: Başlangıç noktası işareti Eğer başlangıç noktasının belirtilmesi unutulduysa ve değiştirmek istenirse işaretin (yıldız ) üzerine gelinir ve istenilen noktaya doğru sürükleyerek götürülebilir ( fare sol tuş basılı tutularak ). İşaretin profil üzerindeki hareketine dikkat edilmelidir. İstenilen noktaya geldiğinde işareti bırakın. Farenin sağ tuşuna basılarak kaba tornalama işlemi başlatılabilir. Şekil 2.20: İşaretçinin Profil Üzerindeki hareketi sırasında meydana gelen değişiklik 43
Parçanın tamamının tornalandığından emin olmak için kaba tornalama işlemini parçadan güvenli bir uzaklıkta bitirilmesinde yarar vardır. Bir sonraki komutu takip edin: Digitise Billet or Cycle Start Position ( kütüğü veya başlama noktasını girin ). Seçenekler aşağıdaki gibidir. İstediğiniz her hangi bir noktayı işaretleyerek veya koordinat girerek başlangıç noktası belirtiniz. Kütük bilgisini sürekli (Continious) veya takım yolunu girin. Bu safhada daha önceden Stock/Fixture komutunu kullanarak belirtmiş olduğumuz geometriden faydalanarak Continuous ( sürekli ) yi seçebiliriz. Şekil 2.20: Doğru bir sürekli seçim yapılıp yapılmadığının gözlemlenmesi Continuous (sürekli) yi seçmiş olduğunuzdan emin olmalısınız. Eğer seçim yapılmadıysa o anda imleç nerede duruyor ise o noktadan başlayacaktır. Şekil 2.21: Oluşturulan kesici yolunun incelenmesi 44
Oluşan Kesici Yolunun Gözlemlenmesi Kaba tornalama sürecinde kanal açarken takım yolunun nasıl oluştuğunu gözlemleyin. Bunun sebebi tornalama kaleminin dar yerlere girmesi için sahip olduğu küçük ölçüde olmasıdır. Bu genellikle istenmeyen ama tabii ki üstesinden gelinebilecek bir durumdur. Takımın sadece yatay eksen boyunca değil, aynı zamanda bir önce kesilen yüzeyi nasıl taradığını gözlemleyin. Her ne kadar bu kaba tornalama döngüsü olsa da oluşan yüzey finiş için kabul edilebilir bir kalitede olduğundan bu istenen bir olaydır. Bu sonuç aynı zamanda sadece kaba tornalama fonksiyonunun açık olmamasından da kaynaklanmaktadır. (Rough Cuts Only). Şekil 2.22: Rough cuts only seçeneğinin etkisi. Parçanın Hassas (Finiş) Tornalanması Şekil 2.23: Hassas işleme takım seçimi Tool Store içerisinden yeni takımınızı belirleyiniz. Bu takım 3 numaralı pozisyonda bulunmaktadır. PDJNR-2020K15 DNMG1504-08 45
Main toolbar dan veya ikonu tıklayarak hassas tornalama döngüsünü aktive edin. Aşağıdaki diyalog kutusu açılacaktır. Şekil 2.24: Finish turning (hassas tornalama) iletişim penceresi Aşağıdaki bilgileri girin: X & Z Offset boş Canned Cycle aktif Digitise Start aktif Digitise Start kutucuğunu işaretlememiz gereklidir. Çünkü takımın profile hangi noktadan değeceğini görmemiz gerekmektedir. Lead bölümünde takımın parçaya yaklaşma yöntemini belirtebilirsiniz Örnek olarak takımın her seferindeki yaklaşma ve uzaklaşma açısını 180 olarak belirtirseniz her zaman parça üzerinde dairesel bir kesme hareketi sağlamış olursunuz. Profile Extension Start & End 3mm Şekil 2.25: Finish turning lead iletişim penceresi 46
Yaklaşma parametrelerini yazarken her zaman takımın ve parçanın profil ve ölçüleri dikkate alınmalı. Finish operasyonu için istediğiniz özellikleri belirttikten sonra, finish operasyonunu yapmak istediğiniz profili belirtmek zorundasınız ve daha sonra farenin sağ tuşunu kullanarak operasyonu gerçekleştirebilirsiniz. Kaba tornalama döngüsünde kullanıldığı gibi Nchain komutunu kullanarak profil bilgilerini bu profilin dışını tanımlamak için de kullanınız. CAM programı bir işaret ile profilin başlama noktasını belirtecektir. Şekil 2.26: Profil başlama noktası Farenin sol tuşunu kullanarak okun yönünü tersine çevirebilirsiniz. Farenin sağ tuşunu kullanarak Hassas Tornalama Operasyonun gerçekleştirin. CAM yazılımı kesme işleminin son noktasını ise aşağıdaki gibi bir işaret ile belirtecektir. Şekil 2.27: Farenin sol tuşundan faydalanarak, başlangıç ve bitiş noktalarının kendi işaretlerinin üzerinden değiştirebilirsiniz. Daha sonra farenin sağ tuşuna basarak operasyonu gerçekleştirebilirsiniz. Eğer hassas tornalama diyalog kutusunda Digitise Start kutucuğunu işaretlediyseniz, daha sonra döngünün başlama noktasını belirtmek zorundasınızdır. Farenin sağ tuşundan faydalanarak işlemi bitirin. CAM programı hassas tornalama döngüsü için bir kesici yolu yaratacaktır. 47
2.3.3.3. Kanal Tornalama Şekil 2.28: Oluşturulmuş finish (hassas) kesici yolu Kanal Formu Oluşturma takım şekli ve uyumu kanalın profilini oluşturacaktır. Kanal Oluşturma Takım şekli ve oluşturulacak profil birbirinden farklıdır. Bu durumda kanalı aşağıdaki yöntemlerden biri ile oluşturmak zorundasınız: Kaba Kanal Tornalama: Başlangıçta var olan talaşı parçadan kaba kanal tornalama ile kesmek, Hassas Kanal Tornalama: Son pasoyu hassas kanal tornalama metodu ile keserek profili oluşturmak. Açılacak Kanal boyu 15 mm olduğundan kater boyunuzun uzunluğunun yeterli olmasına dikkat ediniz! Alıştırma 14 Kaba Kanal Açma Döngüsü External Grooving tool dış kanal açma takımı yaratınız - RF 151.23 2525-25M1. 48
Şekil 2.29: Kanal açma takımını seçimi ve kesici takımın oluşturulması Geometri Bilgileri Sağ Takım Reach (uzatmak) 20mm Genişlik 5mm Köşe Radyüsü 0.1mm Kater Ölçüsü 100L X 25W X 25W Montaj Tablosu İkinci ölçü noktası. Rezerve Takım Hızlı İlerleme yöntemini kullanın. Bitiş noktasını Z-100 X155 olarak belirtiniz. Hızlı İlerleme hareketini farenin sağ tuşunu kullanarak sonlandırmayı unutmayınız. Kaba Kanal Açma Rough Groove ( kaba kanal açma ) butonunu tıklayarak veya Turn Cycles menüsünden kaba kanal açma komutunu çalıştırabiliriz. Komut çalıştıktan sonra Rough Grooving (kaba kanal) açma diyalog penceresini karşımıza gelir. 49
Şekil 2.30: Kaba kanal açma diyalog menüsü Kaba boşaltma stratejisini tanımlayacak bir döngü tipi seçilir. Sequential ardışık Takım kanalın bir ucundan diğerine doğru gider Centre sequential merkezi ardışık merkezde bir başlangıç kesimi yaptıktan sonra, takım kanalın bir ucuna doğru ilerler. Daha sonra merkez noktaya gelir ve bu sefer diğer uca doğru ilerlemeye başlar. Centre alternate - Merkezde bir başlangıç kesimi yaptıktan sonra kanalın her iki tarafına doğru ardışık olarak ilerler. Profile Extensions 1mm Bu işlem seçmiş olduğunuz profili 1 mm öteler. %Stepover (Yanal adım) - 50% Z & X ofset 0.75mm Kaba Kanal Tornalama Döngünüzün değerlerini yukarıdaki gibi belirtiniz. Başlangıç kesimini yaptıktan sonra döngüye geri dönerek istediğimiz diğer değişiklikleri de yapabiliriz. Kaba Kanal Tornalama özelliklerinizi bir keresinde belirledikten sonra, profilinizi belirleyecek bilgileri de girmeniz gerekmektedir. Daha sonra farenin sağ tuşundan faydalanarak tornalama işlemini gerçekleştirebilirsiniz. 50
Bu durumda, Nchain bir duvar yanağından komşu diğer duvar yanağına kadardır. Kesimin yanal adımları ile bir karışıklık yaratmamak için üst çap bilgilerini şimdilik bilerek görmezden geliyoruz. CAM programı normal hallerde tornalama işleminin başlangıç ve bitiş noktalarına yıldız işareti koyar. Fakat bu durumda biz Profile Extensions seçeneğini kullandığımız için döngünün bu kısmı görmezden gelinecektir. Şekil 2.31: Başlangıç ve bitiş noktalarına konan yıldız işareti Bir sonraki aşamada bizden Kaba Kanal Tornalama Döngüsünün başlangıç noktasını belirtmemiz istenecektir. İsteğiniz doğrultusunda, takımı hızlı hareket ettirdiğiniz yeri seçebilir ya da farenin sağ tuşunu kullanarak daha ileride bir yeri seçebilirsiniz. Kaba Kanal Tornalama hakkında sorulacak en son soru Kesme / İlerleme yönünün belirtilmesidir. (Drive/Cut Direction) Kesme yönünü ve ilerlemesini belirten okları göreceksiniz. Okların yönünü değiştirmek isterseniz farenin sol tuşundan faydalanarak okların ucundan tutarak ekseni etrafında çevirebilirsiniz. Cut Increment yerine neden %Stepover ın kullanıldığını düşünün! Küçük okun yönü ana kesme yönünü temsil etmektedir. Bu durumda CAM programı kesme ilerleme yönünü soldan sağa doğru olarak belirleyecektir. CAM programı kaba kanal tornalama takım yolunu meydana getirir. Şekil 2.32: Kaba kanal tornalama takım yolu Rough Grooving Cycle (kaba kanal tornalama döngüsü ) Değerlerini Değiştirme Kesici takımın 15mm lik mesafeyi bir seferde katletmeye çalıştığını göreceksiniz. Bu da kesici takım üzerine fazla yük gelmesine ve hasar görmesine ya da kırılmasına neden olacaktır. Oluşturmuş olduğunuz kaba tornalama döngüsünde gagalama) metodunu aktive ederek değişiklik yapınız. Peck Grooving (kanal 51
Şekil 2.33: Kaba kanal değerlerini değiştirme Peck Increment (Gagalama Artırımı ) 7mm Takım çıkmadan önce 7 mm lik bir kesim yapacaktır. Retract Distance (kaçma mesafesi) Takımın son kesme işleminden sonra, tekrar kesmeye başlamadan önce parçadan kaçma mesafesini belirtir. Bu şart koşulmazsa takım, tornalama döngüsünün başlama noktası olarak belirtilen yere kadar kaçacaktır (Start Point). Takımı takım değiştirme pozisyonuna gönderin. Hassas Kanal Tornalama Hassas Kanal Tornalama takımını seçiniz. Bu operasyon için gerekli olan takım bir önceki operasyonda kullandığınız takım ile aynı olacaktır. Hassas kanal tornalama operasyonunu yapabilmek için Finish Groove (kanal finiş) butonunu tıklayarak veya Turn Cycles menusunden Finish Groove seçeneğini tıklayarak komutu çalıştırabiliriz. Komut çalıştırıldıktan sonra iletişim penceresi ekrana gelecektir. Belirtilen değerleri girmek gerekir. Z & X Offset boş Digitise Start aktif Profile Extensions (Profil uzatması) digitise 52
Şekil 2.34: Hassas kanal işleme iletişim penceresi Bir kez hassas kanal tornalama bilgilerinizi girdikten sonra kanal profilinizi oluşturan bilgileri de girmelisiniz. Kaba tornalama operasyonundan farklı olarak bu kez parçanın üst çapını seçmek zorundasınız. Nchain komutunu kullanabilirsiniz fakat çap çok küçük ise zorluk yaşayabilirsiniz. Pencere komutundan faydalanarak (Window) kanal açılacak bölgenin tümünü seçiniz. Yakaladığınız parçaların tümünün seçilmesi için fare sol tuşunu soldan sağa doğru ilerletmeyi unutmayınız. Nesneleri pencere içine aldıktan sonra farenin sağ tuşundan faydalanarak hassas kanal tornalama döngüsünü başlatabilirsiniz. CAM programı döngünün başlangıç noktasını aşağıdaki gibi bir ok yardımı ile belirtecektir. Şekil 2.35: Döngü başlangıç noktası Farenin sağ tuşunu kullanarak hassas kanal tornalama döngüsünü başlatabilirsiniz. CAM programı hassas kanal tornalama döngüsünün bitiş noktasını bir yıldız yardımı ile belirtecektir. 53
Şekil 2.36: Döngü bitiş noktası Başlangıç ve bitiş noktalarının yerini değiştirmek için farenin sağ tuşu ile başlangıç veya bitiş noktasına tıklayabilir, daha sonra sol tuş ile doğru pozisyonları belirtebilirsiniz. Farenin sağ tuşu yardımı ile hassas kanal tornalama döngüsü komutunu başlatabilirsiniz. Eğer Finish Grooving ( kanal finiş) diyalogunda Digitise Start kutusu işaretli ise şimdi kanal finiş döngüsü için başlangıç noktası (Start Point) tanımlamalısınız. Sonra farenin sağ tuşu ile kanal finiş komutunu sonlandırın. Takımı takım değiştirme noktasına göndermeyi unutmayınız! 2.3.4. Diş Çekme Döngüsü Tool Store dan doğru dış diş çekme takımını seçin. R166.OG 16VM01-002. Şekil 2.37: Vida açmak için gerekli kesicinin belirlenmesi için kullanılan diyalog menüsü Seçilen kesici ile ilgili bazı ayarlamalar aşağıdaki değerlere sahip olmalıdır. Reach ( Adım ) 3mm Included Angle ( Açı ) 60 Nose Radius ( Uç radyusu ) 0.2mm Kater Tutucu 75L X 20W X 20D 54
Diş çekme operasyonu Thread ikonuna ya da Turn Cycles menu içerisinden çalıştırılarak, diş çekme döngüsü penceresinin açılması sağlanır. Aşağıdaki bilgiler girilmelidir: Pitch 5 (Hatve) Lead In/Out <None> Link Type - Chase Both Cycle Canned Cycle Şekil 2.38: Diş açma iletişim penceresi Link Type Takımın parçayı kesmeye başlama davranışını belirler. Chase both (her iki yiv) in takım feedrate (kesme hızı) içinde iken diş döngüsünün hesaplanmasını sağlayacaktır. Approach/Retract Angle Takımın başlangıç açısını yönetir. Eğer boş bırakılırsa giriş açısı takımın radyüsüne eşit olacaktır. Lead In/Out Profile Extensions ile benzerlik gösterir, diş çekme boyunu istendiği kadar uzatır veya negatif değer girildiğinde kısaltır. Uzunluk birimi mm veya inç olarak değil hatve ile belirtilir. 55
Depth ( Derinlik )Parametreleri Dişin toplam derinliği belirtilir, cut increment ve Spring Cuts, değerleri diyalog kutusuna girilir. Şekil 2.39: Diş açma parametrelerinin belirtmek için kullanılan diyalog menüsü Aşağıdaki değerler girilmeli Degression Factor -2 Total Depth ( Toplam derinlik ) 2mm Cut Increment ( kesme ilerlemesi ) 0.5 Final Increment 0.2 Spring Cuts 2 Degression Factor Diş çekme operasyonu başarı ile tamamlanmış, her geçiş sonunda derinliğin ne kadar azaltılacağını hesaplamaya yardımcı faktörü belirtir. 2 olarak belirtilen faktör, sabit bir hacim artışı oluşturur. örneğin diş çekme operasyonu bitimine yaklaşıldıkça otomatik olarak derinlik arttırılır. 1 olarak seçilen bir değer ise başlangıçta ve sonda kaldırılan pasonun derinliğinin aynı olması anlamına gelir. Final Increment En son kesme derinliğini belirtir. Gerçek kesme derinlikleri Code Wizard içerisinde, Cut Increment ve Final Increment değerlerinin yazılı olduğu bir Token içerisinden çekilir. Cut Increment Her geçişte takımın kesme yönündeki ilerleme miktarını belirtir. Eğer kesme faktörü 1.0 değerinden farklı girilirse, kesme ilerlemesi döngünün başlangıcında verilen ilk derinlik kadar algılanacak ve takım yolu da ona göre oluşturulacaktır. Bir kez diş çekme bilgilerini girdiğinizde, diş çekilecek çizgiyi seçmeniz gerekmektedir. OK tuşuna basarak diyalog kutusunu kapatabilirsiniz. 50 mm kalınlığı belirten çizgiyi Digitise edilir. Diş çekme işlemi çizginin bitimine en yakın seçilen noktadan başlayacaktır. 56
2.3.5. Delik Delme Döngüsü ToolStore içerisinde çapı 10 mm olan H.S.S. Drill ( matkap ) oluşturulur. Main toolbar içerisinden Hole butonunu seçerek bir delik delebilirsiniz. Hole Cycle ( delik delme döngüsü )diyalog penceresi açılacaktır. Şekil 2.40: Hole cycle delik delme işleminin diyalog menüsü Aşağıdaki değerleri girin: Canned Cycle aktif post prosesörün G81 komutu oluşması sağlanır Depths (Derinlik) Clearance 5mm Level 0 mm Depth -25mm 57
Şekil 2.41: Delik delme işleminde girilen değerlerin grafiksel olarak ifade edilmesi Eğer Step parametreleri kullanılarak delik delme işlemi yapılsaydı kesici yolunun ya da CNC programının ne gibi bir farkı olurdu? OK tuşunu seçerek pencereyi kapatın. Bir kez delik değerlerini girdikten sonra CAM programı deliğinizin Z & X 0 pozisyonunda olduğunu kontrol edecek ve parçamızı işleyecektir. Bu işlemi gerçekleştirmiş bulunuyorsunuz. Takımı referans noktasına ( Home Position ) gönderebilirsiniz. 2.4. CAM Yazılımı Simülatörü CAM programı simülatörü takım yolunu katı olarak gösterebilir. Bir işlemin benzetimini görebilmek için Simulate Machining komutu kullanır. 58
Simulate Machining kısmı yeni bir ekran olarak karşımıza gelir. Bu ortamda oluşturulan kesici yolar ile birlikte kullanılan kesiciyi, takım tutucuyu ve fikstürleri görebilmekte. Bu sayede gerçeğe son derece yakın bir talaş kaldırma operasyonu benzetimi gerçekleştirilir. Simülasyon hızı ve parçanın ekranda yeri değiştirilebilir ve dinamik görüntü özelliği kullanılabilir. İç çap tornalama operasyonları için gerçek boyutun ¾ ü kadar bir görüntüye ulaşılabilir ki bu da gayet sağlıklı bir görüntü olanağı sunar. Görselliğin ötesinde benzetim işlemi sırasında kesici yollarda bir hata kesici ani hareketleri ve takım tutucunun çarpmaları varsa görülebilir. Şekil 2.42: İşlenen parçanın benzetim işleminden sonraki görünümü 2.5. CNC Çıktısı Oluşturma Parçayı işleyip, simülatörde kontrolü yapıldıktan sonraki son aşama bir CNC Programı oluşturmaktır. Bu işlem CAM bilgilerini bir postprosesör ile çalıştırarak oluşturulabilir. Generate Code ikonunu tıklayarak diyalog penceresi takip edilir Bir CNC adı yazmanız gerekmektedir CNC Name bu sadece klasör ve dosya adı yazmak anlamına gelir. 59
Şekil 2.43: Kodu üretme iletişim penceresi CNC kodlarının çıktısını alabilmek için aşağıdakiler girilmelidir. CNC Name geçerli bir klasör ve dosya adı seçin (Ders) Open Editor aktif (CNC kodları üretildikten sonra NC editörü ile görüntülensin) Single Toolchange Only seçeneğini kullanarak CAM programının, kullanılan takımı seçerek tek bir takım için kod oluşturmasını sağlayabilirsiniz. Eğer None seçeneği aktif ise kullanılan bütün takımların kodları üretilir OK tıklanarak kodların üretilmesi sağlanır. Seçtiğiniz postprosesöre bağlı olarak bir dizi soru cevap penceresi açılacaktır OK tuşuna basılarak pencereler geçilir. Bu bilgiler program dosyalarının oluşturulması için gereklidir. Şekil 2.44: Sorulan soru cevap pencerelerinden bir örnek CAM programı otomatik olarak NC Editor penceresini açacaktır. CNC programınız burada görüp inceleyebilir ve düzenleyebiliriz. 60