SUÇ İŞLEMEK AMACIYLA ÖRGÜT KURMA SUÇU Araş. Gör. Aykut Ersan 1. GİRİŞ Suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nun Özel Hükümler başlıklı ikinci kitabının Topluma Karşı Suçlar ı düzenleyen üçüncü kısmının Kamu Barışına Karşı Suçlar başlığını taşıyan beşinci bölümünde yer alan 220. maddesinde düzenlenmiştir. Bu suç, örgütlü veya organize suçlar olarak adlandırılan suçlara ilişkin yeni ve temel bir suç tipi olarak TCK de yerini almıştır. Çalışmamızda bu suçun unsurları incelenecek, özellikle de doktrinde tartışmalı olan noktalar üzerinde Yargıtay kararlarına da değinilerek açıklamalarda bulunulacaktır. Çalışmanın son bölümünde, suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu bakımından TCK md. 221 de düzenlenmiş bulunan etkin pişmanlık düzenlemesine de değinilecektir. 2. GENEL OLARAK 765 sayılı Türk Ceza Kanunu nda ve yan ceza kanunlarında, iki veya daha çok kişinin henüz bir suç işlemeden evvel, ancak suç işlemek amacıyla bir araya gelmeleri bakımından çok sayıda suç tipi öngörülmüştü. Bu açıdan, örneğin silahlı çete (765 sayılı TCK md. 168), gizli ittifak (765 sayılı TCK md. 171), suç işlemek amacıyla teşekkül kurmak (765 sayılı TCK md. 313), suç için anlaşma (765 sayılı TCK md. 264/3, 402/11), çıkar amaçlı suç örgütü (4422 sayılı Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu md. 1) gibi suç örgütleri açısından söz konusu olabilecek çok sayıda farklı tanım bulunmaktaydı. Yine uyuşturucu madde ticareti veya kaçakçılık gibi suçlarda, iki veya daha fazla kişinin salt bu suçları işlemek üzere anlaşmış olmaları teşekkül sayılmaktaydı 1. Böylesi bir durumda da, hangi suç örgütü tipinin hangi koşullarda oluşacağı ve bunların birbirinden ayrılması ciddi sorunlar yarattığı gibi, suça iştirak kurallarının uygulama alanı daralmakta ve belirsizleşmekteydi. Bundan başka, bir suç örgütünün oluşumu için o kadar çok sayıda seçimlik ve belirsiz şekildeki içerik, amaç ve yönteme yer verilmekteydi ki, meşru amaçlı örgütlenmeler ile suç örgütleri yapılanmaları arasındaki sınırın belirlenmesi dahi zaman zaman mümkün olamamaktaydı. Ayrıca, suç örgütü tiplerinin fazlaca ve bu açıdan belirsiz olması nedeniyle, bu tarz suçlar için öngörülen özel soruşturma ve muhakeme yöntemlerinin uygulama alanının genişlemesi gibi problemler de İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı. 1 Bkz.: Sulhi Dönmezer, Türkiye de Organize Suçlulukla Mücadelenin Esasları, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Kemal Oğuzman a Armağan, Yıl: 1, S.: 1, 2002, s. 13 vd.; Cihan Kavlak, Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2011, s. 256 vd..
382 Aykut Ersan (İÜHFM C. LXXI, S. 1, s.381-408, 2013) söz konusu olabilmekteydi 2. Tüm bu hususlar, her şeyin de ötesinde aslında hukuk güvenliğine ve belirlilik ilkesine aykırılık oluşturmaktaydı 3. Bu nedenle, örgütlü veya organize suçlulukla ilgili suç tiplerinin uygulanma koşullarındaki belirsizliklerin doğurduğu sorunların giderilmesi için, Türk ceza hukuku reformu kapsamında gerek maddî ceza hukuku gerekse ceza muhakemesi hukuku alanında köklü değişikliklere gidilmiştir. Bu bağlamda da, maddî ceza hukuku açısından büyük önem arz edecek şekilde, tüm örgütlü veya organize suç durumları için temel bir suç tipi olarak suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu düzenlenmiştir 4. Suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu, 765 sayılı TCK, 4422 sayılı Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu, 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu, Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu ve diğer bazı kanunlarda yer alan örgütlü veya organize suç tiplerine karşılık olmak üzere oluşturulmuş temel bir suç tipidir. Bu şekilde, gerek 765 sayılı TCK de gerekse yan ceza kanunlarında dağınık bir biçimde yer alan farklı suç örgütü tiplerine ilişkin hükümler, 5237 sayılı TCK nin 220. maddesinde tüm hukuk düzeni açısından temel bir suç tipi olacak şekilde sistematik ve unsurları somutlaştırılmış olarak düzenlenmiştir 5. Anılan düzenleme şu şekildedir: Suç işlemek amacıyla örgüt kurma Madde 220- (1) Kanunun suç saydığı fiilleri işlemek amacıyla örgüt kuranlar veya yönetenler, örgütün yapısı, sahip bulunduğu üye sayısı ile araç ve gereç bakımından amaç suçları işlemeye elverişli olması halinde, iki yıldan altı yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Ancak, örgütün varlığı için üye sayısının en az üç kişi olması gerekir. (2) Suç işlemek amacıyla kurulmuş olan örgüte üye olanlar, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (3) Örgütün silahlı olması halinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza dörtte birinden yarısına kadar artırılır. (4) Örgütün faaliyeti çerçevesinde suç işlenmesi halinde, ayrıca bu suçlardan dolayı da cezaya hükmolunur. (5) Örgüt yöneticileri, örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen bütün suçlardan dolayı ayrıca fail olarak cezalandırılır. (6) (Değişik: 2/7/2012 6352/85 md.) Örgüte üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işleyen kişi, ayrıca örgüte üye olmak suçundan da cezalandırılır. Örgüte üye olmak suçundan dolayı verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir. (7) (Değişik: 2/7/2012 6352/85 md.) Örgüt içindeki hiyerarşik yapıya dahil olmamakla birlikte, örgüte bilerek ve isteyerek yardım eden kişi, örgüt üyesi olarak cezalandırılır. Örgüt üyeliğinden dolayı verilecek ceza, yapılan yardımın niteliğine göre üçte birine kadar indirilebilir. 2 Adem Sözüer v.d., Tartışmalar, Avrupa Birliği ne Uyum Süreci Bağlamında Organize Suçlulukla Mücadele: Panel 5 Ekim 2001: Bildiriler ve Tartışmalar, İstanbul, Beta Yayınları, 2002, s. 76. 3 Adem Sözüer, Çıkar Amaçlı Suç Örgütü Kavramı ve Özel Yargılama Önlemlerinin Türkiye deki Boyutları, Avrupa Birliği ne Uyum Süreci Bağlamında Organize Suçlulukla Mücadele: Panel 5 Ekim 2001: Bildiriler ve Tartışmalar, İstanbul, Beta Yayınları, 2002, s. 68. 4 Ceza muhakemesi hukuku alanındaki değişikliklere ilişkin olarak bkz.: Bahri Öztürk, Mustafa Ruhan Erdem, Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, 11. bs., Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2007, s. 1063 vd.. 5 Ahmet Gökcen, Kamu barışına karşı suçlar (m. 213-222), (Çevrimiçi) http:// www.ceza-bb.adalet.gov.tr/makale/118.doc, 17 Ağustos 2010, s. 14.
Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu 383 (8) Örgütün veya amacının propagandasını yapan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Bu suçun basın ve yayın yolu ile işlenmesi halinde, verilecek ceza yarı oranında artırılır. 3. SUÇLA KORUNAN HUKUKSAL DEĞER Suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçuyla korunan hukuksal değer, kamu güvenliği ve barışıdır. Kamu güvenliğinin ve barışının bozulması durumunda, toplumdaki kişilerin barış içinde ve güvenli bir biçimde yaşama hakkı ihlal edilmiş olacaktır 6. Suç işlemek amacıyla örgüt kurulması sonucunda, toplumda hâkim olan hukuk düzeni ile birlikte, barışçıl ve adil toplum düzeni önemli bir tehlikeye maruz bırakılmaktadır. Bu şekilde de kamu düzeni ihlal edilmektedir 7. 4. SUÇUN UNSURLARI 4.1. Maddî Unsur Türk Ceza Kanunu nun 220. maddesi ile, kanun koyucunun suç olarak tanımladığı fiilleri işlemek için örgütün kurulması veya yönetilmesi, örgüte üye olunması ve örgütün propagandasının yapılması fiilleri cezalandırılmaktadır. Kanunun suç saydığı fiilleri işlemek amacıyla örgüt kurmak veya yönetmek, 1. fıkradaki maddî unsuru oluşturmaktadır. Madde metnindeki örgüt kuranlar veya yönetenler ifadesi, burada seçimlik hareketli bir suçun olduğunu vurgulamaktadır. Dolayısıyla bu seçimlik hareketlerden herhangi birisinin yapılmış olması, söz konusu suç tipinin oluşması için yeterlidir 8. Buna göre örneğin, bir örgütü kuran kişinin aynı zamanda örgütü yöneten kişi ya da örgütü yöneten kişinin aynı zamanda örgütü kuran kişi olması gerekmemektedir 9. 765 sayılı TCK nin Cürüm işlemek amacıyla teşekkül oluşturanlar başlıklı 313. maddesinde ise, cürüm işlemek için teşekkül oluşturanlar ile teşekkülün yöneticilerine farklı fıkralar kapsamında ceza verilmesi öngörülmüştü 10. Örgüt kurmak, bir organizasyonun en azından temel unsurlarıyla meydana getirilmesini gerektirmektedir. Bu açıdan belirtilmelidir ki, örgüt kurmak, örgütün oluşumuna sevk edici veya bu konuda belirleyici davranışlara katılarak fiilî bir birleşmenin meydana getirilmesidir. Örgütün kurulmasına katılanların rolü, öncülük etme biçiminde olabilir. Aynı şekilde, örgüt kurma iradesiyle, kurulma sürecine etkide bulunucu diğer davranışları da bu çerçevede kabul etmek gerekir 11. Örgüt yöneticisi ise, örgütün iç yapılanmasına göre örgütü ve örgüt üyelerini işbölümü, koordinasyon şeklindeki davranışlarla sevk ile idare etmeye yetkili kimsedir. Bu noktada, örgüt yapılanmaları içinde, örgüt içindeki hiyerarşik yapı çerçevesinde somut olayda inisiyatif alıp verme yetkisi, 6 Ali Parlar, Muzaffer Hatipoğlu, Türk Ceza Kanunu Yorumu 3. Cilt, 2. bs., Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2008, s. 3246. 7 Urs Kindhäuser, Strafgesetzbuch Lehr- und Praxiskommentar (LPK-StGB), 4. bs., Baden-Baden, Nomos, 2010, 129 - Kn. 1; Theodor Lenckner, Detlev Sternberg- Lieben (Bölüm yazarları), Strafgesetzbuch Kommentar, Yay. Haz.: Adolf Schönke, Horst Schröder v.d., 28. bs., München, Verlag C.H. Beck, 2010, 129 - Kn. 1. 8 Vesile Sonay Evik, Cürüm İşlemek İçin Örgütlenme, Prof. Dr. Çetin Özek Armağanı, İstanbul, 2004, s. 373; Erkan Canak, Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma ve Çıkar Amaçlı Örgütlenme Suçları, İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2005, s. 91. 9 Kavlak, Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu, s. 331. 10 Gökcen, Kamu barışına karşı suçlar (m. 213-222), s. 17. 11 Kindhäuser, LPK-StGB, 129 - Kn. 22; Lenckner, Sternberg-Lieben, Strafgesetzbuch Kommentar, 129 - Kn. 12a.
384 Aykut Ersan (İÜHFM C. LXXI, S. 1, s.381-408, 2013) örgüt yöneticisinin tespiti ile ilgili bir kriter olarak karşımıza çıkmaktadır 12. Ayrıca şu husus da belirtilmelidir ki, örgütün kurulması aşamasına katılmayan, ancak sonradan örgüte üye olan kimse örgüt yöneticisi sıfatını kazanırsa, bu durumda yine bu fıkra uyarınca sorumluluğuna gidilmelidir. Zira her örgüt yöneticiliği aslında bir örgüt üyeliği vasfını da içerisinde barındırdığından, bu durumda örgüt yöneticiliği üst kavram olarak cezalandırmaya kaynak teşkil etmektedir 13. Nitekim Yargıtay ın Sanıkların Turgay O...'ın yönetiminde, Ramazan A...'nın yönlendirmesi ile yurt dışından temin edilen mağdurları fuhuş amaçlı pazarlamak için örgüt kurdukları, sanık Turgay'ın talimatları doğrultusunda sanık Ramazan'ın yabancı bayanlarla yurt dışı bağlantılarını kurup, uçak bileti, yol masraflarını karşılayıp, havaalanından kalacakları yerlere götürmek suretiyle, yer temin ettiği, sanıklar Bekir S... ve Muammer K...'ın yabancı uyruklu bayanların pazarlanması organizasyonunda yer alıp, müşterilere götürüp-getirilmelerinde örgüt adına hareket ettikleri, sanık İbrahim G...'ın fuhuş amaçlı Türkiye'ye getirilen bayanların Türkiye'de barınmalarını sağlamak amacıyla içerek itibariyle doğru olmayan sahte ikametgah tezkereleri sağlayarak örgüt içinde yer aldığı, sanıklar Turgay O... ve Ramazan A...'nın liderliğinde kurulan örgütle sanıklar Bekir, Muammer ve İbrahim'in bir araya gelerek tam bir işbirliği, eylemli paylaşım anlayışı içinde hareket ettikleri anlaşılmakla, sanıklar Turgay ve Ramazan'ın örgüt kurma ve yönetme, sanıklar Bekir, Muammer ve İbrahim'in örgüt üyesi olma suçundan dolayı cezalandırılmaları şeklindeki kararında da, örgüt kurma veya yönetmenin ne anlama geldiği, bu çerçevede ifade edilmeye çalışılmıştır 14. İfade edilmelidir ki, suç işlemek amacıyla örgüt kurmak, işlenmesi amaçlanan suçlar açısından yalnızca bir araç niteliğindedir. İşlenmesi amaçlanan suçlar açısından hazırlık hareketi olarak nitelendirilebilecek bu durum, bağımsız bir suç tipi olarak tanımlanmıştır. Burada, ceza hukukundaki hazırlık hareketlerinin cezalandırılmaması şeklindeki genel ilkeye adeta bir istisna getirilerek, kamu düzeni, kamu güvenliği ve barışı açısından özel ve somut bir tehlikeliliğin ortaya çıkması nedeniyle, toplum yararına, amaç suçlara ilişkin tehlike suçu niteliğindeki hazırlık hareketleri bağımsız bir suç olarak cezalandırılmaktadır. Bu bağımsız suç anlaşma ile oluşmakta, suç işlemek için bir araya gelen kişiler, bu şekilde bir araya geliş nedeniyle cezalandırılmaktadır. Bu açıdan dikkat edilmelidir ki, suçun oluşması için ayrıca amaç suçlardan herhangi birisinin işlenmiş olmasına gerek yoktur. Kanun koyucu, suç işlenmesi yönündeki açık ve somut iradeyi cezalandırma yoluna gitmiştir 15. 12 Sözüer, Çıkar Amaçlı Suç Örgütü Kavramı ve Özel Yargılama Önlemlerinin Türkiye deki Boyutları, s. 58; Erkan Sarıtaş, Avrupa Birliğine Uyum Sürecinde Türk Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku nda Organize Suçlara İlişkin Düzenlemeler, Avrupa Birliği ne Uyum Sürecinde Türk Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku, Proje Yöneticisi: Prof. Dr. Fatih Selami Mahmutoğlu, İstanbul, İstanbul Barosu Yayınları, 2008, s. 147. 13 Sarıtaş, Avrupa Birliğine Uyum Sürecinde Türk Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku nda Organize Suçlara İlişkin Düzenlemeler, s.147. 14 8. CD., 25.6.2009, E. 2008/12977, K. 2009/9829, (Çevrimiçi) http://www.kazanci. com/kho2/ibb/files/8cd-2008-12977.htm, 11 Ocak 2012. 15 Sözüer, Çıkar Amaçlı Suç Örgütü Kavramı ve Özel Yargılama Önlemlerinin Türkiye deki Boyutları, s. 50; Uğur Alacakaptan, Çıkar Amaçlı Suç Örgütü Kurma Suçu, Prof. Dr. Çetin Özek Armağanı, İstanbul, 2004, s. 56; İzzet Özgenç, Düşünceyi Açıklama Hürriyeti ve Ceza Hukuku, 75 Yılında Cumhuriyet ve Hukuk Sempozyumu, Diyarbakır, 1998, s. 224; Evik, Cürüm İşlemek İçin Örgütlenme, s. 373;
Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu 385 Somut tehlike suçu olan suç işlemek amacıyla örgüt kurmak, kamu düzeni, kamu güvenliği ve barışını tehlikeye sokmaktadır 16. Lakin burada şu hususa dikkat edilmelidir. Suç işlemek amacı doğrultusunda devamlı surette fiilen birleşme yoluyla örgüt kurulmuş olsa da, hedeflenen amaç bakımından somut bir tehlike oluşmayabilir. Ancak tehlikeye sebebiyet veren fiil nedeniyle failin cezalandırılabilmesi için, somut tehlikenin gerçekleşmesi gerekir. Somut tehlike suçunda, icra edilen kanunî tarife uygun fiilin suçun konusu açısından somut bir tehlike meydana getirmesi, bu tarz suçlar açısından bir unsur olarak değil, bir objektif cezalandırılabilme şartı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tarz suçlarda kanunî tarife uygun fiilin işlenmesiyle bir haksızlık meydana gelmektedir. Bu haksızlığın oluşumu bakımından, gerçekleştirilen fiilin suçun konusu açısından somut bir tehlikeye sebebiyet vermesi aranmamaktadır. Bununla birlikte, somut tehlikenin oluşumu halinde cezalandırılabilme mümkün olacaktır 17. Bu açıdan belirtilmelidir ki, 1. fıkra bağlamında suçun oluşabilmesi için örgütün yapısı, sahip bulunduğu üye sayısı ile araç ve gereç bakımından amaçlanan suçları işlemeye elverişli olması gerekmektedir. Bu düzenleme, 765 sayılı TCK nin 313. maddesine göre büyük farklılık göstermektedir. Zira 765 sayılı TCK deki anılan düzenleme, Her ne suretle olursa olsun cürüm işlemek için teşekkül oluşturanlara şeklindeydi. İşte, kanunun suç saydığı fiilleri işlemek amacıyla örgüt kuranlar veya yönetenler, örgütün yapısının sahip bulunduğu üye sayısı ile araç ve gereç bakımından amaç suçları işlemeye elverişli olması, yani amaç suçlar açısından somut bir tehlike ortaya çıkması halinde cezalandırılmaktadır. Bu bağlamda, suç işlemek düşüncesiyle kişilerin bir araya gelmeleri, ancak suç işleme amacı bakımından belirli niteliğe ve elverişliliğe sahip olduğu takdirde, suç işlemek amacıyla kurulan örgütten dolayı cezalandırma söz konusu olabilecektir. Elverişliliğin aranmasından da anlaşılacağı gibi, kanun basit bir birleşmeyi değil de, kamu için tehlike yaratacak nitelikteki fiilî birleşmeyi cezalandırma yoluna gitmiştir. Bu suçu basit bir birleşmeden ayıran hususlar da, birden fazla suç işleme amacı ve bu amaç bakımından elverişlilik ve devamlılık gösteren bir yapıdır 18. İşte, en az üç kişinin suç işlemek amacıyla örgüt kurma konusunda anlaşmaları halinde bu suç oluşmakta, örgütün yapısı, sahip bulunduğu üye sayısı ile araç ve gereç bakımın- İsmail Malkoç, Açıklamalı-İçtihatlı 5237 Sayılı Yeni Türk Ceza Kanunu - 2. Cilt, Ankara, Malkoç Kitabevi, s. 1563. 16 İzzet Özgenç, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 5. bs., Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2010, s. 196; 765 sayılı TCK nin 313. maddesi düzenlemesinin soyut tehlike suçu olduğu yönünde bkz.: Vesile Sonay Daragenli, Tehlike Suçları, Prof. Dr. Sahir Erman a Armağan, İstanbul, 1999, s. 184; Alman Ceza Kanunu nda örgüt kurma suçu bakımından elverişlilik unsuru aranmadığından suçun soyut tehlike suçu olduğu yönünde bkz.: Kindhäuser, LPK-StGB, 129 - Kn. 4; Karl Lackner, Kristian Kühl, Strafgesetzbuch Kommentar, 27. bs., München, Verlag C.H. Beck, 2011, 129 - Kn. 1. 17 Özgenç, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 550-551; Mahmut Koca, İlhan Üzülmez, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 3. bs., Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2010, s. 156-157; Kayıhan İçel, Füsun Sokullu-Akıncı, İzzet Özgenç, Adem Sözüer, Fatih S. Mahmutoğlu, Yener Ünver, Suç Teorisi, Suç Kavramına İlişkin Genel Bilgiler, Suçun Yapısal Unsurları, Suçun Özel Oluşum Biçimleri - 2. Kitap, 2. bs., İstanbul, Beta Basım, 2000, s. 18; Mehmet Emin Artuk, Ahmet Gökcen, A. Caner Yenidünya, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 4. bs., Ankara, Turhan Kitabevi, 2009, s. 306, 578. 18 Çetin Özek, Organize Suç, Prof. Dr. Nurullah Kunter e Armağan, İstanbul, 1998, s. 197; Uğur Alacakaptan, Genel Olarak ve Bazı Suçlar Bakımından Cürüm İşlemek İçin Örgüt (Teşekkül) Meydana Getirme Suçu, Prof. Dr. Çetin Özek Armağanı, İstanbul, 2004, s. 26.
386 Aykut Ersan (İÜHFM C. LXXI, S. 1, s.381-408, 2013) dan amaç suçları işlemeye elverişli olması halinde ise, bir objektif cezalandırılabilme şartının varlığı nedeniyle örgüt kuranlar veya yönetenler cezalandırılmaktadır. Dolayısıyla, somut tehlikeyi oluşturacak olan örgütün yapısı, sahip bulunduğu üye sayısı ile araç ve gereç bakımından aranan bu elverişlilik hususu gerçekleşmemişse, failler hakkında objektif cezalandırılabilme şartının bulunmaması nedeniyle cezaya hükmolunamayacaktır 19. Vurgulamak gerekir ki, elverişlilik sadece bu madde bakımından değil, belli suçların örgütlü olarak işlenmesi halinde cezanın ağırlaştırılmasının öngörüldüğü düzenlemeler bakımından da aranmalıdır 20. Bu açıdan, elverişliliğin tespiti, işlenmek istenen amaç suçların göz önünde bulundurulmasını da gerektirmektedir. Nitekim üç kişinin bir araya gelerek örgüt kurması, yağma, hırsızlık gibi suçlar açısından elverişli olarak değerlendirilebilecekken, buna karşın devlete karşı suçlar açısından bu şekilde bir elverişlilik söz konusu olmayabilir 21. Şu husus da belirtilmelidir ki, suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu mütemadi bir suçtur. Zira suç işlemek amacıyla örgütün kurulması ile bu suç tamamlanır, örgütün dağılması sonucunda da biter. Örgüt varlığını devam ettirdiği sürece, hukuka aykırılık durumu da devam etmektedir 22. Maddenin 2. fıkrasında, suç işlemek amacıyla kurulmuş olan örgüte üye olmak da suç olarak düzenlenmiştir. Örgüt üyeliği, kurulmuş bulunan hiyerarşik ve devamlı yapılanma içinde, örgütün amaçlarına yönelik katkı sağlayıcı faaliyetlerde bulunmaktır 23. Örgüt üyeliğinden bahsedilebilmesi için, bu örgüte devamlı yöndeki katılıma ilişkin iradenin, somut ve aktif olarak ortaya konması gerekir. Bununla birlikte, örgüte üye olmak bakımından, örgüt yöneticileri ile üye arasında iradelerin uyuşması veya yöneticilerin bu konuda bir onayı şart değildir. Dolayısıyla örgüt yöneticilerinin onayı olmaksızın da, örgüte üye olmak ve bu nedenle cezalandırılmak mümkündür 24. Bu açıdan Yargıtay ın Sanığın örgütün dağ kadrosuna katılmak amacıyla Mardin ilinden, Van ili Özalp ilçesine kadar geldiği ancak örgüt mensupları ile temasa geçmeden ve örgütle organik bağ içine girmeden yakalandığı anlaşılmakla; üzerine atılı suçun unsurlarının oluşmadığı şeklindeki kararına konu olan olayda 25, örgüt mensupları ile temasa geçilmemiş olsa bile, ifade ettiğimiz şekilde örgüte devamlı yöndeki ka- 19 Bkz.: Sulhi Dönmezer, Organize Suçla Mücadele, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Kemal Oğuzman a Armağan, Yıl: 1, S.: 1, 2002, s. 7; Canak, Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma ve Çıkar Amaçlı Örgütlenme Suçları, s. 86. 20 Gökcen, Kamu barışına karşı suçlar (m. 213-222), s. 15; Parlar, Hatipoğlu, Türk Ceza Kanunu Yorumu 3. Cilt, s. 3249-3250. 21 İzzet Özgenç, Suç Teşekkülü, Düşünceyi Açıklama ve Örgütlenme Hürriyeti, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C: LV, Yıl: 1997, S.: 3, s. 52. 22 Koca, Üzülmez, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 160; Canak, Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma ve Çıkar Amaçlı Örgütlenme Suçları, s. 87; Evik, Cürüm İşlemek İçin Örgütlenme, s. 373; Örgüte üyelik açısından da mütemadi suç söz konusu olduğu yönünde bkz.: İzzet Özgenç, Suç Örgütleri, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2010, s. 27; Suç örgütüne üyelik ve yöneticiliğin mütemadi suç olmadığı yönünde aksi görüş için bkz.: Lenckner, Sternberg-Lieben, Strafgesetzbuch Kommentar, 129 - Kn. 27. 23 Lenckner, Sternberg-Lieben, Strafgesetzbuch Kommentar, 129 - Kn. 13. 24 Sözüer, Çıkar Amaçlı Suç Örgütü Kavramı ve Özel Yargılama Önlemlerinin Türkiye deki Boyutları, s. 59; Gökcen, Kamu barışına karşı suçlar (m. 213-222), s. 15; Kindhäuser, LPK-StGB, 129 - Kn. 24; Özgenç, Düşünceyi Açıklama Hürriyeti ve Ceza Hukuku, s. 229. 25 Bkz.: 9. CD., 9.3.2011, E. 2009/4266, K. 2011/1641, (Çevrimiçi) http://www.kazanci. com/kho2/ibb/files/9cd-2009-4266.htm, 6 Ocak 2012.
Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu 387 tılıma ilişkin iradenin, somut ve aktif olarak ortaya konması söz konusu olsaydı, kişinin örgüt üyeliği sıfatından bahsedilebilmesi mümkün olacaktı. Olaydaki şekilde salt örgüte katılma amacıyla belli bir yere gelinmiş olmasının, bu çerçevede değerlendirilemeyeceği ve Yargıtay ın da ifade ettiği gibi bu şekilde örgüt üyeliği sıfatının kazanılamayacağı kanaatindeyiz. Bunun yanında, örgüt üyeliği bakımından tartışmalı olabilecek bazı durumlar kanunda ayrıca düzenlenmiştir. Nitekim örgüte üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işleyen kişi, işlediği suçun yanında ayrıca örgüte üye olmak suçundan (TCK md. 220/6), örgüt içindeki hiyerarşik yapıya dâhil olmamakla birlikte, örgüte bilerek ve isteyerek yardım eden kişi ise, örgüt üyesi olarak (TCK md. 220/7) cezalandırılacaktır. Fiilen örgüte üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işleyen kişi, örgüte üye olmamasına rağmen, bir suçu örgüt adına ve örgütün amacıyla bağlantılı işlediği ve kendi şahsî çıkarları için işlemediği sürece, TCK md. 220/6 uyarınca cezalandırılacaktır 26. Yargıtay da bu konuda, Sanıkların silahlı terör örgütü amacı doğrultusunda ve örgütün güdümünde yayın yapan internet sitelerinin yaptığı eylem çağrısı üzerine organize edilen gösteriye katılarak örgüt ve elebaşısı lehine slogan atan grubun içinde yer alarak slogan atmak suretiyle örgütün propogandasını yaptıkları iddia ve kabul edilmiş olması karşısında, sanıklar hakkında... örgüte üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işlemekten. şeklinde karar vermiştir 27. TCK md. 220/6 şeklinde bir düzenleme, 765 sayılı TCK de yer almamaktaydı. Örgüt içindeki hiyerarşik yapıya dâhil olmamakla birlikte, örgüte bilerek ve isteyerek yardım eden kişinin TCK md. 220/7 uyarınca örgüt üyesi olarak cezalandırılabilmesi için ise, örgüte yardım etme amacıyla hareket edilmesi ve örgütün yapılan bu yardımdan faydalanması gerekmektedir. Bu açıdan, farkında olmadan suç örgütüne yardım veya hizmette bulunulmuş olması halinde, herhangi bir sorumluluk söz konusu olmayacaktır. Şayet böyle bir düzenleme yapılmasaydı, örgüte yardım eden kişiler, suça iştirak kuralları kapsamında şerik olarak sorumlu tutulabileceklerdi. Ancak kanun koyucu örgüt kurma suçu açısından özel bir düzenleme yaparak örgüte yardım edeni şeriklik kapsamında sorumlu tutmak yerine, örgüt üyesi olarak cezalandırmayı tercih etmiştir 28. Burada şu husus da ifade edilmelidir ki, örgüt içindeki hiyerarşik yapıya dâhil olmamakla birlikte, örgüte bilerek ve isteyerek yardım eden kişinin fiilinin bağımsız bir suç tipini oluşturması durumunda, bu kişi örgüte yardım eden olarak değil de, TCK md. 220/6 uyarınca örgüte üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işleyen kişi olarak cezalandırılacaktır 29. Maddenin 8. fıkrasında ise, örgütün veya amacının propagandasının yapılması suç olarak düzenlenmiştir. Örgütün veya amacının propagandasının yapılması, yeni üyeler kazanılması ve örgütün amacının yayılması yönünde etkin çalışmayı ifade etmektedir. Dikkat edilmesi gereken nokta, failin örgütü ya da örgütün amaç veya programını bilmesi gerektiğidir 30. Bu konuya Yargıtay 26 Sarıtaş, Avrupa Birliğine Uyum Sürecinde Türk Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku nda Organize Suçlara İlişkin Düzenlemeler, s. 155. 27 Bkz.: 9. CD., 16.3.2011, E. 2009/5227, K. 2011/1716, (Çevrimiçi) http://www. kazanci.com/kho2/ibb/files/9cd-2009-5227.htm, 6 Ocak 2012. 28 Detaylı olarak aşağıda bkz.: Bölüm 7.2. Suça İştirak. 29 Veysel Gültaş, Açıklamalı-İçtihatlı 5237 Sayılı Türk Ceza Kanununda Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu ve Etkin Pişmanlık, 1. bs., Ankara, Bilge Yayınevi, 2008, s. 27; Parlar, Hatipoğlu, Türk Ceza Kanunu Yorumu 3. Cilt, s. 3252. 30 Lenckner, Sternberg-Lieben, Strafgesetzbuch Kommentar, 129 - Kn. 14; Necati Meran, Açıklamalı-İçtihatlı Yeni Türk Ceza Kanunu, 2. bs., Ankara, Seçkin Yayıncı-
388 Aykut Ersan (İÜHFM C. LXXI, S. 1, s.381-408, 2013) da, Sanığın önceden hazırlanan ve içeriğinde terör örgütüne ait propaganda bulunan bildirileri okumadan imzalamaktan ibaret eyleminin suç oluşturmayacağı şeklindeki kararında vurgu yapmıştır 31. Burada yalnızca, suç işlemek amacıyla kurulmuş bulunan örgütün propagandasını yapmak suç olarak düzenlenmiş bulunmaktadır. 4.1.1. Fail Suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçunun faili, herhangi bir kişi olabilir. Zira kanun koyucu, bu suçun failleri bakımından özel bir düzenleme getirmemiştir. Bununla birlikte maddenin 1. fıkrasındaki düzenleme gereği, suç işlemek amacıyla kurulan örgütün varlığı için en azından üç kişinin varlığı gerektiğinden, suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu nitelik itibariyle çok failli bir suçtur 32. 4.1.2 Mağdur Suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçunun mağdurları bakımından da özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Bununla birlikte, söz konusu maddenin düzenlendiği yer ve madde ile suçla korunan hukuksal değer göz önüne alındığında, bu suçun mağdurunun kamu olduğu sonucuna varılabilir. Bunun yanında, örgüt çerçevesinde işlenen suçlar, kimlerin hakları üzerinde zarar veya tehlike doğuruyorsa, bu durumda o kişilerin mağdur kabul edilmesi doğru olacaktır 33. 4.2. Manevî Unsur Maddenin 1. fıkrasındaki örgüt kurmak veya yönetmek bakımından, failin örgüt kurmak veya örgüt yöneticisi olmak şeklindeki seçimlik hareketlerden birini bilerek ve isteyerek icra etmesi ve ayrıca suç işlemek amacıyla bu örgüt yapısı içinde bulunması gerekmektedir 34. Bu açıdan, bu suç tipi bir amaç suçudur. Zira suçun kanuni tanımında, fiilin icra edilmesinden öte bir suç işleme amacı aranmaktadır. Bu nedenle, bu suç tipinin olası kastla işlenmesi de mümkün değildir 35. Bu şekilde, suçun kanunî tanımında amaç unsuru açıkça aranıyorsa, burada manevî unsuru oluşturan amaçtır. Suçun belirtilen bu amaçla işlenmemesi halinde, haksızlık niteliği gerçekleşmeyecektir 36. Bununla birlikte, örgütün yapısının, sahip bulunduğu üye sayısı ile araç ve gereç bakımından, amaçlanan suçları işlemeye elverişli olması şeklindeki elverişlilik lık, 2007, s.1093-1094; Malkoç, Açıklamalı-İçtihatlı 5237 Sayılı Yeni Türk Ceza Kanunu - 2. Cilt, s. 1566. 31 Bkz.: 9. CD., 29.3.2011, E. 2009/3830, K. 2011/1938, (Çevrimiçi) http://www. kazanci.com/kho2/ibb/files/9cd-2009-3830.htm, 6 Ocak 2012. 32 İzzet Özgenç, Suça İştirakin Hukuki Esası ve Faillik, İstanbul, 1996, s. 19; Özek, Organize Suç, s. 211; Mustafa Avcı, Yeni Yasal Düzenlemelere Göre Türk Hukukunda Örgütlü Suç Kavramı, Hukuk ve Adalet Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 5, Bahar 2005, s. 351. 33 Kavlak, Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu, s. 336-337. 34 Sözüer, Çıkar Amaçlı Suç Örgütü Kavramı ve Özel Yargılama Önlemlerinin Türkiye deki Boyutları, s. 54. 35 Özgenç, Suç Örgütleri, s. 26-27; Canak, Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma ve Çıkar Amaçlı Örgütlenme Suçları, s. 88. 36 Özgenç, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 267; Koca, Üzülmez, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 200-201.
Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu 389 unsuru, bir objektif cezalandırılabilme şartı olarak kabul edilirse, bu şekildeki objektif cezalandırılabilme şartı, failin kastının kapsamına dâhil değildir 37. 2. fıkradaki suç işlemek amacıyla kurulmuş örgüte üye olma bakımından manevî unsur doğrudan kasttır. Burada belli bir amaç doğrultusundaki örgüte üyelik şeklindeki fiil arandığından, bu suç tipinin de olası kastla işlenemeyeceği kabul edilmelidir 38. Burada failin, üye olduğu örgütün suç işlemek amacıyla kurulduğunu bilmesi ve örgüte üye olma bilincine sahip olması gerekmektedir. Bununla birlikte, failin işlenmesi amaçlanan suçların türlerini ve niteliklerini bilip bilmemesi önem arz etmemektedir 39. Maddenin 7. fıkrası uyarınca, örgüt içindeki hiyerarşik yapıya dâhil olmamakla birlikte, örgüte bilerek ve isteyerek yardım eden kişinin örgüt üyesi olarak cezalandırılabilmesi için ise, örgüt ve niteliği konusunda bilgi sahibi olması, ayrıca örgüte yardım etme iradesiyle fiili de isteyerek yapması gerekmektedir. Bu nedenle, burada da manevî unsur doğrudan kasttır. Ancak, söz konusu fiilin kişisel çıkarlar doğrultusunda yapılmayıp örgüt yararına yapılmış olmasına da dikkat edilmelidir 40. Kişi, farkında olmadan taksirli bir fiiliyle suç örgütüne hizmette bulunmuş ise, bu durumda manevî unsurun eksikliği nedeniyle sorumluluğuna gidilemeyecektir. Maddenin 8. fıkrasındaki örgütün veya amacının propagandasının yapılması bakımından da manevî unsur doğrudan kasttır. Failin, suç örgütünün veya amacının propagandasını bilerek ve isteyerek yapması gerekmektedir 41. 4.3. Hukuka Aykırılık Unsuru Hukuka aykırılık, işlenen ve kanundaki tarife uygun bulunan fiile, hukuk düzenince cevaz verilmemesi, bu fiilin yalnız ceza hukuku ile değil, tüm hukuk düzeni ile çelişki ve çatışma halinde bulunması anlamını taşımaktadır 42. Fiil, hukuka aykırı olmadığı sürece suçun oluştuğundan da bahsedilemeyecektir. Bir başka deyişle, bir hukuka uygunluk nedeninin bulunmaması halinde fiil hukuka aykırı olacaktır 43. Suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu, zaten esas itibariyle suç işlemek şeklinde hukuka aykırı bir amaç taşıdığından, bu suç açısından kural olarak herhangi bir hukuka uygunluk nedeni de bulunmamaktadır 44. 37 Özgenç, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 549; Koca, Üzülmez, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 348. 38 Canak, Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma ve Çıkar Amaçlı Örgütlenme Suçları, s. 88. 39 Alacakaptan, Çıkar Amaçlı Suç Örgütü Kurma Suçu, s. 58; Sarıtaş, Avrupa Birliğine Uyum Sürecinde Türk Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku nda Organize Suçlara İlişkin Düzenlemeler, s. 156. 40 Özgenç, Suç Teşekkülü, Düşünceyi Açıklama ve Örgütlenme Hürriyeti, s. 26; Malkoç, Açıklamalı-İçtihatlı 5237 Sayılı Yeni Türk Ceza Kanunu - 2. Cilt, s. 1565. 41 Sarıtaş, Avrupa Birliğine Uyum Sürecinde Türk Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku nda Organize Suçlara İlişkin Düzenlemeler, s. 158. 42 Sulhi Dönmezer, Sahir Erman, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku Genel Kısım, C: II, 12. bs., İstanbul, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., 1999, Kn. 665-666. 43 İçel, Sokullu-Akıncı, Özgenç, Sözüer, Mahmutoğlu, Ünver, Suç Teorisi, Suç Kavramına İlişkin Genel Bilgiler, Suçun Yapısal Unsurları, Suçun Özel Oluşum Biçimleri - 2. Kitap, s.107. 44 Sarıtaş, Avrupa Birliğine Uyum Sürecinde Türk Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku nda Organize Suçlara İlişkin Düzenlemeler, s. 151; İfade özgürlüğü çerçevesinde örgütlenme ile izin verilen savunma amaçlı örgütlenmelerin hukuka uygunluğu yönünde bkz.: Lackner, Kühl, Strafgesetzbuch Kommentar, 129 - Kn. 17.
390 Aykut Ersan (İÜHFM C. LXXI, S. 1, s.381-408, 2013) Ancak bu noktada, özellikle örgütlü suçlarla mücadelede görev alan gizli soruşturmacı açısından duruma da kısaca değinilmesi yerinde olacaktır. CMK md. 139 a göre, suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu açısından maddenin 2., 7. ve 8. fıkraları hariç olmak üzere, soruşturma konusu suçun işlendiği hususunda kuvvetli şüphe sebeplerinin bulunması ve başka surette delil elde edilememesi halinde, hâkim veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısı kararı ile kamu görevlileri gizli soruşturmacı olarak görevlendirilebilir. Yine düzenlemeye göre, gizli soruşturmacı, görevini yerine getirirken suç işleyemez. Bununla birlikte, görevlendirildiği örgütün işlemekte olduğu suçlardan sorumlu tutulamaz. Yani örneğin, örgüt insan kaçakçılığı suçu işliyorsa, bu durumda gizli soruşturmacı, TCK md. 24 de 45 düzenlenmiş bulunan kanun hükmünün ifası hukuka uygunluk nedeninin bir görünümü gereğince insan kaçakçılığı suçundan dolayı sorumlu tutulamayacaktır. Ayrıca dikkat edilmelidir ki, gizli soruşturmacı yine kanun hükmünün ifası hukuka uygunluk nedeni gereğince suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçundan da sorumlu olmayacaktır. Doğaldır ki, gizli soruşturmacı böyle bir örgütün kurucusu, yöneticisi veya üyesi sıfatını haiz olabilir. Zira gizli soruşturmacı kurumu ile amaçlanan, bu örgütün varlığını devam ettirdiği süre içerisinde işlediği fiiller konusunda içeriden bilgi sahibi olmak ve bu bilgileri ilgili birimlere aktararak örgütün ortadan kaldırılmasına yönelik katkı sağlamaktır. Bu açıdan, gizli soruşturmacının bu gibi suçlardan dolayı sorumlu tutulacağı şeklindeki aksi bir kabul yerinde olmayacaktır. Bununla birlikte, gizli soruşturmacı bu görevini yerine getirirken, örgüt için ya da salt kendisi için örneğin kasten yaralama suçu, hırsızlık suçu vb. işliyorsa, bu durumda kanun hükmünün ifası hukuka uygunluk nedeninden yararlanamayacak ve gerçekleştirdiği suçtan dolayı sorumlu olacaktır 46. 5. NİTELİKLİ UNSURLAR Örgütün ve amacının propagandasının basın veya yayın yoluyla yapılması, bu suç açısından cezanın artırılmasını gerektiren bir nitelikli unsur olarak kabul edilmiştir (TCK md. 220/8). Buna göre, yeni üyeler kazanılması ve örgütün amacının yayılması yönündeki etkin çalışmanın basın veya yayın yoluyla yapılması, bu suç açısından cezayı arttıracaktır. Ayrıca örgütün silâhlı olması da, örgüt kurma ve yönetme bakımından daha ağır ceza ile cezalandırılmayı gerektiren bir nitelikli unsur olarak öngörülmüştür (TCK md. 220/3). Suç örgütünün silâhlı olup olmaması veya sahip olunan silâhların cins, nitelik ve miktarı, somut tehlikenin belirlenmesi veya var olan somut tehlikenin ağırlığı bakımından dikkate alınmalıdır. Tam da bu noktada, TCK md. 314 te düzenlenen silahlı örgüt suçuna da değinmek istiyoruz. Zira TCK md. 314 teki silahlı örgüt suçu ile suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu ve buna ilişkin örgütün silahlı olması şeklindeki nitelikli unsurun karıştırılmaması gerekmektedir. TCK md. 314 teki silahlı örgüt düzenlemesi şu şekildedir: Silâhlı örgüt Madde 314- (1) Bu Kısmın Dördüncü ve Beşinci Bölümlerinde yer alan suçları işlemek amacıyla, silâhlı örgüt kuran veya yöneten kişi, on yıldan onbeş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. 45 Kanunun hükmü ve amirin emri Madde 24- (1) Kanunun hükmünü yerine getiren kimseye ceza verilmez. 46 Bu konuda ayrıca bkz.: Veli Özer Özbek, Organize Suçlulukla Mücadelede Kullanılan Gizli Görevlinin Görevin Gerektirdiği Suçlar Bakımından Cezalandırılabilirliği, Ankara, Yetkin Yayınları, 2003, s. 277 vd..
Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu 391 (2) Birinci fıkrada tanımlanan örgüte üye olanlara, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası verilir. (3) Suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçuna ilişkin diğer hükümler, bu suç açısından aynen uygulanır. Gerçekten de, silahlı örgüt suçundan bahsedilebilmesi için evvela ve mutlaka TCK nin ikinci kitabının Millete ve Devlete Karşı Suçlar ve Son Hükümler başlıklı dördüncü kısmının Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar başlıklı dördüncü bölümündeki veya Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar başlıklı beşinci bölümündeki suçları işlemek amacıyla kurulan bir örgütten bahsedilebilmesi gerekmektedir 47. Bunun yanında, bu madde kapsamına giren örgütün silâhlı olması gerekmektedir. Buradaki silâh, suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçunda olduğu gibi nitelikli unsur oluşturmasının aksine, silahlı örgüt suçunun maddî unsurunu oluşturmaktadır. Ancak elbette ki, örgüte dâhil olan herkesin silahlı olması zorunlu değildir. Önemli olan amaç suçların işlenmesini sağlayabilecek şekilde silahlı olunmasıdır. Bu açıdan salt bazı kişilerin silahlı olması da, suçun oluşması için yeterli kabul edilebilecektir. Görüldüğü üzere, kanun koyucu TCK md. 314 teki silahlı örgüt suçu ile, unsurları TCK md. 220 deki suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçundan farklı olan özel bir düzenleme yapma yoluna gitmiştir. TCK md. 220 deki suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu, daha önce de ifade ettiğimiz gibi, suç örgütleri bakımından temel bir suç tipidir. Bu açıdan da, suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçuna ilişkin suça iştirak, suçların içtimaı, etkin pişmanlık şeklindeki diğer hükümlerin, silahlı örgüt suçu bakımından da aynen uygulanacağı kabul edilmiştir 48. 6. KUSURLULUK Bu suçla ilgili olarak kişinin kusurluluğuna ilişkin en dikkat çekici hususlar, kişinin içinde bulunduğu zorunluluk hali ya da cebir ve şiddet, korkutma veya tehdit etkisidir. Gerçekten de, özellikle örgüte üye olmak, yardım etmek, örgüt adına suç işlemek, örgütün veya amacının propagandasının yapılması bakımından kişi sıklıkla zorunluluk halinde ya da cebir ve şiddet, korkutma veya tehdit etkisi altında bulunabilir. İşte bu gibi durumlarda, suçun yapısal unsurları dışında kalan kişinin kusurluluğu bağlamında, TCK nin md. 25/2 deki 49 zorunluluk haline ya da md. 28 deki 50 cebir ve şiddet, korkutma ve tehdide ilişkin hükümleri uygulama alanı bulacaktır. 47 Kavlak, Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu, s. 328. 48 Bu konuda örnek olarak bkz.: 5237 sayılı TCK.nun 314. maddesinin 3. fıkrasının "suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçuna ilişkin diğer hükümleri bu suç açısından da aynen uygulanır" amir hükmü karşısında, örgüt kurma suçu kapsamında bulunan 5237 sayılı TCK.nun etkin pişmanlığa ilişkin 221. maddesinde öngörülen şartlar oluştuğu taktirde silahlı örgüt mensubu olanlar için de uygulanabileceğinden, sanığın örgütün amacı doğrultusunda gerçekleştirdiği ayrıca suç teşkil edecek faaliyetleri bulunup bulunmadığı araştırılıp, samimi bir şekilde etkin pişmanlık gösterip göstermediği de tartışılıp değerlendirildikten sonra sonucuna göre hukuki durumunun tayin ve takdiri gerekirken,, 9. CD., 22.5.2007, E. 2007/111, K. 2007/4440, (Çevrimiçi) http://www.kazanci. com/kho2/ibb/files/9cd-2007-111.htm, 11 Ocak 2012; Ayrıca bkz.: CGK, 16.5.2006, E. 2006/9-141, K. 2006/140, (Çevrimiçi) http://www.kazanci.com/kho2/ibb/files/ cgk-2006-9-141.htm, 11 Ocak 2012. 49 Meşru savunma ve zorunluluk hali Madde 25- (2) Gerek kendisine gerek başkasına ait bir hakka yönelik olup, bilerek neden olmadığı ve başka suretle korunmak olanağı bulunmayan ağır ve muhakkak bir
392 Aykut Ersan (İÜHFM C. LXXI, S. 1, s.381-408, 2013) 7. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ 7.1. Suça Teşebbüs Suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçuna teşebbüsün mümkün olup olmaması bakımından doktrinde farklı görüşler bulunmaktadır. Bu suça teşebbüsün mümkün olabileceğini belirten bir görüşe göre, belli bir organizasyon içerisinde üç veya daha fazla kişinin bir araya gelerek suç işlemek amacıyla örgüt kurması ile örgütün yapısı, sahip bulunduğu üye sayısı ile araç ve gereç bakımından amaç suçları işlemeye elverişli olması halinde, suç tamamlanmaktadır. Kanun, suç işlemek amacıyla örgüt kurmada, sadece üç failin bir amaç için karşılıklı iradelerini ortaya koyarak bir araya gelmelerini yeterli görmemiş, ayrıca, örgütün yeterli bir örgünlükte olmasını gerekli görmüştür. Bu derecede olmayan bir organizasyonun varlığı halinde ise, suça teşebbüsten bahsedilebilecektir. Basit bir organizasyon değil, kamu için tehlike yaratacak organizasyon cezalandırılmaktadır 51. Bu suça teşebbüsün mümkün olmayacağını belirten görüşe göre ise, bu suç, neticesiz bir suç olduğundan ötürü, üç veya daha fazla kişinin bir araya gelerek, işlenmesini amaçladıkları suç veya suçların işlenmesine yetecek bir örgünlük kazandıklarında, örgüt kurma veya yönetme suçu oluşmuş olacaktır. Böyle olunca, üç kişinin sadece bir araya gelmesi durumu cezalandırılmamaktadır. Bu görüş, suçun mütemadi bir suç olması nedeniyle teşebbüsün mümkün olmadığını savunmaktadır 52. Benzer bir diğer görüş ise, bu suçun sırf hareket suçu olması 53 nedeniyle, bu suça teşebbüsün mümkün olmadığını ileri sürmektedir 54. Bununla birlikte, örgütlenme suçlarının hazırlık hareketleri olması nedeniyle ceza sorumluluğunun öne alınması durumunun söz konusu olduğunu ifade eden bir başka görüş, bu bağlamda bu suçlara teşebbüsün cezalandırılmasıyla, ceza sorumluluğunun daha da öne alınarak, genişletilmiş olacağını ifade etmektedir 55. Kanaatimizce, sırf hareket suçu olan bu suçta icra hareketlerinin kısımlara bölünme imkânı olduğu sürece, suça teşebbüs mümkündür 56. Bu açıdan, örneğin en az üç kişi tarafından örgüt kurma iradeleri ortaya konup, örgütün kurulması için gerekli hususlar yerine getirilirken, bu konuda anlaşmaya varıtehlikeden kurtulmak veya başkasını kurtarmak zorunluluğu ile ve tehlikenin ağırlığı ile konu ve kullanılan vasıta arasında orantı bulunmak koşulu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez. 50 Cebir ve şiddet, korkutma ve tehdit Madde 28- (1) Karşı koyamayacağı veya kurtulamayacağı cebir ve şiddet veya muhakkak ve ağır bir korkutma veya tehdit sonucu suç işleyen kimseye ceza verilmez. Bu gibi hallerde cebir ve şiddet, korkutma ve tehdidi kullanan kişi suçun faili sayılır. 51 Sarıtaş, Avrupa Birliğine Uyum Sürecinde Türk Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku nda Organize Suçlara İlişkin Düzenlemeler, s. 153. 52 Zeki Hafızoğulları, Günal Kurşun, Türk Ceza Hukukunda Örgütlü Suçluluk, (Çevrimiçi) http://www.baskent.edu.tr/~zekih/ogrenci/orgutlu.doc, 17 Ağustos 2010, s. 9. 53 Artuk, Gökcen, Yenidünya, Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 275. 54 Parlar, Hatipoğlu, Türk Ceza Kanunu Yorumu 3. Cilt, s. 3253. 55 Bu konuda doktrindeki farklı görüşler için bkz.: Vesile Sonay Evik, Çıkar Amaçlı Örgütlenme Suçu, İstanbul, Beta Basım, 2004, s. 294 vd.; Ayrıca bkz.: Ersan Şen, Bilgehan Özdemir, Suç Örgütü, (Çevrimiçi) http://www.hukukihaber.net/sucorgutu-makale, 2335.html, 12 Ocak 2012. 56 Artuk, Gökcen, Yenidünya, Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 275; Alman Ceza Kanunu nda da örgüt kurulmasına ilişkin teşebbüsün cezalandırılabilir olduğu 129 Abs. 3 de açıkça ifade edilmiştir.
Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu 393 lamaması ve örgütün kurulma çalışmaları safhasında kalınması durumunda, suçun teşebbüs aşamasında kaldığı kabul edilmelidir 57. Dikkat edilmelidir ki, burada hazırlık hareketi görünümündeki fiiller, bağımsız bir suç teşkil ettiği için, suça teşebbüs hükümlerine gidilebilmektedir. Bu açıdan, suça teşebbüste hazırlık hareketlerinin cezalandırılmaması konusunda herhangi bir istisna getirilmesi de söz konusu değildir. Hazırlık hareketi görünümündeki fiillerin bağımsız bir suç tipi teşkil etmesi nedeniyle, suça ilişkin icra hareketleri safhasına geçilmesi söz konusu olabilmektedir 58. Kaldı ki, suçun mütemadi suç olması da, doğrudan doğruya suça teşebbüsün mümkün olmadığı sonucunu doğurmamaktadır. Zira mütemadi suçlara teşebbüs, suçun tamamlanma anına kadar mümkündür 59. Burada şu husus üzerinde de durulmalıdır. Kanun koyucu bu suç bakımından, örgütün yapısı, sahip bulunduğu üye sayısı ile araç ve gereç bakımından elverişlilik hususu aramaktadır. Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, biz somut tehlike suçu olan bu suçta somut tehlike yaratan elverişlilik hususunu bir objektif cezalandırılabilme şartı olarak kabul etmekteyiz. Bu noktada ifade edilmelidir ki, doktrinde objektif cezalandırılabilme şartının bulunduğu suçlarda da suça teşebbüsün mümkün olduğu kabul edilmektedir. Bununla birlikte, objektif cezalandırılabilme şartının bulunduğu suçların teşebbüs aşamasında kalması halinde, bu şart gerçekleştiği sürece, suça teşebbüsten dolayı cezaya hükmolunabileceği kabul edilmektedir 60. Sırf hareket suçu niteliğindeki örgüte üye olma bakımından da (TCK md. 220/2) icra hareketlerinin kısımlara bölünme imkânı olduğu sürece, teşebbüsün mümkün olduğu kanaatindeyiz. Örgüte üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işlenmesi (TCK md. 220/6), örgüt içindeki hiyerarşik yapıya dâhil olmamakla birlikte, örgüte bilerek ve isteyerek yardım edilmesi (TCK md. 220/7), örgütün veya amacının propagandasının yapılması (TCK md. 220/8) bakımından da aynı düşüncelerle suça teşebbüsün mümkün olduğu kanaatindeyiz 61. 57 Anlaşmadan önceki fiilleri hazırlık hareketi olarak gören görüş için bkz.: Hafızoğulları, Kurşun, Türk Ceza Hukukunda Örgütlü Suçluluk, s. 9; Kavlak, bu nedenle teşebbüsün mümkün olmadığını ifade etmektedir. Bkz.: Kavlak, Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu, s. 391-392. 58 Adem Sözüer, Suça Teşebbüs, İstanbul, Kazancı, 1994, s. 184-185. 59 Koca, Üzülmez, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 162. 60 Özgenç, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 552; İçel, Sokullu-Akıncı, Özgenç, Sözüer, Mahmutoğlu, Ünver, Suç Teorisi, Suç Kavramına İlişkin Genel Bilgiler, Suçun Yapısal Unsurları, Suçun Özel Oluşum Biçimleri - 2. Kitap, s. 18; Buna karşın, doktrinde objektif cezalandırılabilme şartının arandığı suçlarda, suça teşebbüsün mümkün olduğu, ancak objektif cezalandırılabilme şartı gerçekleştiği takdirde teşebbüs aşamasında kalan suçtan bahsedilemeyeceği konusunda bkz.: Koca, Üzülmez, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 348-349; Bazı yazarlar, objektif cezalandırılabilme şartı ihtiva eden suçlara teşebbüsün mümkün olmadığını savunmaktadırlar. Bkz.: Artuk, Gökcen, Yenidünya, Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 578. 61 Parlar, Hatipoğlu, Türk Ceza Kanunu Yorumu 3. Cilt, s. 3253; Gültaş, Açıklamalı- İçtihatlı 5237 Sayılı Türk Ceza Kanununda Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu ve Etkin Pişmanlık, s. 26; Ayrıca bkz.: 9. CD., 12.4.2010, E. 2008/11926, K. 2010/4203, (Çevrimiçi) http://www.kazanci.com/kho2/ibb/files/9cd-2008-11926.htm, 11 Ocak 2012; Örgüte üye olma bakımından teşebbüsün mümkün olmadığı yönünde bkz.: Kavlak, Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu, s. 392.
394 Aykut Ersan (İÜHFM C. LXXI, S. 1, s.381-408, 2013) 7.2. Suça İştirak Suçlar, bir kişi tarafından tek başına işlenebileceği gibi, birden fazla kişinin iştirakiyle de işlenebilir. Bir suçun icrasına iştirak eden suç ortaklarının bu suçun işlenişine etkileri göz önünde tutularak sorumluluk statüleri belirginleşmektedir. İştirak şekilleri faillik ve şeriklik olmak üzere iki kategoride ele alınmaktadır. Faillik, kanunda tarif edilen muayyen haksızlığı icra eden suç ortağını ifade eder. Bununla beraber suçun icrasına bulundukları katkının, kanundaki haksızlığı gerçekleştirmediği diğer suç ortakları ise, azmettiren ve yardım eden olmak üzere iki farklı tezahür şeklinin söz konusu olduğu şerik olarak nitelendirilirler 62. 220. maddenin 1. fıkrasında, suç işlemek amacıyla kurulan örgütten bahsedilebilmesi için en azından üç kişinin varlığının gerektiği belirtilmektedir. Bu husus, asgari sayının iki kişi olduğu 765 sayılı TCK ye göre farklılık teşkil etmektedir. Suç işlemek amacıyla kurulan örgütün varlığı için en azından üç kişinin varlığı gerektiğinden, burada nitelik itibariyle, çok failli bir yakınsama suçu söz konusudur 63 ve sayının üçün altına düşmesi halinde, işlenmesi amaçlanan suç açısından suça iştirak hükümleri devreye girecektir 64. Zorunlu olarak suçun işlenişine katılan kişilerin aynı yönde hareket ederek aynı amacın gerçekleştirilmesini hedefledikleri yakınsama suçlarında, suçun işlenişine katılan bu kişilerin hepsi, işlenen suçtan dolayı fail olarak sorumlu tutulmaktadırlar 65. Bununla birlikte, tek kişi tarafından işlenmesi mümkün olmayan çok failli suçlar, iştirak halinde de gerçekleştirilebilir ve TCK nin suça iştirake ilişkin hükümleri bu suçlar açısından da uygulama alanı bulabilir 66. Bu açıdan, bu suçlara azmettiren veya yardım eden olarak iştirak mümkündür. Şu kadar ki, çok failli suçlara iştirakin söz konusu olabilmesi için, bu suçlar açısından zorunlu olan faillerin (örneğin; bu suçta üç kişi) dışındaki kişi veya kişilere gereksinim duyulmaktadır 67. Bu bağlamda, madde içerisinde suç işlemek amacıyla örgüt kurma veya yönetme, suç işlemek amacıyla kurulmuş olan örgüte üye olma, örgütün veya amacının propagandasını yapma açısından şerik olarak suça iştirak etmek mümkündür. Ancak bakıldığında, 220. maddenin 6. fıkrasında örgüte üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işleyen kişinin, ayrıca örgüte üye olmak suçundan dolayı da cezalandırılacağı, 7. fıkrada ise örgüt içindeki hiyerarşik yapıya dâhil olmamakla birlikte, örgüte bilerek ve isteyerek yardım eden kişinin, örgüt üyesi olarak cezalandırılacağı belirtilerek, örgüt adına suç işlenmesi ve örgüte yardım şeklinde suç tipleri düzenlenmiştir. Örgüte üye olmayan kişinin örgüt adına suç işlemesi fiili, maddedeki özel bir düzenleme ile suç haline getirilerek, suça 62 Özgenç, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 465. 63 Dönmezer, Erman, a.g.e., Kn. 1185; Sözüer, Çıkar Amaçlı Suç Örgütü Kavramı ve Özel Yargılama Önlemlerinin Türkiye deki Boyutları, s. 53. 64 Malkoç, Açıklamalı-İçtihatlı 5237 Sayılı Yeni Türk Ceza Kanunu - 2. Cilt, s. 1562. 65 İçel, Sokullu-Akıncı, Özgenç, Sözüer, Mahmutoğlu, Ünver, Suç Teorisi, Suç Kavramına İlişkin Genel Bilgiler, Suçun Yapısal Unsurları, Suçun Özel Oluşum Biçimleri - 2. Kitap, s. 368; Artuk, Gökcen, Yenidünya, Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 634; Özgenç, Düşünceyi Açıklama Hürriyeti ve Ceza Hukuku, s. 227. 66 Fatih Selami Mahmutoğlu, Kusurluluk Prensibi Açısından Azmettirenin Ceza Sorumluluğu, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C: LXVIII, Yıl: 2005, S.: 1-2, s. 58. 67 Artuk, Gökcen, Yenidünya, Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 636; Özgenç, Suç Örgütleri, s. 23; Evik, Cürüm İşlemek İçin Örgütlenme, s. 393.
Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu 395 iştirak kurumu kapsamından çıkarılmış bulunmaktadır. Bu nedenle de cezalandırma, bu düzenleme uyarınca yapılacaktır 68. 7. fıkrada ise kanun koyucu, şerikliğin bir tezahür şekli olan yardım etmeyi, çok failli suç olan suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu açısından özel olarak düzenleme yoluna gitmiştir. Kanun burada, yardım etmeyi şeriklik kapsamında değerlendirmek yerine, sorumluluğu örgüt üyesi olarak cezalandırma şeklinde öngörmüştür. Bu şekilde, şerikliğe ilişkin hükümler daraltılmış bulunmaktadır. Dolayısıyla 220. madde bakımından, suç işlemek amacıyla kurulmuş bulunan bir örgüte yardım edilmesi durumunda, şerikliğin bir tezahür şekli olan yardım eden şeklindeki iştirak kurumu kural olarak uygulama alanı bulamayacaktır. Zira örgüt içindeki hiyerarşik yapıya dâhil olmamakla birlikte, örgüte bilerek ve isteyerek yardım eden kişinin sorumluluk durumu, madde içerisinde açıkça belirlenmiş bulunmaktadır 69. Ancak dikkat edilmesi gereken nokta, bu madde çerçevesindeki örgüte yardım etme fiilinin, kurulmuş bir örgütün varlığı halinde söz konusu olması gerektiğidir. Aksi halde, henüz kurulmuş bir örgütten bahsedilemiyorsa, suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçuna iştirak söz konusu olacaktır 70. Nitekim Yargıtay da benzer yönde verdiği Suç işlemek amacıyla kurulmuş olan örgüte üye olmak suçu ile ilgili bozma gerekçesine göre, sanığın üzerine atılı uyuşturucu madde ticareti yapmak suçunu teşkil edilmiş bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlediğine ilişkin delil bulunmadığı; ayrıca eyleminin, suça konu uyuşturucu maddeyi kurye olarak nakleden kişinin ücretini alamamasından dolayı teslim etmemesi nedeniyle diğer sanık Muhittin'in isteği üzerine kurye ile görüşüp bu sorunu gidermekten ibaret olduğu, buna göre olaydaki konumunun "yardım etme" olarak nitelendirilmesi gerektiği şeklindeki kararına konu olan olayda, TCK md. 188 deki uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçunun, kurulmuş bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlendiğine ilişkin delil bulunmaması nedeniyle, kurulmuş bir örgütün varlığı söz konusu olmadığından, TCK nin 39. maddesindeki yardım etme hükümlerine gönderme yapmıştır 71. İfade edilmelidir ki, madde gerekçesinde örgütün amacına bilerek ve isteyerek hizmet edilmesi olarak belirtilen örgüte yardım etme, yine TCK nin 39. maddesi dikkate alınarak, örgütün amacına uygun olarak örgütü suç işlemeye teşvik etme, suç işleme kararını kuvvetlendirme, fiilin işlenmesinden sonra yardım edileceği vaadinde bulunma, suçun nasıl işleneceği yönünde yol gösterme veya araç sağlama ya da suçun işlenmesinden önce veya işlenmesi sırasında yardımda bulunarak icrasını kolaylaştırma şeklinde tanımlanabilecektir 72. Bu açıdan şu husus da vurgulanmalıdır ki, örgütün amacı genel olarak suç işlemek 68 Parlar, Hatipoğlu, Türk Ceza Kanunu Yorumu 3. Cilt, s. 3253; Evik, Çıkar Amaçlı Örgütlenme Suçu, s. 314. 69 Evik, Çıkar Amaçlı Örgütlenme Suçu, s. 314; Hafızoğulları, Kurşun, Türk Ceza Hukukunda Örgütlü Suçluluk, s. 9; Parlar, Hatipoğlu, Türk Ceza Kanunu Yorumu 3. Cilt, s. 3253; Ayrıca bkz.: sanığın örgütü üyesi olduğunu bildiği sanıklar Adnan ve Mustafa 'ü evinde barındırıp, Mustafa 'ün yurt dışına çıkması için kardeşi Erkan 'in kimlik bilgileri vermek suretiyle sahte kimlik çıkarmasına yardımcı olduğunun anlaşılması karşısında, silahlı örgüte yardım suçunun sübuta erdiği, 9. CD., 20.11.2006, E. 2006/5711, K. 2006/6328, (Çevrimiçi) http://www.kazanci.com/ kho2/ibb/files/9cd-2006-5711.htm, 11 Ocak 2012. 70 Sarıtaş, Avrupa Birliğine Uyum Sürecinde Türk Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku nda Organize Suçlara İlişkin Düzenlemeler, s. 157. 71 Bkz.: 10. CD., 18.5.2010, E. 2009/21635, K. 2010/11716, (Çevrimiçi) http://www. kazanci.com/kho2/ibb/files/10cd-2009-21635.htm, 10 Ocak 2012. 72 Ayrıca bkz.: Lenckner, Sternberg-Lieben, Strafgesetzbuch Kommentar, 129 - Kn. 15.