UÇUCU YAĞLAR Hazırlayan Songül BEKTAŞOĞLU 2006 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
UÇUCU YAĞLAR Üretim Türkiye de uçucu yağ üretiminin büyük kısmını gülyağı oluşturmaktadır. Türkiye dünyadaki en büyük gülyağı üreticisidir. Çoğu İsparta yöresi başta olmak üzere, Burdur, Afyon ve Denizli de üretilen Rose damescana isimli gül bitkisinin çiçeklerinden elde edilen gülyağı dünya piyasalarında Türk gülyağı olarak bilinmektedir. Türkiye de gülyağı üretiminin büyük kısmı Gülbirlik tarafından gerçekleştirilmektedir. Afyon da yerleşik Başmakçı Kooperatifi de organik gülyağı üretimi yapmaktadır. Ülkemizde gülyağı üretimi eski yıllarda aile tipi işletme ve üretim düzeninde, ilkel yöntemlerle imal edilmekteyken; günümüzde fabrika ölçeğinde tesisler kurulmuş olup, sayıları yaklaşık 13 dür. Bu fabrikalardan, 4 tanesi Gülbirlik e aittir. Gülyağı üretimi gerçekleştiren kooperatifler ve firmalar dışında köylerde, köylülere ait küçük kapasiteli damıtıcılarda da küçümsenmeyecek miktarlarda gülyağı üretimi yapılmaktadır. Gülçiçeği ve dolayısıyla gülyağı üretimi sadece Mayıs ve Haziran aylarında gül mevsimi olarak bilinen süre içinde yapılmaktadır. Bu mevsimde toplanan gül çiçekleri, yaklaşık 500 kg kapasiteli krom ve bakır damıtma kazanlarında buhar basıncı altında damıtılarak gülyağı elde edilmektedir. Gülçiçeğinden iki çeşit yağ üretilmektedir. Bu gülyağı olarak bilinen ince gülyağı ve konkret olarak bilenen katı gülyağıdır. Yan ürün olarak da gülsuyu üretilmektedir. Gülyağı üretiminde en önemli maliyet unsuru, yaklaşık % 75 80 pay ile gül çiçeği fiyatlarıdır. Türkiye de gülyağı ve gül konkreti fiyatları, üretilen toplam gülçiçeğinin yaklaşık %40 ını alan Gülbirlik tarafından belirlenmekte, diğer üreticiler de bu fiyatları baz almaktadır. 1 kg gülyağı elde etmek için, mevsim şartlarına göre değişmekle birlikte, yaklaşık 3 500 kg gülçiçeği işlenmektedir. 1 kg gül konkreti elde etmek için de yaklaşık 350 kg kadar gülçiçeği gerekmektedir. Türkiye de yılda ortalama 1.5 ton kadar gülyağı ve 7 ton kadar da konkret üretimi yapılmaktadır Gülyağı veriminde gülün kalitesine ek olarak, gül çiçeği hasat döneminin ve distilasyon sırasında bekleme süresinin çok büyük etkisi vardır. Yüksek verim elde edebilmek için çiçek hasadının olabildiğince günün erken saatlerinde yapılması ve toplanan çiçeklerin en kısa sürede distilasyon işleminden geçirilmesi gerekmektedir. Türkiye de son yıllarda, gülyağı dışındaki uçucu yağ tesislerinin sayısında da artış gözlenmektedir. Özellikle Antalya, Manisa, Mersin, Muğla ve Hatay illerinde kurulu tesislerde kekik, defne, kırnanesi, biberiye, kimyon, mersin, limon yaprağı, anason, melissa, sigala ağacı gibi aromatik bitkilerden uçucu yağ üretilmektedir. Dünyada Türk defne yağı olarak bilinen defne yağı, Akdeniz bölgesinde yetişen Laurus nobilis adı verilen ağacın yapraklarından elde edilmektedir. Bu ağaç, ayrıca az miktarlarda Ege ve Karadeniz bölgelerinde de yetişmektedir. Türkiye de yılda ortalama 1 ton kadar defne yağı üretilmektedir ve bunun da önemli bir kısmı ihraç edilmektedir. Kekik ülkemizin en önemli yabani aromatik bitkisidir. Son yıllarda önemli miktarlarda kekik tarımı da yapılmaktadır. Yaklaşık 4 500 ha alanda, yıllık olarak 7 000 ton kadar kekik üretilmektedir. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 2
Sigala yağı (styrax), Latince ismi Liquiambar orientalis olan, 15 20 metre yüksekliğine kadar erişen bir ağaç türünden elde edilmektedir. Bu ağaç türü, doğu Akdeniz e kıyısı olan Avrupa ülkeleri ve Yakın Doğu da yetişmekte ve bunların gövdesinden elde edilen yağa Asya styrax yağı adı verilmektedir. Bu yağın elde edildiği tek ülke Türkiye dir. Üretim, atölye tipi üretim yerlerinde, kısıtlı miktarlarda ve ilkel metodlarla yapılmaktadır. Diğer tür olan Liquiambar styraciflua ise ABD nin güneydoğu bölgesi, Meksika ve Merkezi Amerika da yetişmektedir. Bu tür, Amerikan styrax yağı adı verilen uçucu yağın kaynağıdır. Türkiye de tarımı yapılan diğer bir aromatik bitki de lavantadır. İsparta bölgesinde 350 da alanda lavanta tarımı yapılmaktadır. Lavanta diğer aromatik bitkilere göre çok daha yüksek oranlarda (ortalama %3.5 6 arasında) yağ içermekte ve ekonomik yaşa ulaşmış 1 da lavanta tarlasından 20 kg kadar yağ üretilebilmektedir. Lavanta yağı dünyada ticareti yapılan en önemli yağlardan birisidir. Eskiden gülyağı dışında, sadece aromatik bitki üreticisi durumunda olan ülkemizde, son yıllarda üretilen uçucu yağlar çeşitlenmiş ve üretim miktarları da artmıştır. Bununla beraber, çok zengin bir aromatik bitki çeşitliliğine ve bunların tarımının yapılmasına elverişli olan ülkemiz, gülyağı dışında, halihazırda, diğer uçucu yağların üretimi ve ticareti konusunda dünyada önemli bir yere sahip değildir. TÜRKİYE NİN DIŞ TİCARETİ İhracat Türkiye nin 2005 yılı uçucu yağlar ihracatı yaklaşık 14,4 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. İhraç edilen başlıca yağlar, gülyağı, kekik yağı, defne yağı, stearopten yağı ve limon yağıdır. Uçucu yağlar ihracatımızın büyük bir kısmı AB ülkelerine yöneliktir. Ülkeler bazında bakıldığında ise, en önemli ihracat pazarları Fransa, Almanya, İsviçre, ABD, İngiltere, Hollanda ve Kanada dır. Toplam ihracat içinde Fransa nın payı %65 dir. Türkiye de üretilen gülyağının hemen hemen tamamı ihraç edilmektedir. 2005 yılı ihracatı 7.2 milyon dolardır. İhracatın önemli kısmı AB ülkeleri, İsviçre, ABD ve Japonya ya yapılmıştır. Toplam ihracat içerisinde Fransa nın payı %71, İsviçre nin payı ise %12 dir. Gülyağı ve gül konkreti aynı Gümrük Tarife istatistik pozisyon numarası ile ihraç edilmektedir. Türkiye nin son yıllarda ihraç ettiği uçucu yağlardan biri de kekik yağıdır. 2005 yılında 1.1 milyon dolarlık kekik yağı ihraç edilmiştir. İhracatın yapıldığı başlıca ülkeler Fransa, Almanya, Belçika, ABD ve Hollanda dır. Defne yağının ayrı bir GTİP numarası olmaması ve diğer uçucu yağlar kısmında yer alması nedeniyle, ihracat tutarı hakkında bir şey söylemek mümkün değildir. Bununla beraber, önemli miktarda üretiminin yapıldığı bilinmektedir. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 3
Türkiye nin Yıllara Göre Gülyağı İhracatı, (Değer: 1000 ABD Doları) Years Value (US $ 1 000) 1990 5 913 1991 4 706 1992 5 141 1993 5 196 1994 3 705 1995 5 526 1996 6 109 1997 4 974 1998 4 428 1999 3 238 2000 5 871 2001 6 009 2002 8 068 2003 9 784 2004 7 393 2005 7 174 Kaynak:DTM(Dış Ticaret Müsteşarlığı) Türkiye nin Uçucu Yağlar İhracatı, (Değer: 1000 ABD Doları) Ürünler 2002 2003 2004 2005 Bergamut yağı 35 6 Portakal yağı 6 6 3 3 Limon yağı 282 89 36 1 Küçük limon yağı 3 3 Diğer Narenciye Yağları 12 11 Geranyum Yağı 1 Lavanta Yağı 3 1 Acı Nane (Mentha piperita) Yağı 0.4 0.7 Diğer nane Yağları 8 Güve Otu (Vetiver) Yağı 2 Stearopten Yağı 1,534 3,806 3,500 3,118 Kekik Yağı 405 626 768 1,104 Gülyağı (Gül konkreti dahil) 8,068 9,784 7,393 7,174 Rezinoitler 18 150 283 316 Uçucu Yağların terpeninin 197 600 737 1,459 alınmasından arta kalan ürünler, su ve çözeltiler Diğer ürünler 1,058 1,037 850 1,174 Toplam 11,610 16,110 13,589 14,361 Kaynak:DTM(Dış Ticaret Müsteşarlığı) İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 4
Türkiye nin ülkelere Göre Uçucu Yağlar İhracatı, (Değer: 1000 ABD Doları) Ülkeler 2003 2004 2005 Fransa 10,671 8, 889 6,884 Almanya 2, 514 2, 087 2, 237 İsviçre 693 952 709 İngiltere 225 391 602 Çin 579 ABD 774 602 569 KKTC 6 2 556 Romanya 0,5 313 İrlanda 600 206 Suudi Arabistan 0,2 12 Macaristan 53 3 85 Hollanda 112 100 77 BEA 2 67 İspanya 26 65 Polonya 54 82 58 Kanada 55 119 56 Japonya 35 55 55 Suriye 56 4 51 İsrail 25 14 35 Umman 32 32 32 Bahreyn 7 0.2 30 Diğer Ülkeler 196 231 971 Toplam 16,110 13,589 14,361 Kaynak:DTM(Dış Ticaret Müsteşarlığı) İthalat Türkiye nin 2005 yılı uçucu yağlar ithalatı yaklaşık 8.4 milyon Dolardır. İthal edilen başlıca yağlar, nane yağı, portakal yağı, bergamut yağı, stronel yağı ve lavanta yağıdır. İthalatın büyük kısmı, AB ülkelerinden yapılmaktadır. Ülkeler bazında bakıldığında ise ABD, Fransa, Almanya, İspanya, İngiltere, Çin, İsviçre, Hindistan, İsrail ve Brezilya en fazla ithalat yapılan ülkelerdir. Türkiye nin Uçucu Yağlar İthalatı, (Değer:1000 ABD Doları) GTİP Ürünler 2003 2004 2005 No. 330111 Bergamut yağı 234 421 263 330112 Portakal yağı 535 485 664 330113 Limon yağı 254 284 378 330114 Küçük limon yağı 114 87 57 330119 Diğer turunçgillerden elde edilen uçucu yağlar 102 103 121 330121 Itir çiçeği yağı 41 36 58 İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 5
330122 Yasemin yağı 4 6 11 330123 Lavanta yağı 170 213 221 330124 Acı Nane (Mentha piperita) Yağı 1,195 1,582 2,047 330125 Diğer Nane Yağları 230 672 679 330126 Güve Otu (Vetiver) Yağı 15 18 26 330129 Turunçgil hariç diğer bitkilerden elde edilen 2,000 2,443 2,197 uçucu yağlar 330130 Rezinoitler 386 558 590 330190 Uçucu yağların terpeninin alınmasından arta 611 827 1,167 kalan yan ürünleri, su ve çözeltileri Toplam 5,891 7,735 8,479 Kaynak:DTM(Dış Ticaret Müsteşarlığı) Türkiye nin ülkelere Göre Uçucu Yağlar İthalatı, (Değer: 1000 ABD Doları) Ülkeler 2003 2004 2005 ABD 996 1,705 1,835 Fransa 1,094 1,288 1,154 İngiltere 719 710 1,096 Almanya 789 768 912 Hindistan 327 440 899 İspanya 571 894 685 Endonezya 244 504 397 İtalya 241 287 386 İsviçre 189 217 227 Kanada 17 107 160 KKTC 25 14 147 Çin 211 256 107 Brezilya 38 74 97 İsrail 248 201 89 Avusturya 10 80 Hollanda 110 98 72 Peru 26 Mısır 7 21 Macaristan 2 19 Haiti 16 Japonya 42 48 14 Diğer Ülkeler 23 101 33 Toplam 5,891 7,735 8,478 Kaynak:DTM(Dış Ticaret Müsteşarlığı) İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 6
DÜNYA TİCARETİ Üretim Uçucu yağların dünya üretim miktarları kesin olarak bilinmemekle birlikte, 45 000 ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Üretimin yaklaşık % 90 ını 14 uçucu yağ oluşturmaktadır. Bu yağlar, Çin nanesi, ABD nanesi, limon, karanfil, biberiye, portakal, okaliptus, sitronel, paçuli, lavanta, sedirağacı, küçük limon, litsea cubeba ve sasafra yağlarıdır. Dünya çapında en popüler yağlar, portakal yağı, nane yağı ve okaliptus yağlarıdır. Tahmini Yıllık Üretimi 500 Ton un Üzerinde Olan Uçucu Yağlar (Birim: ton) Ticari İsmi Latince İsmi Tahmini Yıllık Üretim Portakal Citrus sinensis 15,000 Nane İngiliz, Bahçe, Japon) Mentha piperita, M. spicata, M. 6,000 8,000 arvensis Ökaliptus Eucalyptus globulus 2,400 3,000 Limon Citrus limon 2,000 2,500 Ökaliptus (Limon kokulu) Eucalyptus citriodora 2,000 Karanfil Syzygium aromaticum 2,000 Sitronel Cymbopogon winterianus 1,600 1,750 Sedir Yağı (Amerikan) Juniperus virginiana, 700 1,400 J. mexicana, j. procera Limon out (Lemongrass) Cymbopogon flexuosus, 800 1,300 C. citratus Sasafra Ocetea pretiosa 1,200 Misket limonu (Lime) Citrus aurantiifolia 900 Lavandin Lavandula angustifolia 750 x L. latifolia hibriti Kişniş Coriandrum sativum 750 Litsea cubeba Litsea cubeba 500 600 Paçuli Pogosteman cablin 500 550 Kaynak:Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin İlaç ve Alkollü İçki Sanayilerinde Kullanımı, İstanbul Ticaret Odası Yayınları İhracat Dünyanın 2004 yılı uçucu yağlar ihracatı 1.8 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir. 2003 yılına göre artış oranı % 8 dir. Dünyada ticareti yapılan başlıca yağlar, portakal yağı, nane yağı, limon yağı, ökaliptus yağı, karanfil yağı, sitronel yağı ve küçük limon yağıdır. Dünya uçucu yağlar ihracatında önemli ülkeler AB ülkeleri ve ABD, Hindistan, Brezilya, Çin, Arjantin, İsviçre, Endonezya ve Meksika dır. Bu ülkelerin yaptığı ihracat tutarı, toplam içinde %72 pay almaktadır. İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 7
Dünya Uçucu Yağlar İhracatı GTİP No. Ürünler Değer 1000 ABD $ 2004 2000 2004 Yılları arasında % artış 2003 2004 Yılları arasında % artış 330111 Bergamut yağı 40,236 17 16 330112 Portakal yağı 149,021 20 8 330113 Limon yağı 141,555 2 8 330114 Küçük limon yağı 35,908 13 8 330119 Diğer turunçgillerden elde edilen 110,599 9 34 uçucu yağlar 330121 Itir çiçeği yağı 19,354 10 14 330122 Yasemin yağı 13,183 16 17 330123 Lavanta yağı 41,151 7 18 330124 Acı Nane (Mentha piperita) Yağı 127,056 3 26 330125 Diğer Nane Yağları 83,826 5 21 330126 Güve Otu (Vetiver) Yağı 13,581 18 21 330129 Turunçgil hariç diğer bitkilerden elde 559,083 7 12 edilen uçucu yağlar 330130 Rezinoitler 88,930 9 28 330190 Uçucu yağların terpeninin 250,821 10 6 alınmasından arta kalan yan ürünleri, su ve çözeltileri Toplam 1,675,197 7 7 Kaynak: ITC Trademap Dünya Uçucu Yağlar İhracatında Önde Gelen Ülkeler Ülkeler Değer: 1000 ABD $ 2004 2000 2004 Yılları arasında % artış 2004 Yılı Dünya İhracatı içindeki payı, % ABD 329,193 2 19 Fransa 214,485 10 12 İngiltere 108,328 4 6 Brezilya 98,529 26 5 Hindistan 96,532 17 5 Çin 76,645 4 4 Almanya 63,072 19 3 Arjantin 55,691 1 3 İtalya 51,423 3 3 İsviçre 47,815 15 2 Endonezya 47,204 2 2 İspanya 45,037 6 2 Meksika 39,469 12 2 İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 8
Singapur 38,029 13 2 Kanada 22,481 6 1 Hollanda 22,472 4 1 Israil 21,575 4 1 Avusturya 21,326 22 1 Fas 20,280 1 Avusturalya 20,175 16 1 Güney Afrika 18,517 11 1 Tayvan 16,973 7 1 Mısır 15,964 9 0 Türkiye 13,589 16 0 Bulgaristan 12,487 17 0 Kaynak: ITC Trademap İthalat Dünya 2004 yılı uçucu yağlar ithalatı 1. 8 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir. 2003 yılına göre yaklaşık % 8 oranında bir artış olmuştur. Dünya uçucu yağlar ithalatında başlıca ülkeler, ihracatında da olduğu gibi AB ülkeleri, ABD, Japonya, İsviçre, Çin, Meksika ve Brezilya dır. Bu ülkeler toplam dünya ithalatının yaklaşık % 70 ini gerçekleştirmektedir. Dünya Uçucu Yağlar İthalatı GTİP No. Ürünler Değer 1000 ABD $ 2004 2000 2004 Yılları arasında % artış 2003 2004 Yılları arasında % artış 330111 Bergamut yağı 29,712 11 25 330112 Portakal yağı 160,989 21 4 330113 Limon yağı 141,696 2 10 330114 Küçük limon yağı 52,097 11 3 330119 Diğer turunçgillerden elde edilen uçucu yağlar 110,636 9 39 330121 Itir çiçeği yağı 17,553 6 3 330122 Yasemin yağı 11,809 7 1 330123 Lavanta yağı 50,035 8 17 330124 Acı Nane (Mentha piperita) Yağı 132,411 2 22 330125 Diğer Nane Yağları 126,522 4 18 330126 Güve Otu (Vetiver) Yağı 14,016 23 22 330129 Turunçgil hariç diğer bitkilerden elde edilen uçucu yağlar 631,662 5 9 330130 Rezinoitler 47,068 2 5 330190 Uçucu yağların terpeninin alınmasından arta kalan yan 291,083 12 19 ürünleri, su ve çözeltileri Toplam 1,818,679 7 8 İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 9
Kaynak: ITC Trademap Dünya Uçucu Yağlar İthalatında Önde Gelen Ülkeler Ülkeler Değer: 1000 ABD $ 2004 2000 2004 Yılları arasında % artış 2004 Yılı Dünya İthalatı içindeki payı, % ABD 318,033 4 17 Fransa 196,500 8 10 İngiltere 164,773 7 9 Japonya 130,774 8 7 Almanya 121,834 11 6 İsviçre 97,260 14 5 Çin 59,528 14 3 İrlanda 56,545 14 3 İspanya 55,685 14 3 Meksika 54,672 4 3 Hollanda 43,660 3 2 Brezilya 42,064 3 2 Kanada 35,638 1 1 İtalya 31,625 2 1 Singapur 31,575 8 1 Belçika 26,406 17 1 Hindistan 23,830 16 1 Hong Kong 21,039 5 1 Avusturya 18,305 14 1 Avusturalya 17,910 9 0 Kore Cumh. 15,792 6 0 Tayland 14,979 10 0 Endonezya 14,628 13 0 Arjantin 12,035 14 0 İsrail 11,488 7 0 Çin 11,131 6 0 Filipinler 10,203 1 0 BAE 9,748 21 0 Türkiye 7,735 25 0 Kolombiya 7,539 3 0 Güney Afrika 7,528 4 0 Malezya 7,373 19 0 Kaynak: ITC Trademap İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 10