SUÇ. Suç, bir haksızlıktır. Her suç, bir haksızlık teşkil eder. Ancak, her haksızlık, suç oluşturmaz. Suç Teorisi (Özgenç) 2

Transkript

1 İzzet Özgenç

2 SUÇ Suç, bir haksızlıktır. Her suç, bir haksızlık teşkil eder. Ancak, her haksızlık, suç oluşturmaz. Suç Teorisi (Özgenç) 2

3 Genel olarak, haksız fiil Kabahat Suç Suç Teorisi (Özgenç) 3

4 Suçlar Haksız fiiller Suç Teorisi (Özgenç) 4

5 Suçlar Kabahatler Suç Teorisi (Özgenç) 5

6 Suç, bir hukuki değer ihlalini ifade eder. Temelinde hukuki değer koruması olmayan bir suç tanımı olamaz. Hukuki değer, bir hukuk toplumunda geçerli olan değerleri ifade eder ve dayanağını, davranış normları oluşturur. Belli bir kişiden soyut olan hukuki değer, a) ceza kanununda suçların tasnifi açısından Kanun koyucuya yol gösterir; b) uygulamacı açısından, suç tanımının yorumunda baş vurulacak en önemli enstrümanı oluşturur. Suç Teorisi (Özgenç) 6

7 SUÇUN UNSURLARI Haksızlık olarak suçun; a) maddî unsurları, b) manevî unsurları, c) hukuka aykırılık unsuru, bulunmaktadır. Suç Teorisi (Özgenç) 7

8 SUÇUN MADDÎ UNSURLARI Fiil Netice Nedensellik bağı Fail Konu Mağdur Suç Teorisi (Özgenç) 8

9 Fiil Fiil; - icrai davranışla, - ihmali davranışla, işlenebilir. Fiil, ancak bir insan tarafından gerçekleştirilebilen bir davranıştır. Ancak, her insan davranışı, fiil niteliğini taşımamaktadır. Fiil Hareket ayırımı Suç Teorisi (Özgenç) 9

10 Tek bir fiille işlenebilen suçlar. Fiilin doğal anlamda tekliği ve hukuki anlamda tekliği kavramları. Birden fazla fiille işlenebilen suçlar. * çok hareketli suçlar. * seçimlik hareketli suçlar. * mütemadi suçlar. Suç Teorisi (Özgenç) 10

11 Çok hareketli suç Örnekler: - yağma (m. 148), - dolandırıcılık (m. 157), - özel belgede sahtecilik (m. 207) Suç Teorisi (Özgenç) 11

12 Seçimlik hareketli suç Suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi (m. 165), Uyuşturucu veya uyarıcı maddenin imal, ithal veya ihraç edilmesi (m. 188, f. 1), Uyuşturucu veya uyarıcı maddenin satılması, nakledilmesi, depolanması, satın alınması, (m. 188, f. 3), Parayı sahte olarak üretmek, ülkeye sokmak, nakletmek, muhafaza etmek, tedavüle koymak (m. 197, f. 1). Suç Teorisi (Özgenç) 12

13 Mütemadi suç Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma (m. 109, f. 1), Suç işlemek amacıyla kurulmuş örgütü yönetmek, bu örgüte üye olmak (m. 220, f. 1, 2), İşkence veya eziyet (m. 94, 96), Girilen konuttan çıkmamak suretiyle işlenen konut dokunulmazlığının ihlali suçu (m. 116, f. 1), Elektrik enerjisine yönelik hırsızlık suçunun işlenmesi (m. 141, f. 2; m. 142, f. 1, bent f), Uyuşturucu veya uyarıcı maddenin imali, nakledilmesi, depolanması (m. 188, f. 3). Suç Teorisi (Özgenç) 13

14 Netice Suçun kanuni tanımında belirtilen netice. Netice, fiilin bir alt unsurunu değil; fiilden ayrı olarak, suçun maddi unsurlarından birini oluşturur. Neticesi harekete bitişik suç ifadesi doğru değildir. Suç Teorisi (Özgenç) 14

15 Nedensellik (illiyet) bağı Nedensellik bağı, icra edilen fiil ile meydana gelen netice arasındaki sebep sonuç ilişkisini ifade eder. Nedensellik bağı, doğal bir olgudur. Nedensellik bağı, sorumluluk alanında değerlendirilebilecek davranışların belirlenmesini sağlar (sınırlama fonksiyonu). Suç Teorisi (Özgenç) 15

16 Nedensellik bağı sadece icraî davranışlarla işlenen fiiller bakımından söz konusu olabilir. Sorumluluğun belirlenmesinde fiilin neticenin oluşumu üzerindeki nedensellik etkisi bakımından bir ayırım yapılamaz (765 s. TCK, m. 451). Nedensellik bağının kesilmesi sorunu. Nedensellik bağı ve objektif isnadiyet Suç Teorisi (Özgenç) 16

17 Fail Ancak gerçek kişiler, suçun faili olabilir. Suç tanımında, fail olan kişide insan olmanın dışında başka özel nitelikler de aranabilir. Özel faillik vasfı: - Kamu görevlisi - Sağlık mesleği mensubu gibi. Özgü (mahsus) suç. Suç Teorisi (Özgenç) 17

18 Özel faillik vasfı; a) Suçun temel şekli bakımından bir unsur, b) Suçun nitelikli şekli bakımından bir unsur, olabilir. Özel faillik vasfı, suça iştirakte sorumluluk statülerinin belirlenmesinde büyük bir önem taşımaktadır (Bağlılık kuralı, m. 40). Suç Teorisi (Özgenç) 18

19 Konu Her suçun mutlaka bir konusu vardır. Bazı suç tanımlarından, konuyu bir nesnenin oluşturduğu, açık bir şekilde anlaşılmaktadır. Örneğin, - hırsızlık suçunda taşınır bir mal, - mala zarar verme suçunda taşınır veya taşınmaz mal, - güveni kötüye kullanma ve zimmet suçunda mal gibi. Suç Teorisi (Özgenç) 19

20 Bazı suçlarda, konu ile mağdur, iç içe olmakla birlikte, aynı şeyler değildir. Örnek: - Kasten yaralama suçunda, mağdur, yaralanan kişidir; konu ise, bu kişinin vücududur. - Hakaret suçunda, mağdur, hakaret edilen kişidir; konu ise, bu kişinin şerefidir. Suç Teorisi (Özgenç) 20

21 Korunan hukuki değerle, suçun konusunu birbirine karıştırmamak gerekir. Hukuki değer, belli bir kişiden soyut bir kavramdır. Konu ise, somut bir şeydir ve bazı suçlarda belli bir kişi ile irtibatlıdır. Örnekler: - Kasten yaralama suçunun konusu, yaralanan kişinin vücududur; bu suça ilişkin tanımla korunan hukuki değer ise, kişilerin vücut dokunulmazlığıdır. Suç Teorisi (Özgenç) 21

22 - Hakaret suçunun konusu, hakaret edilen kişinin şerefidir; bu suça ilişkin tanımla korunan hukuki değer ise, kişilerin şerefli, onurlu ve saygın olmasıdır. - Çevreyi kirletme suçlarının konusu, çevreyi oluşturan toprak, su ve havadır. Buna karşılık, bu suçlarla korunan hukuki değer, kişilerin sağlıklı, ekolojik dengesi bozulmamış bir çevrede yaşama hakkıdır. Suç Teorisi (Özgenç) 22

23 Korunan hukuki değer, suçun işlenmesiyle ihlal edilmektedir. Buna karşılık, suçun işlenmesiyle, suçun konusuna zarar verilmekte veya tehlikeye maruz bırakılmaktadır. Zarar suçu tehlike suçu ayırımı. Soyut tehlike suçu somut tehlike suçu ayırımı. Soyut tehlike suçları - Terk (m. 97), - Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi (m. 98), - Suç işlemeye alenen tahrik (m. 214), - Suçu ve suçluyu övme (m. 215), Suç Teorisi (Özgenç) 23

24 - Somut tehlike suçlarında failin cezalandırılabilmesi için, suçun kanuni tanımındaki fiilin yanı sıra, somut tehlikenin gerçekleşmesi gerekir. Örnekler: m. 170, 171, 172, 173, 175, 176, 177, 178, 179, 216, 217, 220, 319. Objektif cezalandırılabilme şartı olarak, somut tehlike kavramı. Suç Teorisi (Özgenç) 24

25 Mağdur Her suçun mutlaka bir mağduru vardır; mağdursuz suç olmaz. Ancak gerçek kişiler suçun mağduru olabilir. Tüzel kişiler, bir suçtan ancak zarar gören olabilir. Mağdur ile suçtan zarar gören kavramları, aynı şeyler değildir. Bu bakımdan, örneğin devlet, bir suçtan zarar gören olabilir; ancak, mağdur olamaz. Mağdur ile suçun konusu da, aynı şeyler değildir. Suç Teorisi (Özgenç) 25

26 Suç tanımında, mağdur olan kişide insan olmanın dışında başka özel nitelikler de aranabilir. Suçun mağduru; - kamu görevlisi, - çocuk, - kadın, - yargı görevini yapan, - faille belli bir akrabalık ilişkisi içinde bulunan kimse, olabilir. Suç Teorisi (Özgenç) 26

27 Bazı suçlarda mağdur, belli bir kişi veya kişilerdir. Ancak, bazı suçlarda mağdur, belli bir kişi değil, toplumu oluşturan herkestir. Örneğin; - rüşvet suçunda, - çevre suçlarında, - genel tehlike suçlarında, mağdur, toplumu oluşturan herkestir. Suç Teorisi (Özgenç) 27

28 Nitelikli unsurlar Kanunda önce bir suçun temel şekli tanımlanmaktadır. Kanunda ayrıca, suçun bu temel şekline nazaran cezanın artırılmasını veya azaltılmasını gerektiren nitelikli unsurlara da yer verilmektedir. Suç Teorisi (Özgenç) 28

29 Bu unsurlar; a) Fiilin işleniş tarzı bakımından, b) Fiilin işlendiği yer veya zaman bakımından, c) Failin vasfı bakımından, d) Mağdurun vasfı bakımından, e) Fail ile mağdur arasındaki ilişki bakımından, f) Suçun konusu bakımından, g) Fiilin işlenişiyle güdülen amaç bakımından, nitelikli unsurlar olarak tasnife tabi tutulabilir. Bu sistemde, ağırlatıcı sebepler ve hafifletici sebepler kavramları terkedilmiştir. Suç Teorisi (Özgenç) 29

30 SUÇUN MANEVÎ UNSURLARI Kast Taksir Kast taksir kombinasyonu (Netice sebebiyle ağırlaşmış suç) Amaç veya saik Suç Teorisi (Özgenç) 30

31 Kast Suçlar, kural olarak ancak kasten işlenebilir. Kast, bir haksızlığın bir gerçekleştiriliş biçimidir (haksızlık şekli olarak, kast). Kast, suçun kanuni tanımındaki unsurların bilerek ve istenerek gerçekleştirilmesidir (m. 21, f. 1). Suç Teorisi (Özgenç) 31

32 Kast, - suçun kanuni tanımındaki maddi unsurların somut olayda gerçekleşmekte olduğunun, - somut olayda, bir hukuka uygunluk sebebinin maddi şartlarının gerçekleştiğinin, bilinmesini ifade etmektedir. Kast, suçun icrası sırasında var olmalıdır. Suç Teorisi (Özgenç) 32

33 Kast, aynı zamanda suçun unsurlarının somut olayda gerçekleşmesi yönündeki iradeyi de gerektirmektedir. Ancak, bu irade, kusurluluk bağlamında aranan kişinin davranışlarını hukukun icaplarına göre yönlendirme yeteneği nin varlığını gerektirmez. Kast kapsamında aranan irade, insan davranışının mutlak kuvvetin (vis absoluta) etkisinde gerçekleşmemesini gerektirmektedir. Kast, doğrudan kast ve olası kast olarak ikiye ayrılmaktadır. Suç Teorisi (Özgenç) 33

34 Doğrudan kast, bir suçun kanuni tanımındaki unsurların somut olayda gerçekleşmekte olduğunun muhakkak addedildiği hallerde söz konusudur. Suç Teorisi (Özgenç) 34

35 Olası (muhtemel, gayrimuayyen) kast, bir suçun kanuni tanımındaki unsurların somut olayda gerçekleşmekte olduğunun muhtemel addedildiği hallerde söz konusudur (m. 21, f. 2). Kişi, örneğin neticenin gerçekleşmesini muhtemel addetmekle birlikte, bunun gerçekleşmemesi için özel bir çaba göstermemektedir. Fail, örneğin neticenin gerçekleşmesini kabullenmektedir. Olası kast, sadece netice açısından değil, suçun diğer unsurları bakımından da söz konusu olabilir. Suç Teorisi (Özgenç) 35

36 Bir suç, kural olarak, hem doğrudan kastla hem de olası kastla işlenebilir. Bir suçun kanuni tanımında, maddi unsurlardan bir kısmı ile ilgili olarak, bilerek, bildiği halde, bilmesine rağmen gibi ifadelere yer verilmişse; bu suç, ancak doğrudan kastla işlenebilir. Yeni TCK nun sisteminde, suçun olası kastla işlenmesi halinde; temel cezada belli bir oranda indirim yapılmaktadır (m. 21, f. 2; m. 61, f. 1, 2). Suç Teorisi (Özgenç) 36

37 Taksir Taksir de, kast gibi, haksızlığın bir gerçekleştiriliş biçimidir (bir haksızlık şekli olarak, taksir). Kanunda açıkça hüküm bulunduğu takdirde, taksirle işlenen haksızlıklar suç oluşturabilir (m. 22, f. 1). Taksirli suçun haksızlık unsurunu, dikkat ve özen yükümlülüğünün ihlali oluşturmaktadır (m. 22, f. 2). Suç Teorisi (Özgenç) 37

38 Dikkat ve özen yükümlülüğü, belli bir faaliyetin icrasıyla ilgili olarak, kişilerden soyut bir gereklilik yargısını ifade etmektedir. Taksirli davranış, bir yükümlülük ihlalini gerektirmektedir. Kişinin hayatına ve vücut dokunulmazlığına ilişkin davranış normları, bu yükümlülüğün kaynağını oluşturmaktadır. Suç Teorisi (Özgenç) 38

39 Dikkat ve özen yükümlülüğüne ilişkin kurallar, örneğin, - trafik düzeni açısından, t. ve 2918 s. Karayolları Trafik Kanunu nda, - iş güvenliği açısından, t. ve 7/7583 s. Bakanlar Kurulu Kararı ile kabul edilen İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü nde, - tıbbi müdahale ve operasyonlar açısından, t.ve 1219 s. Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun, Bakanlar Kurulu nun t. ve 4/12578 s. Kararı ile kabul edilen Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi, Sağlık Bakanlığı Hasta Hakları Yönetmeliği, Türk Tabipler Birliği nin 47. Genel Kurulunda Ekim 1998 tarihinde kabul edilen Hekimlik Meslek Etiği Kuralları nda, - aile bireyleri arasındaki ilişkiler açısından, Türk Medeni Kanununda, belirlenmiştir. Suç Teorisi (Özgenç) 39

40 Taksirli haksızlıktan dolayı sorumluluk için, failin, kendi bilgi ve yetenekleri itibarıyla, dikkat ve özen yükümlülüğünün gereklerini yerine getirebilecek durumda olması gerekir. (taksirli haksızlıklarda kusurluluk) Fail, suçun kanuni tanımındaki neticenin gerçekleşmesini öngörmemiştir (m. 22, f. 2). Ancak, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı hareket etmemiş olsaydı, bu neticeyi öngörebilirdi şeklinde bir yargıya varmamız durumunda, kusurunun varlığı sonucuna ulaşmaktayız. Suç Teorisi (Özgenç) 40

41 Taksirli suçtan dolayı cezanın miktarının belirlenmesinde de kişinin kusuru göz önünde bulundurulur (m. 22, f. 4). Taksirli suçtan dolayı temel ceza, suçun kanuni tanımındaki cezanın alt ve üst sınırı arasında belirlenecektir. Temel cezanın belirlenmesinde, cezanın alt sınırının altına inilemeyecektir. Suç Teorisi (Özgenç) 41

42 Meydana gelen neticeden sorumluluk için, buna dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranışla sebebiyet verilmelidir. Dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranışın olmadığı hallerde, meydana gelen neticeden dolayı ceza hukuku sorumluluğu söz konusu değildir. Dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranışın varlığı halinde, bu yükümlülüğe uygun davranılsaydı dahi netice gerçekleşecekti şeklinde bir mantıkla sorumluluktan kurtulmak mümkün değildir. Suç Teorisi (Özgenç) 42

43 Failin gerçekleştirdiği taksirli davranışa bir başkasının taksirli davranışı eklenmiş olabilir. Bu gibi durumlarda, herkes kendi taksirli fiilinden dolayı, kusurunun ağırlığına göre sorumlu tutulacaktır (m. 22, f. 5; m. 61, f. 1, bent f). TCK nın suça iştirake ilişkin kuralları, taksirli suçlar açısından uygulanmaz. Taksirli suçlarda şahsi cezasızlık sebebi veya cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsi sebep (m. 22, f. 6). Suç Teorisi (Özgenç) 43

44 Bilinçli taksir sorunu Yeni TCK nda bilinçli taksirle ilgili tanıma yer verilmiştir: Kişinin öngördüğü neticeyi istememesine karşın, neticenin meydana gelmesi halinde bilinçli taksir vardır (m. 22, f. 3). Olası kastla bilinçli taksirin ortak özelliği; neticenin öngörülmüş olmasıdır. Suç Teorisi (Özgenç) 44

45 Olası kastan farkı ise, öngörülen neticenin gerçekleşmesinin istenmemesidir. Bilinçli taksir halinde fail, öngördüğü muhtemel neticenin gerçekleşmemesi için elinden gelen çabayı sarf etmektedir. Olası kastta ise, netice istenmemiş değildir; yani neticenin gerçekleşmesi kabullenilmiştir. Yeni TCK nun sisteminde, suçun bilinçli taksirle işlenmesi halinde; taksirli suçun cezasında belli bir oranda artırma yapılarak, temel ceza belirlenmektedir (m. 22, f. 3; m. 61, f. 1, 2). Suç Teorisi (Özgenç) 45

46 Netice sebebiyle ağırlaşmış suçlar Temel suç, kasten işlenir. Ancak, kastedilenden daha ağır veya başka bir netice gerçekleşir. Kişinin, meydana gelen neticeden dolayı sorumlu tutulabilmesi için, bu netice açısından en azından taksire dayalı kusurunun varlığı gereklidir (m. 23). Bu sistemde, - nedensellik bağı temelli sorumluluk izahından, - objektif sorumluluktan, vazgeçilmiştir. Suç Teorisi (Özgenç) 46

47 Örnek: - A, B yi yaralamak kastıyla hareket eder; ancak, işlenen fiil neticesinde B ölür. - Oğlu tarafından kendi haline terk edilen yaşlı ve hasta baba, bakımsızlıktan dolayı ölür. - Annesi tarafından cami avlusuna bırakılan bebek, havanın soğuk olması nedeniyle, akciğerlerini üşütür ve kalıcı bir hastalığa yakalanır. Meydana gelen ağır veya başka netice açısından fail çoğu zaman olası kastla hareket eder. Bu durumda, failin olası kastla gerçekleştirdiği ağır neticeden dolayı sorumlu tutulması gerekir. - Üzerinde deney yapılan kişinin ölmesi (m. 90, f. 5), - İşkence yapılan kişinin ölmesi (m. 95, f. 4), - Kasten yaralama fiilinin mağdurun vücudunda ağır etkiler bırakması (m. 87, f. 1 3). Suç Teorisi (Özgenç) 47

48 Yeni TCK nun sisteminde kasten yaralama sonucunda mağdurun ölmesi dolayısıyla netice sebebiyle ağırlaşmış suç hükümlerine göre sorumluluk için (m. 87, f. 4); fiilin, kasten yaralama suçunun temel şeklini oluşturacak ağırlıkta (m. 86) olması gerekir. Hafif yaralama (m. 88, f. 1) sonucunda (örneğin karın boşluğuna vurulan bir yumruğun etkisiyle) mağdurun ölmesi halinde, meydana gelen ölüm neticesinden ancak taksirle öldürme suçuna göre (m. 85, f. 1) sorumluluk söz konusu olabilir. Suç Teorisi (Özgenç) 48

49 Amaç veya saik Bazı suç tanımlarında, suçun unsurlarına ilişkin kastın yanı sıra, failin belli bir amaç doğrultusunda veya belli bir saikle hareket etmesi, bir manevî unsur olarak aranmaktadır. Amaç veya saik, kastla özdeş veya kastın bir türü değildir. Bu sistemde, genel kast özel kast ayırımı terkedilmiştir. Suç Teorisi (Özgenç) 49

50 Amaç veya saik, bazı tanımlarda, suçun temel şekli açısından aranan bir manevî unsurdur. Örneğin, - Kanunun suç saydığı fiilleri işlemek amacıyla örgüt kurmak veya yönetmek (m. 220, f. 1; ayrıca bkz. m. 78, f. 1; m. 314, f. 1), - İnsanlığa karşı suçlar açısından, belli fiillerin siyasal, felsefî, ırkî veya dinî saiklerle (m. 77, f. 1) işlenmesi, - Göçmen kaçakçılığı suçu açısından, maddî menfaat elde etmek maksadı (m. 79, f. 1), - Hırsızlık suçu açısından yarar sağlamak maksadı (m. 141, f. 1), - Tefecilik suçu açısından, kazanç elde etmek amacıyla başkasına ödünç para verilmesi (m. 241), Suç Teorisi (Özgenç) 50

51 - Rüşvet suçu açısından, bir kamu görevlisinin, görevinin gereklerine aykırı olarak bir işi yapması veya yapmaması için bir yarar sağlaması (m. 252, f. 3), - Görevi yaptırmamak için direnme suçu açısından, kamu görevlisine karşı görevini yapmasını engellemek amacıyla cebir veya tehdit kullanılması (m. 265, f. 1), - Suç delillerini yok etme, gizleme veya değiştirme suçu açısından gerçeğin meydana çıkmasını engellemek amacı (m. 281, f. 1), - Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama suçu açısından, bu değerlerin gayrimeşru kaynağını gizlemek ve meşru bir yolla elde edildiği konusunda kanaat uyandırmak maksadıyla hareket edilmesi (m. 282, f. 1). Suç Teorisi (Özgenç) 51

52 Amaç veya saik, bazı suçlarda, suçun nitelikli şekli açısından aranan bir manevî unsurdur. Örnek: - Kasten öldürme suçunun bir suçu gizlemek, delillerini ortadan kaldırmak veya işlenmesini kolaylaştırmak amacıyla veya kan gütme saikiyle ya da töre saikiyle (m. 82, bent h, i, j), - Hırsızlık, yağma ve dolandırıcılık suçlarının bir hukukî ilişkiye dayanan alacağı tahsil amacıyla (m. 144, bent b; m. 150, f. 1; m. 159), - Mala zarar verme suçunun sona ermiş olsa bile, görevinden ötürü öç almak amacıyla bir kamu görevlisinin zararına olarak (m. 152, f. 1, bent g), - Belgede sahtecilik suçunun bir hukukî ilişkiye dayanan alacağın ispatı veya gerçek bir durumun belgelenmesi amacıyla (m. 211), işlenmesi. Suç Teorisi (Özgenç) 52

53 HUKUKA AYKIRILIK UNSURU Bir haksızlık olarak suçun bir unsuru da, hukuka aykırı olmasıdır. Hukuka aykırılık, işlenen fiilin hukuk düzenince tecviz edilmediğinin, mubah sayılmadığının bir ifadesidir. Bir fiilin hukuka aykırı olması, bunun bütün hukuk sistemine aykırı olmasını ifade etmektedir. Hukuka aykırılık, aynı zamanda ahlaka da aykırı olmayı ifade eder. Bu bakımdan, ahlâkla hukuk arasında bir genellik özellik ilişkisi mevcuttur. Suç Teorisi (Özgenç) 53

54 Hukuka aykırılık, suç teşkil eden fiilin bir vasfıdır. Fakat, haksızlık ise, suç teşkil eden fiilin bizatihî kendisini oluşturmaktadır. Bir fiil ya hukuka aykırıdır veya değildir. Bir fiil hukuka aykırı olduktan sonra, bu aykırılığın azlığından veya çokluğundan bahsedilemez. Ancak, hukuka aykırı olan fiillerin ifade ettikleri haksızlık muhtevaları birbirlerine nazaran farklılık arzedebilir. Suç Teorisi (Özgenç) 54

55 Bir fiilin kanunda muayyen suç tanımlarından birine uygun olması, işlenen fiilin aynı zamanda hukuka aykırı olduğu hususunda bir karine teşkil etmektedir. Kişi, işlediği fiilin hukuka aykırılık teşkil ettiğinin bilincinde olmalıdır. Suç Teorisi (Özgenç) 55

56 Yeni TCK ndaki bazı suç tanımlarında örneğin, - hukuka aykırı olarak, - hukuka aykırı başka bir davranışla, - hukuka aykırı diğer davranışlarla, - hukuka aykırı yolla, - hukuka aykırı yollarla gibi ifadelere yer verilmiştir. Bu suçlarda failin, işlediği fiilin hukuka aykırı olduğunu bilmesi, yani işlediği fiilin hukuka aykırı olduğu hususunda ancak doğrudan kastla hareket etmesi gerekmektedir. Suç Teorisi (Özgenç) 56

57 Hukuka uygunluk nedenleri Yeni TCK da hukuka uygunluk nedenleri esas olarak dört grupta toplanmıştır. Bunlar, - hakkın kullanılması (m. 26, f. 1), - kanunun hükmünü yerine getirme (doğrusu, görevin yerine getirilmesi) (m. 24, f. 1), - meşru savunma (m. 25, f. 1), - ilgilinin rızası (m. 26, f. 2), hukuka uygunluk nedenleridir. Suç Teorisi (Özgenç) 57

58 KUSURLULUK Kusur, haksızlık teşkil eden fiili gerçekleştiren şahsın bu fiili gerçekleştirmesi nedeniyle muaheze edilmesi, kınanması gerektiği konusundaki yargıyı ifade etmektedir. Kusur, işlediği haksızlıkla ilgili olarak fail hakkında bulunulan yargıdan ibarettir. Suç Teorisi (Özgenç) 58

59 Kusur yargısının ifade ettiği anlam şudur: Fail, hukuka uygun hareket etmemiştir; davranış normlarının icaplarına uygun hareket etme, haklı davranışı tercih etme imkân ve kabiliyetine sahip olmasına rağmen, haksız bir davranışta bulunmayı tercih etmiştir. Kusur yargısından önce, kanundaki muayyen suç tariflerine uygun bir haksızlığın gerçekleştirilmesi gerekir. Bu haksızlık kasten işlenmiş veya taksirle gerçekleştirilmiş bir haksızlık olabilir. Suç Teorisi (Özgenç) 59

60 Bir fiil, failinin kusuru olmadan işlense dahi, haksızlık ve dolayısıyla, suç olma özelliğini muhafaza edecektir. Kusurluluk, suçun bir unsuru değildir. Kast ve taksir, birer kusurluluk şekilleri olarak değil; birer haksızlık şekilleri olarak anlaşılmaktadırlar. Ancak, kusurun, kast ve taksirden tamamen soyutlanarak, yalın bir değer yargısı olarak kabulü de söz konusu değildir. Kusurun unsurlarının belirlenmesinde, haksızlığın kasten veya taksirle işlenmesi esas alınmaktadır. Suç Teorisi (Özgenç) 60

61 Kusurun iki unsuru mevcuttur: 1) Algılama yeteneği, 2) İrade yeteneği. Algılama yeteneği, kişinin işlemiş bulunduğu fiilin hukukî anlam ve sonuçlarını kavrayabilmesini ifade eder. İşlediği fiilden dolayı kusurlu addedilebilmesi için; kişinin bu fiilin bir haksızlık teşkil ettiğini, hukuken tasvip edilmez bir fiil olduğunu bilmesi gerekir. Suç Teorisi (Özgenç) 61

62 İrade yeteneği, kişinin işlemiş bulunduğu fiille ilgili olarak davranışlarını hukukun icaplarına göre yönlendirme yeteneğini ifade etmektedir. Kişi; işlediği fiilin davranış normlarına aykırı olduğunu ve dolayısıyla, haksızlık teşkil ettiğini bilmesine rağmen; tercihini bu fiili işlemekten yana kullanmıştır, bu fiili işlemekten vazgeçmemiştir. Mutlak kuvvet (vis absoluta) etkisinde gerçekleştirilen davranış: Fiil niteliğini taşımamaktadır. Zorlayıcı kuvvet (vis compulsiva) veya tehdit etkisinde gerçekleştirilen davranış, fiil niteliğini taşımaktadır. Ancak kişi, bu fiili nedeniyle muaheze edilmemektedir, kusurlu bulunmamaktadır. İrade yeteneği, derecelendirilebilir. Suç Teorisi (Özgenç) 62

63 Kusurluluğu etkileyen nedenler Yaş küçüklüğü (m. 31), Akıl hastalığı (m. 32), Sağır ve dilsizlik (m. 33), Geçici nedenler, alkol veya uyuşturucu madde etkisinde olma (m. 34), Cebir veya tehdit dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin etkilenmesi (m. 28), Zorunluluk hali dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin etkilenmesi (m. 25, f. 2), Hukuka aykırı ve fakat, bağlayıcı emrin yerine getirilmesi (m. 24, f. 2 4), Hukuka uygunluk sebeplerinde sınırın aşılması (m. 27), Haksız Tahrik (m. 29), Çeşitli hata halleri (m. 30, f. 3, 4). Suç Teorisi (Özgenç) 63

64 Hata Yeni TCK sisteminde hata, 1) kastı kaldıran hata, 2) kusurluluğu etkileyen hata, olarak ikiye ayrılmaktadır. Suç Teorisi (Özgenç) 64

65 Kastı kaldıran hata Kastı kaldıran hata, 1) suçun maddî unsurlarında hata, 2) suçun nitelikli unsurlarında hata, 3) hukuka uygunluk sebeplerinin maddi şartlarında hata, olmak üzere, üçe ayrılmaktadır. Suç Teorisi (Özgenç) 65

66 Suçun maddî unsurlarında hata, somut bir olayda suçun maddî unsurlarına ilişkin bilgisizliği, eksik veya yanlış bilgiyi ifade eder. Bu hata, suça ilişkin kastı ortadan kaldırır (m. 30, f. 1, birinci cümle). Gerekli dikkat ve özen gösterilmiş olsaydı böyle bir netice ile karşılaşılmazdı şeklinde bir yargıya ulaşılabiliyorsa; taksirle işlenmiş bir haksızlık söz konusu olur. Bu haksızlık kanunda suç olarak tanımlanmışsa, fail bu nedenle cezalandırılır (m. 30, f. 1, ikinci cümle). Suç Teorisi (Özgenç) 66

67 Suçun nitelikli unsurlarında hata, bir suçun daha ağır veya aha az cezayı gerektiren nitelikli unsurlarının somut olayda gerçekleştiği hususundaki yanılgıyı ifade eder. Bu hata halinde, nitelikli unsur açısından kastın varlığından söz edilemez (m. 30, f. 2). Bu sistemde, şahısta hata ve hedefte sapma hükmüne (765 s. TCK, m. 52) ayrıca yer verilmemiştir. Suç Teorisi (Özgenç) 67

68 Bir hukuka uygunluk sebebinin maddî şartlarında hata, işlenen suç açısından kastı ortadan kaldırır (m. 30, f. 3). İşlenen fiille ilgili olarak hukuka aykırılık vasfını ortadan kaldıran bir sebebin somut olayda varlığı durumunda fail bu hukuka uygunluk sebebinin maddî şartlarının gerçekleştiğinin de bilincinde olması gerekir. Kişi işlediği fiilin esasta bir haksızlık teşkil ettiğinin bilincindedir. Ancak somut olayda hukuka uygunluk sebeplerinden birinin maddî şartlarının gerçekleştiği hususunda yanılgıya düşmüştür. Suç Teorisi (Özgenç) 68

69 Bir hukuka uygunluk sebebinin maddî şartlarında yanılgıya düşülmesini, işlenen fiilin esasen bir haksızlık teşkil ettiği hususundaki yanılgı ile karıştırmamak gerekir. Bu yanılgının kaçınılabilir olması halinde; şayet söz konusu fiilin taksirle işlenmiş olması kanunda müstakil bir suç olarak tanımlanmış ise, fail ancak taksirinden dolayı cezalandırılabilir. Suç Teorisi (Özgenç) 69

70 Kusurluluğu etkileyen hata Kusurluluğu etkileyen hata, 1) kusurluluğu ortadan kaldıran veya azaltan bir nedenin maddî şartlarında hata (m. 30, f. 3), 2) işlenen fiilin esasında bir haksızlık oluşturduğu hususunda hata (m. 30, f. 4), olmak üzere, ikiye ayrılır. Suç Teorisi (Özgenç) 70

71 Somut olayda, kusurluluğu ortadan kaldıran veya azaltan bir nedenin maddî şartlarında hataya düşmesi halinde, kişi bu hatasından yararlanır. Bu hata, kusurluluk bağlamında mütalaa edilmelidir (m. 30, f. 3). Kişinin örneğin, - zorunluluk halinin koşullarında, - tehdidin varlığı hususunda, - haksız tahrikin koşullarında, - hukuka aykırı ve fakat bağlayıcı bir emrin varlığı hususunda, yanılgıya düşmesi. Suç Teorisi (Özgenç) 71

72 Bu yanılgının kaçınılabilir olması halinde, kişi cezalandırılacaktır; fakat, cezasında, ancak alt sınıra kadar indirim yapılabilecektir. Suç Teorisi (Özgenç) 72

73 Kişi, işlediği fiilin esasında bir haksızlık oluşturduğu hususunda hataya düşmüş olabilir. Bu durumda haksızlık yanılgısı mevcuttur. Haksızlık yanılgısı, kasta etkili olan bir husus olmayıp; kişinin işlediği haksızlık açısından sadece kusurunun belirlenmesinde bir rol oynamaktadır. Haksızlık yanılgısının varlığı halinde de kişi, işlediği suç açısından kasten hareket etmektedir. Suç Teorisi (Özgenç) 73

74 Soyut olarak haksızlık yanılgısından söz edilemez. Ancak belli bir fiilin haksızlık teşkil edip etmediği hususunda bir yanılgının varlığından söz edilebilir. Kişi ancak işlediği somut fiilin hukuka aykırı olduğunun, bir haksızlık teşkil ettiğinin bilincinde olmayabilir. Bu yanılgının kaçınılabilir olması halinde, kişi cezalandırılacaktır; fakat, cezasında, ancak alt sınıra kadar indirim yapılabilecektir. Suç Teorisi (Özgenç) 74

75 Haksızlık yanılgısının bir alt başlığı olarak: Bir hukuka uygunluk sebebinin varlığında hata (m. 30, f. 4). Suç Teorisi (Özgenç) 75

76 İHMALÎ SUÇ Kişiler, birtakım hukukî değerlerin korunmasına yönelik olarak belli icraî davranışlarda bulunmak yükümlülüğü altındadırlar. Bu yükümlülüğün salt yerine getirilmemesi bir haksızlık teşkil etmektedir. Bu yükümlülüğün salt yerine getirilmemesi, kanunda suç olarak tanımlanmış olabilir. Suç Teorisi (Özgenç) 76

77 Örnekler: Kişinin, - yaşı, hastalığı veya yaralanması dolayısıyla ya da başka herhangi bir nedenle kendini idare edemeyecek durumda olan kimseye yardım etmemesi ya da durumu derhâl ilgili makamlara bildirmemesi (m. 98, f. 1), - kaybedilmiş olması nedeniyle malikinin zilyedliğinden çıkmış olan ya da hata sonucu ele geçirdiği eşyayı iade etmemesi veya yetkili mercileri durumdan haberdar etmemesi (m. 160), Suç Teorisi (Özgenç) 77

78 - bir hukukî ilişkiye dayalı olarak elde ettiği eşyanın, esasında suç işlemek suretiyle veya suç işlemek dolayısıyla elde edildiğini öğrenmesine rağmen, suçu takibe yetkili makamlara vakit geçirmeksizin bildirimde bulunmaması (m. 166), - akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünü ihmal etmesi (m. 175) - inşaat veya yıkım faaliyeti sırasında gerekli olan tedbirleri almaması (m. 176), - gözetimi altında bulunan hayvanı kontrol altına almada ihmal göstermesi (m. 177) Suç Teorisi (Özgenç) 78

79 - herkesin gelip geçtiği yerlerde yapılmakta olan işlerden veya bırakılan eşyadan doğan tehlikeyi önlemek için gerekli işaret veya engelleri koymaması (m. 178), - işlenmekte olan veya işlenmiş olmakla birlikte, sebebiyet verdiği neticelerin sınırlandırılması hâlen mümkün bulunan bir suçu yetkili makamlara bildirmemesi (m. 278, f. 1, 2); - kaçak olan tutuklu veya hükümlüyü bildirmemesi (m. 284, f. 1), - bir suça ait delillerin saklandığı yeri bildirmemesi (m. 284, f. 2). Suç Teorisi (Özgenç) 79

80 Keza, kamu görevlisinin, - denetim görevini ihmal ederek, zimmet veya irtikâp suçunun işlenmesine imkan sağlaması (m. 251, f. 2), - kamu adına soruşturma ve kovuşturmayı gerektiren bir suçun işlendiğini göreviyle bağlantılı olarak öğrenip de, yetkili makamlara bildirimde bulunmayı ihmal etmesi veya bu hususta gecikme göstermesi (m. 279, f. 1), - sulh zamanında seferberlikle ilgili görevlerini ihmal etmesi veya geciktirmesi (m. 324). Suç Teorisi (Özgenç) 80

81 Serbest hareketli suç, icraî davranışla işlenebileceği gibi, ihmalî davranışla da işlenebilir. Örneğin, - kasten veya taksirle öldürme (m. 81, 85), - kasten veya taksirle yaralama (m. 86, 89), - terk (m. 97, f. 1), - kişiyi hürriyetinden yoksun kılma (m. 109, f. 1), - konut dokunulmazlığının ihlâli (m. 116, f. 1), - zimmet (m. 247). Çok hareketli suç niteliği taşıyan dolandırıcılıkta, suçu oluşturan icra hareketlerinden hile, icraî davranışla gerçekleştirilebileceği gibi, ihmali davranışla da gerçekleştirilebilir (m. 157). Suç Teorisi (Özgenç) 81

82 Belli bir yönde icraî davranışta bulunma yükümlülüğünün (neticeyi önleme yükümlülüğü, garantörlük) yerine getirilmemesi sonucunda, örneğin bir insan ölmüş veya yaralanmış olabilir. Bu durumda kişi, kasten öldürme veya yaralama suçunu ihmali davranışla işlemek dolayısıyla sorumlu tutulur (m. 83; m. 88, f. 2). Ancak, bunun için, ihmalî davranışın icraî davranışa eşdeğer olması gerekir. Başka bir deyişle, kişi açısından, a) kanundan b) sözleşmeden, c) öngelen bir davranıştan, kaynaklanan, belli bir yönde icraî davranışta bulunma yükümlülüğünün varlığı gereklidir. Suç Teorisi (Özgenç) 82

83 Kanunda, belli bir icraî davranışta bulunma yükümlülüğünün salt yerine getirilmemesi, suç olarak tanımlandıktan sonra; sonuçta ağır bir neticenin meydana gelmesi haline ilişkin, netice sebebiyle ağırlaşmış suç olarak bir düzenleme yapılmıştır. Örnek: - terk sonucunda kişinin ölmesi (m. 97, f. 2), - yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi sonucunda kişinin ölmesi (m. 98, f. 2). Suç Teorisi (Özgenç) 83

84 İcrai davranıştan farklı olarak, ihmali davranış, normatif bir nitelik taşımaktadır. İhmali suçlarda, belli bir yönde icrai davranışta bulunma yükümlülüğü ile meydana gelen netice arasında doğal bir fenomen olan nedensellik bağından söz edilemez. Ancak, ceza hukuku bakımından sorumluluk için, somut olayda kişinin yükümlülüklerine uygun davranma imkan ve iktidarının bulunması gerekir (normatif bir değerlendirme). Suç Teorisi (Özgenç) 84

85 Bazı suç tanımlarında, icraî davranışla ihmali davranış açısından aynı miktarda ceza öngörülmüştür. Örneğin, - işkence (m. 94, f. 5), - terk (m. 97, f. 1), - konut dokunulmazlığının ihlâli suçu (m. 116, f. 1), - zimmet suçu (m. 247), - zimmet ve irtikâp suçları açısından denetim görevinin kasten ihmali (m. 251, f. 1). Suç Teorisi (Özgenç) 85

86 Bazı suçların ihmali davranışla işlenmesi, icraî davranışla işlenmesine nazaran daha az ceza ile cezalandırılmayı gerektirmektedir. Örneğin, - ikna suretiyle irtikâp suçu (m. 250, f. 2 ve 3), - görevi kötüye kullanma suçu (m. 257, f. 1 ve 2). Bazı suçların ihmali davranışla işlenmesi halinde, cezasında icraî davranışla işlenmesine nazaran indirim yapılması hususunda hakime takdir yetkisi tanınmıştır. Örneğin, - kasten öldürme suçunun ihmali davranışla işlenmesi (m. 83), - kasten yaralama suçunun ihmali davranışla işlenmesi (m. Suç 88, Teorisi (Özgenç) f. 2), 86

87 SUÇA TEŞEBBÜS Suç, bir süreç içinde işlenmekte olup, buna suç yolu (iter criminis) denmektedir. Bu süreçte önce hazırlık hareketleri, daha sonra icra hareketleri gerçekleştirilmektedir. Suç tanımında ayrıca bir unsur olarak neticeye yer verilmişse, fiil icra edildikten sonra bu netice de gerçekleşmiş olmalıdır ki, söz konusu süreç tamamlanmış olsun. Suç Teorisi (Özgenç) 87

88 Bir suçun işlenmesine yönelik hazırlık hareketleri, ayrı bir suç oluşturmadığı takdirde, cezalandırılabilir hareketler değildir. Suç tanımında belirlenmiş olan fiilin icrasına başlanmış olmakla birlikte, bu fiile ilişkin icra hareketleri tamamlanamamış olabilir. Keza, fiil icra edilmiş olmakla birlikte; suç tanımında ayrıca bir unsur olarak belirlenmiş olan netice gerçekleşememiş olabilir. Bu durumlarda suç teşebbüs aşamasında kalmıştır. Suç Teorisi (Özgenç) 88

89 Suçun teşebbüs aşamasında kalması halinde de cezalandırılmasına imkân sağlayan hükümler, cezalandırılabilirliği genişleten hükümler niteliğindedir. Suça teşebbüs için aranan birinci koşul, gerçekleştirilen fiilin neticeyi meydana getirmeye elverişli olmasıdır. Elverişlilik fiil açısından söz konusudur. Kanunda elverişli hareketler ifadesi kullanılmıştır. Fiilin elverişsiz olması ve konunun yokluğu ayırımı (elverişsiz teşebbüs, işlenemez suç). Suça teşebbüs için aranan ikinci koşul, gerçekleştirilen fiilin icra hareketi niteliğinde olmasıdır. Suç Teorisi (Özgenç) 89

90 İcra hareketlerinin ne zaman başladığının belirlenmesi için duraksamaya yer vermeyen objektif bir ölçüt benimsenmiştir. Kanunda doğrudan doğruya icraya başlama ölçütü kabul edilmiştir. Suça teşebbüs için aranan üçüncü koşul ise, suçun icra hareketlerine başlanmış olmakla birlikte, bu hareketlerin tamamlanamamış veya kanunî tanımdaki neticenin gerçekleşememiş olmasıdır. Suça teşebbüs açısından tam ve eksik teşebbüs ayırımı terk edilmiştir. Teşebbüs durumunda ceza miktarı belirlenirken, fiilin meydana getirdiği zarar veya tehlikenin ağırlığı dikkate alınmalıdır. Suç Teorisi (Özgenç) 90

91 Belli bir neticeye yönelik teşebbüs niteliğindeki hareketler de kanunda suç olarak tanımlanmış olabilir. Bu tür suçlara, teşebbüs suçu denmektedir. Örneğin, anayasal düzeni zorla değiştirmeye teşebbüs suçu (m. 309). Bazı suçlarda, icra hareketlerinin belli bir aşamaya varması, suç tamamlanmış olmasa bile, tamamlanmış suç gibi cezalandırılmayı gerektirmektedir. Örnek: - Cumhurbaşkanına suikaste teşebbüs edilmesi (m. 310, f. 1). - Rüşvet suçu açısından, rüşvet konusunda anlaşmaya varılması (m. 252, f. 1, üçüncü cümle). - Uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin satışa arzı (m. 188, f. 3). Suç Teorisi (Özgenç) 91

92 Bazı suçlarda suçun hazırlık hareketleri dahi tamamlanmış suç gibi cezalandırılmayı gerektirmektedir. Örnek: - Çocuklara yönelik fuhuş suçu (m. 227, f. 1). - Devletin güvenliğine veya Anayasal düzene ve bu düzenin işeyişine karşı suçlar dan herhangi birini işlemek üzere anlaşma suçu (m. 316). Mütemadi suçlara teşebbüs mümkündür. Mütemadi suçlarda, suçun tamamlanması ve bitmesi ayırımı. Suç Teorisi (Özgenç) 92

93 Gönüllü vazgeçme Gönüllü vazgeçme, gerek icra hareketleri aşamasında gerekse icra hareketlerinin bitmesinden sonra, failin suçu tamamlamaktan gönüllü olarak vazgeçmesini ifade etmektedir. Suçun icrası tamamlanıncaya, neticenin ayrıca bir unsur oluşturduğu suçlarda netice gerçekleşinceye kadar gönüllü vazgeçme mümkündür. Gönüllü vazgeçme hâlinde, kişiye icrasına başladığı suçtan dolayı ceza verilmemektedir. Ancak, gönüllü vazgeçme anına kadar gerçekleştirdiği hareketler başka bir suç oluşturuyorsa, kişi sadece o suçtan sorumlu tutulmaktadır. Suç Teorisi (Özgenç) 93

94 Teşebbüs aşamasında gönüllü vazgeçme ve etkin pişmanlık (faal pişmanlık, faal nedamet ) ayırımı kaldırılmıştır. Bu sistemde etkin pişmanlık, sadece suç tamamlandıktan sonra belli suçlar bağlamında cezayı ortadan kaldıran veya cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsî sebep olarak kabul edilmiştir. Suç Teorisi (Özgenç) 94

95 Örnek: - Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu açısından (m. 110), - Malvarlığına karşı suçlar açısından (m. 168), - Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti ya da kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alma, kabul etme veya bulundurma açısından (m. 192), - Suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu açısından (m. 221), - Zimmet suçu açısından (m. 248), - Rüşvet suçu açısından (m. 254), - İftira suçu açısından (m. 269), - Yalan tanıklık suçu açısından (m. 274). Suç Teorisi (Özgenç) 95

96 SUÇA İŞTİRAK Çok failli suçlar suça iştirak ayırımı. Bazı suçlar, zorunlu olarak ancak birden fazla kişinin fail olarak katılımıyla gerçekleşebilir (çok failli suç). Çok failli suçlar, 1) yakınsama (tekarüb) suçları, 2) karşılaşma (telâki) suçları, olmak üzere, iki gruba ayrılmaktadırlar. Suç Teorisi (Özgenç) 96

97 Yakınsama suçlarında, zorunlu olarak suçun işlenişine katılımda bulunan kişiler, aynı yönden hareket etmektedirler ve aynı gayenin gerçekleşmesini hedeflemektedirler. Suç Teorisi (Özgenç) 97

98 Örnekler: - Suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu açısından, fail sayısının en az üç kişi (m. 220, f. 1), - Kamu görevinin terki veya yapılmaması suçu açısından, kamu görevlisi sayısının en az dört kişi (m. 260, f. 1), - Hükümlü veya tutukluların ayaklanması suçu açısından, fail sayısının en az dört kişi (m. 296, f. 1), - Devletin güvenliğine veya Anayasal düzene ve bu düzenin işeyişine karşı suçlar dan herhangi birini işlemek üzere anlaşma suçu açısından, fail sayısının en az iki kişi (m. 316), olması gerekir. Suç Teorisi (Özgenç) 98

99 Karşılaşma suçlarında ise, zorunlu olarak suçun işlenişine katılanlar, yine aynı gayenin gerçekleşmesini hedeflemektedirler; fakat, farklı yönlerden hareket etmektedirler ve suçun işlenişine bulundukları katkılar da birbirlerinden farklı mahiyet arz etmektedir. Örnekler: - Uyuşturucu veya uyarıcı madde ticareti suçunda (m. 188, f. 3), birisi satan, diğeri satın alan olmak üzere, - Suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi suçunda (m. 165), birisi satan veya bağışlayan, diğeri satın alan veya kabul eden olmak üzere, Suç Teorisi (Özgenç) 99

100 - Rüşvet suçunda (m. 252), biri rüşvet veren, diğeri rüşvet alan olmak üzere, - Yetkili olmadığı bir iş için yarar sağlama suçunda (m. 255), biri işinin gördürülmesini isteyen ve bu amaçla kamu görevlisine menfaat temin eden kişi, diğeri ise menfaat sağlayan kamu görevlisi olmak üzere, - Rızaya dayalı kürtaj suçunda (m. 100, f. 2), biri çocuğu düşürten kişi, diğeri çocuğunun düşürtülmesine rıza gösteren gebe kadın olmak üzere, en az iki kişinin varlığı gereklidir. Suç Teorisi (Özgenç) 100

101 Suça iştirakin hukukî esası Esasında bir kişi tarafından işlenebilen suçlar, birden fazla kişinin iştirakiyle de işlenebilirler. Suça iştirake ilişkin hükümler, birden fazla kişinin suç teşkil eden bir fiilin icrasına iştirak etmeleri halinde, suç ortaklarının sorumluluk statülerinin belirler. İştirak şekilleri, genel bir şekilde faillik ve şeriklik olarak ikiye ayrılmaktadır. Suç Teorisi (Özgenç) 101

102 Faillik, kanunda tanımlanan haksızlığın gerçekleştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Kanunda tanımlanan haksızlığı yalnız başına gerçekleştiren kişiye "doğrudan -" veya "müstakil fail" denir. Kanunda tanımlanan haksızlık, birden fazla suç ortağı tarafından müştereken gerçekleştirilebilir. Bu durumda "müşterek faillik" söz konusudur (m. 37, f. 1). Kişi suçu bir başkası vasıtasıyla gerçekleştirmiş olabilir. Bu durumda "dolaylı faillik" söz konusudur (m. 37, f. 1). Suç Teorisi (Özgenç) 102

103 Suçun icrasına iştirak etmekle beraber, işlenişine bulunduğu katkı kanunî tanımdaki haksızlığı gerçekleştirmeyen diğer suç ortakları, şerik olarak nitelendirilmektedir. Kanunun şerikliğe ilişkin hükümleri, sorumluluk alanını genişleten hükümler niteliğini taşımaktadır. Şerikliğin, azmettirme ve yardım etme olarak iki farklı şekli vardır (m. 38, 39). Suç Teorisi (Özgenç) 103

104 Şeriklerin işlenen suçtan dolayı sorumlu tutulabilmeleri, bağlılık kuralıyla mümkündür. Fiil üzerinde hakimiyet kuramadığı veya özel faillik vasfını taşımadığı için fail olamayan bir suç ortağı, gerçekleşen haksızlıktan bağlılık kuralı vasıtasıyla sorumlu tutulabilmektedir (m. 40, f. 1, 2). Niteliksel bağlılık kuralı. Bağlılık kuralının söz konusu fonksiyonu ifa edebilmesi için; esas fiilin kasten işlenmesi ve hukuka aykırı olması gerekir ve yeterlidir. (m. 40, f. 1) Suç Teorisi (Özgenç) 104

105 İştirakten dolayı sorumluluk için, suçun en azından teşebbüs aşamasında kalmış, yani icra hareketlerine başlanmış olması gerekir (m. 40, f. 3): Niceliksel bağlılık kuralı. Sonuçsuz kalmış azmettirme sorunu. Suç Teorisi (Özgenç) 105

106 Müşterek faillik Müşterek faillik halinde, birlikte suç işleme kararına bağlı olarak, suçun icraî hareketleri birlikte gerçekleştirilmekte ve dolayısıyla, fiilin icrası üzerinde müşterek hakimiyet kurulmaktadır. Müşterek faillik için, fiilin icrası üzerinde müşterek hakimiyet kurulmalıdır. Suç işlemek için kurulmuş örgütün yöneticileri, örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlardan dolayı müşterek fail olarak sorumlu tutulacaktır (m. 220, f. 5). Suç Teorisi (Özgenç) 106

107 Müşterek failler arasında birlikte suç işleme kararının varlığı gereklidir. Müşterek suç işleme kararı, kast içinde mütalâa edilmelidir. Suç ortaklarının suçun işlenişine ilişkin kastlarının farklılık arzetmesi (doğrudan, olası kast gibi), müşterek fail olarak sorumlu tutulmalarını engellemez. Müştereken işlenmesi konusunda karar birliğine vardıkları suçun manevî unsurları arasında kastın haricinde amaç veya saike yer verilmiş ise; bütün müşterek faillerin, bu amaç veya saikle hareket etmesi gerekir. Suç Teorisi (Özgenç) 107

108 Özgü suçlarda fail olabilmek için, kişinin özel faillik vasfını taşıması gerekir. Bu suçlardan bir kısmında, failin özel yükümlülük altında kişi olması yeterlidir. Örnek: Kamu görevlisinin suçu bildirmemesi (m. 279). Suç Teorisi (Özgenç) 108

109 Özgü suçların bazılarında, kanunda suçu oluşturan belirli bir fiil de tanımlanmaktadır. Bu suçlarda, sadece özel faillik niteliğine sahip olmak, fail olarak sorumlu tutulabilmek için yeterli değildir. Bunun için, özel faillik niteliğinin yanı sıra, ayrıca fiil üzerinde hakimiyet kurulması gerekir. Suç Teorisi (Özgenç) 109

110 Örnek: - Zimmet suçu (m. 247), - İrtikâp suçları (m. 250), - Rüşvet suçu (m. 252), - Resmi belgede sahtecilik suçunun kamu görevlisi tarafından işlenmesi (m. 204, f. 2). A ile, kamu görevlisi olan B, resmi belgede sahtecilik suçunu birlikte işlerler (müşterek failler). Bu durumda, A, 204. maddenin birinci fıkrasına istinaden; B ise ikinci fıkrasına istinaden cezalandırılır. Suç Teorisi (Özgenç) 110

111 Dolaylı faillik Suç, bir diğer kişi araç olarak kullanılmak suretiyle de işlenebilir (m. 37, f. 2). Bu durumda, arka plandaki kişi, suçun icraî hareketlerini gerçekleştiren şahsın ve hareketinin üzerinde hakimiyet kurmaktadır. Bu hakimiyet nedeniyle, arka plandaki kişi, dolaylı fail olarak işlenen suçtan sorumlu tutulmaktadır. Örneğin yaş küçüğü veya akıl hastası olması nedeniyle kusur yeteneğinin olmayanların suçun işlenmesinde araç olarak kullanılması halinde, dolaylı failin cezasında artırım öngörülmüştür (m. 37, f. 2, ikinci cümle). Suç Teorisi (Özgenç) 111

112 Azmettirme Azmettirme, belli bir suçu işleme hususunda henüz bir fikri olmayan bir kişinin bir başkası tarafından bu suçu işlemeye karar verdirilmesidir. Ancak kasten işlenen bir suça azmettirme mümkündür. Belli bir kişi suç işlemeye azmettirilmelidir. Azmettirme konusu suçun tamamlanmış veya en azından teşebbüs aşamasında kalmış olması gerekir. Suç Teorisi (Özgenç) 112

113 Kanunda, azmettirenin, işlenen suçun cezasıyla cezalandırılması öngörülmüştür (m. 38, f. 1). Ancak, - üstsoy ve altsoy ilişkisinden doğan nüfuz kullanılmak suretiyle suça azmettirme, - çocukların suça azmettirilmesi, hallerinde, azmettirenin cezasında artırım yapılması gerekmektedir (m. 38, f. 2). Suç Teorisi (Özgenç) 113

114 Kiralık katil veya tetikçi kullanılan durumlarda, çoğu zaman azmettirenin kimliğinin belirlenmesinde güçlükle karşılaşılmaktadır. Kanunda, azmettirenin ortaya çıkarılmasına yönelik olarak, cezada indirim yapılmasını gerektiren bir şahsî sebep düzenlemesine yer verilmiştir (m. 38, f. 3). Suç Teorisi (Özgenç) 114

115 Yardım etme Yardım etme, bir başkasının kasten işlemekte olduğu bir suçun icrasının kasten desteklenmesini ifade etmektedir. Failin suç teşkil eden fiili işlerken bir başkası tarafından desteklendiğinin, kendisine yardım edildiğinin bilincinde olmasına gerek yoktur. Yardım etme, maddî ve manevî olmak üzere ikiye ayrılır (m. 39, f. 2). Suç Teorisi (Özgenç) 115

116 Manevî yardım: a) suç işlemeye teşvik etmek, b) suç işleme kararını kuvvetlendirmek, c) suçun işlenmesinden sonra yardımda bulunmayı vaad etmek, d) suçun nasıl işleneceği konusunda yol göstermek. Maddî yardım: a) suçun işlenmesinde kullanılan araçları temin etmek, b) suçun işlenmesinden önce veya işlenmesi sırasında maddî yardımda bulunarak icrasını kolaylaştırmak. Suç Teorisi (Özgenç) 116

117 İcrasına yardımda bulunulan suçun tamamlanması veya en azından teşebbüs aşamasında kalması gerekir (m. 40, f. 3). Yardım eden kişiye ceza verirken, işlenen suça ilişkin kanunda öngörülen ceza esas alınmaktadır. Ancak, bu cezada indirim yapılması gerekir. Cezada indirim yapılıp yapılmayacağı konusunda hakime takdir yetkisi tanınmamıştır. Bu sistemde, zorunlu fer i iştirak hükmüne (765 s. TCK, m. 65/son) yer verilmemiştir. Bu sistemde, şahsî ya da fiilî ağırlatıcı sebeplerin sirayeti hükümlerine (765 s. TCK, m. 66, 67) de yer verilmemiştir. Suç Teorisi (Özgenç) 117

118 Yeni TCK da, belirli suçlar bakımından sadece icra hareketlerinin birden fazla kişi tarafından birlikte işlenmesi, suçun temel şekline nazaran daha ağır cezayı gerektiren nitelikli hâl olarak kabul edilebilir. Suç Teorisi (Özgenç) 118

119 Örnek: - Cinsel saldırı suçunun (m. 102, f. 3, bent d), - Tehdit suçunun (m. 106, f. 2, bent c), - Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun (m. 109, f. 3, bent b), - Yağma suçunun (m. 149, f. 1, bent c), - Görevi yaptırmamak için direnme suçunun (m. 265, f. 3), - TCK nın 112, 113, 114, 115, 116 ve 117. maddelerinde tanımlanan suçların (m. 119, f. 1, bent c), birden fazla kişi tarafından birlikte işlenmesi. Suç Teorisi (Özgenç) 119

120 İştirak ilişkisi ve gönüllü vazgeçme Kural: Sadece gönüllü vazgeçen suç ortağı, gönüllü vazgeçme hükümlerinden yararlanır. Gönüllü vazgeçme nedeniyle suçun işlenememesi halinde bir sorun yoktur. Bu durumda, diğer ortaklar teşebbüs hükümlerine göre sorumlu tutulur. Suç Teorisi (Özgenç) 120

121 Hatta, - Suç, gönüllü vazgeçenin gösterdiği gayreti dışında başka bir sebeple işlenememiş olabilir. - Gönüllü vazgeçmeye ve suçun işlenmemesi için bütün gayretine rağmen, suç diğer ortaklar tarafından işlenmiş olabilir. Bu durumlarda da gönüllü vazgeçen suç ortağı bundan yararlanabilir. Suç Teorisi (Özgenç) 121

122 SUÇLARIN İÇTİMAI Kural: Kaç tane fiil varsa o kadar suç, kaç tane suç varsa o kadar ceza vardır. İstisnalar: - Bileşik suç (m. 42), - Zincirleme suç (m. 43, f. 1, 3), - Aynı nev iden fikri içtima (m. 43, f. 2, 3), - Farklı nev iden fikri içtima (m. 44) Suç Teorisi (Özgenç) 122

123 Bileşik suç Bir suç, diğer bir suçun a) temel şekline, b) nitelikli şekline ilişkin unsuru oluşturuyorsa, bileşik suç söz konusudur (m. 42). Örnekler: - Yağma suçunda, kasten yaralama veya tehdit suçunun yanı sıra, hırsızlık suçu söz konusudur (bileşik suç olarak, yağma: m. 148). Suç Teorisi (Özgenç) 123

124 - Hırsızlık suçunun bina veya eklentileri içinde muhafaza altına alınmış olan eşya hakkında işlenmesi halinde, aynı zamanda konut dokunulmazlığının ihlâli suçu da işlenebilmektedir (bileşik suç olarak, hırsızlık suçunun nitelikli şekli: m. 142, f. 1, bent b). - Yağma suçunun konut veya işyerinde işlenmesi halinde, aynı zamanda konut dokunulmazlığının ihlâli suçu da işlenebilmektedir (bileşik suç olarak, yağma suçunun nitelikli şekli: m. 149, f. 1, bent d). Bu gibi durumlarda fail, sadece bileşik suçtan dolayı cezalandırılmaktadır; bileşik suçun unsurunu oluşturan suçtan dolayı ayrıca cezalandırılmamaktadır. Suç Teorisi (Özgenç) 124

125 Zincirleme suç Zincirleme suç halinde, aynı suçun birden fazla işlenmiş olması söz konusudur. Ancak, bu suçlar, bir suç işleme kararının icrası kapsamında işlenmektedirler, yani, bu suçlar arasında sübjektif bir bağ bulunmaktadır. Bir suçun temel şekli ile daha ağır veya daha az cezayı gerektiren nitelikli şekilleri, aynı suç sayılır. Suç Teorisi (Özgenç) 125

126 Zincirleme suç halinde, ortada bir suç değil, birden fazla suç mevcuttur. Zincirleme suçtan söz edebilmek için, aynı suçun müteaddit defa aynı kişiye karşı işlenmesi gerekir. İşlenen suçların mağdurunun aynı kişi olması gerekir. Suçun mağdurunun farklı kişiler olması halinde, zincirleme suç hükümleri uygulanamaz. Suç Teorisi (Özgenç) 126

127 Toplumu oluşturan herkesin mağdur olduğu suçlarda, muayyen bir kişi mağdur olmadığına göre, zincirleme suç hükümlerini öncelikle uygulamak gerekir. Örnekler: - Rüşvet (m. 252), - Çevrenin kasten kirletilmesi (m. 181), - İmar kirliliğine neden olma (m. 184). - Parada sahtecilik (m. 197), - Kıymetli damgada sahtecilik (m. 199), - Mühürde sahtecilik (m. 202). Suç Teorisi (Özgenç) 127

128 Zincirleme suç halinde, kişiye bu suçların her birinden dolayı ayrı ayrı değil, bir ceza verilmekte ve fakat ceza artırılmaktadır. Ancak, aynı kişiye karşı işlenen kasten yaralama, işkence, cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı ve yağma suçlarında, zincirleme suç hükümleri uygulanamaz. Bu suçlarda, fail işlediği suç sayısınca gerçek içtima hükümlerine göre cezalandırılacaktır (m. 43, f. 3). Suç Teorisi (Özgenç) 128

129 Aynı nev iden fikri içtima Bir fiille aynı suçun birden fazla kişiye karşı işlenmesi halinde, aynı nev iden fikri içtima söz konusudur (m. 43, f. 2). Suç Teorisi (Özgenç) 129

130 Örnekler: - bir fiille birden fazla kişiye karşı hakaret edilmesi (m. 125), - bir şikâyet dilekçesi ile, birden fazla kişiye karşı iftirada bulunulması (m. 267), - Bir fiille birden fazla kişiye karşı cinsel tacizde bulunulması (m. 105), - Bir fiille birden fazla kişinin tehdit edilmesi (m. 106), - Bir fiille birden fazla kişiyi hürriyetinden yoksun kılma (m. 109). Suç Teorisi (Özgenç) 130

131 Aynı nev iden fikri içtima halinde, fiil tektir ve fail hakkında bir cezaya hükmolunur. Fakat, bu ceza artırılır (m. 43, f. 1, 2). Ancak, bir fiille birden fazla kişiye karşı işlenmiş olan kasten öldürme veya kasten yaralama suçlarında, fail ölen veya yaralanan kişi sayısınca ayrı ayrı cezalandırılacaktır (m. 43, f. 3). Suç Teorisi (Özgenç) 131