Proje No: 13Y132 Balıkçılık Yönetimi Açısından Ege Denizi Demersal Balık Stoklarının İlk Ürüme Boyları, Yaşları ve Büyüme Parametrelerinin Tespiti Prof. Dr. H. Tuncay KINACIGİL Yrd. Doç. Dr. Akın T. İLKYAZ Dr. Gülnur METİN Yrd. Doç. Dr. Ali ULAŞ Araş. Gör. Ozan SOYKAN Doç. Dr. Okan AKYOL Yrd. Doç. Dr. Raşit GURBET ŞUBAT 28 İZMİR
II
Önsöz Ülkemiz denizlerinde ve iç sularında yapılan su ürünleri avcılığının esasları, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma Kontrol Şubesi tarafından geliştirilen yasal düzenlemeler ile yapılmaktadır. Yapılan bu düzenlemeler, ilgili kişilere Denizlerde ve İç sularda Ticari Balıkçılığı Düzenleyen Sirküler ile duyurulmakta ve her iki av sezonunda bir yenilenmektedir. Denizlerle ilgili olarak sirkülerde ele alınan yasal düzenlemeler; trol yasakları, cins ve boy yasakları, av vasıtası yasakları, dalyan ve lagünlerde alınacak tedbirler, yer yasakları ve diğer yasaklar olmak üzere altı grup altında toplanmışlardır. Özellikle trol balıkçılığında avlanan türlerin belirlenmesi, bu türlere ait büyüme parametreleri ile ilk üreme boy ve yaşlarının tespiti, Sirkülerde yer alan cins ve boy yasakları kısmının oluşturulması için oldukça önemli olmaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından 26 yılında yayınlanan Su Ürünleri İstatistiklerine göre, Türkiye Denizleri nden elde edilen toplan ürün miktarı 49,94 tondur. Bu üretimin %1 luk kısmını dip balıkları oluşturmaktadır. Avlanan dip balıklarının %9 ı ise trol balıkçılığı ile yapılmakta olup, bu da yaklaşık 41, ton deniz balığı üretimine karşılık gelmektedir. Bu üretimin de yaklaşık yarısı, Ege Denizi nden karşılanmaktadır. Bu durum göz önüne alındığında, Ege Denizi Türkiye Trol Balıkçılığı için oldukça önemli bir alanı oluşturmaktadır. Yapılan bu proje ile, Ege Denizi dip trol balıkçılında avlanan türlerin belirlenmesi, bu türlere ait büyüme parametreleri, ilk üreme boy ve yaşlarının tespitini yaparak, Denizlerde ve İç sularda Ticari Balıkçılığı Düzenleyen Sirküler de ki balık boy yasakları ve dip trolünün yıl içerisinde hangi aylarda yasak olması gerektiği konularındaki yasal düzenlemelere bilimsel katkıda bulunmak ve birçok balık türü için literatürde eksik olan büyüme parametrelerinin bilinmeyenlerini tamamlamaktır. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu nun, destekleri ile gerçekleştirilen, 13Y132 sayılı bu projeye ile, bu konuda daha sonra yapılacak çalışmalara ve yasal düzenlemelere yararlı olması dileği ile, TÜBİTAK ve ÇAYDAG Başkanlığı na içten teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Diğer taraftan proje kapsamında yapılan çalışmalarda, bize her türlü desteği gösteren Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Dekanlığı na, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Şubesi ne, İçişleri Bakanlığı Sahil Güvenlik Komutanlığı na teşekkürlerimi sunarım. Prof. Dr. H. Tuncay KINACIGİL Şubat, 28 III
IV
İçindekiler Önsöz...III Tablolar Listesi...IX Şekiller Listesi...XVII Özet...XXVII Abstract...XXIX 1.Giriş...1 2.Genel Bilgiler...3 2.1.Ege Denizi...3 2.2.Balık Türleri...4 3.Gereç ve Yöntem...33 3.1.Çalışma sahası ve süresi...33 3.2.Örneklemede kullanılan av aracı ve örnekleme...38 3.3.Bireysel ölçümler...39 3.4.Boy-Frekans grafiği...4 3..Dişi-Erkek oranı...4 3.6.Yaş tayini...4 3.7.Boy-Ağırlık ilişkisi...42 3.8.Gonadosomatik indeks...43 3.9.Olgun gonad yüzdesi...43 3.1.Büyüme parametreleri...44 3.11.İlk üreme boyu...4 3.12.Ölüm ve sömürülme oranları...4 3.13.Kısaltmalar...46 3.14.Hesaplamalar...47 4.Bulgular...49 4.1.Kedibalığı (Scyliorhinus canicula Linnaeus, 178)...61 4.2.Adi Köpekbalığı (Mustelus mustelus Linnaeus, 178)...64 4.3.Elektrik Balığı (Torpedo marmorata Risso, 181)...66 4.4.İğneli Vatoz (Dasyatis pastinaca Linnaeus, 178)...68 4..Çuçuna (Myliobatis aquila Linnaeus, 178)...69 V
4.6.Mırmır Yılanbalığı (Echelus myrus Linnaeus, 178)...71 4.7.Üzgün (Callionymus maculatus Rafinesque, 181)...72 4.8.Bakalyaro (Merluccius merluccius Linnaeus, 178)...74 4.9.Tavuk (Trisopterus minutus Linnaeus, 178)...79 4.1.Dülger (Zeus faber Linnaeus, 178)...84 4.11.Asıl Hani (Serranus cabrilla Linnaeus, 178)...86 4.12.Benekli Hani (Serranus hepatus Linnaeus, 178)...91 4.13.Kurdela (Cepola macrophthalma Linnaeus, 178)...96 4.14.Sarıkuyruk İstavrit (Trachurus mediterraneus Steindachner, 1868)...11 4.1.Karagöz İstavrit (Trachurus trachurus Linnaeus, 178)...12 4.16.Barbun (Mullus barbatus barbatus Linnaeus, 178)...16 4.17.Tekir (Mullus surmuletus Linnaeus, 178)...111 4.18.Kupez (Boops boops Linnaeus, 178)...113 4.19.Patlakgöz Mercan (Dentex macrophthalmus Bloch, 1791)...118 4.2.Isparoz (Diplodus annularis Linnaeus, 178)...123 4.21.Karagöz (Diplodus vulgaris Geoffroy Saint-Hilaire, 1817)...128 4.22.Mırmır (Lithognathus mormyrus Linnaeus, 178)...133 4.23.Yabani Mercan (Pagellus acarne Risso, 1827)...13 4.24.Mandagöz Mercan (Pagellus bogaraveo Brünnich, 1768)...14 4.2.Kırma Mercan (Pagellus erythrinus Linnaeus, 178)...142 4.26.Fangri (Pagrus pagrus Linnaeus, 178)...147 4.27.Çipura (Sparus aurata Linnaeus, 178)...148 4.28.İzmarit (Spicara maena Linnaeus, 178)...1 4.29.İzmarit (Spicara smaris Linnaeus, 178)...1 4.3.Trakonya (Trachinus draco Linnaeus, 178)...16 4.31.Tiryaki (Uranoscopus scaber Linnaeus, 178)...18 4.32.Dört Benekli Kayabalığı (Deltentosteus quadrimaculatus Valenciennes, 1837).16 4.33.Kömürcü Kayabalığı (Gobius niger Linnaeus, 178)...16 4.34.Kayabalığı (Lesueurigobius friesii Malm, 1874)...17 4.3.Benekli Horozbina (Blennius ocellaris Linnaeus, 178)...172 4.36.Benekli İskorpit (Scorpaena notata Rafinesque, 181)...177 4.37.Kırlangıç (Lepidotrigla cavillone Lacepède, 181)...181 4.38.Kırlangıç (Chelidonichthys lucernus Linnaeus, 178)...186 4.39.Mazak (Chelidonichthys lastoviza Bonnaterre, 1788)...187 VI
4.4.Kancaağız Pisi (Citharus linguatula Linnaeus, 178)...19 4.41.Küçük Pisi (Arnoglossus laterna Walbaum, 1792)...19 4.42.Küçük Pisi (Arnoglossus thori Kyle, 1913)...2 4.43.Küçük Dil (Buglossidium luteum Risso, 181)...2 4.44.Lekeli Dil (Microchirus variegatus Donovan, 188)...21 4.4.Dil (Solea solea Linnaeus, 178)...211 4.46.Sivrikuyruk Dil (Symphurus nigrescens Rafinesque, 181)...213 4.47.Fener (Lophius budegassa Spinola, 187)...214 4.48.Fener (Lophius piscatorius Linnaeus, 178)...216.Tartışma ve Sonuç...219 Referanslar...283 Ekler 1. Projede değerlendirmeye alınan bazı balık türlerine ait resimler...39 Proje Özet Bilgi Formu...327 VII
VIII
Tablolar Listesi Tablo 1. Saha örnekleme tarihleri, çekim adetleri, başlangıç koordinat ve trol çekim yönleri...3 Tablo 2. Örneklenen türlerin sistematik listesi...1 Tablo 3. Örneklenen türlerin adetleri... Tablo 4. Kedibalığı nın (Scyliorhinus canicula) Boy-Ağırlık ilişkisi...64 Tablo. Adi Köpekbalığı nın (Mustelus mustelus) Boy-Ağırlık ilişkisi...6 Tablo 6. Üzgün ün (Callionymus maculatus) Boy-Ağırlık ilişkisi...73 Tablo 7. Bakalyaro nın (Merluccius merluccius) Boy-Ağırlık ilişkisi...77 Tablo 8. Tavuk un (Trisopterus minutus) Boy-Ağırlık ilişkisi...82 Tablo 9. Asıl Hani nin (Serranus cabrilla) Boy-Ağırlık ilişkisi...89 Tablo 1. Benekli Hani nin (Serranus hepatus) Boy-Ağırlık ilişkisi...94 Tablo 11. Kurdela nın (Cepola macrophthalma) Boy-Ağırlık ilişkisi...99 Tablo 12. Karagöz İstavrit in (Trachurus trachurus) Boy-Ağırlık ilişkisi...1 Tablo 13. Barbun un (Mullus barbatus barbatus) Boy-Ağırlık ilişkisi...19 Tablo 14. Tekir in (Mullus surmuletus) Boy-Ağırlık ilişkisi...112 Tablo 1. Kupez in (Boops boops) Boy-Ağırlık ilişkisi...116 Tablo 16. Patlakgöz Mercan ın (Dentex macrophthalmus) Boy-Ağırlık ilişkisi...121 Tablo 17. Isparoz un (Diplodus annularis) Boy-Ağırlık ilişkisi...126 Tablo 18. Karagöz ün (Diplodus vulgaris) Boy-Ağırlık ilişkisi...131 Tablo 19. Mırmır ın (Lithognathus mormyrus) Boy-Ağırlık ilişkisi...134 Tablo 2. Yabani Mercan ın (Pagellus acarne) Boy-Ağırlık ilişkisi...138 Tablo 21. Kırma Mercan ın (Pagellus erythrinus) Boy-Ağırlık ilişkisi...14 Tablo 22. Çipura nın (Sparus aurata) Boy-Ağırlık ilişkisi...149 Tablo 23. İzmarit in (Spicara maena) Boy-Ağırlık ilişkisi...13 Tablo 24. Trakonya nın (Trachinus draco) Boy-Ağırlık ilişkisi...17 IX
Tablo 2. Tiryaki nin (Uranoscopus scaber) Boy-Ağırlık ilişkisi...19 Tablo 26. Dört Benekli Kayabalığı nın (Deltentosteus quadrimaculatus) Boy-Ağırlık ilişkisi...163 Tablo 27. Kömürcü Kayabalığı nın (Gobius niger) Boy-Ağırlık ilişkisi...168 Tablo 28. Kayabalığı nın (Lesueurigobius friesii) Boy-Ağırlık ilişkisi...171 Tablo 29. Benekli Horozbina nın (Blennius ocellaris) Boy-Ağırlık ilişkisi...17 Tablo 3. Benekli İskorpit in (Scorpaena notata) Boy-Ağırlık ilişkisi...18 Tablo 31. Kırlangıç ın (Lepidotrigla cavillone) Boy-Ağırlık ilişkisi...184 Tablo 32. Kırlangıç ın (Chelidonichthys lucernus) Boy-Ağırlık ilişkisi...187 Tablo 33. Mazak ın (Chelidonichthys lastoviza) Boy-Ağırlık ilişkisi...188 Tablo 34. Kancaağız Pisi nin (Citharus linguatula) Boy-Ağırlık ilişkisi...193 Tablo 3. Küçük Pisi nin (Arnoglossus laterna) Boy-Ağırlık ilişkisi...198 Tablo 36. Küçük Pisi nin (Arnoglossus thori) Boy-Ağırlık ilişkisi...23 Tablo 37. Küçük Dil in (Buglossidium luteum) Boy-Ağırlık ilişkisi...28 Tablo 38. Dil in (Solea solea) Boy-Ağırlık ilişkisi...212 Tablo 39. Sivrikuyruk Dil in (Symphurus nigrescens) Boy-Ağırlık ilişkisi...214 Tablo 4. Kedibalığı nın (Scyliorhinus canicula) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...219 Tablo 41. Adi Köpekbalığı nın (Mustelus mustelus) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...22 Tablo 42. Elektrik Balığı nın (Torpedo marmorata) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...221 Tablo 43. İğneli Vatoz un (Dasyatis pastinaca) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...221 Tablo 44. Çuçuna nın (Myliobatis aquila) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...222 X
Tablo 4. Üzgün ün (Callionymus maculatus) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...223 Tablo 46. Bakalyaro nun (Merluccius merluccius) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...224 Tablo 47. Bakalyaro nun (Merluccius merluccius) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...22 Tablo 48. Tavuk un (Trisopterus minutus) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...227 Tablo 49. Tavuk un (Trisopterus minutus) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...228 Tablo. Dülger in (Zeus faber) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...229 Tablo 1. Asıl Hani nin (Serranus cabrilla) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...23 Tablo 2. Asıl Hani nin (Serranus cabrilla) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...231 Tablo 3. Benekli Hani nin (Serranus hepatus) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...232 Tablo 4. Benekli Hani nin (Serranus hepatus) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...233 Tablo. Kurdela nın (Cepola macrophthalma) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...234 Tablo 6. Kurdela nın (Cepola macrophthalma) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...23 Tablo 7. Sarıkuyruk İstavrit in (Trachurus mediterraneus) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...236 Tablo 8. Karagöz İstavrit in (Trachurus trachurus) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...237 XI
Tablo 9. Barbun un (Mullus barbatus barbatus) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...238 Tablo 6. Barbun un (Mullus barbatus barbatus) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...238 Tablo 61. Tekir in (Mullus surmuletus) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...239 Tablo 62. Kupez in (Boops boops) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...24 Tablo 63. Kupez in (Boops boops) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...242 Tablo 64. Patlakgöz Mercan ın (Dentex macrophthalmus) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...243 Tablo 6. Patlakgöz Mercan ın (Dentex macrophthalmus) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...244 Tablo 66. Isparoz un (Diplodus annularis) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...24 Tablo 67. Isparoz un (Diplodus annularis) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...246 Tablo 68. Karagöz ün (Diplodus vulgaris) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...247 Tablo 69. Karagöz ün (Diplodus vulgaris) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...248 Tablo 7. Mırmır ın (Lithognathus mormyrus) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...249 Tablo 71. Yabani Mercan ın (Pagellus acarne) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...2 Tablo 72. Yabani Mercan ın (Pagellus acarne) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...21 XII
Tablo 73. Mandagöz Mercan ın (Pagellus bogaraveo) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...22 Tablo 74. Kırma Mercan ın (Pagellus erythrinus) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...23 Tablo 7. Kırma Mercan ın (Pagellus erythrinus) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...24 Tablo 76. Fangri nin (Pagrus pagrus) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...2 Tablo 77. Çipura nın (Sparus aurata) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...26 Tablo 78. İzmarit in (Spicara maena) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...27 Tablo 79. İzmarit in (Spicara maena) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...28 Tablo 8. İzmarit in (Spicara smaris) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...29 Tablo 81. Trakonya nın (Trachinus draco) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...26 Tablo 82. Tiryaki nin (Uranoscopus scaber) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...26 Tablo 83. Kömürcü Kayabalığı nın (Gobius niger) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...262 Tablo 84. Kömürcü Kayabalığı nın (Gobius niger) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...263 Tablo 8. Kayabalığı nın (Lesueurigobius friesii) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...264 Tablo 86. Benekli Horozbina nın (Blennius ocellaris) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...264 XIII
Tablo 87. Benekli İskorpit in (Scorpaena notata) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...266 Tablo 88. Kırlangıç ın (Lepidotrigla cavillone) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...266 Tablo 89. Kırlangıç ın (Lepidotrigla cavillone) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...267 Tablo 9. Kırlangıç ın (Chelidonichthys lucernus) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...268 Tablo 91. Mazak ın (Chelidonichthys lastoviza) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...269 Tablo 92. Kancaağız Pisi nin (Citharus linguatula) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...27 Tablo 93. Kancaağız Pisi nin (Citharus linguatula) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...271 Tablo 94. Küçük Pisi nin (Arnoglossus laterna) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...271 Tablo 9. Küçük Pisi nin (Arnoglossus laterna) büyüme parametrelerini inceleyen çalışmalarında elde edilmiş sonuçlar...272 Tablo 96. Lekeli Dil in (Microchirus variegatus) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...273 Tablo 97. Dil in (Solea solea) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...274 Tablo 98. Fener in (Lophius budegassa) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarında elde edilmiş sonuçlar...27 Tablo 99. Fener in (Lophius piscatorius) boyu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda elde edilmiş sonuçlar...27 Tablo 1. Türlere ait sömürülme oranları...277 Tablo 11. Üreme zamanları tespit edilen türler ve şu anki yasal uygulamayla trolle balık avcılığının yasak olduğu zaman periyodu...279 XIV
Tablo 12. İlk üreme boyları tespit edilen türler, şu anki mevcut uygulamadaki ve önerilen minimum boy yasakları...28 XV
XVI
Şekiller Listesi Şekil 1. Saha çalışmalarında kullanılan EGESÜF araştırma gemisi...33 Şekil 2. Çalışma sahası...34 Şekil 3. Örneklemede kullanılan trol torbası...38 Şekil 4. (a) Toplam av ve (b) türlerin ayrılması...39 Şekil. (a) Otolitlerin kalıplarda polyester ile kaplanması, (b) polyester ile kaplanmış otolitler, (c) kesim hizasının belirlenmesi, (d) kesim makinesi, (e) kesim işlemi, (f) kesimi yapılmış otolitin zımparalama ve parlatma işlemi için lama yapıştırılışı (g) parlatma işlemi ve (h) kesilmiş, zımparalanmış ve parlatılmış otolitin mikroskop altındaki görünüşü...41 Şekil 6. Örneklenen kıkırdaklı balıkların familyalara göre dağılımı... Şekil 7. Örneklenen kemikli balıkların görülme sıklığı (N>)...61 Şekil 8. Kedibalığı nın (Scyliorhinus canicula) Boy-Frekans grafiği...62 Şekil 9. Kedibalığı nın (Scyliorhinus canicula) Boy-Ağırlık grafiği...64 Şekil 1. Adi Köpekbalığı nın (Mustelus mustelus) Boy-Frekans grafiği...6 Şekil 11. Adi Köpekbalığı nın (Mustelus mustelus) Boy-Ağırlık grafiği...66 Şekil 12. Elektrik Balığı nın (Torpedo marmorata) Boy-Frekans grafiği...67 Şekil 13. Elektrik Balığı nın (Torpedo marmorata) Boy-Ağırlık grafiği...67 Şekil 14. İğneli Vatoz un (Dasyatis pastinaca) Boy-Frekans grafiği...68 Şekil 1. İğneli Vatoz un (Dasyatis pastinaca) Boy-Ağırlık grafiği...69 Şekil 16. Çuçuna nın (Myliobatis aquila) Boy-Frekans grafiği...7 Şekil 17. Çuçuna nın (Myliobatis aquila) Boy-Ağırlık grafiği...7 Şekil 18. Mırmır Yılanbalığı nın (Echelus myrus) Boy-Frekans grafiği...71 Şekil 19. Mırmır Yılanbalığı nın (Echelus myrus) Boy-Ağırlık grafiği...72 Şekil 2. Üzgün ün (Callionymus maculatus) Boy-Frekans grafiği...73 Şekil 21. Üzgün ün (Callionymus maculatus) Boy-Ağırlık grafiği...73 Şekil 22. Bakalyaro nın (Merluccius merluccius) Boy-Frekans grafiği...7 XVII
Şekil 23. Bakalyaro nın (Merluccius merluccius) Boy-Ağırlık grafiği...77 Şekil 24. Bakalyaro nın (Merluccius merluccius) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...77 Şekil 2. Bakalyaro nın (Merluccius merluccius) Yaş-Boy ilişkisi...78 Şekil 26. Bakalyaro nın (Merluccius merluccius) cinsiyete göre ilk üreme boyu...78 Şekil 27. Tavuk un (Trisopterus minutus) Boy-Frekans grafiği...8 Şekil 28. Tavuk un (Trisopterus minutus) Boy-Ağırlık grafiği...82 Şekil 29. Tavuk un (Trisopterus minutus) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...82 Şekil 3. Tavuk un (Trisopterus minutus) Yaş-Boy ilişkisi...83 Şekil 31. Tavuk un (Trisopterus minutus) cinsiyete göre ilk üreme boyu...83 Şekil 32. Dülger in (Zeus faber) Boy-Frekans grafiği...84 Şekil 33. Dülger in (Zeus faber) Boy-Ağırlık grafiği...8 Şekil 34. Asıl Hani nin (Serranus cabrilla) Boy-Frekans grafiği...87 Şekil 3. Asıl Hani nin (Serranus cabrilla) Boy-Ağırlık grafiği...89 Şekil 36. Asıl Hani nin (Serranus cabrilla) gonadosomatik indeksi...89 Şekil 37. Asıl Hani nin (Serranus cabrilla) Yaş-Boy ilişkisi...9 Şekil 38. Asıl Hani nin (Serranus cabrilla) cinsiyete göre ilk üreme boyu...9 Şekil 39. Benekli Hani nin (Serranus hepatus) Boy-Frekans grafiği...92 Şekil 4. Benekli Hani nin (Serranus hepatus) Boy-Ağırlık grafiği...94 Şekil 41. Benekli Hani nin (Serranus hepatus) gonadosomatik indeksi...94 Şekil 42. Benekli Hani nin (Serranus hepatus) Yaş-Boy ilişkisi...9 Şekil 43. Benekli Hani nin (Serranus hepatus) cinsiyete göre ilk üreme boyu...9 Şekil 44. Kurdela nın (Cepola macrophthalma) Boy-Frekans grafiği...97 Şekil 4. Kurdela nın (Cepola macrophthalma) Boy-Ağırlık grafiği...99 Şekil 46. Kurdela nın (Cepola macrophthalma) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...99 XVIII
Şekil 47. Kurdela nın (Cepola macrophthalma) Yaş-Boy ilişkisi...1 Şekil 48. Kurdela nın (Cepola macrophthalma) cinsiyete göre ilk üreme boyu...1 Şekil 49. Sarıkuyruk İstavrit in (Trachurus mediterraneus) Boy-Frekans grafiği...11 Şekil. Sarıkuyruk İstavrit in (Trachurus mediterraneus) Boy-Ağırlık grafiği...12 Şekil 1. Karagöz İstavrit in (Trachurus trachurus) Boy-Frekans grafiği...13 Şekil 2. Karagöz İstavrit in (Trachurus trachurus) Boy-Ağırlık grafiği...1 Şekil 3. Barbun un (Mullus barbatus barbatus) Boy-Frekans grafiği...17 Şekil 4. Barbun un (Mullus barbatus barbatus) Boy-Ağırlık grafiği...19 Şekil. Barbun un (Mullus barbatus barbatus) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...19 Şekil 6. Barbun un (Mullus barbatus barbatus) Yaş-Boy ilişkisi...11 Şekil 7. Barbun un (Mullus barbatus barbatus) cinsiyete göre ilk üreme boyu...11 Şekil 8. Tekir in (Mullus surmuletus) Boy-Frekans grafiği...111 Şekil 9. Tekir in (Mullus surmuletus) Boy-Ağırlık grafiği...112 Şekil 6. Kupez in (Boops boops) Boy-Frekans grafiği...114 Şekil 61. Kupez in (Boops boops) Boy-Ağırlık grafiği...116 Şekil 62. Kupez in (Boops boops) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...116 Şekil 63. Kupez in (Boops boops) Yaş-Boy ilişkisi...117 Şekil 64. Kupez in (Boops boops) cinsiyete göre ilk üreme boyu...117 Şekil 6. Patlakgöz Mercan ın (Dentex macrophthalmus) Boy-Frekans grafiği...119 Şekil 66. Patlakgöz Mercan ın (Dentex macrophthalmus) Boy-Ağırlık grafiği...121 Şekil 67. Patlakgöz Mercan ın (Dentex macrophthalmus) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...121 Şekil 68. Patlakgöz Mercan ın (Dentex macrophthalmus) Yaş-Boy ilişkisi...122 Şekil 69. Patlakgöz Mercan ın (Dentex macrophthalmus) cinsiyete göre ilk üreme boyu...122 Şekil 7. Isparoz un (Diplodus annularis) Boy-Frekans grafiği...124 XIX
Şekil 71. Isparoz un (Diplodus annularis) Boy-Ağırlık grafiği...126 Şekil 72. Isparoz un (Diplodus annularis) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi.126 Şekil 73. Isparoz un (Diplodus annularis) Yaş-Boy ilişkisi...127 Şekil 74. Isparoz un (Diplodus annularis) cinsiyete göre ilk üreme boyu...127 Şekil 7. Karagöz ün (Diplodus vulgaris) Boy-Frekans grafiği...129 Şekil 76. Karagöz ün (Diplodus vulgaris) Boy-Ağırlık grafiği...131 Şekil 77. Karagöz ün (Diplodus vulgaris) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi..131 Şekil 78. Karagöz ün (Diplodus vulgaris) Yaş-Boy ilişkisi...132 Şekil 79. Karagöz ün (Diplodus vulgaris) cinsiyete göre ilk üreme boyu...132 Şekil 8. Mırmır ın (Lithognathus mormyrus) Boy-Frekans grafiği...133 Şekil 81. Mırmır ın (Lithognathus mormyrus) Boy-Ağırlık grafiği...134 Şekil 82. Yabani Mercan ın (Pagellus acarne) Boy-Frekans grafiği...136 Şekil 83. Yabani Mercan ın (Pagellus acarne) Boy-Ağırlık grafiği...138 Şekil 84. Yabani Mercan ın (Pagellus acarne) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...138 Şekil 8. Yabani Mercan ın (Pagellus acarne) Yaş-Boy ilişkisi...139 Şekil 86. Yabani Mercan ın (Pagellus acarne) cinsiyete göre ilk üreme boyu...139 Şekil 87. Mandagöz Mercan ın (Pagellus bogaraveo) Boy-Frekans grafiği...14 Şekil 88. Mandagöz Mercan ın (Pagellus bogaraveo) Boy-Ağırlık grafiği...141 Şekil 89. Kırma Mercan ın (Pagellus erythrinus) Boy-Frekans grafiği...143 Şekil 9. Kırma Mercan ın (Pagellus erythrinus) Boy-Ağırlık grafiği...14 Şekil 91. Kırma Mercan ın (Pagellus erythrinus) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...14 Şekil 92. Kırma Mercan ın (Pagellus erythrinus) Yaş-Boy ilişkisi...146 Şekil 93. Kırma Mercan ın (Pagellus erythrinus) cinsiyete göre ilk üreme boyu...146 Şekil 94. Fangri nin (Pagrus pagrus) Boy-Frekans grafiği...147 XX
Şekil 9. Fangri nin (Pagrus pagrus) Boy-Ağırlık grafiği...148 Şekil 96. Çipura nın (Sparus aurata) Boy-Frekans grafiği...149 Şekil 97. Çipura nın (Sparus aurata) Boy-Ağırlık grafiği...149 Şekil 98. İzmarit in (Spicara maena) Boy-Frekans grafiği...11 Şekil 99. İzmarit in (Spicara maena) Boy-Ağırlık grafiği...13 Şekil 1. İzmarit in (Spicara maena) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...13 Şekil 11. İzmarit in (Spicara maena) Yaş-Boy ilişkisi...14 Şekil 12. İzmarit in (Spicara maena) cinsiyete göre ilk üreme boyu...14 Şekil 13. İzmarit in (Spicara smaris) Boy-Frekans grafiği...1 Şekil 14. İzmarit in (Spicara smaris) Boy-Ağırlık grafiği...16 Şekil 1. Trakonya nın (Trachinus draco) Boy-Frekans grafiği...17 Şekil 16. Trakonya nın (Trachinus draco) Boy-Ağırlık grafiği...17 Şekil 17. Tiryaki nin (Uranoscopus scaber) Boy-Frekans grafiği...18 Şekil 18. Tiryaki nin (Uranoscopus scaber) Boy-Ağırlık grafiği...19 Şekil 19. Dört Benekli Kayabalığı nın (Deltentosteus quadrimaculatus) Boy-Frekans grafiği...161 Şekil 11. Dört Benekli Kayabalığı nın (Deltentosteus quadrimaculatus) Boy-Ağırlık grafiği...163 Şekil 111. Dört Benekli Kayabalığı nın (Deltentosteus quadrimaculatus) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...163 Şekil 112. Dört Benekli Kayabalığı nın (Deltentosteus quadrimaculatus) Yaş-Boy ilişkisi...164 Şekil 113. Dört Benekli Kayabalığı nın (Deltentosteus quadrimaculatus) cinsiyete göre ilk üreme boyu...164 Şekil 114. Kömürcü Kayabalığı nın (Gobius niger) Boy-Frekans grafiği...166 Şekil 11. Kömürcü Kayabalığı nın (Gobius niger) Boy-Ağırlık grafiği...168 XXI
Şekil 116. Kömürcü Kayabalığı nın (Gobius niger) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...168 Şekil 117. Kömürcü Kayabalığı nın (Gobius niger) Yaş-Boy ilişkisi...169 Şekil 118. Kömürcü Kayabalığı nın (Gobius niger) cinsiyete göre ilk üreme boyu...169 Şekil 119. Kayabalığı nın (Lesueurigobius friesii) Boy-Frekans grafiği...17 Şekil 12. Kayabalığı nın (Lesueurigobius friesii) Boy-Ağırlık grafiği...171 Şekil 121. Benekli Horozbina nın (Blennius ocellaris) Boy-Frekans grafiği...173 Şekil 122. Benekli Horozbina nın (Blennius ocellaris) Boy-Ağırlık grafiği...17 Şekil 123. Benekli Horozbina nın (Blennius ocellaris) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...17 Şekil 124. Benekli Horozbina nın (Blennius ocellaris) Yaş-Boy ilişkisi...176 Şekil 12. Benekli Horozbina nın (Blennius ocellaris) cinsiyete göre ilk üreme boyu...176 Şekil 126. Benekli İskorpit in (Scorpaena notata) Boy-Frekans grafiği...178 Şekil 127. Benekli İskorpit in (Scorpaena notata) Boy-Ağırlık grafiği...18 Şekil 128. Kırlangıç ın (Lepidotrigla cavillone) Boy-Frekans grafiği...182 Şekil 129. Kırlangıç ın (Lepidotrigla cavillone) Boy-Ağırlık grafiği...184 Şekil 13. Kırlangıç ın (Lepidotrigla cavillone) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...184 Şekil 131. Kırlangıç ın (Lepidotrigla cavillone) Yaş-Boy ilişkisi...18 Şekil 132. Kırlangıç ın (Lepidotrigla cavillone) cinsiyete göre ilk üreme boyu...18 Şekil 133. Kırlangıç ın (Chelidonichthys lucernus) Boy-Frekans grafiği...186 Şekil 134. Kırlangıç ın (Chelidonichthys lucernus) Boy-Ağırlık grafiği...187 Şekil 13. Mazak ın (Chelidonichthys lastoviza) Boy-Frekans grafiği...188 Şekil 136. Mazak ın (Chelidonichthys lastoviza) Boy-Ağırlık grafiği...189 Şekil 137. Kancaağız Pisi nin (Citharus linguatula) Boy-Frekans grafiği...191 Şekil 138. Kancaağız Pisi nin (Citharus linguatula) Boy-Ağırlık grafiği...193 XXII
Şekil 139. Kancaağız Pisi nin (Citharus linguatula) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...193 Şekil 14. Kancaağız Pisi nin (Citharus linguatula) Yaş-Boy ilişkisi...194 Şekil 141. Kancaağız Pisi nin (Citharus linguatula) cinsiyete göre ilk üreme boyu...194 Şekil 142. Küçük Pisi nin (Arnoglossus laterna) Boy-Frekans grafiği...196 Şekil 143. Küçük Pisi nin (Arnoglossus laterna) Boy-Ağırlık grafiği...198 Şekil 144. Küçük Pisi nin (Arnoglossus laterna) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...198 Şekil 14. Küçük Pisi nin (Arnoglossus laterna) Yaş-Boy ilişkisi...199 Şekil 146. Küçük Pisi nin (Arnoglossus laterna) cinsiyete göre ilk üreme boyu...199 Şekil 147. Küçük Pisi nin (Arnoglossus thori) Boy-Frekans grafiği...21 Şekil 148. Küçük Pisi nin (Arnoglossus thori) Boy-Ağırlık grafiği...23 Şekil 149. Küçük Pisi nin (Arnoglossus thori) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...23 Şekil 1. Küçük Pisi nin (Arnoglossus thori) Yaş-Boy ilişkisi...24 Şekil 11. Küçük Pisi nin (Arnoglossus thori) cinsiyete göre ilk üreme boyu...24 Şekil 12. Küçük Dil in (Buglossidium luteum) Boy-Frekans grafiği...26 Şekil 13. Küçük Dil in (Buglossidium luteum) Boy-Ağırlık grafiği...28 Şekil 14. Küçük Dil in (Buglossidium luteum) gonadosomatik indeks ve olgun gonad yüzdesi...28 Şekil 1. Küçük Dil in (Buglossidium luteum) Yaş-Boy ilişkisi...29 Şekil 16. Küçük Dil in (Buglossidium luteum) cinsiyete göre ilk üreme boyu...29 Şekil 17. Lekeli Dil in (Microchirus variegatus) Boy-Frekans grafiği...21 Şekil 18. Lekeli Dil in (Microchirus variegatus) Boy-Ağırlık grafiği...211 Şekil 19. Dil in (Solea solea) Boy-Frekans grafiği...212 Şekil 16. Dil in (Solea solea) Boy-Ağırlık grafiği...212 Şekil 161. Sivrikuyruk Dil in (Symphurus nigrescens) Boy-Frekans grafiği...213 XXIII
Şekil 162. Sivrikuyruk Dil in (Symphurus nigrescens) Boy-Ağırlık grafiği...214 Şekil 163. Fener in (Lophius budegassa) Boy-Frekans grafiği...21 Şekil 164. Fener in (Lophius budegassa) Boy-Ağırlık grafiği...21 Şekil 16. Fener in (Lophius piscatorius) Boy-Frekans grafiği...216 Şekil 166. Fener in (Lophius piscatorius) Boy-Ağırlık grafiği...217 Şekil 167. Kedibalığı (Scyliorhinus stellaris Linnaeus, 178)...39 Şekil 168. Kazık Kuyruk (Gymnura altavela Linnaeus, 178)...39 Şekil 169. Dikenli Vatoz (Raja clavata Linnaeus, 178)...39 Şekil 17. Vatoz (Raja miraletus Linnaeus, 178)...31 Şekil 171. Vatoz (Raja polystigma Regan, 1923)...31 Şekil 172. Elektrik (Torpedo marmorata Risso, 181)...311 Şekil 173. Mıgrı (Ariosoma balearicum Delaroche, 189)...311 Şekil 174. Müren (Muraena helena Linnaeus, 178)...311 Şekil 17. Lokum (Saurida undosquamis Richardson, 1848)...311 Şekil 176. Hamsi (Engraulis encrasicolus Linnaeus, 178)...312 Şekil 177. Tavuk (Trisopterus minutus Linnaeus, 178)...312 Şekil 178. Bakalyaro (Merluccius merluccius Linnaeus, 178)...312 Şekil 179. Kayış (Ophidion barbatum Linnaeus, 178)...312 Şekil 18. Benekli Horozbina (Blennius ocellaris Linnaeus, 178)...313 Şekil 181. Horozbina (Parablennius tentacularis Brünnich, 1768)...313 Şekil 182. Üzgün (Callionymus lyra Linnaeus, 178)...313 Şekil 183. Karagöz İstavrit (Trachurus trachurus Linnaeus, 178)...314 Şekil 184. İzmarit (Spicara maena Linnaeus, 178)...314 Şekil 18. İzmarit (Spicara smaris Linnaeus, 178)...314 Şekil 186. Dört Benekli Kayabalığı (Deltentosteus quadrimaculatus Valenciennes, 1837)..314 Şekil 187. Çırçır (Symphodus cinereus Bonnaterre, 1788)...31 XXIV
Şekil 188. Ustura (Xyrichtys novacula Linnaeus, 178)...31 Şekil 189. Barbun (Mullus barbatus barbatus Linnaeus, 178)...31 Şekil 19. Tekir (Mullus surmuletus Linnaeus, 178)...31 Şekil 191. Berber (Anthias anthias Linnaeus, 178)...316 Şekil 192. Asıl Hani (Serranus cabrilla Linnaeus, 178)...316 Şekil 193. Çizgili Hani (Serranus scriba Linnaeus, 178)...316 Şekil 194. Kupez (Boops boops Linnaeus, 178)...317 Şekil 19. Trança (Dentex gibbosus Rafinesque, 181)...317 Şekil 196. Isparoz (Diplodus annularis Linnaeus, 178)...317 Şekil 197. Karagöz (Diplodus vulgaris Geoffroy Saint-Hilaire, 1817)...318 Şekil 198. Mırmır (Lithognathus mormyrus Linnaeus, 178)...318 Şekil 199. Yabani Mercan (Pagellus acarne Risso, 1827)...318 Şekil 2. Kırma Mercan (Pagellus erythrinus Linnaeus, 178)...318 Şekil 21. Trakonya (Trachinus draco Linnaeus, 178)...319 Şekil 22. Tiryaki (Uranoscopus scaber Linnaeus, 178)...319 Şekil 23. Çivisiz Kalkan (Scophthalmus rhombus Linnaeus, 178)...319 Şekil 24. Küçük Pisi (Arnoglossus thori Kyle, 1913)...32 Şekil 2. Kancaağız Pisi (Citharus linguatula Linnaeus, 178)...32 Şekil 26. Sivrikuyruk Dil (Symphurus nigrescens Rafinesque, 181)...32 Şekil 27. Küçük Dil (Buglossidium luteum Risso, 181)...321 Şekil 28. Benekli Dil (Microchirus ocellatus Linnaeus, 178)...321 Şekil 29. Lekeli Dil (Microchirus variegatus Donovan, 188)...321 Şekil 21. Küçük Dil (Monochirus hispidus Rafinesque, 1814)...322 Şekil 211. Dil (Solea solea Linnaeus, 178)...322 Şekil 212. İskorpit (Scorpaena maderensis Valenciennes, 1833)...322 Şekil 213. Benekli İskorpit (Scorpaena notata Rafinesque, 181)...323 XXV
Şekil 214. İskorpit (Scorpaena scrofa Linnaeus, 178)...323 Şekil 21. Mazak (Chelidonichthys lastoviza Bonnaterre, 1788)...323 Şekil 216. Kırlangıç (Chelidonichthys lucernus Linnaeus, 178)...324 Şekil 217. Kırlangıç (Lepidotrigla cavillone Lacepède, 181)...324 Şekil 218. Öksüz (Trigla lyra Linnaeus, 178)...324 Şekil 219. Dülger (Zeus faber Linnaeus, 178)...32 XXVI
Özet Çalışma Temmuz 24 ile Haziran 27 tarihleri arasında İzmir Körfezi nde yürütülmüştür. Örnekler Foça, Gülbahçe Körfezi ve Uzunada nın kuzeybatısında trol kullanılarak toplanmıştır. Toplanan örneklerin boy ve ağırlık ölçümleri alınmış, cinsiyetleri tespit edilmiş ve yaşlarının belirlenebilmesi için sagittal otolitleri çıkartılmıştır. Çalışma süresince 41 familyaya ait 9 balık türü örneklenmiş ve toplam 38,131 adet örnek üzerinde bireysel ölçüm alınmıştır. Örneklenen türlerin 14 tanesinin kıkırdaklı, 76 adedinin kemikli balık türü olduğu saptanmıştır. Çalışma bölgesinde en baskın beş kıkırdaklı balık türünün Kedibalığı (Scyliorhinus canicula), Adi Köpekbalığı (Mustelus mustelus), İğneli Vatoz (Dasyatis pastinaca), Çuçuna (Myliobatis aquila) ve Elektrik balığı (Torpedo marmorata) olduğu saptanmıştır. Kemikli balık türlerinde ise Barbun (Mullus barbatus barbatus), Küçük Pisi (Arnoglossus laterna), İzmarit (Spicara maena), Benekli Hani (Serranus hepatus) ve Isparoz un (Diplodus annularis) en baskın türler olduğu tespit edilmiştir. Türlerin; boy dağılımı, dişi:erkek oranı, boy-ağırlık ilişkisi, üreme zamanı, yaş kompozisyonu, büyüme parametreleri, ilk üreme boyu ve yaşı, ölüm ve sömürülme oranlarının tespiti yapılmıştır. Elde edilen parametreler ile stokların şu anki durumu ortaya konmuş ve ticari olarak işletilen stokların daha verimli kullanımına ışık tutacak bilgiler elde edilmeye çalışılmıştır. Türler için elde edilen üreme zamanı ve ilk üreme boyunun ticari balıkçılığın düzenlenmesinde trol zaman yasakları ve minimum avlanma boyu yasaklarına bilimsel bir katkı sağlaması amaçlanmıştır. Buna ek olarak türler için elde edilen ölüm ve sömürülme oranlarının balıkçılık gücünün ayarlanmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: İzmir Körfezi, trol balıkçılığı, ilk üreme boyu, ilk üreme yaşı. XXVII
XXVIII
Abstract This study is carried out in İzmir Bay, in between July 24 and June 27. Sampled specimens were collected by trawl from Foça, Gülbahçe Bay and northwest of Uzunada. Length measurements and weight of sampled individuals were recorded, sexes were identified and saggital otholiths were removed for determining the ages. During the study, 9 fish species belonging to 41 families were sampled and individually measurements were taken on totally 38,131 specimens. It was found that, 14 species were cartilagonius and other 76 species were bony fishes. The dominant cartilaginous fishes in the research area were Small-spotted cat shark (Scyliorhinus canicula), Smoothhound (Mustelus mustelus), Common stingray (Dasyatis pastinaca), Common eagle ray (Myliobatis aquila) and Spotted torpedo (Torpedo marmorata). Red mullet (Mullus barbatus barbatus), Scaldfish (Arnoglossus laterna), Blotched picarel (Spicara maena), Brown comber (Serranus hepatus) and Annular sea bream (Diplodus annularis) were the dominant bony fishes. Length distributions, male female ratio, length weight relationship, age composition, growth parameters, first reproduction length and age, mortality and exploitation ratios were determined. Present situation of the stocks were proved by the obtaining parameters and irradiating information on effective use of commercial stocks were tried to be gained. It was aimed to add scientific contributions to regulations of commercial fisheries in trawl season restrictions and minimum landing size restrictions with the information on reproduction season and first reproduction length of obtained species. Additionally, mortality and exploitation ratios of the species are considered to contribute the regulation of fisheries power. Keywords: İzmir Bay, trawl fisheries, first maturity length, first maturity age. XXIX
XXX
1.Giriş İnsanoğlunun yeryüzünde varlığını sürdürülebilmesi, uygun besin, barınak ve diğer çevre koşullarının bulunmasına bağlıdır. Oysa nüfus artışı ve endüstrinin gelişimi, sınırlı çevre olanakları üzerine olumsuz baskılar yaparak çevrenin değişmesine, bitki ve hayvan topluluklarının yok olmasına yol açmakta, bunun sonucu olarak da insanlar için yaşamsal önem taşıyan hayvansal protein açığına yol açmaktadır. Dünya nüfusundaki bu hızlı artış ve çevre sorunları giderek büyüyen bir beslenme sorununu gündeme getirmekte ve sorunun çözümü için de su ürünleri önemli bir kaynak görülmektedir. Ancak yıllık su ürünleri üretiminin miktarına bakıldığında, üç tarafı denizlerle çevrili ve önemli su ürünleri potansiyeline sahip ülkemizde, su ürünleri kaynaklarının çok iyi bir şekilde işletildiğini söylemek mümkün değildir. Mevcut su ürünleri kaynaklarının korunması, geliştirilmesi ve rasyonel bir şekilde işletilmesi günümüz ve gelecek için oldukça önemlidir. Balık ve balıkçılık ülkemizdeki su ürünleri üretimi içinde en önemli yere sahiptir. Bu nedenle özellikle denizlerimizdeki balık ve balıkçılık konularında yapılacak olan araştırmaların detaylandırılıp, belirli aralıklarla yapılması; gerekli önlemlerin de buralardan elde edilecek sonuçlara göre alınması, kaynakları rasyonel olarak işletilmesi için yararlı olacaktır. Balıkçılık biyolojisi ve populasyon dinamiği çalışmaları, daha çok ekonomik olan balık stoklarındaki büyüme, ölüm ve göç gibi olaylar ile bunlardaki ve dolayısı ile populasyon büyüklüğündeki değişiklikleri konu edinmektedir. Balık stoku, bir ırka veya bir türe ait olan, kendi kendisini devam ettiren, belirli bir bölge içerisinde belirli bir zamanda üreyen balık bireyleri topluluğu olarak tanımlanmaktadır. Bir balık stokunun büyüklüğü, stoktaki balıkların bireysel büyüklüğüne ve stoka katılan genç bireylerle artmakta, buna karşın doğal ölümler ve avlanma nedeniyle azalmaktadır. Stoktaki bu denge durumunun sürekli olarak koruması ve sürdürülebilir bir balıkçılığın oluşturulması için, avlanan balık türlerinin belirlenmesi, bu türe ait büyüme parametreleri ile ilk üreme boy ve yaşlarının tespit edilmesi, buna bağlı olarak da tür ve boy yasaklarının belirlenmesi gerekmektedir. Bu ve benzeri konularda yapılan ve yapılacak olan çalışmalar, ülkemiz balıkçılığına ışık tutacaktır. Ülkemiz denizlerinde, balık avcılığının esasları, stokları korumaya yönelik olarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Şubesi tarafından geliştirilen yasal 1
düzenlemeler ile yapılmaktadır. Bu düzenleme sonuçları ilgili kişilere Denizlerde ve İç Sularda Ticari Balıkçılığı Düzenleyen Sirküler ile duyurulmaktadır. Bu nedenle, balık ve balıkçılıkla ilgili olarak yapılan araştırma sonuçları, sirkülerde kullanılabilecek ve ülke balıkçılığına da yön verebilecek düzeyde olmalıdır. Denizlerle ilgili olarak sirkülerde ele alınan yasal düzenlemeler; trol yasakları, cins ve boy yasakları, av vasıtası yasakları, dalyan ve lagünlerde alınacak tedbirler, yer yasakları ve diğer yasaklar olmak üzere altı grup altında toplanmışlardır. Özellikle trol balıkçılığında avlanan türlerin belirlenmesi, bu türlere ait büyüme parametreleri ile ilk üreme boy ve yaşlarının tespiti, sirkülerde yer alan cins ve boy yasakları kısmının oluşturulması için oldukça önemli olmaktadır. Su ürünleri istatistiklerine göre 2 yılında, Türkiye Denizleri nden elde edilen toplan ürün miktarı 334,248 tondur. Bu üretimin %1 luk kısmını dip balıkları oluşturmaktadır. Avlanan dip balıklarının %9 ı ise trol balıkçılığı ile yapılmakta olup, bu da yaklaşık 3, ton deniz balığı üretimine karşılık gelmektedir. Bu üretimin de yaklaşık yarısı, Ege Denizi nden karşılanmaktadır. Bu durum göz önüne alındığında, Ege Denizi Türkiye Trol Balıkçılığı için oldukça önemli bir alanı oluşturmaktadır. Bu nedenle ülkemiz balıkçılığında önemli yer tutan bu denizimizde, mevcut ekonomik dip balıkları türleri ile ilgili olarak periyodik detaylı araştırmaların yapılması gerekliliği bir gerçektir. Yapılan bu araştırma ile, Ege Denizi dip trol balıkçılığında avlanan türlerin belirlenmesi, bu türlere ait büyüme parametreleri, ilk üreme boy ve yaşlarının tespitini yaparak, Denizlerde ve İçsularda Ticari Balıkçılığı Düzenleyen Sirküler de ki balık boy yasakları ve dip trolünün yıl içerisinde hangi aylarda yasak olması gerektiği konularındaki yasal düzenlemelere bilimsel katkıda bulunmak ve birçok balık türü için literatürde eksik olan büyüme parametrelerinin, bilinmeyenlerini tamamlayacağı umulmaktadır. 2
2.Genel Bilgiler 2.1.Ege Denizi Türkiye, sahip olduğu denizel balıkçılık kaynakları ile verimlilik açısından Karadeniz in de dahil olduğu, Akdeniz sular sistemi içinde çok önemli bir yere sahiptir. Yıllık deniz balıkları üretimi 6 bin ton civarında olan Türkiye, bu üretimi 8,333 km lik kıyı şeridi, 14,8 km 2 lik kıta sahanlığını oluşturan iklimsel, hidrografik şartlar ve verimlilik açısından farklı olan Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz den sağlamaktadır (Kınacıgil ve İlkyaz, 1997). Türkiye de 26 itibariyle avcılık yolu ile elde edilen toplam su ürünleri üretimi 49,94 ton olup, bu üretimin %69 luk kısmı Karadeniz, %16 lik kısmını Marmara, %12 lik kısmını Ege ve %3 lük kısmını Akdeniz den elde etmiştir (DİK, 26). Ege Denizi, koy ve körfezler bakımından oldukça zengin olmasına karşın, kıta sahanlığının dar ve dip yapısının da kırıklı ve engebeli olması nedeni ile balıkçılık aktivitelerinin sınırlandığı bir denizidir. Ege Denizi nin önemli balıkçılık alanları, kuzeyden güneye doğru sırası ile; Saros Körfezi, Gökçeada ve Bozcaada civarı, Edremit Körfezi, Çandarlı Körfezi, İzmir Körfezi, Sığacık ve Kuşadası Körfezleri, Kovela Limanı, Güllük (Mandalya) Körfezi ve Gökova (Kerme) Körfezi dir (Kınacıgil ve İlkyaz, 1997). Tür çeşitliliği yönünden diğer denizlerimizden daha zengin olan Ege Denizi nde ekonomik öneme sahip tür oranı 1/ düzeyinde olup, bu değer dünya denizleri ortalamasının yaklaşık on katıdır (Kocataş ve Bilecik, 1992). Araştırmanın yürütüldüğü İzmir Körfezi, Ege Denizi nin en büyük körfezlerinden biri olup doğudan batıya uzunluğu 24 km, ortalama genişliği km olup 38 2'N 38 4'N enlemleri ile 26 3'E 27 1'E boylamları arasında yer almaktadır. Körfez, farklı su tabakalarındaki fiziksel içerikler dikkate alınarak dış, orta ve iç körfez olmak üzere 3 bölüme ayrılmıştır (Cihangir et al., 1999). Dış körfez; Karaburun Yarımadası ile Gediz deltası arasında, kuzeybatı güneydoğu doğrultusunda uzanan körfezin en geniş ve derin olan kısmıdır. Uzunluğu yaklaşık 4 km olup, genişliği ağız kesiminde 24 km yi bulmaktadır. Orta körfez; Yenikale Fenerleri ile Urla dan Tuzla nın kuzeybatısına kadar uzanmaktadır. Ortalama derinliği 43 m dir. Toplam uzunluğu 38 km olan bu kesimin genişliği 2 km yi bulmaktadır. İzmir şehrinin yoğun yerleşim alanlarının kıyılarınca uzanan iç körfezin toplam uzunluğu 38 km dir. İç körfez oldukça sığ olup, en derin yeri 21 m dir. İzmir Körfezi nin en önemli balıkçılık sahaları orta ve dış körfezdir (Tosunoğlu et al., 26). 3
2.2.Balık Türleri Kedibalığı (Scyliorhinus canicula Linnaeus, 178); Kedibalığı olarak bilinen Scyliorhinus canicula (Linnaeus, 178), Scyliorhinidae familyasının bir üyesidir. Türün; Catulus duhamelii, Sciliorhinus caniculus, Scyliorhinus canicula albomaculata, Scyliorhinus caniculus, Scyllium acutidens, Scyllium spinacipellitum, Squalus canicula, Squalus catulus, Squalus elegans sinonimleri bulunmaktadır. Ülkemizin tüm denzilerinde bulunan tür (Mater et al., 23), dünyada Kuzeydoğu Atlantik te Norveç ve İngiltere Adaları ndan, Akdenizi de içerecek şekilde Senegal e kadar olan bölgede dağılım gösterir (Froese ve Pauly, 27). En fazla 1 cm (TL) boy ve 9 yaşına kadar yaşayabilir. Genellikle çamurlu, kumlu dip yapısına sahip 1 78 m ler arasındaki derinliklerde yaşamını sürdürür (Froese ve Pauly, 27). Türün ekonomik bir önemi yoktur. Dorel (1986) Biscay Körfezi nde, Filiz ve Mater (22) Kuzey Ege de, Merella et al. (1997) Balerik Adaları nda, Filiz ve Bilge (24) Kuzey Ege de, Mendes et al. (24) Portekiz in batı kıyılarında türün boy ve ağırlık ilişkilerini, Pauly (1978) Orta Adriyatik te ve Jennings et al. (1999) Kuzey Denizi nde büyüme parametrelerini, Compagno (1984) Kuzey Atlantik in doğusunda ve Ellis ve Shackly (1997) İngiltere de türün üreme ve yumurtlama dönemi üzerine çalışmalar yapmışlardır. Adi Köpekbalığı (Mustelus mustelus Linnaeus, 178); Adi Köpekbalığı adıyla bilinen Mustelus mustelus (Linnaeus, 178) Triakidae familyasının bir üyesidir. Türün; Galeus laevis, Mustellus levis, Mustelus canis, Mustelus equestris, Mustelus laevis, Mustelus vulgaris, Squalus mustelus sinonimleri bulunmaktadır. Ülkemizde; Karadeniz hariç tüm denizlerimizde dağılım gösteren tür (Mater et al., 23), dünyada; Akdeniz, Madeira, ve Kanarya Adaları nı kapsamak suretiyle İngiliz Takımadaları ndan Fransa ya kadar uzanan bölgede dağılım gösterir (Froese ve Pauly, 27). En fazla 2 cm (TL) boy ve 24 yaşına kadar yaşayabilir. Genellikle kumlu çamurlu zeminlerde ve 624 m ler arasındaki derinliklerde yaşamını sürdürür (Froese ve Pauly, 27). Son yıllarda ticari olarak değerlendirilmeye başlanan bir türdür. Dulcic ve Kraljevic (1996) Adriyatik in Hırvatistan kıyılarında, Filiz ve Bilge (24) ve Filiz ve Mater (22) Kuzey Ege de türün boy ve ağırlık ilişkileri üzerine çalışmışlar, Goosen ve Smale (1997) türün Güney Afrika sularında büyüme parametreleri üzerine araştırmalar yapmışlardır. 4
Elektrik (Torpedo marmorata Risso, 181); Vücudunda ürettiği elektrik nedeniyle tehlikeli deniz canlılarından biri olan Elektirik diğer adıyla Çarpan, Torpedo marmorata (Risso, 181), Torpedinidae familyasına ait bir türdür. Türün; Narcacion marmoratus, Narcobatus marmoratus, Torpedo diversicolor, Torpedo galvani, Torpedo immaculata, Torpedo picta, Torpedo punctata, Torpedo trepidans, Torpedo vulgaris gibi birçok sinonimi bulunmaktadır. Ülkemizde; Marmara, Ege ve Akdeniz de (Mater et al., 23), dünyada; Doğu Atlantik ten (İngiltere nin kuzeyinden, Good Hope Burnu na, Güney Afrika ya kadar) Akdeniz e kadar olan alanda dağılım göstermektedir (Froese ve Pauly, 27). Torpedo marmorata kumlu ve çamurlu zeminlerde yaşar. Genellikle 2 37 m derinliklerde dağılım gösterirler (Froese ve Pauly, 27). En fazla 1 cm (TL) boya kadar ulaşabilen türün ticari önemi yoktur. Filiz ve Mater (22) ve Filiz ve Bilge (24), türün Kuzey Ege Denizi nde boy ağırlık ilişkisini incelemişlerdir. İğneli Vatoz (Dasyatis pastinaca Linnaeus, 178); İğneli Vatoz, Dasyatis pastinaca (Linnaeus, 178), Dasyatidae familyasının bir üyesidir ve Dasyatis pastinacus, Dasyatis ujo, Dasybatus pastinaca, Pastinaca laevis, Pastinaca olivacea, Raja pastinaca, Trygon pastinaca, Trygon vulgaris, Trygon vulgaris pastinaca sinonimleri bulunmaktadır. Ülkemizin tüm denizlerinde yaşayan türün (Mater et al., 23), dünyadaki dağılımı; Kuzeydoğu Atlantik ten Akdeniz e kadar uzanan bölgedir (Froese ve Pauly, 27).Erkeklerde en fazla 7 cm (WD) dişilerde ise 6 cm (WD) boya kadar ulaşabilir. Genellikle kumlu çamurlu dip yapısına sahip 2m ler arasındaki derinliklerde yaşamını sürdürür (Mater et al., 23). Türün ticari bir önemi yoktur. Filiz ve Bilge (24), türün Kuzey Ege de, Torres (1991), Güney Afrika da, Coull et al. (1989), Kuzey Atlantik te, Pallaoro et al. (2), Doğu Adriyatik te, Filiz ve Mater (22), Kuzey Ege de yaşayan bireylerinde boy ve ağırlık ilişkileri, İşmen (23), türün İskenderun Körfezi ndeki yaş, büyüme ve üreme özellikleri üzerine araştırmalar yapmışlardır. Çuçuna (Myliobatis aquila Linnaeus, 178); Çuçuna olarak bilinen Myliobatis aquila (Linnaeus, 178), Myliobatidae familyasının bir üyesidir. Türün; Leiobatus aquila, Myliobatis aquila, Myliobatis cervus, Myliobatis equila, Myliobatis noctula, Myliobatus aquila, Raia rhombus, Raja aquila sinonimleri
bulunmaktadır. Ülkemizde, Marmara, Ege ve Akdeniz de dağılım gösteren tür (Mater et al., 23), dünyada; Fas ve Kanarya Adaları nın kuzeyinden İrlandanın batı kıyılarına, İngiliz Adaları ve Kuzey Denizinin güneybatısından, Natal ın güneyine ve Güney Afrika ya kadar uzanan alanda, ayrıca Akdeniz boyunca dağılım gösterir (Froese ve Pauly, 27). En fazla 183 cm (WD) boya kadar ulaşabilir. Genellikle kumlu dip yapısına sahip 1 3 m ler arasındaki derinliklerde yaşamını sürdürür (Froese ve Pauly, 27). Ticari değeri bulunmayan bir türdür. Filiz ve Bilge (24) kuzey Ege de türün boy ve ağırlık ilişkileri üzerine çalışmışlar, Capape et al. (27) türün Kuzey Akdeniz de üreme biyolojisi üzerine araştırmalar yapmışlardır. Mırmır Yılanbalığı (Echelus myrus Linnaeus, 178); Ophichthidae familyasının bir üyesi olan Mırmır Yılanbalığının bilimsel adı Echelus myrus (Linnaeus, 178) tur. Türün; Echelus punctatus, Leptocephalus kefersteini, Muraena longicollis, Muraena myrus, Muraena vulgaris, Myrus vulgaris sinonimleri bulunmaktadır. Ülkemizde, Ege ve Akdeniz de dağılım göstermekte olup (Mater et al., 23), dünyada; Biscay Körfezi'nden Pointe Noire'e ve Akdeniz'i içermek seretiyle Kongo ya kadar uzanan bölgede dağılım gösterir (Froese ve Pauly, 27). En fazla 1 cm (TL) boya kadar ulaşabilir. Genellikle kumlu dip habitatlarda ve 1 2 m ler arasındaki derinliklerde yaşamını sürdürür (Mater et al., 23). Ticari olarak değerlendirilen bir türdür. Tür ile ilgili araştırmalar oldukça sınırlı olup, Çiçek et al. (23) Kuzeydoğu Akdeniz de türün boy ve ağırlık ilişkisi üzerinde çalışmışlardır. Üzgün (Callionymus maculatus Rafinesque, 181); Üzgün, Callionymus maculatus (Rafinesque, 181), Callionymidae familyasının bir üyesidir. Türün sinonimleri; Callionymus cithara, Callionymus dracunculus, Callionymus maculatus atlantica dır. Ülkemizde, Marmara, Ege ve Akdeniz de dağılım gösteren tür (Mater et al., 23), dünyada; Doğu Atlantik ten (İzlanda nın güneyinden ve batısından ve Norveç in batısından Senegal e kadar), Akdeniz e (Adriatik ve Ege denizi dahil, Karadeniz hariç) kadar uzanan bölgede dağılım gösterir (Froese ve Pauly, 27). En fazla 16 cm (TL) boya kadar ulaşabilir. Genellikle kumlu çamurlu dip yapısına sahip 4 6 m ler arasındaki derinliklerde yaşamını sürdürür (Froese ve Pauly, 27). Türün ticari değeri yoktur. 6