Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 43, Nisan 2017, s. 177-186 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 09.02.2017 01.04.2017 Yrd. Doç. Dr. Songül KURU Atılım Üniversitesi, Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, Moda ve Tekstil Tasarımı Bölümü. songul.kuru@atilim.com.tr Yrd. Doç.Dr. Pınar OLGAÇ Atılım Üniversitesi, Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, Moda ve Tekstil Tasarımı Bölümü pinar.olgac@atilim.com.tr BÖLGESEL GİYİM TARZLARININ TASARIM TEMALARINDA UYGULANMASI 1 Öz Doğadaki çeşitli biçimler, başlangıçtan bu yana, sanat alanlarının ilham kaynağı olmuş ve bu sanatlarda oluşturulan özgün tasarımlara yansımıştır. Tarih boyunca çeşitli sanatsal tasarımlara konu olan doğal biçimler; doğal elementler, bitki, hayvan, insan figürleri, insan etkisi ve kontrolü ile oluşturulan figürler vb. olarak düşünülebilir. 19. yüzyılla birlikte çok hızlı bir şekilde kentleşme sürecine geçilmesi, doğal alanların hızla yok olması, sanatsal tasarımlarda doğal figürlerin kullanımını da yaygınlaştırmıştır.tasarımda kullanılan kaynakların, doğa, sosyal yaşam, bölgesel kültürler ve bölgesel giyim tarzlarıyla kopmaz bir bağ içinde bulunduğu şüphesizdir. Yapılanışı itibariyle tasarımın, aynen doğada gözlendiği gibi yan yana gelen parçalardan oluşan bir bütün olduğunu düşünmemek mümkün değildir. Çalışmada Tanımlayıcı Araştırma Tasarımı yöntemi uygulanmıştır. Araştırmanın evrenini Bulgaristan geleneksel giysileri, evren içerisinden örneklemi ise bölgesel giyim tarzlarını çarpıcı bir biçimde taşıyan giysiler oluşturmuştur. Anahtar Kelimeler: Tasarım, bölgesel giyim, tema 1 Bu araştırma, II. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi'nde (2016) tam metin bildiri olarak sunulmuştur.
IMPLEMENTATION OF REGIONAL CLOTHING STYLES IN DESIGN THEMES Abstract Various forms in nature, from the outset, have been the inspiration of art and have reflected in the original designs created by these arts. Natural forms, having been subject of a variety of artistic designs throughout history, could be regarded as plant, animal and human figures, natural elements and figures formed as a result of human impact&control and so on. Entering into the process of urbanization along with the 19th century and rapid destruction of natural areas, have popularized the use of natural figures in artistic designs. There is no doubt that resources used in design have an indissoluble bond with nature, social life, regional cultures and regional dressing styles. As observed in the nature, design is a whole composed of parts coming side by side in respect of its construction. The "Descriptive Research Design" method has been applied in this study. Target population of the study is traditional clothings of Bulgaria whereas the sample has been taken from dresses bearing the most striking forms of regional dressing styles. Keywords: Design, regional clothing, theme 178 1. GİRİŞ Tasarlama eyleminin hem kullandığı kaynaklar, hem de iletisinin muhatabı olarak doğa, tarih, kültürel yapı ve bölgesel giyim tarzlarıyla kopmaz bir bağ içinde bulunduğu şüphesizdir. Yapılanışı itibariyle tasarımın, aynen doğada gözlendiği gibi yan yana gelen parçalardan oluşan bir bütün olduğu düşünülürse, doğanın birimler arası ilişkilerini araştırma sahası içine alan tüm disiplinlerin, tasarımla ilişkilendirilmesi muhtemeldir (Öztürk, 2009, s. 76). Tasarım, anlam bakımından incelendiğinde, şu tanımlarla karşılaşılmaktadır (TDK, 2011); Zihinde canlandırılan biçim, tasavvur, Bir sanat eserinin, yapının veya teknik ürünün ilk taslağı, tasar çizim, dizayn, Bir araştırma sürecinin çeşitli dönemlerinde izlenecek yol ve işlemleri tasarlayan çevre, tasar çizim, dizayn şeklinde tanımlanmaktadır. Doğadaki çeşitli biçimler, başlangıçtan bu yana sanat alanlarının ilham kaynağı olmuş ve bu sanatlarda oluşturulan özgün tasarımlara yansımıştır. Tarih boyunca çeşitli sanatsal tasarımlara konu olan doğal biçimler, doğal element ve türler, bitki, hayvan ve insan figürleri, insan etkisi ve kontrolü ile oluşturulan figürler vb. olarak düşünülebilir. 19. yüzyılla birlikte çok hızlı bir şekilde kentleşme sürecine geçilmesi, doğal alanların hızla yok olması, sanatsal tasarımlarda doğal figürlerin kullanımını da yaygınlaştırmıştır. Doğal motifler, tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar kaynak olarak sık sık kullanılmıştır. Canlı motif/objelerden insan, hayvan, bitki ve cansız olanlardan ağaç kabukları, deniz kabukluları, mineraller de biçim ve doku bakımından esin kaynağı olmuşlardır (Megep, 2007, s. 4). Yalçınkaya tarafından yapılan çalışmada, Taş Devri nde oluşturulan sanat eserleri incelenmiş ve bu devrin sanatçılarının çağdaş sanata temel oluşturan çeşitli teknikleri yarattıkları
tespit edilmiştir. Bu tekniklerin doğuşunda ise, maddenin cinsinin, doğa şekillerinin, kayaların engebelerinin, insanın düşünce, görüş, anlayış ve kavrayış yeteneğinin katkısının da büyük bir rol oynadığı sonucuna ulaşılmıştır (Yalçınkaya, 1979, s. 67-82). Tarihsel süreç içerisinde bakıldığında ise, Bulgar giysilerinin Avrupa ve Asya ulaşım yolu üzerinde bulunmasından dolayı birçok kültürün etkisi altında kaldığı anlaşılmaktadır (http://bnr.bg/tr/post/100154225/halk-kiyafetleri-bulgar-ruhunun-aynasi). Bu temelde ele alındığında Bulgar halk psikoloğu İvan Haciyski, Bulgarların, halk olarak, konuşmayı pek sevmediklerini belirtmektedir. Konuşmayı sevmeyen ülke halkının görselliği öne çıkardığını ve sosyal yaşamlarında bunu kullandıklarını yazılarında açıklamaktadır. Örneğin; köy pazarlarında, panayır ve bayramlarda giydikleri giysilerin sosyal yaşamları ve medeni durumları hakkında mesaj verdiğini, kızların ve kadınların giymiş oldukları giysilerden genç kız, nişanlı, genç gelin, dul kadın olup olmadığının anlaşıldığını açıklamaktadır (http://bnr.bg/tr/post/100154225/halk-kiyafetleri--bulgar-ruhunun-aynasi). Bulgar bölgesel giyim tarzlarını yansıtan giysilerden örnekler, bir Avrupa Birliği Projesinin ürünlerinden alınmıştır. (Grant Scheme BG161PO001/3.3-01/2008 Support for Effective National Marketing of Tourist Product and Improvement of Information Service, Contract No BG161PO001/3.3-01/2008 /001-5 Multimedia Catalogue of the Tourist Sites and Electronic Marketing of Destination Bulgaria ). 2. AMAÇ Tasarımda kullanılan kaynakların, doğa, sosyal yaşam, bölgesel kültürler ve bölgesel giyim tarzlarıyla kopmaz bir bağ içinde bulunduğu şüphesizdir. Farklı sanat alanlarının ilham kaynaklarını oluşturan tasarımların, doğada gözlendiği gibi yan yana gelen parçalardan oluşan bir bütün olduğunu düşünmemek mümkün değildir. Kültürün çok önemli bir bölümünü oluşturan giyim kuşam ve bölgesel giyim tarzları, giysi tasarımlarında kullanılan temalara esin kaynağı olması bakımından çok önemlidir. Bu bağlamda çalışmanın temel amacı, hedef kitleye ve özellikle bilim-bölgesel giyim tarzları-tasarım ilişkisine katkı sağlamaktır. 3. ÖNEM Toplumların yaşamışlıkları hakkında önemli bir tarihi belge niteliği taşıyan bölgesel giyim kuşam ürünleri ve onları oluşturan dokumalar, üretim şekli, tekniği, malzemesi, renk ve deseniyle anlam kazandırılmış özellikleri maddi kültür değerleri arasında yer alırlar (Koca, Koç, Kaya, 2015, s. 126). Bilginin topluma anlaşılır bir biçimde aktarılmasını, bunu yaparken de bilginin mümkün olduğunca görselleştirilerek, etkileşimli bir biçimde desteklenmesini sağlamak için; bölgesel giyim tarzlarının kullanılma potansiyelini ortaya koymak, kültürlerarası etkileşimle bilimsel ve yaratıcı düşünme becerisinde disiplinler arası çalışmayı geliştirmek çok önemlidir. 4. YÖNTEM Araştırma Modeli Bölgesel giyim tarzlarının araştırılması ve tasarım temalarında uygulanması için, konu ile ilgili bulguların ortaya konulması için Tanımlayıcı Araştırma Tasarımı yöntemi uygulanmıştır. Tanımlayıcı Araştırma Tasarım yöntemine göre öncelikle; Bölgesel giyim tarzı olarak ele alınan Bulgaristan ın Sofya ve Plovdiv İllerinde kullanılan geleneksel giysilerden esinlenerek koleksiyon çizimleri yapılmıştır. 179
Geleneksel tasarım süreci temel olarak alındığında, tanımlayıcı araştırma tasarımı yöntemi uygulama aşamaları aşağıdaki gibi sıralanmıştır. Seçilen giysilerden esinlenerek giysi modellerinin eskizlerinin oluşturulması Seçilen modellerden koleksiyon hazırlanması Koleksiyon kalıplarının hazırlanması Prototip model denemelerinin yapılması Denemeler sonucunda yapılan değişikliklerin çizimlere ve kalıplara aktarılması Koleksiyon ana modellerinin üretilmesi Verilerin Elde Edilmesi Çalışmada birincil veriler, Sofya ve Plovdiv illerine ve bölgesel giyim tarzlarına yönelik yazılı ve görsel kaynaklardan, Sofya ve Plovdiv müzelerinde yer alan geleneksel giysilerden, kamu kurum ve kuruluşlarının raporlarından, bilimsel makalelerden ve Avrupa Birliği Projesinden elde edilmiştir. İkincil veriler (örneklem için alınan bölgesel giysiler) Yrd. Doç. Songül Kuru ve Yrd. Doç. Pınar Olgaç ın Bulgaristan ile ilgili LLP/EREAMUS Teaching Staff Mobility Programı (2014 yılı) kapsamında yapmış oldukları akademik çalışmanın arşivinden alınmıştır. Evren Örneklem Projenin evrenini; Bulgaristan Sofya ve Plovdiv illerinde giyilen geleneksel giysiler oluşturmaktadır. Evren içerisinden örneklem tesadüfî (random) örneklemi belirleme yöntemi ile saptanmıştır. Bu yöntemin uygulanmasındaki temel neden, bölgelerde en çok giyilen bölgesel giysilerin örneklemde temsil edilmelerinin önemsenmesidir. Random örneklemi belirleme yöntemi ile bölgesel giyim tarzlarını en çarpıcı bir biçimde taşıyan giysiler seçilmiştir. Seçilen Bulgaristan Bölgesel Giysileri 180 Traditions, Crafts and Ethnograph Bulgarian Costumes, 2013, s. 7-10-14 5. BULGULAR VE YORUM Bulgaristan bölgesel geleneksel giysilerinden esinlenerek seçilen tasarım teması Rila dan Enez e Hikâyeler olarak belirlenmiştir. Meriç'in iki yakasında, Bulgaristan ve Türkiye'de yer alır Rila ve Enez...
Birbirine değdiği her yere bereket taşıyan bir nehirle bağlı iki ülkenin hikâyesidir bu. Geçmişi birlikte yaşayan, birlikte büyüyen iki kültürün hikâyesi Araya antlaşmalar ile çizilmiş sınırlar girse de özünü kaybetmeyen, ahenkli ve rengârenk bir kader ortaklığıdır Türkiye ile Bulgaristan arasındaki. Yüzyıllardır Meriç in doğduğu yer ile son bulduğu yer arasında gidip gelen kervanlar, gelinler, damatlar, seyyahlar, askerler ile birbirine aşılanan iki kültürün çocuklarıyız aslında. Rila Dağı nın eteğinde kazak denir annelerin ördüğüne, Enez sokaklarında da. Sivas ta perde denilince akla ne gelirse Filibe de de aynısı gelir. Soğuk kış geceleri için iki ülkede de sandıktan çıkarılan örtüye yorgan denilir. Lordanka için masa kelimesi ne anlama geliyorsa Ayşe için de aynı anlama gelir. Dili bu kadar ortak paydada buluşan iki ülkenin giyim-kuşamlarının, el sanatlarının kısacası kültürlerinin birbirine benzemesi şaşırtmaz kimseyi. Karadeniz in kadınları ile Tuna havzasının kadınlarının önlükler kullanmaları, Burdur daki erkekler ile Sofya daki erkeklerin birbirine benzeyen örgü çoraplar giymeleri tesadüf değildir. Hepsi ve daha fazlası, geçmiş zamanda ortak yaşantılarda giriftleşmiş iki kültürün rengârenk yansımalarıdır. Rila dan Enez e Hikâyeler koleksiyonu, iki ülkenin bölgesel giysilerinin günümüz trendlerine yansımaları ile oluşturulmuştur. 181
Koleksiyon Çizimleri Koleksiyon Çizimi 1 Koleksiyon Çizimi 2 182 Koleksiyon Çizimi 3 Koleksiyon Çizimi 4 Koleksiyon Çizimi 5 Koleksiyon Ürünleri
Bürümcük kumaştan hazırlanan iç elbisenin yaka ve kolları dantellerle süslenmiştir. İç elbisenin üstüne desenli pazen kumaştan hazırlanan kaftan yelek, yakasız kolsuz ve önden açık olarak çalışılmıştır. Yöresel ipek dokuma kumaş ile ön ve arkada boyuna kup hissi yaratan şerit süslemeler ile aynı ipek kumaşla yaka da aplike tekniği Koleksiyon Modeli 1 183 Bürümcük kumaştan hazırlanan iç elbisenin yaka ve kolları dantellerle süslenmiştir. Desenli pazen kumaştan hazırlanan yeleğin yaka kesimi dilimli, önü kısa arkası uzun çalışılmıştır. Yaka ve etek çevresi yöresel ipek dokuma kumaş ile arka ortası ise aplike tekniği ile süslenmiştir Koleksiyon Modeli 2
Koleksiyon Modeli 3 184 Bürümcük kumaştan hazırlanan iç elbisenin yaka ve kolları dantellerle süslenmiştir. Düz pazen kumaştan hazırlanan yeleğin önü asimetrik kesimli olup arkası kısa çalışılmıştır. Yaka ve etek çevresi desenli pazen ile süslenmiştir. Etek ucu dantelli önlük ise düz ve desenli şerit pazenlerle süslenmiştir. Koleksiyon Modeli 4
Bürümcük kumaştan hazırlanan iç elbisenin yaka ve kolları dantellerle süslenmiştir. Desenli pazen kumaştan hazırlanan yeleğin yaka kesimi dilimli çalışılmıştır. Yaka ve etek çevresi yöresel ipek dokuma ile süslenmiştir. Etek ucu dantelli önlük ise desenli pazen ve yöresel ipek dokuma kumaş ile aplike tekniği ile süslen- Koleksiyon Modeli 5 6. SONUÇ Tasarım temalarında kullanılan kaynaklar içinde, kültürel değerler ve bölgesel giyim tarzları ile çok çeşitli kaynakların kullanıldığı görülmektedir. Özellikle bölgesel giyim tarzları sanat alanlarının ilham kaynağı olmuş ve bu sanatlarda oluşturulan özgün tasarımlara yansımıştır. Tasarlama eyleminde kullanılan kaynaklar; doğa, tarih, kültürel yapı ve bölgesel giyim tarzlarıyla her zaman kopmaz bir bağ içinde yer almıştır. Tarihsel süreç içerisinde bakıldığında ise Bulgaristan bölgesel giysilerinin Avrupa ve Asya ulaşım yolu üzerinde bulunmasından dolayı birçok kültürün etkisi altında kaldığı bilinmektedir. Bölgesel giyim tarzları-tasarım ilişkisine katkı getirmek amacıyla yapılan çalışmada, bölgesel giyim tarzlarının, giysi tasarımlarında kullanılan temalara esin kaynağı olması bakımından oldukça önemlidir. Tanımlayıcı Araştırma Tasarımı yönteminin uygulandığı çalışmada araştırmanın evrenini; Bulgaristan bölgesel geleneksel giysileri oluşturmuştur. Evren içerisinden alınan örneklem, Bulgar bölgesel giyim tarzlarını en çarpıcı bir biçimde yansıtan giysilerden seçilmiş ve "Rila'dan Enez'e Hikâyeler" teması ile bir koleksiyon hazırlanmıştır. Çalışma bölgesel giyim tarzlarının kullanılma potansiyelini geliştirmek, bilimsel ve yaratıcı düşünme becerisi ile disiplinler arası çalışmayı teşvik etmek bakımından örnek olma özelliği taşımaktadır. 185
KAYNAKLAR http://bnr.bg/tr/post/100154225/halk-kiyafetleri--bulgar-ruhunun-aynasi, (Erişim: 18.09. 2016). http://www. Tdkterim.gov.tr/bts. (Erişim: 20.08.2016). Koca. E, Koç. F, Kaya. Ö, (2015). Yöresel Dokumaları Güncel Tasarımlarda Yorumlamak, "Kargı Bezi Örneği", Asos Journal, The Journal of Academic Social Science. (Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi), Yıl: 3 Sayı: 9, Mart 2015. Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi (MEGEP), (2007). Sanat ve Tasarım Alanı Geometrik Rölyef, Ankara. Öztürk, Ö. B. (2009). Doğanın Aritmetiği ve Tasarımdaki İzdüşümleri Üzerine Bir Örüntü. Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat ve Tasarım Dergisi 4. Traditions, Crafts and Ethnograph Bulgarian Costumes (2013) Multimedia Catalogue of the Tourist Sites and Electronic Marketing Destination Bulgari.www.bgregio.eu (Erişim: 10.08. 2016). Yalçınkaya, I. (1979). Taş Devirleri Sanatında Teknik ve Stil. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, XXIX (1). 186