Külliyenin Genel Görünü ü

SÜLEYMAN YE MEDRESELER A. Feyhan NKAYA Y.Mimar Restoratör Külliyenin Genel Görünü ü SÜLEYMAN YE KÜLL YES Kanuni Sultan Süleyman n emri ile Mimar Sinan taraf ndan 1550-1558/59 aras nda yap lm t r. Cami, üç türbe, bir sebil, dört medrese, Darül Hadis, Darül Kurra, Darütt p, Darü ifa, Darüzziyafe, Tabhane, S byan Mektebi, Hamam, Arasta ve Çar dan olu mu Osmanl mimarl n n Fatih Külliyesi ile birlikte en büyük yap lar toplulu udur. Topo rafyaya uygunlu u yap lar bir kat daha önemli k lar. Cami ve U eklinde çevresini saran yap lar, Haliç ten itibaren yükselerek yerle tirilmi tir. Caminin piramidal siluetini kendi mimarisinin kademeli yükseli i gibi medreselerinin (Rabi ve Salis) de ayn kademeli yerle imi olu turur ve destekler. 1

Yerle im Plan 2

YAPILAR, ESK VE YEN FONKS YONLARI Külliyenin ana yap s avlu (145 m X 216 m) duvar ile çevrili camidir. Bat, kuzey ve do udan U eklinde saran yap lara yollarla ba lan r ve birçok noktas ndan avluya giri verilir. Güney yönü hazire ile sonlan r. Caminin do u görünü leri Yap lar bat yönünden itibaren s ras yla; S byan Mektebi: Bir aç k bir kapal iki gözlü dikdörtgen bir yap d r. Evvel medresesinin d kö esini olu turur. Bugün çocuk kütüphanesidir. Evvel (Birinci) ve Sani ( kinci) Medreseleri: Di er Haliç medreseleri gibi dörtgen avlu çevresinde s ralanan oda+revak birimlerinin dizilimi ile bat duvar aks nda yeralan fevkani tek kubbeli dershaneden olu ur. ki medrese aras ndan yol geçer. Bu yolun aks caminin alt yan kanat giri lerinden de geçer. Merdeselerin giri leri bat uçtan ve bak ml olarak bu yoldan verilmi tir. Sani medresesi 1918 den bu yana kütüphane olarak kullan l r. Evvel medresesi de S byan mektebi ile birlikte 1957 de kütüphaneye kat lm t r. Darütt p: Sani medresesinin biti i inde ve devam nda tek s ra 12 hücreden (oda+revak) olu ur. Geni bir avlusu vard r. Bugün avlusuna yeni bir yap eklenmi tir. Hücreler kubbe, revak ise tek e imli saçakla örtülmü tür. Günümüzde, avlusundaki yeni bina ile birlikte sa l k merkezi olarak kullan lmaktad r. E im nedeniyle s ras ile S byan Mektebi, Evvel Medresesi, Sani Medresesi ve Darütt b n alt nda camiye bakan Tiryaki Çar s olarak an lan bir s ra dükkan bulunur. Bugün de S byan mektebinin alt lokanta ve medreslerin alt da s rayla dizilmi kahve ve hediyelik e ya dükkanlar olarak hizmet vermektedirler. 3

Kuzeye döndü ümüzde; Darü ifa: çiçe iki dikdörtgen avlulu bir yap d r. Birinci revakl avludan geçilen ikinci revakl avlunun üç yan hücre dizisiyle olu turulmu tur. Bugün K z Kuran Kursu olarak hizmet verir. Dar bir yoldan sonra Darüzziyafe ( maret) binas gelir. Darüzziyafe: Di er yap lara benzer bir ekilde revakl bir avlu ve üç yan kapal mekanlardan olu ur. Kapal k s mlar kemerlerle eklemlenmi kubbe dizileriyle örtülü uzunlamas na mekanlard r. Darü ifa ya bakan kuzey kö esinde dört kubbeli mutfak mekan bulunur. Bugün turistik lokanta olarak hizmet veren binan n mutfa n n yeri de i tirilmi ve sa kö eye al nm t r. Orijinal mutfak ise bo bir salon haline getirilmi olup, Sema gösterileri için kullan lmaktad r. Tabhane ile birlikte kervansaray olarak kullan lmas da dü ünüldü ünden e ime gelen alt kata ah r mekanlar tasarlanm t r. Tabhane: Kuzey kolunun son yap s d r. Kuzey duvar tahkim edilmi dikdörtgen avlulu revak ve odalardan olu an yap, di er yap lardan üç eyvanl olmas ile ayr l r. Yap bugün Devlet Ar ivleri olarak kullan lmaktad r. Darüzziyafe ve Tabhane nin görünü leri 4

Do uya döndü ümüzde; Sebil ve Mimar Sinan türbesi: Do u yönü bir kö e sebille ba lar. Yoldan mermer ebeke ile ayr lan küçük avlusunda külliyenin yarat c s olan Osmanl n n en büyük mimar Sinan n mütevazi türbesi yeral r. Sandukas sivri kemerlerle birle tirilmi alt aya n ta d bir k rma çat n n alt na yerle tirilmi tir. Sebil ve Mimar Sinan Türbesi Salis (Üçüncü) ve Rabi (Dördüncü) Medreseleri: Bir ara avlu ile ba lant l ikiz yap olarak tasarlanm t r. Her iki yap da üç yönde revak ve hücreli, iç avlular n n aks nda bat duvar nda fevkani dersaneleri ile dikkat çeker. Hücreler Haliç yönünde kademelendirilmi tir. D kö elerden verilen giri leri kar layan avlular yla toplam be avlulu simetrik bir yap d r. Kademeli hücrelerine ra men Haliç yönünde araziye yerle iminde yine yüksektir. Bu k s ma iki medrese boyunca bir s ra hücre ile Mülaz mlar (Stajyerler) Medresesi olu turulmu tur. kiz medresenin üçüncü avlusundan a a merdivenle ini ba lant s verildi i gibi güney yoldan ayr ca özel avlusundan da giri i vard r. Do u avlu duvar n n tahkimatlar içine helalar gizlenmi tir. Bu üç medrese di er yap lardan terkedilmi li i ile ayr l rlar. S k s k de i tirilen tahsisatlarla akibetleri belirsiz bir hale gelmi tir. Bak rc lar Arastas : Cami avlusunun alt nda yeralan dükkan dizisi ile ikiz medreselerin bat duvar na biti ik dükkanlar n olu turdu u Bak rc lar Arastas bugün tümüyle yokedilmi durumdad r. Cami avlusundan Salis Medresesi ve Bak rc lar Arastas n n görünü ü 5

Bak rc lar Arastas ndan Rabi Medresesi ve Dökmeciler Hamam na do ru görünü ler Yap lar toplulu u Dökmeciler Hamam, Darül Hadis (Hadis okutulan medrese), caminin güney avlusunda mihrap aks nda yeralan Kanuni Sultan Süleyman n türbesi ve yine aksta Darülkurra (Kuran okutulan medrese) ile sonlan r. Hazirede ayr ca Haseki Hürrem Sultan n türbesi de yeral r. Darülkurra: Tek kubbeli, kesmeta, yüksek bir odadan ibarettir. Darülhadis: Tek s ra, alma k duvarl, oda ve revak dizisinden olu ur. Örtüsü kur un kapl, k rma çat l d r. Kanuni Sultan Süleyman n eyhülislam Ebussuud Efendi ad na yap lm t r. Dökmeciler Hamam na bakan kö esinde S byan Mektebi ne benzer planl aç k hayatl yüksek dersane odas yeral r. Yola bakan alt s ras nda yine dükkanlar dizisi vard r. Dökmeciler Hamam : Konum olarak, külliyenin vazgeçilmez fonksiyonunu tamamlasa da külliyeye hem dahil hem de hariç gibi tasarlanmas dikkat çekicidir. Darülhadis in yoldan görünü leri 6

Yap lar genel olarak kesmeta in a edilmi olmalar na kar n, S byan Mektebi, Evvel ve Sani Medreselerinin içe dönük cepheleri ile Dökmeciler Hamam ve Darülhadis de tu la dizileri ile alma k duvar tekni i kullan lm t r. Avlularda, revaklar olu turan kesme ta pilonlar kullan lm, yer yer bu düzen somaki mermer sütunlarla bozulmu tur. Bu sütunlar tek ba lar na anlaml gözükmese de külliye ölçe inde ilginç bir simetri olu turacak ekilde yerle tirilmi lerdir. Külliye içinde dola makla birçok sürpriz ayr nt y ke fetmek mümkündür. Ard ndan genele bak p toparlarsak, yap lar toplulu unda inan lmaz bir ahenk,uyum ve birlikte tasararlanman n bütünlü ü yap lar n ili kileri ve özellikle arazi kullan m ndaki hüner sizi sarar. Osmanl n n en parlak döneminin; yarat c lar n n ebedi mekanlar n n külliye içinde yeral ile de yap lara atfedilen önemin kuvvetle vurguland n görürüz. Caminin kubbe ve mihraptan geçen ana aks, Kanuni Türbesi ve Darülkurra ile net bir biçimde alg lan r. Mimar Sinan n türbesinin, mütevazi kimli ine ve konumuna kar n, külliye içine yerle tirilmesi de tesadüf de ildir. Kanuni Sultan Süleyman ve Haseki Hürrem Sultan n türbeleri Mihrap aks ndan geçen genel kesit HAL Ç MEDRESELER : Planlaman n tamam na bakt m zda, do u (Haliç) taraf yap lar n n oturdu u yap adalar n n düzgün geometrilerde olmad n görürüz. Bu durum sebilden ba layarak Mülaz mlar ve Rabi Medreselerinin d avlu duvarlar nda, Dökmeciler Hamam planlamas nda ve Darülhadisin yerle iminde net olarak görülebilir.dökmeciler 7

Caddesi ve Bab- Fetva Caddesinin (k saca Fetva Yoku u) çok daha erken y llarda te ekkül etti ini söyleyebiliriz. Bu bölge Bizans döneminde te ekkül etmi dolgu-imla diyebilece imiz sistemle yer yer hafredilerek, yer yer tonozlarla setlendirilmi tir. Bu konuda, 1982 y l nda Münih te yap lan Uluslararas Türk Sanatlar Kongresi nde Say n Dr. Nevzat lhan bir bildiri sunmu ve bölge topo rafyas n ayr nt l bir biçimde tan mlam t r. Bu bilgilere göre, Bizans ta olu turulan tonozlu sistem onar m ve yeni eklemelerle Osmanl da devam etmi tir. Bu tonozlar cami avlu teras n olu turdu u gibi Salis, Rabi Medreseleri altyap s n, Mülaz mlar Medresesi avlusunu ve Fetva Yoku u nu olu turuyordu. - Fetva Yoku u nun Haliç yönünü 12 metre yüksekli inde bir Bizans duvar ta makta, bunun alt ndaki sette de üstüste Bizans ve Osmanl tonozlar bulunmaktad r. Altyap s ndan itibaren bu denli öneme sahip yap lar bugün bilgisizlik ve tutars zl k kurban olarak önümüzde duruyor. Setlenme durumunu gösteren kesit Külliye içinde yeralan di er yap lar, fonksiyon verilmek suretiyle ya at l rken, Haliç yönündeki medreseler bir türlü do ru bir fonksiyona kavu turulamam t r. Bunlar, Salis, Rabi ve Mülaz mlar Medreseleri nin yerald, ana yap gibi cami aks ndaki Darül Kurra ve Darül Hadis Medreseleri dir. Darül Kurra bo tur. Darül Hadis te ise herbir oda i gal edilmi olup konut olarak kullan lmaktad r. Alt nda yeralan dükkan dizisi ise 1924 y l ndan itibaren tek tek sat lm, özel mülk haline gelmi tir. SAL S, RAB VE MÜLAZIMLAR MEDRESELER Vak flar Genel Müdürlü ü, zaman zaman yap lar tahsis ederek restorasyonlar n talep etmi tir. 1990 y l nda, Haliç Medreseleri nin tamam Türkiye Diyanet Vakf na ö renci yurdu olarak kullan lmak üzere tahsis edilmi tir. O y llarda Salis Medresesi slam Eserleri Müzesi nin deposu, Rabi Medresesi ise bekçi evi olarak kullan lmaktayd. Mülaz mlar Medresesi ise erbetçilerin deposu olarak i galliydi. Ad geçen yap lar n tüm rölöveleri ve restorasyon projeleri Vak fça haz rlat larak, Ta nmaz Kültür ve Tabiat Varl klar n Koruma Kurulu I Numaral Bölge Müdürlü ü nden onaylat ld. Aradan geçen zaman içinde tahsisat kald r ld ve bu defa sadece Rabi Medresesi TUBA ya (Türkiye Bilimler Akademisi) verilmi tir. 8

Salis ve Rabi Medreseleri Plan Mülaz mlar Medresesi Plan ve Haliç Cephesi Dershaneden ve avludan geçen kesitler, 9

Kur un tamiratlar, kap ve pencere do ramalar d nda zaten yap ayaktad r. Bir an önce do ru fonksiyonun tespit edilmesi ve yap sal müdahaleye ba lanmas gerekmektedir. Bat duvar n n Arasta y yeniden olu turacak biçimde rekonstrüksiyonu yap lmal d r. Salis ve Rabi Medreselerinin bat duvar rölövesi Bak rc lar Arastas Rekonstrüksiyon Plan Mülaz mlar medreselerine de inen ara avlunun temizlik ve yüzey ara t rmas na (küçük çapl bir kaz ya) ihtiyac vard r. Mülaz mlar medresesinin d avlu duvar n n önemli ölçüde ve beden duvarlar n n k smen ta tamirat na ihtiyac vard r. Rabi Medresesi Giri Avlusu Duvar ve Mülaz mlar Medresesi Giri Kap s Mülaz mlar Medresesi avlu duvar yan na biti ecek biçimde yap lanm yeni binalardan ar nd r lmal d r. Ayn yap lanma Rabi Medresesi giri inin yan, yani Dökmeciler Hamam kar s için de geçerlidir. Çirkin yap lar n ay klan p yap n n alg lanabilir hale gelmesi gereklidir. 10

Rabi Medresesi giri kanad ndaki yap Mülaz mlar Medresesi avlu duvar na biti ik yap Mülaz mlar medresesi beden duvar üzerindeki yuvalardan aç ve boyutlar saptanabilen elibö ründelerle kur un kapl saça olu turulmal d r. 1990 y l nda onaylat lan restorasyon projesinde yap lmas gereken müdahalelerin tamam görülmektedir. Darül Hadis ile birlikte bu medrese de i galcilerden kurtar lmal d r. Kesin olan bir ey varsa, Salis, Rabi ve Mülaz mlar medreseleri ayr dü ünülemez ve fonksiyon verilemez biçimde tek, büyük bir yap d r ve çok önemli bir yap lar grubunun önemli bir parças d r. Son söz olarak külliyenin tamam n bir fikir projesi olarak yeniden ele almak ve irdelemek gereklidir. Örne in bu denli önemli yap lardan Darütt b n avlusunda ayk r bir yap n n varl tart lmal d r. kiz Medreseler in avlular ndan geçen Haliç taraf na ve dersanelere bakan iki kesiti 11