Kenan ŞENLİK -Psikolojik Danışman Onyomani; alışveriş bağımlılığı ya da takıntılı alışveriş davranışı olarak adlandırılabilen ve Çoğunlukla, depresyon, kaygı bozuklukları ya da bastırılmış öfke-saldırganlık duyguları ile beraber olarak ortaya çıktığı gözlemlenen bir bozukluktur. İsminin kökeni :Yunanca, onyos (satılık-satın alma), manyadan (saplantı) geliyor. İlk kez 1915 yılında tanımlanan alışveriş bağımlılığı, aynen alkol ya da uyuşturucu bağımlılığı gibi ciddi bir davranış bozukluğu olarak görülmektedir. Uzmanlara göre alışveriş hastalığı, ortalama 17-30 yaşlan arasında başlamaktadır. Psychiatric Times ın Aralık 2006 da gerçekleştirdiği bir ankete göre gelişmiş ülkelerin yaklaşık %6 sında bu sorun vardır. Toplumdaki genel kanıya göre onyomaninin kadınlarda, erkeklere nazaran çok çok fazla görüldüğüne inanılmakla beraber görülme oranı erkeklerle kadınlar arasında neredeyse eşittir (sırasıyla % 5,5 ve %6). Alışveriş merkezlerinin bağımlılar için en cezbedici yerler olduğunu savunan Doç. Dr. Artuner Deveci ye göre, bağımlı kadınlar giyim, kozmetik ve mücevher almak isterken erkekler daha çok elektronik, otomotiv ve büyük ev aletlerini tercih ediyor.ülkemizdeyse alışveriş bağımlılığının toplumun ne kadarını etkilediği net olarak bilinmiyor. Çünkü ülkemizde pek çok kişi, alışveriş bağımlılığının bir problem olduğunu düşünmediği için profesyonel yardım almıyor. Profesyonel yardım alınmadığı için de herhangi bir istatistik çıkarılamıyor. 1
Çoğu zaman ihtiyaç dışı ve kontrolsüz bir şekilde para harcama, aşırı alışveriş yapma arzusu, para harcama arzusu ile yoğun zihinsel meşguliyet şeklinde gözlemlenir. Kişi ağırlıklı olarak kızgın, üzgün ya da kaygılı hissettiğinde alışveriş yapma ihtiyacı ve arzusu sergiler. Alışveriş bağımlıları, alışveriş öncesi kontrol edilemez bir istek hali ve haz yaşar. Alışveriş sırasında keyif, zevk ve coşku; alışverişin kısa süre sonrasında da geçici bir rahatlık, haz ve doyum hissederler. Yalnızlık, mutsuzluk, sinirlilik, engellenme, kendini ifade edememe gibi depresyona neden olabilecek etkenlerden dolayı, aşırı derecede harcama yaparak alışveriş yapar ve kendilerini sadece alışveriş yaptıkları zaman iyi ve mutlu hissederler. Bu iyi ve mutlu olma hali, genelde kişinin kendini diğer insanlardan üstün görmesine neden olmaktadır. Kişi alışveriş esnasında kendisini çok muhteşem hisseder. Ama altta yatan asıl neden yapılan alışveriş neticesinde kişinin kendi depresyonu ile baş etmesidir. 2
Alışveriş sonrasında bu bozukluğa sahip kişiler genellikle yoğun bir suçluluk hissi duymaktadırlar. Uzun vadede suçluluk, utanç ve sıkıntı hisleri belirginleşmeye başlar. Bir süre sonra, harcanan paranın miktarının ve yapılan alışverişin başlı başına kişinin hayatı için bir problem oluşturmaya başlar ve bu durum patolojik bir kısırdöngü haline gelir. Kişi, hayatındaki insanlarla ve yakınlarıyla para ve harcamalar konusunda tartışmalar ve çatışmalar yaşamaya başlar. Alışverişin tutarı ve alınanların miktarı konusunda yakın çevresine yalanlar söylemeye başlar; yanında kredi kartları olmadan kendini eksik, yarım hatta kaybolmuş gibi hisseder. Finansal ya da duygusal sorunlar açığa çıktıktan sonra, aşırı alışveriş yapmaktan kaynaklanan suçluluk daha çok depresyona yol açar. Bu da, yine bir başka alışveriş bozukluğu döngüsünün devamını getirir. 3
2006 yılında ABD de onyomani davranışı üzerine yapılan bir çalışmaya göre Onyomani, zaman içinde, kişinin şahsi, ailevi ve sosyal hayatında ilişkisel çatışmalara zemin hazırladığı gibi, mesleki ve maddi problemlere de neden olur. Onyomani, teorik ve psikodinamik olarak diğer bağımlılıklarla benzerlikler taşır; alkol, ilaç ya da uyuşturucu madde bağımlılıklarından ya da yeme bozukluklarından çok da farklı değildir. Onyomani'nin alkol ve madde bağımlılığında hiçbir farkı yok" diyen Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Artuner Deveci ye göre ise, hastalığın tam olarak psikiyatri tanı sınıfına girmese de gelecekte oldukça önemli yer bulacağına dikkat çekilmektedir. Bağımlı olan kişi alışveriş yapmadan rahat etmez, kendini huzursuz, sinirli ve gergin hisseder. Ayrıca tekrarlayıcı ve dürtüseldir. Kişiler bu alışkanlığı kontrol etmeye çalışır ama başarısız olur. Günde 8-10 saat kadar vaktini alışverişe ayırır. Alışverişi yaptığı sırada madde almada alınan hazzın bir benzerini hisseder. Beğendiği veya beğenmediği bir şeyi alması çok önemli değil. Genelde aldıkları şeyleri kullanmazlar. 4
Alışverişi stresten, kaygıdan ve depresyondan rahatlama yolu olarak kullanan kişiler için bu, bağımlılık olarak görünür. Diğer bağımlılıklarda olduğu gibi aşırı alışveriş de iş kaybına ve finansal iflasa neden olabilir. Ayrıca onyomaninin, ilişkilere zarar verebileceğine ve aileleri yıkabileceğine de şüphe yoktur. Alışveriş bağımlılığı, ihtiyacınız olanları satın almak ya da bazı lüks eşyalar konusunda en iyi olanı alabilmek için araştırma yapmak değildir. Alışverişe hayatlarındaki diğer sorunlardan kaçış yolu olarak bakan kişilerdeki alışveriş alışkanlıklarından da farklıdır. Bağımlı derecede alışveriş yapanların bir ürünü fark ettiklerinde yükselen ve ardından satın aldıklarında rahatladıkları bir gerilim döngüsü vardır. Bu durum bağımlı bir kumarbazın önemli bir bahse girdiğinde hissettiği şeye benzer. Bir kumarbazın heyecanının öncelikli olarak kazanmaya değil bahse dayanması gibi alışveriş bağımlısı da satın alınan şeyin kendisi için değil süreç için alışverişi yapar. 5
Aşağıdaki testi çözerek alışveriş bağımlısı olup olmadığınızı öğrenebilirsiniz. 1- Kendimi mutsuz hissettiğimde genellikle alışveriş yaparım. 2- İhtiyacım olmayan şeyler için çok harcarım. 3- Harcamalarım son iki yılda arttı. 4- Dolabım hiç giymediğim eşyalarla dolu. 5- Alışveriş yaparken kontrolsüz davranırım ve çok fazla şey satın alırım. 6- Arkadaşlarıma ve aileme alışverişe ne kadar para harcadığım konusunda yalan söylerim. 7- Kredi kartı limitimi çoktan aşmış olmama rağmen, alışveriş yapmaya devam edebilirim. 8- Alışveriş yaptıktan sonra kendimi mutsuz hissederim. 9- Alışveriş alışkanlığım kişisel ilişkilerimde sorunlara neden oluyor. Yukarıdaki şıklardan dördüne veya daha fazlasına cevabınız evetse, muhtemelen bir alışveriş bağımlılığı vardır. Bu durumda bir psikiyatri uzmanı veya psikolojik danışman dan profesyonel bir yardım almanız gerekmektedir. 6
1-Alışveriş bağımlılığından kurtulmak durumunun farkında olması, bu durumdan kurtulmak için harekete geçmesi ve psikolojik destek alması gerekir. 2-Alışverişe çıkmadan önce kredi ya da ATM kartlarınızı yanınıza alınmamalıdır. Sadece nakit para kullanılmalıdır. 3- Beğenilen bir ürünü görüldüğünde hemen alınmamalıdır. Biraz beklenmeli ve ona gerçekten ihtiyaç olup olmadığını düşülmelidir. 4- Her ay bir alışveriş bütçesi hazırlanmalıdır ve bütçeyi kesinlikle aşılmamalıdır. 5- İki hafta içinde yapılan tüm alışveriş harcamaları bir kenara not edilmemelidir. Bu durum alışverişe ne kadar fazla para harcandığını net olarak göstermektedir. 6- Kredi kartının harcama limiti düşürülmelidir. Kaynak: www.aktuelpsikoloji.com www.tavsiyeediyorum.com www.hemensaglik.com 7