ANTALYA BÖLGESİNDE YABAN HAYATI AÇISINDAN AV TURİZMİ ÜZERİNE İNCELEMELER

T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ANTALYA BÖLGESİNDE YABAN HAYATI AÇISINDAN AV TURİZMİ ÜZERİNE İNCELEMELER UĞUR MELİH ALKAN YÜKSEK LİSANS TEZİ ORMAN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI KAHRAMANMARAŞ 2014

T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ANTALYA BÖLGESİNDE YABAN HAYATI AÇISINDAN AV TURİZMİ ÜZERİNE İNCELEMELER UĞUR MELİH ALKAN Bu tez, Orman Mühendisliği Anabilim Dalında YÜKSEK LİSANS derecesi için hazırlanmıştır. KAHRAMANMARAŞ 2014

Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü öğrencisi Uğur Melih ALKAN tarafından hazırlanan Antalya Bölgesinde Yaban Hayatı Açısından Av Turizmi Üzerine İncelemeler adlı bu tez, jürimiz tarafından / / 2014 tarihinde oy birliği ile Orman Mühendisliği Anabilim Dalında Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Prof. Dr. Selçuk İNAÇ (DANIŞMAN). Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, (ÜYE). Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, KSÜ. (ÜYE). Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, KSÜ Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. Prof. Dr. M. Hakkı ALMA. Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürü

TEZ BİLDİRİMİ Tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada orijinal olmayan her türlü kaynağa eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm. Uğur Melih ALKAN Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

ANTALYA BÖLGESİNDE YABAN HAYATI AÇISINDAN AV TURİZMİ ÜZERİNE İNCELEMELER (YÜKSEK LİSANS TEZİ) UĞUR MELİH ALKAN ÖZET Bu çalışmada Antalya ilinin av turizmi potansiyelleri ve yaban hayatı açısından av turizmine etkileri incelenmiştir. Bu amaçla önce literatür taramaları yapılmış ardından arazi çalışmaları ile mevcut, potansiyel durum tespit edilmeye çalışılmıştır. Antalya da, 8 adet yaban hayatı geliştirme sahası, 9 adet avlak ve 1adet alageyik üretme istasyonu bulunmaktadır. Ayrıca bölgenin en önemli yaban hayatı türleri arasında alageyik, yaban keçisi, ayı, vaşak, karakulak ve kurt olmakla birlikte bu türlerin büyük bölümünün IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources) e göre nesli tehlike altında olduğu bilinmektedir. Avcılarla yapılan anketler SPSS paket programı ile değerlendirilmiş, bu değerlendirmede Ki Kare testi kullanılmıştır. Buna göre yöre avcılarının av turizmi etkinliklerinde tercih ettiği alanlarla eğitim durumları arasında % 75 güvenle bir ilişkinin var olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada ayrıca Yaban hayatı geliştirme sahalarında bulunan diğer memeli türleri tespit etmek amacıyla 15 adet fotokapan kullanılmıştır. Özellikle fotokapanlar Düzlerçamı ve Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahalarına ve de Elmalı Sedir Araştırma Ormanına kurulmuştur. Çalışma sonucunda 10 adet memeli türü fotokapan ile tespit edilmiştir. Bunlar; karakulak ( Caraca caracal), vaşak (Lynx lynx), yaban keçisi ( Capra aegrus Erxleben,1777), yaban domuzu (Sus scrofa), tilki (Vulpes vulpes), alageyik (Cervus dama), kurt (Canislupus), porsuk (Meles meles), sincap (Sciurus vulgaris) ve tavşan (Lepus europaeus)dır. Anahtar Kelimeler: Antalya, Av Turizmi, Yaban Hayatı, Fotokapan, Korunan Alanlar Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Aralık / 2014 Danışman: Prof. Dr. Selçuk İNAÇ Sayfa sayısı: 130

INVESTIGATIONS ON HUNTING TOURISM WITH REGARD TO WILDLIFE IN ANTALYA PROVINCE (M.Sc. THESIS) UĞUR MELİH ALKAN ABSTRACT In this study the potentials of Antalya provine for hunting tourism and its effects on hunting tourism were investigated in terms of wild life in the province of Antalya and in terms of wildlife for hunting were investigated. For this purpose firstly literature is rewiewed than field studies and tried to identify potential cases. The surveys were done with participating hunting courses and hunter profiles were uncovered. There are 8 wildlife development areas, 9 hunting areas and 1 followdeer producing station in Antalya province. Also follow deer, wild goat, bear, lynx and wolf are the most important wildlife species in the region but is known that according to IUCN criters the majority of these species are endangered. The surveys about hunters are analyzed with SPSS package programme and chisquare test was used in this evaluations. Determined that there is a 75% reliable relationship between education, their hunting tourism activities. In order to identify the other mammals species in study area 15 phototrap are used. These phototraps had set up Düzlerçamı, Sarıkaya wildlife development area and Elmalı Cedar Research Forest area. The end of this study 10 mammals species had been identified with phototraps. These are caracal (Caracal caracal), lynx (lynx lynx), wild goat (Capra aegagrus,erxleben,1777), wild board (Sus scrofa), Fox (Vulpes vulpes), follow deer (Dama dama), wolf (Canis lupus), badger (Meles meles), squirrel (Sciurus vulgaris) and rabbit (Lepus europeus). Keywords: Antalya, Hunting Tourism, Wildlife, Phototrap, The Protected Areas Kahramanmaraş Sütçü İmam University Institute for Graduate Studies in Science and Technology Department of Forester Engineering, December / 2014 Supervisor: Prof. Dr. Selçuk İNAÇ Page number: 130 ii

TEŞEKKÜR Antalya Bölgesinde, Yaban Hayatı Açısından Av Turizmi Üzerine İncelemeler adlı bu çalışma Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Orman Fakültesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak hazırlanmıştır. Böyle önemli bir tez konusunu seçmemi teşvik ederek gelecekteki iş yaşamım için katkıda bulunan, her türlü bilgi ve birikimini, en önemlisi zamanını bana ayıran Prof. Dr. Selçuk İNAÇ hocama bana verdiği destek için teşekkürlerimi bir borç bilirim. Yüksek Lisans Tezimi hazırlamamda her türlü bilgi ve birikimini, en önemlisi zamanını bana ayıran Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü nden Orman Yüksek Mühendisi Dr. Mehmet Ali BAŞARAN a, Ziraat Yüksek Mühendisi Dr. Halil İbrahim YOLCU ve Orman Yüksek Mühendisi Ayhan SERTTAŞ a çok teşekkür ederim. Bu tezin hazırlanması aşamasında her an yanımda olarak desteklerini esirgemeyen aileme ve kaynak konusunda bana yardımcı olan arkadaşlarıma sonsuz teşekkürlerimi sunarım. UĞUR MELİH ALKAN iii

İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖZET... i ABSTRACT... ii TEŞEKKÜR... iii İÇİNDEKİLER... iv ŞEKİLLER DİZİNİ... ix ÇİZELGELER DİZİNİ... xiii SİMGELER VE KISALTMALAR... xiv 1. GİRİŞ... 1 1.1. Türkiye de Av Turizmi Faaliyetlerinin Tarihçesi... 2 1.2. Genel Kavramlar... 2 1.3. Ülkemizdeki Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları... 4 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR... 6 3. MATERYAL VE YÖNTEM... 9 3.1. Arazi Çalışmaları... 9 3.2. Anket Uygulamaları... 11 4. BULGULAR... 12 4.1. Master Planlarından Elde Edilen Bulgular... 12 4.1.1. Antalya bölgesinde bulunan yaban hayati geliştirme sahaları... 12 4.1.2. Antalya Akseki İbradı Üzümdere yaban hayati geliştirme sahası... 13 4.1.2.1. Genel bilgiler... 13 4.1.2.2. Coğrafi konum... 14 4.1.2.3. İdari durum ve yasal yetkiler... 16 4.1.2.4. Yönetim kaynakları ve altyapısı... 17 4.1.2.5. Arazi mülkiyeti ve kullanım hakları... 17 4.1.2.6. Flora ve vejetasyon... 18 iv

4.1.2.7. Fauna... 19 4.1.2.8. Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçisi envanteri... 22 4.1.3. Antalya Akseki giden gelmez yaban hayatı geliştirme sahası... 23 4.1.3.1. Genel bilgiler... 23 4.1.3.2. Coğrafi konum... 23 4.1.3.3. İdari durum ve yasal yetkiler... 24 4.1.3.4. Yönetim kaynakları ve altyapısı... 25 4.1.3.5. Arazi mülkiyeti ve kullanım hakları... 25 4.1.3.6. Flora ve vejetasyon... 26 4.1.3.7. Fauna... 27 4.1.3.8. Giden gelmez yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçisi envanteri... 27 4.1.4. Alanya Dimçayı yaban hayatı geliştirme sahası... 28 4.1.4.1. Genel bilgiler ve coğrafi konum... 28 4.1.4.2. İdari durum ve yasal yetkiler... 29 4.1.4.3. Arazi mülkiyeti ve kullanım hakları... 30 4.1.4.4. Flora... 30 4.1.4.5. Fauna... 30 4.1.4.6. Dimçayı yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçisi envanteri... 31 4.1.5. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahası... 32 4.1.5.1. Genel bilgiler... 32 4.1.5.2. Coğrafi Konumu... 35 4.1.5.3. İdari Durum ve Yasal Yetkiler... 36 4.1.5.4. Arazi mülkiyeti ve kullanım hakları... 36 4.1.5.5. Flora... 38 4.1.5.6. Fauna... 39 v

4.1.5.7. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçisi envanteri... 40 4.1.6. Sivridağ yaban hayatı geliştirme sahası... 41 4.1.6.1. Genel bilgiler... 41 4.1.6.2. Coğrafi konumu... 42 4.1.6.3. İdari durum ve yasal yetkiler... 42 4.1.6.4. Arazi mülkiyeti ve kullanım hakları... 42 4.1.6.5. Flora... 43 4.1.5.6. Fauna... 43 4.1.6.7. Sivridağ yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçisi envanteri... 44 4.1.7. Gündoğmuş yaban hayatı geliştirme sahası... 45 4.1.7.1. Genel bilgiler ve sahanın coğrafi konumu... 45 4.1.7.2. Mülkiyet durumu... 47 4.1.7.3. Yönetim yapısı ve yasal durumu... 48 4.1.7.4. Flora... 48 4.1.7.5. Fauna... 50 4.1.7.6. Gündoğmuş yaban hayatı geliştirme sahası yaban keçisi envanteri... 51 4.1.8. Kıbrısçayı yaban hayatı geliştirme sahası... 52 4.1.8.1. Genel bilgiler... 52 4.1.8.2. Coğrafi konumu... 54 4.1.8.3. İdari durum ve yasal yetkiler... 55 4.1.8.4. Yönetim kaynakları ve alt yapısı... 55 4.1.8.5. Arazi mülkiyeti ve kullanım hakları... 56 4.1.8.6. Fauna... 56 4.1.8.7. Kıbrısçayı yaban hayatı geliştirme sahası yaban keçisi envanteri... 57 4.1.9. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahası... 58 vi

4.1.9.1. Genel bilgiler... 58 4.1.9.2. Coğrafi konumu... 59 4.1.9.3. İdari durum ve yasal yetkiler... 61 4.1.9.4. Arazi mülkiyeti ve kullanım hakları... 61 4.1.9.5. Flora... 63 4.1.9.6. Fauna... 63 4.1.9.7. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahası yaban keçisi envanteri... 65 4.1.10. Elmalı sedir araştırma ormanı hakkında bilgi... 67 4.1.10.1. Araştırma ormanında bulunan bitki ve hayvan türleri... 68 4.2. Seçilen Örnek Alanlarda Fotokapanla Yapılan Çalışmalar Sonucunda Yaban Hayatına Ait Bulgular... 69 4.3. Anket Çalışmalarına Ait Bulgular... 89 4.3.1. Yerli avcılarla yapılan anketlere ait bulgular... 89 4.3.1.1. Yerli avcıların yerleşim yerlerinin nüfuslarına göre dağılımı... 89 4.3.1.2. Yerli avcıların meslek ve gelir gruplarına dağılımı... 90 4.3.1.3. Avcıların yaş ve eğitim durumu... 92 4.3.1.4. Avlanma sıklığı... 94 4.3.2. Av Turizmi izin belgeli seyahat acentaları ile yapılan anket sonuçları... 99 4.3.2.1. Avlanılan türlerin acentalarla, avcıların geldiği ülkelerle ve av dönemleri ile ilişkisi... 99 4.3.2.2. Av turizmi izin belgeli seyahat acentalarının avcıların geldiği ülkelerle ve av dönemleri ile ilişkisi... 102 4.3.3.3. Avcıların geldiği ülkeler ile av dönemleri arasındaki ilişki... 104 4.4. Yaban Keçisi Avının Antalya Ili Turizm Ve Ekonomisine Katkısı... 105 4.5. Antalya İlinin Türkiye Ekonomisine Av Turizmi Açısından Katkısı... 107 5. SONUÇ VE ÖNERİLER... 109 vii

5.1. Anket Sonuçlarının Değerlendirilmesi... 110 5.2. Antalya da Av Ve Yaban Hayatının Problemleri Ve Çözüm Önerileri... 111 KAYNAKLAR... 113 EKLER... 119 viii

ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 1.1. Ülkemiz deki Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları... 5 Şekil 4.1. Antalya daki yaban hayatı geliştirme sahaları... 13 Şekil 4.2. Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahası (13.06.2013)... 14 Şekil 4.3. Akseki Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahasının coğrafi konumu... 15 Şekil 4.4. Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahası bölgeleme haritası... 16 Şekil 4.5. Davis in grid sistemi... 18 Şekil 4.6.. Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahasından bir görüntü.... 21 Şekil 4.7. Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahası... 21 Şekil 4.8. Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahası... 22 Şekil 4.9. Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahası envanter sayımları... 22 Şekil 4.10. Akseki Giden Gelmez Yaban Hayatı Geliştirme Sahası... 23 Şekil 4.11. Gidengelmez dağları yaban hayatı geliştirme sahasının coğrafi konumu ve sınırlarını gösteren harita... 24 Şekil 4.12. Akseki giden gelmez yaban hayatı geliştirme sahası... 26 Şekil 4.13. Giden Gelmez Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında Yaban Keçisi Envanteri... 27 Şekil 4.14. Alanya Dim Çayı yaban hayatı geliştirme sahası... 28 Şekil 4.15. Alanya Dim Çayı yaban hayatı geliştirme sahası... 29 Şekil 4.16. Dimçayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında Yaban Keçisi Envanteri... 32 Şekil 4.17. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahası, alageyik (Dama dama) üretme istasyonu.... 33 Şekil 4.18. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahası... 35 Şekil 4.19. Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının Coğrafi Konumu... 35 Şekil 4.20. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçisi envanteri... 40 Şekil 4.21. Sivridağ yaban hayatı geliştirme sahasına girişinden bir görüntü... 41 Şekil 4.22. Sivridağ yaban hayatı geliştirme sahası coğrafi konumu... 42 ix

Şekil 4.23. Sivridağ yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçisi envanteri... 45 Şekil 4.24. Gündoğmuş yaban hayatı geliştirme sahası... 46 Şekil 4.25. Gündoğmuş ilçesi ve yaban hayatı geliştirme sahasının bölge ulaşım ağındaki yeri... 46 Şekil 4.26. Gündoğmuş Yaban Hayatı Geliştirme Sahası topografya haritası... 47 Şekil 4.27. Gündoğmuş yaban hayatı geliştirme sahası... 51 Şekil 4.28. Gündoğmuş yaban hayatı geliştirme sahası yaban keçisi envanteri... 52 Şekil 4.29. Kıbrıs çayı yaban hayatı koruma sahası (eski levha)... 53 Şekil 4.30. Kıbrıs çayı yaban hayatı geliştirme sahası (yeni levha)... 53 Şekil 4.31. Kıbrısçayı yaban hayatı geliştirme sahasının bölge ulaşım ağındaki yeri... 54 Şekil 4.32. Yaban hayatı geliştirme sahasının uydu görüntüsü (Google 2011)... 55 Şekil 4.33. Kıbrısçayı yaban hayatı geliştirme sahası yaban keçisi envanteri... 58 Şekil 4.34. Dibek Tabiatı Koruma Alanından Bir Görüntü... 59 Şekil 4.35. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahası... 59 Şekil 4.36. Alanın uydudan görünümü... 60 Şekil 4.37. Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Yaban Keçisi Envanteri... 65 Şekil 4.38. Antalya da bulunan 8 adet yaban hayatı geliştirme sahalarına ait Yaban keçisi (Capra aegagrus Erxleben, 1777) envanter sayımları.... 66 Şekil 4.39. Araştırma ormanının Türkiye'deki konumu (Batı Akdeniz Ormancılık araştırma müdürlüğü (BAORAM teknik bülten no:30 sayfa no:2)... 67 Şekil 4.40. Sedir Araştırma Ormanı Şefliğinin Konumu (Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü (BAORAM) Teknik Bülten No:30 Sayfa No:2)... 68 Şekil 4.41. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasına kurulan fotokapan.... 71 Şekil 4.42. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasına fotokapan kurulumu... 71 Şekil 4.43. Elmalı Sedir Araştırma Ormanına Fotokapan Kurulumu... 72 Şekil 4.44. Elmalı Sedir Araştırma Ormanına Fotokapan Kurulumu... 72 Şekil 4.45. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasına fotokapan kurulumu... 73 Şekil 4.46. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasına fotokapan kurulumu... 73 Şekil 4.47.Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasına fotokapan kurulumu... 74 x

Şekil 4.48. Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına Fotokapan Kurulumu... 74 Şekil 4.49. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında verilerin bilgisayar ortamına aktarılması... 75 Şekil 4.50. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasına fotokapan kurulumu... 75 Şekil 4.51. Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına Fotokapan Kurulumu... 76 Şekil 4.52. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasında fotokapana yakalanan tilki (Vulpes vulpes)... 76 Şekil 4.53. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasında fotokapana yakalanan yaban keçisi (Capra aegagrus Erxleben,1777)... 77 Şekil 4.54. Elmalı Sedir Araştırma Ormanında Kurt (Canis lupus)... 77 Şekil 4.55. Elmalı sedir araştırma ormanında kurt (Canis lupus)... 78 Şekil 4.56. Elmalı sedir araştırma ormanında sincap ( Sciurus vulgaris)... 78 Şekil 4.57. Elmalı Sedir Araştırma Ormanında Tavşan ( Lepus europaeus )... 79 Şekil 4.58. Elmalı sedir araştırma ormanında vaşak ( Lynx lynx )... 79 Şekil 4.59. Elmalı sedir araştırma ormanında kurt (Canis lupus)... 80 Şekil 4.60. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında karakulak (Caracal caracal)... 80 Şekil 4.61. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasında alageyik ( Cervus dama )... 81 Şekil 4.62. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasında yaban domuzu ( Sus scrofa )... 81 Şekil 4.63. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında fotokapana yakalanan kaçak avcılar... 82 Şekil 4.64. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında yaban domuzu (Sus scrofa)... 83 Şekil 4.65. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahası nda porsuk (Meles meles )... 83 Şekil 4.66. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında vaşak (Lynx lynx)... 84 Şekil 4.67. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçilerinin (Capra aegagrus Erxleben,1777 ) anlık görüntüleri... 86 Şekil 4.68. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçilerinin (Capra aegagrus Erxleben,1777 ) anlık görüntüleri... 86 Şekil 4.69. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçilerinin (Capra aegagrus Erxleben,1777 ) anlık görüntüleri... 86 xi

Şekil 4.70. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçilerinin (Capra aegagrus Erxleben,1777 ) anlık görüntüleri... 86 Şekil 4.71. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında profesyonel fotoğraf makinesi ile çekilen yaban keçileri (Capra aegagrus)... 86 Şekil 4.72. Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında otlayan Yaban Keçileri (Capra aegagrus)... 87 Şekil 4.73. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasından yaban keçisi (Capra aegagrus)... 87 Şekil 4.74. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasından yaban keçisi (Capra aegagrus)... 88 Şekil 4.75. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasından yaban keçisi (Capra aegagrus)... 88 Şekil 4.76. Avcıların yerleşim yerlerinin nüfuslarına göre dağılımı... 90 Şekil 4.77. Avcıların meslek gruplarına dağılımı... 91 Şekil 4.78. Avcıların Gelir Gruplarına Dağılımı... 92 Şekil 4.79. Avcıların yaş gruplarına dağılımı... 93 Şekil 4.80. Avcıların eğitim durumlarına göre dağılımı... 94 Şekil 4.81. Avlanma sıklığı... 95 Şekil 4.82. Av günleri... 96 Şekil 4.83. Avlatılan türlerin acentalarla ilişkisi... 100 Şekil 4.83. Avlatılan türlerin avcıların geldiği ülkelerle ilişkisi... 101 Şekil 4.84. Avlatılan türlerin av dönemleri ile ilişkisi... 102 Şekil 4.85. Av turizmi izin belgeli seyahat acentalarının av dönemleri ile ilişkisi... 103 Şekil 4.86. Avcıların geldiği ülkeler ile av dönemleri arasındaki ilişki... 104 Şekil 4.87. Ülkemizde 2009-2013 yıllarında avlanılan yaban keçisi sayısı... 105 Şekil 4.88. Köy ve beldelere sağlanan gelir... 106 Şekil 4.89. Orman ve su işleri bakanlığın 2009-2013 yılları arasında av turizminden elde ettiği gelir (TL)... 107 Şekil 4.90. Av turizminin 2009-2013 yılları arasında Antalya iline toplam ekonomik katkısı... 107 Şekil 4.91. Antalya İli ile Ülkemizin Av Turizminden elde ettiği gelir... 108 xii

ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 3.1. Kurulan Bushnell marka foto kapanların özellikleri... 10 Çizelge 4.1. Antalya da bulunan yaban hayatı geliştirme sahaları... 12 Çizelge 4.2. Antalya da bulunan 8 adet Yaban Hayatı Geliştirme Sahalarına ait Yaban Keçisi (Capra aegagrus Erxleben, 1777) Envanter Sayımları... 65 Çizelge 4.3. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasına yerleştirilen fotokapanların koordinatları... 69 Çizelge 4.4. Elmalı sedir araştırma ormanına yerleştirilen fotokapanların koordinatları... 69 Çizelge 4.5. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasına yerleştirilen fotokapanların koordinatlar... 70 Çizelge 4.6. Fotokapana yakalanan yaban hayvanları... 70 Çizelge 4.7. Avcıların yerleşim yerlerinin nüfuslarına göre dağılımı... 89 Çizelge 4.8. Avcıların meslek gruplarına dağılımı... 90 Çizelge 4.9. Avcıların gelir gruplarına dağılımı... 91 Çizelge 4.10. Avcıların yaş gruplarına dağılımı... 92 Çizelge 4.11. Avcıların eğitim durumlarına göre dağılımı... 93 Çizelge 4.12. Avlanma Sıklığı... 94 Çizelge 4.13.Av günleri... 95 Çizelge 4.14. Avcıların eğitim durumu ve tercih ettikleri avlanma alanları ilişkisi... 96 Çizelge 4.15. Ki-Kare analizi... 98 Çizelge 4.16. Ki-Kare analizinin sonuçları... 98 Çizelge 4.17. Avlatılan türlerin acentalarla ilişkisi... 99 Çizelge 4.18. Avlatılan türlerin avcıların geldiği ülkelerle ilişkisi... 100 Çizelge 4.19. Avlatılan türlerin avcıların geldiği ülkelerle ilişkisi... 101 Çizelge 4.22. Avcıların geldiği ülkeler ile av dönemleri arasındaki ilişki... 104 Çizelge 4.21. Av turizmi izin belgeli seyahat acentalarının av dönemleri ile ilişkisi... 103 Çizelge 4.20. Av turizmi izin belgeli seyahat acentalarının avcıların geldiği ülkelerle ilişkisi... 102 xiii

SİMGELER VE KISALTMALAR IUCN : International Union for Conservation of Nature (Uluslararası Doğayı Koruma Birliği) SPSS : Statistical Packages for the Social Sciences (Sosyal Bilimler için İstatistik Paketi) MAK : Merkez Av Komisyon Kararı CIC : International Council for Game and Wildlife Conservation (Uluslararası Av ve Yaban Hayatı Koruma Konseyi) YHKS : Yaban Hayatı Koruma Sahası YHGS : Yaban Hayatı Geliştirme Sahası DKMPGM : Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü OGM : Orman Genel Müdürlüğü BAORAM : Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü OT : Orman Toprağı T : Taşlık-Kayalık OT-T : Orman Toprağı Taşlık Kayalık ENH : Enerji Nakil Hattı ha. : hektar m. : metre km. : kilometre xiv

1. GİRİŞ Ülkemizde uzun yıllar turizm denince akla ilk gelen deniz ve güneş olup özellikle sahillerde milyarlarca dolarlık yatırımlar yapılmıştır. Dünyanın birçok ülkesinde turistik hiçbir değer taşımayan ya da çok az değer taşıyan birçok bölgenin organik doku veya doğal güzellikler çok iyi korunarak, bazı görsel ilaveler ve peyzaj çalışmaları ile turistlerin akımına uğradığı görülmektedir. Bu konuda özellikle Avusturya, Danimarka, Romanya, Polonya, Bulgaristan, İspanya ve birçok Avrupa ve Afrika ülkeleri av turizmini tutarlı bir şekilde organize ve disipline ederek bu yolla önemli döviz elde etmektedirler. Ülkemizin doğal durumu ve değişik iklim koşullarına sahip olması açısından imkânları birçok ülkeden daha fazladır. Bu çalışma ile güney ilimiz olan Antalya da yapılan av turizminin geliştirilmesi koşulları, ülkemize sağladığı katkılar ve önemi ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Av turizmi; turizmin değişik bir uygulama şekli olup avcı niteliğine sahip kişilerin avlanma amaçlarını gerçekleştirmek üzere belirlenmiş ilkelerle yaptıkları etkinliklerdir. Avcılar, av turizmi faaliyetleri ile yaban hayvanlarının boynuz, diş, post benzeri hatıra değeri taşıyan kısımlara sahip olmakla birlikte, değişik kültürleri tanıma ve değişik yerleri görme olanağı elde etmektedirler. Av turizmi uygulamaları, turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi, turizm hareketlerinin ülke geneline ve tüm yıla yayılması ile sosyo-ekonomik kalkınmanın homojen dağılımının sağlanmasında etkili olmaktadır. Türkiye de av turizmi faaliyetleri; 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu Yerli ve Yabancı Avcıların Av Turizmi Kapsamında Avlanmalarına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik Merkez Av Komisyonu (MAK) kararı hükümleri, Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliliği Kanunu Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanun Yabancıların Türkiye de İkameti ve Seyahati Hakkında Kanun; Avda ve Sporda Kullanılan Tüfekler, Nişan Tabancaları ve Av Bıçaklarının Yapımı, Alımı, Satımı ve Bulundurulmasına Dair Kanun

Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu Milli Parklar Kanunu; Çevre Kanunu Uluslararası sözleşmeler (BERN, CİTES) çerçevesinde yürütülmektedir. 1.1. Türkiye de Av Turizmi Faaliyetlerinin Tarihçesi 1950'li yıllarda avcıların birçok av hayvanını herhangi bir kurala bağlı olmaksızın bedelsiz avlamalarıyla başlayan süreç 1970 li yıllara çeşitli kuralların getirilmesiyle yasal anlamda av turizmi uygulamalarını başlatmıştır. 1964 yılında korumaya alınıp yeterli populasyona ulaşan Antalya-Düzlerçamı Yabankeçisi Koruma ve Üretme Sahası'ndaki yaban keçileri (Capra aegagrus) 1981 yılında av turizmine açılarak yaban domuzu dışındaki av hayvanlarının avına izin verilmiştir. 1971 yılında yabancı avcıların avlanabilmeleri, seyahat acentesi aracılığıyla ülkemize girebilmeleri ve bir bedel ödeyerek avlanabilmeleri ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır ve yurdumuzda ilk av turizmi uygulaması 1977 yılında yaban domuzu (Sus scrofa) avı ile başlamıştır. 1984 yılından itibaren yerli turist avcılar da av turizmi kapsamında avlanmaya başlamıştır. 1995-1996 av sezonunda 4928 sayılı Köy Tüzel Kişiliklerine verilecek paylarla ilgili tamim uygulamaya girmiştir. Bu tamim ile av turizmi kapsamında elde edilen gelirler Orman Ve Su İşleri Bakanlığı na, katılım payı olarak Köy Tüzel Kişiliklerine aktarılmaktadır. 1.2. Genel Kavramlar Doğanın tahrip edilmemesi, kendine özgü kaynak değerlerini yitirmemesi için yürürlüğe konan 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu hükümleri doğrultusunda belirlenen doğa koruma alanlarının kanunun 2.maddesindeki yasal tanımları; 2

Milli Park; bilimsel ve estetik bakımından, milli ve milletlerarası ender bulunan tabii ve kültürel kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip tabiat parçalarını, Tabiat Parkı; bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara bütünlüğü içinde halkın dinlenmesine uygun tabiat parçalarını, Tabiat Anıtı; tabiat ve tabiat olaylarının meydana getirdiği özelliklere ve bilimsel değerlere sahip ve milli park esasları dahilinde korunan tabiat parçalarını, Tabiatı Koruma Alanı; bilim ve eğitim bakımından önem taşıyan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yüz tutmuş, ekosistemler, türler ve tabii olayların meydana getirdiği seçkin örnekleri ihtiva eden ve mutlak korunması gerekli olup sadece bilim ve eğitim amaçlarıyla kullanılmak üzere ayrılmış tabiat parçalarını ifade etmektedir. Sürdürülebilir av ve yaban hayatı yönetimi için av ve yaban hayvanlarının doğal yasam ortamları ile birlikte korunmalarını, geliştirilmelerini, avlanmalarının kontrol altına alınmasını, avcılığın düzenlenmesini, av kaynaklarının millî ekonomi açısından faydalı olacak şekilde değerlendirilmesini ve ilgili kamu ve özel hukuk tüzel kişileri ile işbirliğini sağlamayı amaçlayan 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanununun 2.maddesindeki yasal tanımlar; Yaban Hayatı Koruma Sahası, yaban hayatı değerlerine sahip, korunması gerekli yasam ortamlarının bitki ve hayvan türleri ile birlikte mutlak olarak korunduğu ve devamlılığının sağlandığı sahaları, Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, av ve yaban hayvanlarının ve yaban hayatının korunduğu, geliştirildiği, av hayvanlarının yerleştirildiği, yaşama ortamını iyileştirici tedbirlerin alındığı ve gerektiğinde özel avlanma plânı çerçevesinde avlanmanın yapılabildiği sahaları, Avlak: Av ve yaban hayvanlarının doğal olarak yasadıkları veya sonradan salındıkları sahaları, Özel Avlak: Bir bütün teşkil eden özel mülkiyetteki tapulu arazilerden, Bakanlığın avlaklar için tespit ettiği ve tanımladığı şartlara uygun olan avlakları, Devlet Avlağı; Devlet ormanları, toprak muhafaza ve ağaçlandırma sahaları ve benzeri yerlerle Devlet tarım işletmeleri, baraj gölleri ve emniyet sahalarında, ilgili kurulusun muvafakatı alınarak Bakanlıkça avlak olarak ayrılan yerleri, 3

Genel Avlak; Özel ve Devlet avlakları dışında kalan bütün av sahaları ile göl, lagün, bataklık ve sazlık gibi sahaları, Örnek Avlak; Devlet avlakları ve genel avlaklar içinde Bakanlıkça belirlenecek esaslara göre ayrılan ve işletilen veya işlettirilen avlakları, Üretme İstasyonu; Av ve yaban hayvanlarının üretildikleri tesisleri, Yasa Dışı Avlanma; Bu Kanun kapsamında korunan veya avına izin verilen yaban hayvanı türlerini; izin verilen yerler, belirlenen zamanlar, miktarlar dışında ve/veya zehirleyerek, tuzak ve kapan kurarak veya men edilen diğer usullerle canlı veya ölü ele geçirmeye çalışmayı veya ele geçirmeyi, ifade eder. Ülkemizde milli park sayısı 40 adet olup, bunlardan 5 tanesi,31 adet tabiatı koruma alanından 3 tanesi,106 adet tabiat anıtından 9 adet, 180 adet tabiat parkından 3 adet ve 80 adet Yaban Hayatı Geliştirme Sahasından 8 tanesi Antalya ilindedir (Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü). Av turizmi Antalya ilinde bulunan 8 adet yaban hayatı geliştirme sahasında yapılmaktadır. 1.3. Ülkemizdeki Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü'nün koruması altında ve Türkiye'nin 40 farklı ilinde toplam 80 adet Yaban Hayatı Geliştirme Sahası bulunmaktadır (Şekil 1). Bu sahalardaki hayvanların tamamı koruma altında yaşamlarını sürdürmektedir. Türkiye de mevcut 80 adet Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olup toplam alanı 1.201.212 ha. dır. Alan olarak en büyük Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Denizli-Çardak Beylerli Gölü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olup alanı 919 ha dır. Alansal olarak en küçük yaban hayatı geliştirme sahamız ise Kocaeli-Kandıra Seyrek Yaban Hayatı Geliştirme Sahası dır, alanı ise 1.019 ha dır. Antalya da bulunan yaban hayatı geliştirme sahalarının toplam alanı 172.396 ha olup ülkemizde bulunan yaban hayatı geliştirme sahalarının alansal olarak %14 üne karşılık gelmektedir (Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü). 4

Şekil 1.1. Ülkemiz deki Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları 5

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Türkiye de; av yaban hayatı kaynaklarının kullanımında oldukça etkin bir role sahip avcıların profiline yönelik detaylı fazla sayıda araştırmalara rastlanmamıştır. Av ve yaban hayatı konusunda gerçekleştirilen çalışmalar av ve yaban hayvanlarının biyolojileri ile avlanma yöntemleri üzerine yoğunlaşmaktadır. Bununla beraber, av yaban hayatı varlığının günden güne azalması, av yaban hayatı kaynaklarını sürdürülebilir hale getirme çabaları dikkatlerin bu kaynakları kullananlara odaklanmasına neden olmaktadır. Türkiye de bu kaynakların yönetimi ve ekonomisi ile ilgili yayınların geçmişi birkaç yıl öncesine dayanmakla birlikte yeterli değildir. Türkiye de Huş (1974) tarafından yazılan Av Hayvanları Bilgisi isimli kitap av ve yaban hayatı konusundaki ilk kapsamlı çalışmadır. Bu kitap ağırlıklı olarak yaban hayvanlarının biyolojilerini içermektedir. ABD Wisconsin Üniversitesi profesörlerinden Jackson ve Norton 1970 li yılların sonlarında avcı davranışları üzerine bir çalışma yapmışlardır.(anonim, 1987). Binin üzerinde avcı ile yapılan görüşme sonucunda gerçekleştirilen çalışmada avcıların davranış gelişimleri beş ayrı basamakta gruplandırılmıştır. Bu basamaklar; öğrenme, sınırlara ulaşım, trofe, metot ve sportmenlik basamaklarıdır. Çanakçıoğlu ve Mol (1996) tarafından yayınlanan ve halen ders kitabı olarak okutulan, Yaban Hayvanları Bilgisi isimli yayın da yaban hayvanlarının biyolojik özelliklerini içermektedir. Üretim, envanter, planlama, yönetim gibi kavramlara yüzeysel olarak değinilmiştir. Uluslararası Avcılık ve Av Hayvanları Koruma Konseyi (CIC) 16-20 Eylül 1987 tarihlerinde Orman Genel Müdürlüğü işbirliği ile Türkiye de ilk defa küçük ve büyük av hayvanları ile göçmen kuşlar konusunda uluslararası nitelikte bir sempozyum düzenlemiştir. Av ve yaban hayatı potansiyelini korumak, geliştirmek ve akılcı bir kaynak yönetimi biçimi oluşturmak için başta Orman Bakanlığı olmak üzere, akademisyenlerin, sivil toplum örgütlerinin, meslek kuruluşlarının, ilgili devlet kurumlarının ve uzmanların, sorunun çözümüne yönelik önerilerde bulunması, buradan elde edilecek sonuçların Ormancılık Master Planında yer alması ve hayata geçirilmesi amacıyla 23-25 Mart 1999 tarihleri arasında İzmir'de "Av ve Yaban Hayatı Yönetiminde Yeni Yaklaşımla İlgili

Eğitim Çalıştayı" adı altında bir toplantı düzenlenmiştir. Bu toplantının sonuç raporu Geray (1999) tarafından kaleme alınmıştır. Bu toplantıyı 27-28 Ekim 1999 da Ankara da 2. Çalıştay, 5-6 Şubat 2000 tarihinde İ.Ü. Orman Fakültesinde 3. Çalıştay izlemiştir. Bu 4 çalıştayların konusu yeni bir Kara Avcılığı Kanunu tasarısı olmuştur (Geray ve Iğırcık, 2002). Iğırcık (2001) tarafından hazırlanan Türkiye nin Av Potansiyelinin Geliştirilmesine İlişkin Sosyoekonomik Çözümleme adlı doktora tezinde; av ve yaban hayatı kaynaklarının yönetim stratejisinde sürdürülebilirliğin önemi vurgulanmış, avcılığın sosyoekonomik boyutu diğer ülkelerle karşılaştırılarak verilmiştir. Bora (2001) nın editörlüğünde Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü nce basılan Sürdürülebilir Avcılık İçin Temel Eğitim Kitabı, avcı eğitim kurslarının temel kaynağını oluşturmuştur. Yine Bora (2002), avcı eğitim kurslarına katılan avcılara yönelik bir anket çalışması düzenlemiştir. Bu kapsamda alınan bazı sonuçlar şunlardır: Kursiyerlerin %55 i ilkokul mezunu olup % 47 si 41-50 yaşlarındadır. Kursiyerlerin % 40 ı 0-10 yıldır avcılık yapmaktadır ve yaklaşık 75 gün olan av sezonunda ortalama 10 gün ava gitmektedir. Elbek ve ark. (2002), Ege Bölgesi nde, kara avcıları profilinin belirlenmesine yönelik benzer bir çalışma yapmışlardır. Bu çalışmada; tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemi kullanılarak 665 avcı ile görüşülmüştür. Avcıların % 91 inin av tezkeresine, % 81 inin de avlanma kartına sahip olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca avcıların % 98,4 ünün erkek, % 50 sinin ilköğretim mezunu, % 53 ünün serbest meslek sahibi ve % 94 ünün de avlanırken eti yenen hayvanları (tavşan, keklik, bıldırcın) tercih ettikleri belirlenmiştir. Türkiye deki Av Turizmi Uygulamalarının Özel Avlak İşletmelerine Etkileri isimli çalışma 2003 yılında yapılmıştır. Anonim (2004), 2003-2023 yılları arasındaki dönemi kapsayan Ulusal Ormancılık Planında ise; av yaban hayatının korunması ve geliştirilmesi konusunda ağaçlandırma ve imar çalışmaları sırasında av yaban hayatı kaynaklarının ve habitat alanlarının korunmasında gerekli özenin sağlanması, bu amaçla gerekli eğitim ve kurumsal kapasite güçlendirme çalışmalarının gerçekleştirilmesi konuları yer almıştır. Ayrıca bu alanlarla ilgili konularda katılımcı yaklaşımlar benimsenmiştir. Avlanma faaliyetlerinden köylülerin daha fazla gelir elde edebilmesi ve av turizmi faaliyetleri ile bu alanda hizmet veren özel sektör kuruluşlarının kapasitelerinin geliştirilmesi önerilmiştir. 7

31.10.2013-03.11.2013 tarihleri arasında Antalya da 2023 e Doğru 2.Doğa ve Ormancılık Sempozyumu yapılmıştır. Bu sempozyumda Orman Ekosistemi Temelinde Türkiye nin Av Ve Yaban Hayatı ele alınmıştır. Sorunlar ve çözüm önerileri ortaya konulmuştur. 8

3. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırma literatür ve arazi çalışması olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Literatürel çalışmalarda; ülkemizde av ve yaban hayatı konusunda yapılan doktora ve yüksek lisans tezleri, kitaplar, makaleler, yasal düzenlemeler, avcı dergileri, merkez av komisyon kararları, av turizmi uygulamalarını içerir esas ve usuller, yaban hayatı geliştirme sahalarının master planları vb. yayınlar yazılı materyal olarak kullanılmış ve bu materyaller incelenerek temel bilgilere ulaşılmıştır. 3.1. Arazi Çalışmaları Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve Elmalı Sedir Araştırma Ormanına ise fotokapanlar yerleştirilerek sahalardaki yaban hayatı gözlemlenmiştir. Araştırmada 15 adet fotokapan kullanılmıştır. Uygun noktaların belirlenmesi için arazide ön çalışma yapılarak yaban hayvanlarının geçiş yerleri tespit edilmiştir. Kurulan fotokapanlar yaklaşık olarak iki haftada bir arazide kontrol edilmiştir. Kontrol işleminde her fotokapanın öncelikli olarak çalışıp çalışmadığı tespit edilmiş, elde edilen fotoğraf kayıtlarının bilgisayara aktarılmasından sonra pil ve hafıza kartları yenilenerek her fotokapan tekrar aktif hale getirilmiştir. Fotokapanlar imkanlar ve çalışma koşulları göz önünde bulundurularak 8 adet yaban hayatı geliştirme sahasından 2 adet yaban hayatı geliştirme sahasına kurulup yaban hayatı tespit edilmiştir. Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü nün Elmalı-Finike ormanlarında kurtların (Canis lupus) habitat tercihi ve üzerlerindeki baskının belirlenmesi adlı proje kapsamında alınan fotokapanlardan yararlanılmıştır. Ayrıca yaban hayatı geliştirme sahalarının master ve yönetim planları ilgili milli park mühendisliklerinden tek tek temin edilmiştir. Dünyada ve ülkemizde av ve yaban hayatı konusunda benzer çalışmalar incelenmiştir. Konu ile ilgili diğer veriler Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü VI. Bölge Müdürlüğü Antalya Milli Parklar Şube Müdürlüğü nden alınmıştır. Antalya ilinde yapılan arazi ve anket çalışmalarından elde edilen özgün veriler ise araştırmanın temel materyalini oluşturmuştur. 9

Çizelge 3.1. Kurulan Bushnell marka foto kapanların özellikleri GörüntüKalitesi Max.Çözünürlük Lens IR Flash Ekran Kullanıcı arayüz Ses Kayıt Yardımcı donanım Fotoğraf bilgileri Manuel kullanım Dahili Hafıza Medya Şekil çözünürlüğü Video Çözünürlüğü Kızılötesi Lens Kızılötesi Algı Sensörü Aydınlatma : 5MP Renkli, CMOSSensörü : 2560x1920 : F=3,1mm, FDV= 52C (Görüş alanı) Auto IR : 20-40 ft : Renkli : Uzaktan Kontrollü kablosuz : Var : Lazer point : Saat/tarih/ısı/ay evresi : Var : N/A : GSM Şebeke (MMS/E-posta), SD Card 8-16 GB : 5 MP : 640x480 (varsayılan,16 FPS) : Multi Zone : Ayarlanabilir (Yüksek/Normal/Düşük) : 34 Yüksek çıkış IR vericiler Kullanım : Gündüz/Gece (7/24) Algılama süresi Gecikme süresi Video Kayıt Güç Kaynağı Güç Tüketimi Arabirim : 1,2sn : 1-60sn (programlanabilir) : 1-60 sn(programlanabilir) : 4/8 AA, 6V DC : 150m A (+450mA Led ekran kullanıldığında) : Sim Card yuvası, Tv girişi, USB girişi, SD kart yuvası Ayrıca araziye giderken 4x4 pickup Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü nden temin edilmiştir. Arazide 40x40 dürbün, magellan marka GPS, profesyonel fotoğraf makinası, laptop kullanılmıştır. 10

3.2. Anket Uygulamaları Anket formalarının hazırlanmasından önce araştırma yapılacak alanlara tek tek gidilerek av turizmi potansiyelinin olup olmadığı konusunda gözlemler yapılmış, yetkililerle iletişim kurularak elde edilen bilgilerle anket formları hazırlanmıştır. Anket sorularının hazırlanmasında Iğırcık (2001), Saygı (2002) ve Ay (2005) ın anket formlarından yararlanılmıştır. Anketlerin hazırlanmasında ve uygulanmasında; anketlerin anlaşılabilir olmasına ve anketlerin 18 yaş ve üstündeki yaş gruplarında bulunan kişilerle yapılmasına özen gösterilmiştir. Anketler Antalya ilinde yoğun olarak çalışan avcı derneklerine üye olan avcılara yaptırılmıştır. Ankette 101 adet avcıya 32 adet soru sorulmuştur. Ayrıca Antalya ilinde faaliyet gösteren av turizmi izin belgeli seyahat acentalarına da ayrı bir anket çalışması yapılmıştır ve 24 soru sorulmuştur. Anketlerin değerlendirilmesi, anket formları için hazırlanan SPSS paket programı sayesinde gerçekleştirilerek ayrıca yaş, gelir, meslek, nüfus, eğitim durumları ile tercih edilen ava çıkma sıklıkları ile tercih edilen gün ile fişek sayısı, avlanma alanı, avcılığa başlama ilişkisi, avcılığa iten sebep, tercih edilen hayvan, avcı gözüyle doğadaki hayvan durumu ve avcı sayısı, ava yasak türler ile korunan alanları bilip bilmeme durumu ve avcılık eğitimi sonrasında oluşan davranış değişikliği arasındaki ilişkiyi belirleyebilmek için khi-kare testi yapılmıştır. Kullandığımız SPSS paket programında ilk olarak özetlemek istediğimiz veriler bir değişken adı altında belirtilmiştir. Veri girişi yapıldıktan sonra Analyze menüsünde bulunan Descriptive Statistics ve bunun altındaki Crosstabs seçeneği işaretlenmiş Row kutucuğuna tercih edilen av günü ve ava çıkma sıklığı ile anlatan veri tabanını Column kutucuğuna ise anket sorularına cevap verenlerin nüfus, gelir, meslek, yaş ve eğitim özellikleri yerleştirildikten sonra Statistics alt menüsünden chi square, Cells alt menüsünden ise observed seçenekleri işaretlenerek, Continue seçeneği ile işleme devam edilerek ilgili grafikler ve çizelgeler oluşturulmuştur. 11

4. BULGULAR 4.1. Master Planlarından Elde Edilen Bulgular Ülkemizde bulunan 80 adet yaban hayatı geliştirme sahasının 8 adeti Antalya ilindedir. Bunlara ait master planları elde edilmiş olup, master planlarından elde edilen bilgiler aşağıda verilmiştir. 4.1.1. Antalya bölgesinde bulunan yaban hayati geliştirme sahaları Antalya ilinde toplam 8 adet Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olup,172.396 ha alanı kapsamaktadır (Çizelge 1). Hedef tür genelde yaban keçisidir. Ancak sadece Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasında alageyik (Cervus dama L.) yer almaktadır. Bölge Müdürlüğü olarak VI. Bölge Müdürlüğü ne bağlı olarak hizmet vermektedir. Çizelge 4.1. Antalya da bulunan yaban hayatı geliştirme sahaları No Adı 1 2 3 4 5 6 7 8 Üzümdere Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Dimçayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Gidengelmez Dağı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Gündoğmuş Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Kıbrıs Çayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Sivridağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Alanı (ha) İlan Tarihi 18,462 16.10.2005 52,655 16.10.2005 16,134 16.10.2005 24,658 16.10.2005 8,404 16.10.2005 3,558 16.10.2005 40,398 16.10.2005 8,127 16.10.2005 Asli Tür Yaban Keçisi (Capra aegagrus Erxleben., 1777) Yaban Keçisi (Capra aegagrus Erxleben., 1777) Yaban Keçisi (Capra aegagrus Erxleben., 1777) Alageyik (Cervus dama L.) ) ve Yaban Keçisi(Capra aegagrus Erxleben., 1777) Yaban Keçisi (Capra aegagrus Erxleben., 1777) Yaban Keçisi (Capra aegagrus Erxleben., 1777) Yaban Keçisi (Capra aegagrus Erxleben., 1777) Yaban Keçisi (Capra aegagrus Erxleben., 1777) 12

Şekil 4.1. Antalya daki yaban hayatı geliştirme sahaları 4.1.2. Antalya Akseki İbradı Üzümdere yaban hayati geliştirme sahası Akseki İbradı Üzümdere Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına 13.06.2013 tarihinde giderek master planını elde edilmiştir. 4.1.2.1. Genel bilgiler Üzümdere ve çevresi Akseki Orman İşletme Müdürlüğü tarafından üretime yönelik ormancılık amaçlı kullanılırken, ilk defa 2002 yılında 3167 sayılı yasaya göre Yaban Hayatı Koruma Sahası olarak ilan edilmiş ve koruma statüsü kazanmıştır (Şekil 1). 2003 yılında değişen yeni 4915 sayılı kara avcılığı kanununa göre 2005 yılında 9453 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak tescil edilmiştir. Yaban keçisi, hedef tür olarak seçilmiştir (Anonim, 2011). 13

Şekil 4.2. Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahası (13.06.2013) (Foto: ALKAN) 4.1.2.2. Coğrafi konum Akseki İbradı Üzümdere Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Antalya İli Akseki ve İbradı İlçeleri mülki hudutları içerisinde kalmaktadır. Akseki ilçesine 16 km, İbradı ilçesine ise 15 km mesafede olan saha, aynı zamanda Konya Alanya karayolunun bitişiğinde yer almaktadır. Antalya havaalanına 165 km uzaklıkta olup iyi bir karayolu ağı ile bağlıdır. Alanın toplam yüzölçümü 18.476,5 hektar olup, deniz seviyesinden yüksekliği 247-1877 m (Ulusivri Tepe) arasında değişmektedir. Alan sınırları orman amenajman planları ve işletme şeflikleri sınırları ile uyumlu hale getirilmiş, yer yer topoğrafik sınırlara dayandırılmıştır. 14

Şekil 4.3. Akseki Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahasının coğrafi konumu (Anonim, 2011) 15

Şekil 4.4. Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahası bölgeleme haritası (Anonim, 2011). 4.1.2.3. İdari durum ve yasal yetkiler Üzümdere Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nın idari sorumluluğu, Orman Ve Su İşleri Bakanlığı na bağlı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, VI.Bölge 16

Müdürlüğü Antalya Milli Parklar Şube Müdürlüğüne, bağlı Akseki Doğa Koruma ve Milli Parklar Mühendisliği ne aittir. Sahanın içinde bulunan arkeolojik ve doğal sit alanlarının korunması, restorasyonu ve her türlü bilimsel çalışma yapılması 2863 sayılı kanunun değişen 5226 sayılı kanun ile gereği Kültür ve Turizm Bakanlığı nın sorumluluğundadır (Anonim, 2011). 4.1.2.4. Yönetim kaynakları ve altyapısı Üzümdere vadisi, 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu kapsamınca Av ve yaban hayvanlarının ve yaban hayatının korunduğu, geliştirildiği, av hayvanlarının yerleştirildiği, yaşama ortamını iyileştirici tedbirlerin alındığı ve gerektiğinde özel avlanma plânı çerçevesinde avlanmanın yapılabildiği alan olarak tanımlanmış ve 2005 yılında 9453 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak tescil edilmiştir. Yaban keçisi, bu alanda korunması ve çoğaltılması amaçlanan hedef tür olarak seçilmiştir. Sahanın içinde yer alan Düden Suyu Mağarası, Tabiat Varlığı Özelliği taşıması nedeniyle, 2863 ve 3386 sayılı kanun uyarınca, Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nca 21.01.1993/1728 karar tarihiyle tescil edilmiştir. Mağara ağzından itibaren yarıçapı 100 m olan bölge koruma sınırı olarak bırakılmış olup, Kültür ve Turizm Bakanlığı nın sorumluluğundadır (Anonim, 2011). 4.1.2.5. Arazi mülkiyeti ve kullanım hakları Düdensuyu Mağarası nın içinde bulunduğu saha ve çevresi (1156.0 ha), Bakanlar Kurulu nun 05.07.1994 tarihli Olur ları ile Altınbeşik Mağarası Milli Parkı olarak ilan edilmiştir. Milliparkın 535ha. lık kısmı Üzümdere Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde yer almaktadır (Anonim, 2011). Hızlı Alan Değerlendirmesi (HAD) raporuna göre; Üzümdere Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde bulunan 17.848,5 ha orman ve orman sayılan araziler ile meralar T.C. Hazine sine aittir. Bu araziler, hazine adına T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü ve Doğa Koruma Milli Park Genel Müdürlüğü tarafından ormancılık faaliyetleri, yaban hayatının geliştirilmesi ve doğa koruma amaçları doğrultusunda kullanılmaktadır (Anonim, 2011). 17

Sahanın içerisinde kalan Üzümdere köyü ile yakın çevresinde bulunan 9 köy ve yerleşime ait 596,0 ha tarım arazisi ile 17,5 ha büyüklüğünde köy yerleşim yeri ve diğer araziler özel mülkiyette yer almaktadır. 4.1.2.6. Flora ve vejetasyon Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Türkiye Florasındaki kareleme sistemine göre C3 karesinde yer almaktadır. Şekil 4.5. Davis in grid sistemi Üzümdere Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nda 2008 yılında yapılan Hızlı Alan Değerlendirmesi çalışması verilerine göre floral yapı aşağıdaki şekilde değerlendirilmiştir; Sahadan toplanan 634 bitki örneğinin teşhis edilmesiyle 83 familyaya ait 285 cins ve 290 tür tespit edilmiştir. Toplam takson sayısı ise 406 dır. Üzümdere YHG Sahası nda bulunan 406 taksonun, 173 tanesi Akdeniz fitocoğrafik bölgesi elementi, 20 tanesi İran- Turan Fitocoğrafik bölgesi elementi, 17 tanesi Avrupa-Sibirya Fitocoğrafik bölgesi elementi ve 196 tanesi ise çok bölgeli veya fitocoğrafik bölgesi bilinmeyen kategorisinde yer almaktadır. Akdeniz elementlerinin alanda çok olmasının nedeni, sahanın tümüyle Akdeniz fitocoğrafik bölgesi içinde yer alması ile açıklamak mümkündür. İran-Turan ve Avrupa-Sibirya elementleri ise sayısal olarak belirgin şekilde Akdeniz elementlerinden oldukça az olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra hem İran-Turan hem de Avrupa-Sibirya elementleri sayıca birbirine yakındır. Sahada bulunan Avrupa-Sibirya elementleri yaygın elementler olup bu bölgenin özelliğine sahip sulak, nemli, gölge alanlar veya su kenarlarında yetişmektedir. Çalışma alanından tespit edilen İran-Turan bölgesi elementleri ise, genellikle Akdeniz bölgesinde yaygın olarak bulunan türler olup bu bölgenin 18

karakteristiği olan kurak habitatlarda yetişmektedirler. İran-Turan ve Avrupa-Sibirya bölge elementlerinin Akdeniz fitocoğrafik bölgesi içinde yer almasını geçmişte yaşanan buzullar ve buzullar arası dönemler ile günümüzde her iki fitocoğrafik bölgenin karakterlerine uygun habitatların Akdeniz fitocoğrafik bölgesi içinde yer almış olması ile açıklamak mümkündür (Anonim, 2011). Üzümdere Yaban Hayatı Geliştirme Sahası da teşhis edilen406 taksonun 60 tanesi endemiktir. Bu endemik türlerden 3 tanesi CR(Çok tehlikede), 4 tanesi EN (Tehlikede), 18 tanesivu (Zarar Görebilir), 27 tanesi LC (En az endişe verici) ve 8 tanesi ise NT (Tehdit altına girebilir) kategorisinde yer almaktadır (IUCN 2006). Sahada tespit edilen 406 taksonun 333 tanesi otsu, 38 tanesi çalı, 8 tanesi ağaççık ve 27 tanesi ise ağaç formundadır. Teşhis edilen taksonlardan 23 tanesi tıbbi bitki, 30 tanesi ticari önemi olan bitki ve 28 tanesi ise hem tıbbi hem de ticari önemi olan bitki olduğu saptanmıştır. Üzümdere YHG Sahası nda yetişen bitkilerin dört tanesinin CITES ve iki tanesinin de BERN Sözleşmesinde yer aldığı görülmektedir. Çalışma alanında bulunan bitkiler arasında sadece Biarum pyrami(schott) Engler türü, endemik olmayan ancak nadir bitkiler arasında yer almaktadır (Ekim ve ark. 2000). 4.1.2.7. Fauna Üzümdere Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nda, Antalya Şube Müdürlüğü tarafından yapılan HAD raporu ve arazi gözlemleri sonucu 19 memeli türün varlığı saptanmıştır. Bunların yedi tanesi IUCN tehlike kategorisinde yer almaktadır. Üç tür Bern Sözleşmesi Ek II, altı tür Ek III listesinde, beş tür ise CİTES sözleşmesi listelerinde bulunmaktadır. Sahada yaklaşık 40 yıldır çakal görünmemektedir. Su samuru, birkaç yıl önce Üzümdere Köyü nün kuzeyinde, küçük bir balık üretme istasyonuna gelerek balıkları tüketmiş, bir yıl önce de Handos Mağarası ile dere arasında görülmüştür. Bozayının iz ve dışkısı en fazla Sivri Tepe, Handos ve Altınbeşik Mağarası çevresi, Hallaç Boğazı-Akkuyu Çukurları, Kızılalan-Gavuryolu arasında ve Piser Çukuru-Akşahap arasında görülmüştür. Kurt un iz ve dışkılarına ise Kirazlıçukur ile Akkuyu çukurları arasında sık rastlanmıştır. Sansar ve porsuğun iz ve dışkıları, sahada birçok yerde yaygın olarak görülmekte iken köstebeklerin yuvası sadece bir yerde; Akkuyu çukurlarında görülmüştür (Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü). 19

Kirpi ve Anadolu sincabı Üzümdere Köyü etrafındaki bahçelerde ve orman kenarlarında görülürken, domuz ve tavşanların iz ve dışkılarına ise sahanın birçok yerinde rastlanılmış ancak en yoğun görüldüğü yer Piser Çukuru mevkii olmuştur (Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü). Barınma, beslenme ve yavrulama için sahanın farklı yerlerini habitat olarak kullanan yaban keçileri (Capra aegagrus),alanın Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak ilan edilmesine gerekçe olan ana türüdür. Yaban keçisi, IUCN tarafından zarar görebilir kategorisinde değerlendirilmektedir (Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü). Yapılan görüşmeler sonucunda yaban keçilerinin en fazla görüldüğü yerler, Handos, Kabakatran, Kirazlıdere, Ulusivri ve imam Tepe, Akkuyu, Kavaklıçukur, Mısırlı Top, Erenlertepe, Aşaktepe, Karaçalı ve Kaletepe gibi dağlık ve kayalık bölgeler ile makilik alanlardır. Üzümdere Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nda, HAD raporu ve arazi gözlemleri sonucu; 23 Familya ya (4 ü Nonpasseres, 19 u Passeres) ait 57 kuş türü (8 Nonpasseres, 49 Passeres) tespit edilmiştir (Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü). Akseki Milli Park Mühendisliği tarafından yapılan çalışmalarda, sürüngenlerden kertenkelelere ait iki, yılanlara ait iki ve kaplumbağalara ait bir tür tespit edilmiştir. Bölgede yapılan Herpetofauna (sürüngen hayvanlar) çalışmalarından sahada daha fazla sürüngenin yaşadığı tahmin edilmektedir. Sahanın içinden geçen Manavgat Çayı nda iki tür alabalığın yaşadığı tespit edilmiştir. Aşırı ve denetsimsiz avlanma sonucunda, dağalası (Salmo trutta macrostigma DUMERIL, 1858) olarak adlandırılan alabalıklar tükenme noktasına gelmiş olup sadece insanların ulaşamadığı derin kanyonların içinde yaşamlarını sürdürmektedirler. Çayın suyunun son yıllarda ve özellikle yazın yer yer kuruması sonucunda balık populasyonlarında azalmalar devam etmektedir (Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü). İkinci alabalık türü ise, gökkuşağı (Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1792) alabalıklardır. Bunlar doğal tür olmayıp Üzümdere üzerinde kurulu alabalık üretme çiftliklerinden kaçmakta ve beslenme rekabeti yaratarak doğal alabalık türlerinin yaşama alanlarını daraltmaktadırlar (Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü). 20

Şekil 4.6.. Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahasından bir görüntü. (Foto: ALKAN) Şekil 4.7. Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahası (Foto: ALKAN) 21

Şekil 4.8. Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahası (Foto: ALKAN) 4.1.2.8. Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçisi envanteri Doğa Koruma Milli Park Müdürlüğü VI. Bölge Müdürlüğü Antalya Şube Müdürlüğü nden alınan verilere göre Üzümdere Yaban Hayatı Geliştirme Sahasındaki yaz ve kış sayımları sonuçlarına göre oluşturulan 2003-2012 envanter sayımları Şekil 4.9 da verilmiştir. 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 ENVANTER SAYISI 1453 1383 860 863 949 743 478 488 471 189 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Şekil 4.9. Üzümdere yaban hayatı geliştirme sahası envanter sayımları 22

Grafikten de görülebileceği üzerine yaban keçisi en fazla 2010 ve 2012 yıllarında en az ise 2003 yılında görülmüştür. 4.1.3. Antalya Akseki giden gelmez yaban hayatı geliştirme sahası Akseki Giden Gelmez Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına 13.06.2013 tarihinde giderek master planı elde edilmiştir. 4.1.3.1. Genel bilgiler Antalya Cevizli Gidengelmez Dağları 1988 yılında Yaban Hayatı Koruma Sahası olarak ilan edilmiştir. 07.09.2005 tarihli Bakanlar Kurulu kararı neticesinde Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olması kararlaştırılmış ve 16.10.2005 tarihinde tescil edilmiştir. Şekil 4.10. Akseki Giden Gelmez Yaban Hayatı Geliştirme Sahası 4.1.3.2. Coğrafi konum Gidengelmez Dağları Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Antalya ilinin Kuzey Doğusunda yer almaktadır. Saha güneyden kuzeye doğru Akseki (Antalya) ve Seydişehir (Konya) ilçeleri arasında uzanmaktadır. Alanın batısında Bademli ve Cevizli kasabaları ile Kuyucak dağı yer alırken doğusunda Ahırlı İlçesi ve Suğla Gölü yer almaktadır. Sahanın genişliği 16.134,0 ha dır. 23

Şekil 4.11. Gidengelmez dağları yaban hayatı geliştirme sahasının coğrafi konumu ve sınırlarını gösteren harita. (Anonim, 2013) 4.1.3.3. İdari durum ve yasal yetkiler Akseki Gidengelmez Dağları Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nın idari sorumluluğu, Orman ve Su İşleri Bakanlığı na bağlı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, VI. Bölge Müdürlüğü, Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğü Akseki Doğa Koruma ve Milli Parklar Mühendisliği ne aittir (Anonim, 2013). Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının içinde yer alan ormanlar, Orman Genel Müdürlüğü nün taşra teşkilatlanması içerisinde olup Akseki, Cevizli, Bademli ve Kuyucak İşletme Şefliklerince işletilmektedir. Saha, Antalya Orman Bölge Müdürlüğü ne bağlı Akseki Orman İşletme Müdürlüğü bünyesinde yer alan Bademli, Cevizli, Kuyucak, Merkez İşletme Şeflikleri ile az bir bölümü Konya Orman Bölge Müdürlüğü, Beyşehir Orman İşletme Müdürlüğü ne bağlı Seydişehir Orman İşletme Şefliği ile Konya Orman İşletme Müdürlüğü ne bağlı Bozkır Orman İşletme Şefliklerinin sınırları içerisinde kalmaktadır. Ormanın işletilmesi amenajman planları kapsamınca yürütülmektedir. 24

Yaban hayatı geliştrme sahası içerisinde başka bir koruma statüsü yoktur. Alan, yukarıda da açıklandığı üzere 6831 Sayılı Orman ve 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu çerçevesinde yönetilmektedir. 4.1.3.4. Yönetim kaynakları ve altyapısı Antalya ili Akseki ilçesinin doğusunda, Konya Taşkent ilçesinin batısında yer alan ormanlık alan, 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu kapsamınca 16.10.2005 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak tescil edilmiştir. Yaban keçisi, bu alana koruma statüsü verilerek korunması amaçlanan hedef tür olarak seçilmiştir. Sahanın yaban hayatının yönetilmesi ise, T. C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı na bağlı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, VI. Bölge Müdürlüğü, Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğü, Akseki Doğa Koruma ve Milli Parklar Mühendisliği ne aittir. Akseki Doğa Koruma Milli Parklar Mühendisliği, Akseki Gidengelmez Dağları yanı sıra Akseki Üzümdere Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve Altınbeşik Mağarası Milli Parkı'nın yönetim ve idaresinden sorumludur. 4.1.3.5. Arazi mülkiyeti ve kullanım hakları Gidengelmez Dağları Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde bulunan 16.134,0 ha orman ve 3,0 ha orman sayılan araziler (Mera) T.C. Hazine sine aittir. Bu araziler, hazine adına T. C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı OGM ve Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce, ormancılık faaliyetleri ve yaban hayatının geliştirilmesi amaçları doğrultusunda işletilmektedir. 25

Şekil 4.12. Akseki giden gelmez yaban hayatı geliştirme sahası (Foto: ALKAN) 4.1.3.6. Flora ve vejetasyon Akseki Gidengelmez Dağları Yaban Hayatı sahasının floristik yapısını oluşturan türlerin tespitinde; ilk önce bu dönemde çiçekli olan türler, çalılar ve ağaçlar toplanmış ve adlandırılmıştır. Bunun yanı sıra alan ve çevresinin floristik yapısı hakkında daha önceden yapılmış çalışmalardan (Ocakverdi, 1984; Ayaşlıgil, 1987; Davis, 1988; Öztürk, 1996; Şan, 1997; Fakir, 2005; Demirelma, 2006; Fakir, 2007; Göktürk, 2008; Fakir ver ark., 2009) yararlanarak çiçeklenme zamanı geçen kuru formdaki otsu türlerin teşhisi de yapılmıştır. Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Türkiye Florasındaki kareleme sistemine göre C3 karesinde yer almaktadır. Sahadan şuana kadar toplanan 326 bitki örneğinin teşhis edilmesiyle 64 familyaya ait 183 cins ve 253 takson tespit edilmiştir. Bitki toplama ve teşhis işlemleri devam etmektedir. Akseki Gidengelmez Dağları Yaban Hayatı Geliştirme Sahası da teşhis edilen 253 taksonun 32 tanesi endemiktir. Bu endemik türlerden 2 tanesi EN (Tehlikede), 8 tanesi VU (Zarar Görebilir), 17 tanesi LC (En az endişe verici) ve 6 tanesi ise NT (Tehdit altına girebilir) kategorisinde yer almaktadır (IUCN 2006). Teşhis edilen taksonlardan 20 tanesi tıbbi bitki, 18 tanesi ticari önemi olan bitki ve 16 tanesi ise hem tıbbi hem de ticari önemi olan bitki olduğu saptanmıştır. Akseki Gidengelmez Dağları YHG Sahası nda yetişen bitkilerin 3 tanesinin CITES Sözleşmesinde 26

yer aldığı görülmektedir. Çalışma alanında bulunan bitkiler arasında sadece Biarum pyrami (Schott) Engler türü, endemik olmayan ancak nadir bitkiler arasında yer almaktadır (Ekim ve ark. 2000). 4.1.3.7. Fauna Akseki Milli Parklar Mühendisliğince yapılan çalışmalar sonucunda sahada 14 familyaya ait 21 memeli türünün yaşadığı ve yaban keçisi, yaban domuzu ve yaban tavşanının daha yoğun olmak üzere, Boz ayı, Porsuk, Sansar, Kurt, Tilki gibi memeli hayvan türlerinin sahayı kullandığı belirlenmiştir. Kör kirpi, Anadolu sincabı, Toros yer sincabına ait belirtilere nadiren rastlanılmıştır (Anonim, 2013). Akseki Milli Parklar Mühendisliği tarafından yapılan gözlem ve tespitler sonucunda 307 familyaya ait 85 kuş türü tespit edilmiştir (Anonim, 2013). Yapılan gözlemlerlerde genel itibariyle kayalık habitatlarda Kızıl şahin, sarı gagalı dağ kargası, kuzgun; Değirmenlik, Karakışla, Ceceler gibi yerleşim merkezi civarında bulunan ziraat alanı ve meyve bahçeleri ve civarında tepeli toygar, tarla kuşu, ispinoz, örümcek kuşu, alakarga ve Karaçam ve Sedir meşcerelerinde Çam baştankarası, sıvacı kuşu, karatavuk gibi kuş türlerine rastlanılmıştır (Anonim, 2013). 4.1.3.8. Giden gelmez yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçisi envanteri Doğa Koruma Milli Park Müdürlüğü VI. Bölge Müdürlüğü Antalya Şube Müdürlüğü nden alınan verilere göre Akseki Giden Gelmez Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nda 2003-2012 yılları arasında yapılan envanter sayımları şekil 4.13 te verilmiştir. 2000 ENVANTER SAYILARI 1633 1500 1000 500 174 426 632 732 919 1185 568 962 454 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Şekil 4.13. Giden Gelmez Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında Yaban Keçisi Envanteri 27

Yaz ve kış sayımlarına göre elde edilen sonuçlara göre en fazla populasyon 2008 ve 2012 yıllarında en az sayıda ise 2003 yılında olduğu görülmektedir. 4.1.4. Alanya Dimçayı yaban hayatı geliştirme sahası Alanya Dimçayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası na 15.06.2013 tarihinde gidilerek yönetim planı elde edilmiştir. Bu plana göre elde edilen bilgiler aşağıda verilmiştir. 4.1.4.1. Genel bilgiler ve coğrafi konum Dimçayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Antalya ili Alanya ilçesi mülki sınırları içerisinde kalmaktadır. Antalya havaalanına 140 km. uzaklıkta olup karayolu ile bağlıdır. Alanın toplam yüz ölçümü 46.177 hektar olup, deniz seviyesinden yüksekliği 100-2451 metre (Akdağ) arasında değişmektedir. Engebeli ve sarp bir arazi yapısına sahiptir ve çoğunlukla kireçtaşlarından oluşmuş Toros Dağlarının üst sınırları ile Akdeniz sahilindeki düz tarımsal alanlar arasında kalmaktadır. Alanda derin vadiler, kanyonlar ve kokurdanlık alanların yanı sıra kireçtaşlarının erimesiyle oluşmuş mağara, düden, dolin, polye gibi büyüklü, küçüklü karstik şekiller yaygın olarak bulunmaktadır. Şekil 4.14. Alanya Dim Çayı yaban hayatı geliştirme sahası (Foto: ALKAN) 28

Şekil 4.15. Alanya Dim Çayı yaban hayatı geliştirme sahası (Foto: ALKAN) Bölgedeki topoğrafik değişkenlik gerek iklim, gerek tarımsal gerekse demografi ve yerleşme yönünden farklı ortamlar yaratmaktadır. Farklı özellik gösteren bu alanları sahil ve yayla bölgesi olarak tanımlanabilir. Dimçayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası na yedi noktadan giriş yapılabilmektedir. Bu giriş noktaları; Dimçayı, Mahmutlar-Konya yolu üzerindeki Gözüküçüklü Köyü, Sapadere Köyü, Karapınar Köyü, Dereköy-Çakıllıca kulesi, Badem ağacı Köyü, Akçatı Köyü mevkilerindedir (Anonim, 2008). Sahanın içerisinde 12 adet köy yerleşimi bulunmaktadır. Bunlar; Yalçı, Uzunöz, Üzümlü, Uğurlu, Taşbaşı, Öteköy, Kuzyaka, Gümüşkavak, Dim Alacami, Bıçakçı, Akçatı köyleridir. Yüksek bölgelerde sahanın içerisinde ve bitişiğinde yaz aylarında kullanılan pek çok yayla yerleşim yerleri de bulunmaktadır (Anonim, 2008). 4.1.4.2. İdari durum ve yasal yetkiler Dimçayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nın idari sorumluluğu, Orman Ve Su İşleri Bakanlığı na bağlı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Antalya Şube Müdürlüğü Alanya Doğa Koruma ve Milli Parklar Mühendisliği ne aittir. 29

Sahanın içinde bulunan arkeolojik ve doğal sit alanlarının korunması, restorasyonu ve her türlü bilimsel çalışma yapılması 2863 sayılı kanunun değişen 5226 sayılı kanun ile gereği Kültür ve Turizm Bakanlığı nın sorumluluğundadır (Anonim, 2008). 4.1.4.3. Arazi mülkiyeti ve kullanım hakları Dim Çayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası sınırları içerisinde bulunan arazilerin çok büyük bir kısmında mülkiyet devlete aittir. Bu alanlar genel olarak ormanlık yerleri, orman sayılan araziler ve meraları kapsamaktadır. T.C. Hazinesine ait olan bu alanlarda kullanım hakları Orman Ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü ve Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü teşkilatları tarafından ormancılık faaliyetleri ve yaban hayatının geliştirilmesi amaçları doğrultusunda kullanılmaktadır. Alanda özel kişilere ve köy tüzel kişiliklerine ait tapulu araziler de bulunmaktadır. Bu alanlar köy yerleşim yerleri, yayla yerleşim yerleri, tarım arazileri, köy meraları şeklinde tanımlanabilir. Bu araziler; geleneksel tarım, yerleşim, turizm, yaylacılık, otlatma amaçları ile mülkiyet sahiplerince kullanılmaktadır (Anonim, 2008). 4.1.4.4. Flora Alanın daha önce yapılmış bir flora envanter çalışması yoktur. Alan Dim çayı mevkii rakım 100m den başlayarak Akdağ zirvesi 2451m. ye kadar çıkmaktadır. Alanın topoğrafyasındaki kayalık, kokurdanlık yapı, Dim çayı üzerindeki kanyon oluşumları, yer yer oluşan mikroklima nedeniyle zengin flora, fauna ve habitat çeşitliliğine sahiptir.yükseklik farkının çok olmasından ve de lokal iklimden dolayı farklı ekosistemleri içermektedir. Alçak rakımlarda kızılçam ve maki hakimdir. Yükseldikçe karaçam, sedir ve göknar karışık ormanları, dere içlerinde Akdeniz bitki topluluğunda yer almayan çınar ve diğer yapraklı karışımlar ve lokal olarak ibreli-yapraklı özel karışık ormanlar ile alpin zon bulunmaktadır (Anonim, 2008). 4.1.4.5. Fauna Alanya Milli Parklar Mühendisliğince yapılan saha araştırmasında, yayınlar ve yöre halkıyla yapılan görüşmelere dayalı olarak alanda toplam 22 memeli türü kaydedilmiştir. Bunların yedi tanesi IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources) tehlike kategorisinde yer almaktadır. Alanda görülmesi muhtemel büyük memeli hayvan türlerinde son 50-60 yıl içinde önemli kayıplar olduğu anlaşılmaktadır. Bu 30

nedenle ayı (Ursus arctos), kurt ve vaşak artık çok seyrek görülen hayvanlardır. IUCN tarafından zarar görebilir kategorisine alınmış olan Bezoar keçisi (Capra aegagrus), alanın yaban hayatı geliştirme alanı olarak ilan edilmesine neden olan ana türüdür. Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nın dağlık ve kayalık ve sarp bölgelerini oluşturan Cebelireis Dağı, Küplüce Mevkii, Siflik, Evleğe Tepe, Kıldıravuk Tepe, Geyik Pınarı, Kuşyuvası, Banlıca Beleni, Kartal Dağı yaban keçisinin en çok bulunduğu yerlerdir (Anonim, 2008). Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının karstik yapısı nedeniyle gözlenen çok sayıda yarasa türünün bir çoğu IUCN listesinde yer almaktadır (Anonim, 2008). Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ında yapılan araştırmalar ve literatür verilerine göre alanda 20 sürüngen türü yaşadığı tahmin edilmektedir. Bunlardan mahmuz bacaklı kaplumbağa (Testudo graeca) IUCN listesinde zarar görebilir kategorisinde yer almaktadır (Anonim, 2008). Bunlardan Lyciasalamandra luschani olarak bilinen semender türü sınırlı bir yaşam alanına sahip olması ve yaşam alanlarının bozulması dolayısıyla IUCN tarafından tehlikede olarak listelenmiştir. Yeşil ağaç kurbağası (Hyla arborea) da düşük risk/tehdit altına girebilir kategorisine alınmıştır. Kargı çayı, Dimçayı, Sapadere çaylarında yapılan incelemede dört adet balık türü yaşadığı tespit edilmiştir. Yerel alabalık türü olan kırmızı benekli alabalığın ( Salmo trutta macrostigma) yoğun yasadışı avcılık, yoğun turizm ve kirlenmeden dolayı populasyonu son 20 yılda büyük ölçüde azalmıştır. Kargı çayı Taşatan mevkii, Dim çayının Akköprü ile Dim Alacami köyü arasındaki kısım populasyonun en iyi olduğu bölgelerdir (Anonim, 2008). 4.1.4.6. Dimçayı yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçisi envanteri Alanya Dimçayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası na 15.06.2013 tarihinde gidilerek envanter sayımlarına ulaşılmıştır. Dim çayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında 2003-2012 yılları arasında yapılan yaz ve kış envanter sayımları Şekil 4.16 da verilmiştir. 31

1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 ENVANTER SAYILARI 1633 1185 919 962 732 632 568 426 454 174 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Şekil 4.16. Dimçayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında Yaban Keçisi Envanteri Dimçayı yaban hayatı geliştirme sahasında populasyon artışı en fazla 2008 ve 2012 yıllarında görülmektedir. 4.1.5. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahası Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasına 19.06.2013 tarihinde gidilerek yönetim planı elde edilmiştir. Yönetim planına göre ulaşılan bilgiler aşağıda verilmiştir. 4.1.5.1. Genel bilgiler Doğa Koruma Milli Parklar Müdürlüğünce anavatanı ülkemiz toprakları olan ancak anavatanında doğal habitatında nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan Alageyik (Dama dama) populasyonunun devamlılığını sağlamak amacıyla 1960 lı yıllarda; alageyiğin yayılış alanı, populasyon büyüklüğü ve korunması üzerine çalışmalar başlatılmıştır. Öncelikli olarak Alageyiğin yayılış gösterebileceği alanlar (Antalya, Manavgat, Alanya, Burdur ve Sütçüler İşletmeleri) taranmıştır. Sonuçta; Antalya civarı, Düzlerçamı Bük ormanı Pınarbaşı düzlüğü ormanları Aksu çayı civarı, Sütçüler İşletmesi Çandır Bölgesi Aksu çayı kenarı ormanları ve Manavgat İşletmesi Çardak, Kapan Deresi, Avason, Cerre, Soğandere, Şıhlar, Beşkonak ormanlarında toplamda 35 (erkek ve dişi) Alageyiğin bulunduğu doğa koruma milli parklar personelince tespit edilmiştir (Anonim, 2011). Milli Parklar tarafından yapılan çalışmalar sonucunda; 1966 yılında 1750 ha. bir alan alageyik koruma alanı ilan edilmiştir. 1967 yılında koruma kaygıları gözetilerek gerek alageyiklerin gerekse yaban keçisinin korunmalarını ve üremelerini temin için sahanın 32

genişletilmesine ihtiyaç duyulmuştur. Dönemin Orman Genel Müdürlüğü Milli Parklar Dairesi Avcılık Şubesi tarafından Düzlerçamı bölgesi bugünkü Termessos Milli parkının büyük bir kısmını da kapsayan 11.432 Ha. lık bir alanı Av Hayvanları Rezerv Sahası olarak 1967 yılında koruma altına almıştır. Bu dönemde yapılan araştırmalarda alanda 9 alageyik, 50 dağ keçisi ve 2 ayının olduğu 1973 tarihinde yapılan Termessos Milli Parkı Uzun Devreli Gelişim Planı kayıtlarından anlaşılmaktadır (Anonim, 2011). 1966 yılında Orman Yüksek Mühendisi Nihat TURAN tarafından başlatılan çalışmalar sonucu Düzlerçamı Yaban Hayvanı Rezerv Sahası içerisinde 34 ha. bir alan üzerine Alageyik üretme istasyonu kurulmuştur. Tel kafes çitle çevrili istasyona 7 Alageyiğin salınmasıyla başlayan çalışmalar sonucu bugün sayıları 95 e varan alageyik üretimi gerçekleştirilmiştir. İlerleyen yıllarda bölgenin diğer bir türü olan dağ keçisinin (Capra aegagrus) 1982 yılında ve kekliğin 1996 yılında üretilmesine başlanmıştır. Şekil 4.17. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahası, alageyik (Dama dama) üretme istasyonu ( Foto: ALKAN). 1969 yılında Yaban Hayvanı Rezerv Sahası 14.300 ha. a çıkartıldığı ve yapılan sayımlarda da 19-22 alageyik olduğu kayıtlardan anlaşılmaktadır. Alageyik sayısı 1975 yılında 65-70 adet sayılırken, 1984 yılında 500 adet 1990 da 300-400 adet olarak 33

sayılmıştır. Kayıtlardan Koruma sahası içerisindeki alageyik sayısı artarken, koruma alanı dışındaki alanlarda görülen Alageyiklerin yok olduğu anlaşılmaktadır (Anonim, 2011). 1970 yılında Termessos Antik kenti ile Yaban Hayvanı Rezerv Sahasının önemli bir kısmını kapsayan 6702 ha lık bir alan Milli Park ilan edilmiştir (Anonim, 2011). 2000 li yıllara gelindiğinde Düzlerçamı Yaban Hayatı Koruma Sahası (YHKS) olarak Merkez Av komisyonu kararlarındaki (MAK) sınırlara göre yönetilirken, 2002 yılında 30.865 Ha.lık alan Düzlerçamı Yaban Hayatı Koruma Sahası (YHKS) olarak ilan edilmiştir (Anonim, 2011). Alageyik üretme istasyonu içerisinde üreme ve gelişme imkanlarının iyileştirilmesi amacıyla Düzlerçamı-Eşenadası mevkiinde 521 ha.lık bir alan 2002 yılında Alageyik üretme istasyonuna dahil edilmiş ve etrafı tel ihata ile çevrilerek ilk üretme istasyonundaki 66 alageyiğin transferi 2003 yılında gerçekleştirilmiştir (Anonim, 2011). 3167 sayılı Mülga Kara Avcılığı Kanununa göre ilan edilen Yaban Hayatı Koruma Sahası, 2003 tarihinde kabul edilen 4915 sayılı kara avcılığı kanunu doğrultusunda 2005 yılında sınır değişikliği ile 28.970 Ha. olarak Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ilan edilmiştir. Söz konusu alanın 6.702 Ha. kısmı Milli Parktır. 2007 yılında Güver Kanyonunun bulunduğu bölgede yaklaşık 4.044 Ha. lık alan Güver Kanyonu Tabiat Parkı olarak ilan edilmiş ve alanın dışına çıkarılmıştır. Ancak Antalya Barosu Başkanlığının Danıştay 10. Dairesine yaptığı itiraz ile bu alanın Yaban Hayatı Geliştirme Sahası dışına çıkarılmasına yönelik karara yürütmeyi durdurma kararı almıştır. 2008 yılında Güver Kanyonu Tabiat Parkının Uzun Devreli Gelişme Planı İhale ile yaptırılmıştır (Anonim, 2011). Yaban Keçisi Üretme İstasyonu 10.03.2008 tarih ve 54 sayılı Genel Müdürlük oluru ile kapatılmıştır. Ancak Yaban keçisi populasyonu hala aynı şekilde alanda yaşamaktadır (Anonim, 2011). Sahada 1980 yılından bu yana, belirlenen kotalar çerçevesinde av turizmi yaptırılmaktadır (Anonim, 2011). Bu planlama çalışmasında sayısal haritalar üzerinden yapılan alan hesaplamasına göre Milli parkın alanı 6733 Ha., Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nın genel alanı 29.033 Ha. olarak hesaplanmıştır (Anonim, 2011) (Şekil 19). 34

Şekil 4.18. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahası (Foto: ALKAN) 4.1.5.2. Coğrafi Konumu Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Antalya ili Korkuteli, Döşemealtı, Kepez ve Konyaaltı ilçeleri mülki hudutları içinde kalmaktadır. Antalya şehir merkezinden karayolu ile alanın güney sınırına uzaklığı 15 km.dir. Şekil 4.19. Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının Coğrafi Konumu 35

Alanın toplam yüz ölçümü 29033 hektar olup, deniz seviyesinden yüksekliği 150-1663 metre (Eren tepe) arasında değişmektedir. 4.1.5.3. İdari Durum ve Yasal Yetkiler Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nın idari sorumluluğu, Orman ve Su İşleri Bakanlığı na bağlı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Antalya Şube Müdürlüğü Düzlerçamı Doğa Koruma ve Milli Parklar Mühendisliği ne aittir. Mühendislik aynı zamanda Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde yer alan Termessos Milli Parkı, Düzlerçamı Yaban keçisi ve Alageyik Üretme İstasyonlarının da yönetiminden sorumludur (Anonim, 2011). Sahanın içinde bulunan arkeolojik ve doğal sit alanlarının korunması, restorasyonu ve her türlü bilimsel çalışma yapılması 2863 sayılı kanunun değişen 5226 sayılı kanun ile gereği Kültür ve Turizm Bakanlığı nın sorumluluğundadır (Anonim, 2011). Saha içerisindeki ormanlık alanlar Orman Genel Müdürlüğüne bağlı Antalya Orman Bölge Müdürlüğü Antalya Orman İşletme Müdürlüğü Merkez, Düzlerçamı ve Doyran Orman İşletme Şefliği ile Korkuteli İşletme Müdürlüğü Ardıçdağı ve Yazır Orman İşletme Şeflikleri tarafından orman amenajman planları ile yönetilmekte ve işletilmektedir (Anonim, 2011). 4.1.5.4. Arazi mülkiyeti ve kullanım hakları Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası sınırları içerisinde bulunan arazilerin büyük bir kısmının mülkiyeti devlete aittir. Kamuya ait bu alanları hazine adına Orman Ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü ormancılık faaliyetlerini yürütmek, Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü ise Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve milli park gibi korunan alanlar olarak kullanmakta ve yönetmektedir (Anonim, 2011). Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Orman Genel Müdürlüğü Antalya Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı Antalya Orman İşletme Müdürlüğü Düzlerçamı ve Doyran İşletme Şefliği ile Korkuteli Orman İşletme Müdürlüğü Yazır ve Ardıçdağı işletme şefliklerine ait alanlardan oluşmaktadır. Bu alanlarda yapılan her türlü ormancılık faaliyetleri, 6831 sayılı orman kanunu doğrultusunda düzenlenmiş orman amenajman planları karar ve ilkeleri doğrultusunda yapılmaktadır. Ancak mevcut ve revize edilecek veya yenilenecek fonksiyonel orman amenajman plan kararlarının 4915 sayılı kara avcılığı 36

kanunu ile ilan edilmiş olan Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nın yönetim ve gelişme plan kararları ile uyumlu hale getirilmesi zorunluluk olup, bu konuda ayrı bir mevzuat oluşturuluncaya kadar çalışmalar Orman Genel Müdürlüğü ile Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü arasında yapılan 11.07.2007 tarihli ve B.18.0.DMP.03.04.480.00/356-4786 sayılı protokol çerçevesinde yapılacağı öngörülmüştür (Anonim, 2011). Köy yerleşimleri alanın dışında veya kenarında olup alan içerisinde daha çok bu köylerin köy mülki sınırları dahilinde kalan bölümler bulunmaktadır. Köyler, bu alanların devlete ait kısımlarından kanunlar ve bu kanunlarla öngörülen haklardan Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nin yönetim gelişme planı kararları çerçevesinde yararlanabilmektedirler. Alan içerisinde iki adet eski yerleşim yeri (Yukarıkaraman, Cumalıköy ) bulunmaktadır. Bu eski yerleşimlerde ve alanın bazı bölümlerinde özel mülkiyet belgeli tarım alanları bulunmaktadır. Bu alanlardaki tarımsal faaliyetler köylülerce özgürce yapılmaktadır. Ancak planlama çalışmasının tamamlanması ile yerleşim niteliği olmayan bu alanların kullanılmasında bulundukları bölgedeki bölgeleme kararları doğrultusunda faaliyet yapılabilecektir (Anonim, 2011). Alanda Kültür ve Turizm bakanlığının sorumluluğunda bulunan doğal, arkeolojik SİT alanları büyük yer kaplamaktadır ki bu statüler Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve Milli Park statüleri ile çakışmaktadır. Bu alanların yönetimi ve işletmesi Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Müze Müdürlükleri ve Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulları aracılığı ile yapılmaktadır. Bu alanların en önemlileri, Arkeolojik SİT statüsündeki Termessos, Kelbessos ve Ariassos antik kentleri, Karain mağarası; Doğal SİT olarak Kırkgöz su kaynakları, Düzlerçamı ormanları, Arkeolojik ve Doğal SİT olarak ise Yenice boğazı deresidir (Anonim, 2011). Alanda izin irtifak hakları mevzuatı ve Maden kanunu kapsamında alan kullanımları da bulunmaktadır.alanın doğu sınırında pek çok mermer ve taş ocağı vardır. Bunlardan iki tanesi ( Denizli çimento ve Ferro Krom şirketlerine ait taş ocakları ) Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nın içerisinde kalmaktadır. Kırkgöz su kaynaklarının güneyinde kalan kireç ocağı ve fabrikası kısmen, eski Karaman yerleşim yeri yakınındaki Alabalık çiftliği tamamen sahanın içerisinde yer almaktadır (Anonim, 2011). Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde bu kullanımlar dışında otsu bitki (kekik, adaçayı vb.) toplanan alanlar, otlatma alanları, turizm faaliyetlerinin (av turizmi, dağcılık, 37

trekking vb.) yapıldığı bölgeler yer almaktadır. Bu alanların kullanımı öngörülen kurallar doğrultusunda İdarenin iznine tabidir (Anonim, 2011). 4.1.5.5. Flora Alan, topoğrafyasındaki derin kanyon oluşumları, geniş platolar, küçük tepecikler ve yükselen dağlar, yer yer engebeli aşırı sarp kayalık ve kokurdanlık yapısı ile zengin flora ve fauna çeşitliliğine sahiptir. Alçak rakımlarda kızılçam ve maki hakimdir. Yükseldikçe sedir ve ardıç saf ve karışık ormanlar, dere içlerinde akarsu ekosistemine ait zakkum, yabani mersin, defne, çınar ve diğer türler, alpin zonda da otsu türler ve Gramineae ağırlıklı çayırlar yer almaktadır (Anonim, 2011). Alanda flora üzerine yapılmış iki adet araştırma çalışmasına rastlanılmıştır. Bunlarlardan biri Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü tarafından Bölgede Yürütülen Düzlerçamı Şefiliğinin Orman Fonksiyonlarının Belirlenmesi çalışmasından alınan flora verilerine göre; 76 familyaya ait 288 cins ve 430 takson saptanmış, taksonların 33 ünün endemik olduğu bu bilgilerden bölgenin endemizm oranının %7.7 olduğu hesaplanmıştır. Ayrıca bitkilerden 24 ünün IUCN e, Cyclamen coum ve Alkanna pinardii isimli bitkilerin ise Bern Sözleşmesine göre tehlike altında olduğu belirlenmiştir (Anonim, 2011). Sahada tespit edilen bitki taksonlarına familyalar açısından bakıldığında en fazla taksonu 50 takson ile Fabaceae, en fazla endemik takson ile IUCN e göre en fazla tehlike altındaki taksonu Lamiaceae familyası, en fazla takson içeren cinsin de 7 takson ile Euphorbia cinsi olduğu belirlenmiştir (Anonim, 2011). Sahada 33 adet endemik 25 adet de IUCN e göre tehlike altında olan, ayrıca 2 adet Bern Sözleşmesine göre tehlike altında olan bitki türü olduğu belirlenmiştir. Diğer bir çalışma olan alan içerisinde yer alan Termessos Milli Parkı Florası üzerine Emine Alçıtepe tarafından 1998 yılında yapılan çalışmaya göre; 92 familyaya ait 392 cins ve 698 takson tespit edilmiştir (Anonim, 2011). Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası bir bölümünü kapsayan iptal edilmiş Güver Kanyonu Tabiat Parkı Uzun Devreli Gelişim Planına göre alan ve çevresi 47 adet ekonomik önemi olan bitki türü içermektedir. Bu bitkilerin bir kısmı tıbbi amaçlı olarak kullanılmakta, bir kısmı baharat olarak bir kısmı da sebze ve meyve olarak kullanılmaktadır (Anonim, 2011). 38

4.1.5.6. Fauna Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nın kuruluşunda alan için öncelikli olarak düşünülen hedef türler Alageyik (Cervus dama L.) ve Yaban keçisi (Capra aegagrus Erxleben,1777) dir. Alanla ilgili yapılan arazi çalışmaları gözlemler ve litaratür taramalarından bu türlerin yanında diğer fauna elemanları (Memeliler, Kuşlar, Sürüngenler, Balıklar, Semender ve Kurbağalar) açısından da zengin olduğu tespit edilmiştir (Anonim, 2011). Hedef tür olarak belirlenen Alageyiğin anavatanı olan Anadolu da tek yayılış noktası olarak Düzlerçamı bölgesinde bulunması ve Anadolu da başka bir yayılış alanın kalmaması bu alanı çok önemli kılmaktadır (Anonim, 2011). Yapılan saha araştırması, yayınlar ve yöre halkıyla yapılan görüşmelere dayalı olarak alanda toplam 26 memeli türü kaydedilmiştir. Son 50-60 yıl içinde memelilerin sayılarında önemli azalmalar olmuştur. IUCN tarafından zarar görebilir kategorisine alınmış olan Yaban keçisi (Capra aegagrus Erxleben,1777) ve Alageyikler (Cervus dama L.) alanın yaban hayatı geliştirme alanı olarak ilan edilmesine neden olan ana türüdür. Alanda nesli tehlike altında olan bir diğer tür olan vaşak ve dünya ölçeğinde LC kategorisinde olmasına rağmen ülkemizde son derece sınırlı bir dağılım gösteren karakulak (Caracal caracal) olduğu da bilinmektedir. (Anonim, 2011) Alanda ve çevresinde daha önce yapılan çalışmalar, planlama sürecinde arazide yapılan gözlem, inceleme, yöre halkı ve saha bekçileri ile yapılan görüşmeler değerlendirilerek 39 familyaya ait 147 kuş türünün bulunduğu tespit edilmiştir. Alan içerisindeki ormanlar, kanyonlar, su kenarları, sık veya seyrek ağaçlık alanlar, çalılıklar, açık alanlar, meyve bahçeleri ve tarla gibi her çeşit yaşam alanları kuş türleri açısından zenginliği sağlamaktadır. Ülkemiz kuş göçlerinin yolu üzerinde olduğundan ilkbahar ve sonbahar başlarında habitatlardaki kuşların tür sayısı artar. Göçmen kuşların bir kısmı bölgede kaldığından yaz mevsimindeki tür sayısı kışa nazaran daha fazladır. Kuşların bir kısmı tohum, meyve gibi bitkisel besinlerle beslenir. Ancak büyük kısmı böcek ve böcek larvaları, kemirici, balık ve sürüngen gibi canlıları besin olarak aldığından birçok hayvan populasyonunu baskı altında tutarak yaban hayatı geliştirme sahasının doğal dengesinin devamlılığında önemli rol oynarlar. Çalışmalar sırasında, yaşamını doğal yaşlı ormanlara bağımlı olarak sürdüren endemik Anadolu sıvacısı (Sitta krueperi) gözlenmiştir (Anonim, 2011). 39

Lyciasalamandra antalyana olarak bilinen semender türü sınırlı bir yaşam alanına sahiptir ve bölgesel endemik statüsündedir. Yeşil ağaç kurbağası (Hyla arborea) da IUCN nin düşük risk/tehdit altına girebilir kategorisinde yer almaktadır (Anonim, 2011). Karaman çayı, Güver kanyonu, Mecine kanyonu ve Kırkgöz sulak alanında yapılan incelemeler ile literatür bilgilerine göre alanda 5 balık türünün yayılış gösterdiği tespit edilmiştir. Bölge için endemik bir tür olan Pseudophoxinus antalyae BogusTabiatı Koruma Alanıya, 1992 Kırkgöz Kaynağı ve kaynak ile bağlantısı bulunan göl, dere ve kanallarda yayılış göstermektedir Doğal tür olmayan Oncohynchus mykiss Gökkuşağı alabalığı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde bulunan alabalık üretim tesisinden akarsulara gelmiştir. Kaçak avcılık ve son yıllarda yaşanan kuraklıktan dolayı balık populasyonunun azaldığı düşünülmektedir (Anonim, 2011). Planlama sürecinde alandaki böceklerle ile ilgili kapsamlı araştırma yapılmamıştır. Arazi gözlemlerine ve iptal edilen Güver Kanyonu Tabiat Parkı Uzun Dönemli Gelişim Planı verilerine dayanılarak; Karaman Çayı nın sucul böcekler bakımından zengin olduğu, bol miktarda Odonat, su karidesleri ve yengeç içermekte olduğu ve 39 familyaya ait 39 türün bulunduğu tespit edilmiştir (Anonim, 2011). 4.1.5.7. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçisi envanteri Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasına 19.06.2013 tarihinde gidilerek envanter biliglerine ulaşılmıştır. Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında 2003-2012 yılları arasında yapılan yaz ve kış envanter sayımları Şekil 4.20 de verilmiştir. 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 ENVANTER SAYILARI 1367 903 952 482 519 523 517 212 240 248 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Şekil 4.20. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçisi envanteri 40

Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasında en fazla populasyon 2007 ve 2012 yıllarında görülmüştür. 4.1.6. Sivridağ yaban hayatı geliştirme sahası Sivridağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına 19.06.2013 tarihinde gidilerek master planı elde edilmiştir. Master planından elde edilen bilgiler aşağıda verilmiştir. 4.1.6.1. Genel bilgiler Antalya İli Merkez İlçesi Sivridağ mevkiinde yapılan incelemeler sonucu sahanın nesli azalan türlerimizden Yaban keçisi için uygun yaşam ortamı özelliğine sahip olduğu ve doğal olarak bu alanda bulunduğu tespit edilerek, 1985 yılında Merkez Av Komisyon kararı ile 9191ha. lık alan Yaban Hayatı Koruma Sahası olarak ilan edilmiş olup 2003 yılında Batı Akdeniz Bölge Müdürlüğü tarafından sahanın 10 737 ha. çıkarılması teklif edilmiş, Milli Parklar ve Av Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü tarafından da uygun görülmüştür. 2003 yılında yürürlülükten kaldırılan 3167 sayılı kara avcılığı yasası yerine 4915 sayılı kara avcılığı yasası ile yaban hayatı koruma sahası olan bu alan Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak ilan edilmiştir (Şekil 4.21). Şekil 4.21. Sivridağ yaban hayatı geliştirme sahasına girişinden bir görüntü.(foto: ALKAN) 41

4.1.6.2. Coğrafi konumu Sivridağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Antalya ili Konyaaltı ilçesi mülki hudutları içinde kalmaktadır. Alanın en güney noktası Antalya merkezine 20 km. mesafededir. Alanın toplam yüz ölçümü 8.162 hektar olup, deniz seviyesinden yüksekliği 150-2648 metre (Bereket Dağı) arasında değişmektedir. Şekil 4.22. Sivridağ yaban hayatı geliştirme sahası coğrafi konumu 4.1.6.3. İdari durum ve yasal yetkiler Sivridağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nın idari sorumluluğu, Orman ve Su İşleri Bakanlığı na bağlı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, VI. Bölge Müdürlüğü Antalya Şube Müdürlüğü Merkez Doğa Koruma ve Milli Parklar Mühendisliği ne aittir. Sahanın içinde bulunan arkeolojik ve doğal sit alanlarının korunması, restorasyonu ve her türlü bilimsel çalışma yapılması 2863 sayılı kanunun değişen 5226 sayılı kanun ile gereği Kültür ve Turizm Bakanlığının sorumluluğu altındadır. 4.1.6.4. Arazi mülkiyeti ve kullanım hakları Sivridağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahası sınırları içerisinde bulunan arazilerin büyük bir kısmının mülkiyeti devlete aittir. Bu alanlar Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü ve Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü teşkilatları tarafından 42

ormancılık faaliyetleri ve yaban hayatının geliştirilmesi amaçları doğrultusunda kullanılmaktadır. Köy yerleşimleri alanın dışında olup alan içerisinde daha çok yayla yerleşimleri bulunmaktadır. Bu alanlar sahilde yaşayanlar ve çevresindeki köyler tarafından yaylacılık faaliyetlerinin yapıldığı alanlardır. Özellikle yaz aylarında bu alanlarda yoğun bir kullanım görülür (Anonim, 2009). Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde bu kullanımlar dışında otsu bitki (kekik, adaçayı vb.) toplanan alanlar, otlatma alanları, tarım arazileri, turizm faaliyetlerinin (av turizmi, dağcılık, trekking gibi) yapıldığı bölgeler yer almaktadır (Anonim, 2009). Bu alanları çevresindeki köylerde yaşayan ve hayvancılıkla uğraşan halk, turizmciler ve üniversite vb. ilgi grupları kullanmaktadır (Anonim, 2009). 4.1.6.5. Flora Alanın tamamını kapsayan daha önce yapılmış envanter çalışması olmamasına rağmen yakın alanlarda yapılmış çalışmalar bulunmaktadır. Alan Çandır çayı mevkii rakım 150 m den başlayarak Bereket zirvesi 2648m. ye kadar çıkmaktadır. Alan topoğrafyasındaki kayalık, kokurdanlık yapı, küçük kanyon oluşumları, yer yer oluşan mikroklima nedeniyle zengin flora, fauna ve habitat çeşitliliğine sahiptir. Yükseklik farkının çok olmasından ve de lokal iklimden dolayı farklı ekosistemleri içermektedir. Alçak rakımlarda kızılçam ve maki hakimdir. Yükseldikçe karaçam, sedir ve ardıç saf ve karışık ormanlar, dere içlerinde dere ekosistemine ait zakkum, yabani mersin, defne, çınar ve diğer türler, alpin zonda da otsu türler yer almaktadır (Anonim, 2009). 4.1.5.6. Fauna Doğa Koruma Milli Park Müdürlüğünce yapılan saha araştırmasında, alanda toplam 19 memeli türü kaydedilmiştir. Alanda en son 1960 lı yıllarda gözlenen ayı ve alageyik artık sahada yaşamamaktadır. Son 50-60 yıl içinde memelilerin sayılarında önemli azalmalar olmuştur. Alanda ülkemizde son derece sınırlı bir dağılım gösteren karakulak (Caracal caracal) olduğu da bilinmektedir. IUCN tarafından zarar görebilir kategorisine alınmış olan Bezoar keçisi (Capra aegagrus), alanın yaban hayatı geliştirme alanı olarak ilan edilmesine neden olan ana türüdür. Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nın dağlık ve 43

kayalık ve sarp bölgelerini oluşturan Sivridağ ın engebeli sarp yerleri Bereket Dağının doğu yamaçları en çok görüldüğü alanlardır (Anonim, 2009). Alanda ve çevresinde daha önce yapılan çalışmalar, planlama sürecinde arazide yapılan gözlem, inceleme, yöre halkı ve saha bekçileri ile yapılan görüşmeler değerlendirilerek 37 familyaya ait 131 kuş türü kaydedilmiştir. Alan içerisindeki orman, dere, yüksek dağ, bahçe ve tarım arazilerini içeren farklı yaşam alanları kuş türleri açısından zenginliğe sebep olmaktadır. Çalışmalar sırasında, yaşamını doğal yaşlı ormanlara bağımlı olarak sürdüren endemik Anadolu sıvacısı (Sitta krueperi) da gözlenmiştir (Anonim, 2009). Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nda yapılan araştırmalar ve literatür verilerine göre alanda 23 sürüngen türü yaşadığı tahmin edilmektedir. Bunlardan mahmuz bacaklı kaplumbağa (Testudo graeca) IUCN listesinde zarar görebilir kategorisinde yer almaktadır (Anonim, 2009). Lyciasalamandra antalyana olarak bilinen semender türü sınırlı bir yaşam alanına sahiptir ve bölgesel endemik statüsündedir. Yeşil ağaç kurbağası (Hyla arborea) da IUCN nin düşük risk/tehdit altına girebilir kategorisinde yer almaktadır (Anonim, 2009). Koca dere ve Çandır çayında yapılan incelemede üç adet balık türü yaşadığı tespit edilmiştir. Bunlardan Oncohynchus mykiss Gökkuşağı alabalığı, alabalık üretim tesislerinden akarsulara gelmiş olup yerli tür değildir. Kaçak avcılık ve son yıllarda yaşanan kuraklıktan dolayı balık populasyonu azalmıştır (Anonim, 2009). 4.1.6.7. Sivridağ yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçisi envanteri Sivridağ yaban Hayatı Geliştirme Sahasındaki envanter bilgileri 19.06.2013 tarihinde elde edilmiş olup, 2003-2012 yılları arasında yapılan yaz ve kış envanter sayımları şekil 4.23 de verilmiştir. 44

400 350 300 250 200 150 100 50 0 ENVANTER SAYILARI 363 331 310 285 223 166 180 167 92 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 374 Şekil 4.23. Sivridağ yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçisi envanteri Sivridağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında en fazla populasyon 2010 ve 2012 yıllarında görülmüştür. 4.1.7. Gündoğmuş yaban hayatı geliştirme sahası Gündoğmuş Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına 21.06.2013 tarihinde gidilerek master planları elde edilmiş olup, master planından elde edilen bilgiler aşağıda verilmiştir. 4.1.7.1. Genel bilgiler ve sahanın coğrafi konumu Yaban Hayatı Geliştirme Sahası; Antalya ili Gündoğmuş ilçesi mülki hudutları içerisinde kalmaktadır. İlçe merkezine 4 km (kuş uçuşu) mesafede olan saha, Akseki- Konya Karayolu na 36 km, Antalya-Alanya Karayolu na 59 km, Antalya Hava Limanına 149 km, Antalya kent merkezine ise 159 km olup iyi bir karayolu ağı ile bağlıdır. Sahanın diğer ilçelere olan uzaklığı; Alanya ilçesine 73 km, Manavgat ilçesine 71 km, Akseki ilçesine 81 km, İbradı ilçesine ise 91 km mesafededir (Anonim, 2010). 45

Şekil 4.24. Gündoğmuş yaban hayatı geliştirme sahası ( Foto: ALKAN) Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına ulaşım, Gündoğmuş ilçe merkezinden, birisi ilçenin kuzey batısında yer alan Çayırözü köyünden, diğeri ise güney batısında bulunan Narağacı köyü üzerinden olmak üzere iki noktadan yapılmaktadır. Sahaya, Çayırözü köyü üzerinden 12 km, Narağacı köyü üzerinden ise yaklaşık 20 km köy yolu ile ulaşılmaktadır (Şekil 26). Şekil 4.25. Gündoğmuş ilçesi ve yaban hayatı geliştirme sahasının bölge ulaşım ağındaki yeri (Anonim, 2010). 46

Şekil 4.26. Gündoğmuş Yaban Hayatı Geliştirme Sahası topografya haritası (Anonim, 2010) 4.1.7.2. Mülkiyet durumu Gündoğmuş Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde bulunan 4623,5 ha orman ve 3606,9 ha orman sayılmayan araziler (OT, OT-T, T, ENH, Sulak alan) T.C. Hazine sine aittir. Bu araziler, hazine adına T. C. Orman Ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü ve Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce, ormancılık faaliyetleri ve yaban hayatının geliştirilmesi amaçları doğrultusunda işletilmektedir (Anonim, 2010). Sahanın içerisinden mülki sınırları geçen 3 köy ve bir beldeye ait 29,6 ha iskan alanı ile 144,0 ha büyüklüğünde tarım arazisi özel mülkiyette yer almaktadır. Saha içerisinde kadastro çalışmaları tamamlanmış olup mülkiyet sorunu bulunmamaktadır (Anonim, 2010). Saha içerisinde izin-irtifak hakkına konu olan herhangi bir alan yoktur. 47

4.1.7.3. Yönetim yapısı ve yasal durumu Gündoğmuş ilçesinin doğusunda yer alan Yelek ve Dernek Dağı ile Akdağ arasında bulunan saha, 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu kapsamınca Av ve yaban hayvanlarının ve yaban hayatının korunduğu, geliştirildiği, av hayvanlarının yerleştirildiği, yaşama ortamını iyileştirici tedbirlerin alındığı ve gerektiğinde özel avlanma plânı çerçevesinde avlanmanın yapılabildiği alan olarak tanımlanmış ve 2005/9453 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak tescil edilmiştir. Yaban keçisi, bu alana koruma statüsü verilerek korunması amaçlanan hedef tür olarak seçilmiştir (Anonim, 2010). Saha, Orman Genel Müdürlüğü nün taşra teşkilatlanması içerisinde, Antalya Orman Bölge Müdürlüğü ne bağlı Gündoğmuş Orman İşletme Müdürlüğü bünyesinde yer alan Oğuz Orman İşletme Şefliği sınırları içerisinde kalmaktadır. Ormanın işletilmesi amenejman planları kapsamınca yürütülmektedir. Saha, Oğuz Orman İşletme Şefliği için yapılan Fonksiyonları Açısından İşletme Sınıflarına göre Yaban Hayatının Geliştirileceği Saha olarak ayrılmıştır (Anonim, 2010). Sahanın yaban hayatının yönetilmesi ise, T. C. Orman Ve Su İşleri Bakanlığı na bağlı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, VI.Bölge Müdürlüğü ve Antalya Milli Parklar Şube Müdürlüğü, Manavgat Doğa Koruma ve Milli Parklar Mühendisliği ne aittir (Anonim, 2010). Manavgat Doğa Koruma ve Milli Parklar Mühendisliği, Köprülü Kanyon Milli Parkı ile birlikte Gündoğmuş YHGS nın da yönetim ve idaresinden sorumludur. Ancak, uzun süredir vekaleten yürütülen mühendisliğin Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında bir adet işçi statüsünde saha bekçisi dışında araç, gereç ve personeli bulunmamaktadır (Anonim, 2010). 4.1.7.4. Flora Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından yapılan master planı çalışmlarında sahanın floristik yapısını oluşturan türlerin tespitinde; ilk önce bu dönemde çiçekli olan türler, çalılar ve ağaçlar toplanmış ve adlandırılmıştır. Bunun yanı sıra alan ve çevresinin floristik yapısı hakkında daha önceden yapılmış çalışmalardan da yararlanarak çiçeklenme zamanı geçen kuru formdaki otsu türlerin teşhisi de yapılmıştır (Anonim, 2010). 48

Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Türkiye florasındaki kareleme sistemine göre C4 karesinde yer almaktadır. Sahadan toplanan 743 bitki örneğinin teşhis edilmesiyle 75 familyaya ait 289 cins ve 345 tür tespit edilmiştir. Toplam takson sayısı ise 471 dır. Gündoğmuş Yaban Hayatı Geliştirme Sahası da bulunan 471 taksonun, 193 tanesi Akdeniz Fitocoğrafik Bölgesi elementi, 64 tanesi İran-Turan Fitocoğrafik Bölgesi elementi, 26 tanesi Avrupa-Sibirya Fitocoğrafik Bölgesi elementi ve 188 tanesi ise çok bölgeli veya fitocoğrafik bölgesi bilinmeyen kategorisinde yer almaktadır. Akdeniz elementlerinin alanda çok olmasının nedeni, sahanın tümüyle Akdeniz Fitocoğrafik Bölgesi içinde yer alması ile açıklamak mümkündür. İran-Turan ve Avrupa-Sibirya elementlerinin ise sayısal olarak belirgin şekilde Akdeniz elementlerinden oldukça az olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra İran-Turan elementleri ise belirgin şekilde Avrupa-Sibirya elementlerinden sayıca üstündür. Bunun nedeni ise alanda hem İran-Turan bölgesinin karakteristiği olan kurak alanların bulunması hem de Avrupa-Sibirya Bölgesinin karakteristiği olan nemli alanların az olmasıdır. Sahada bulunan Avrupa-Sibirya elementleri yaygın elementler olup bunlar bölgenin özelliğine sahip sulak, nemli, gölge alanlar veya su kenarlarında yetişmektedir. Çalışma alanından tespit edilen İran-Turan bölgesi elementleri ise, genellikle Akdeniz bölgesinde yaygın olarak bulunan türler olup bu bölgenin karakteristiği olan kurak habitatlarda yetişmektedirler. İran-Turan ve Avrupa-Sibirya bölge elementlerinin Akdeniz Fitocoğrafik Bölgesi içinde yer almasını geçmişte yaşanan buzullar ve buzullar arası dönemler ile günümüzde her iki fitocoğrafik bölgenin karakterlerine uygun habitatların Akdeniz Fitocoğrafik Bölgesi içinde yer almış olması ile açıklamak mümkündür. Çalışma alanında tür sayısı açısından en zengin ilk 5 familya ve takson sayıları şu şekildedir; Asteraceae 52 takson, Lamiaceae 51 takson, Fabaceae 35 takson, Liliaceae 26 takson ve Brassicaceae ise 21 taksondan meydana gelmektedir (Anonim, 2010). Gündoğmuş Yaban Hayatı Geliştirme Sahası da teşhis edilen 471 taksonun 102 tanesi endemiktir. Bu endemik türlerden 2 tanesi CR (Çok tehlikede), 8 tanesi EN (Tehlikede), 23 tanesi VU (Zarar Görebilir), 12 tanesi ise NT (Tehdit altına girebilir) ve 57 tanesi LC (En az endişe verici) kategorisinde yer almaktadır (IUCN 2006). Sahada tespit edilen 471 taksonun 389 tanesi otsu, 44 tanesi çalı, 9 tanesi ağaççık ve 29 tanesi ise ağaç formundadır. Teşhis edilen taksonlardan 18 tanesi tıbbi bitki, 33 tanesi ticari önemi olan bitki ve 19 tanesi ise hem tıbbi hem de ticari önemi olan bitki olduğu saptanmıştır. Gündoğmuş Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ında yetişen bitkilerin 3 tanesinin CİTES ve 2 tanesinin de BERN Sözleşmesinde yer aldığı görülmektedir. Çalışma 49

alanında endemik olmayan ancak nadir bitki türü olarak Orchidaceae familyasından Barlia robertiana (Loise) Greuter yer almaktadır (Ekim ve ark. 2000). 4.1.7.5. Fauna Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğünce yapılan bu çalışmalar sonucunda sahada 19 memeli türün yaşadığı tespit edilmiştir. Sahada uzun yıllardır çakal görünmemektedir. Su samurunun Alara Çayı nda yaşadığı bazı köylüler tarafından ifade edilmiş ancak bunun doğruluğu henüz teyit edilememiştir. Ortaköy beldesinden bazı köylüler Oğuz Yaylası nda Arap tavşanı yaşadığını ve gördüklerini söylemektedirler. Saha içerisindeki yaylalarda bol miktarda Toros gelengisinin yaşadığı tespit edilmiştir (Anonim, 2010). Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve çevresinde bozayı yaşamakta olup iz ve dışkısı en fazla Oğuz Yaylası, Üçgeçitler ve Ortaköy beldesinin Kızılkaya yakınlarında köylüler görülmüştür. Kurtun dışkılarına ise Arifin Suyu mevkii ile Barcın Yaylası, Yurtçukuru mevkii, Hanaylık ile Yarıkyol Tepe arasında sık rastlanmıştır. Bu bölgede kurtların, yılın her döneminde yaşadığını köylüler de söylemektedir. Sansar ve porsuğun iz ve dışkıları, sahada birçok yerde yaygın olarak görülmekte iken köstebeklerin yuvası Oğuz ve Barcın Yaylası ve çevresinde daha sık görülmüştür (Anonim, 2010). Kirpi ve Anadolu sincabı sahaya yakın köylerin etrafındaki bahçelerde ve orman kenarı ve içlerinde görülürken, domuz ve tavşanların iz ve dışkılarına ise sahanın birçok yerinde rastlanılmış ancak en yoğun görüldüğü yer Barcın Yaylası ve çevresi olmuştur (Anonim, 2010). Sahanın yasal statüsünü almasına gerekçe olan yaban keçileri, barınma, beslenme ve yavrulama için alanın genellikle Oğuz Deresi nin oluşturduğu vadinin her iki yanında yer alan maki, orman ve kayalıkları habitat olarak kullanmaktadırlar. Yaban keçilerinin en fazla görüldüğü yerler, Otluk Suluin, Barcın Asarı, Mıhlı Gümüş Gözleği, Kızılkaya Sarımsaklık, Sarnıçsuyu Söğüt mevkii, Toprakbelen ve Mumya Sırtı dır (Anonim, 2010). Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve yakın çevresi kuşlar açısından önemli yaşam alanlarına sahiptir. Alanın doğal koşullarından kaynaklanan ekosistem zenginliği, biyolojik çeşitliliğine, özellikle de kuş çeşitliğine yansımıştır. Bölgede birbiri ile düzenli bir etkileşim bütünlüğü içinde farklı yaşam alanları (İbreli ormanlar, karışık orman, kayalık vadiler, açık alanlar, yerleşim alanları, dere yatakları, alpin sahalar vb) dikkat çekmektedir. 50

Çalışma alanındaki kuşların çoğu görsel yolla, gözle görülemeyen az bir bölümü de çıkardıkları özel sesleri ve ötüş şekilleri dinlenerek tanınıp isimlendirilmiştir. Bu anlamda kuş türlerinin tespiti için, bölgenin tamamı gezilmiş, dürbün (Nikon 8x40 ve 8x36) ve zoom lu fotoğraf makinesi (Nikon 8800) kullanılarak kuş türleri belirlenmeye çalışılmıştır. Gözlenen birey ve türlerin teşhisinde Kiziroğlu (2008 ve 2009) ve Mullarney ve ark. (2000) den yararlanılmıştır. Şekil 4.27. Gündoğmuş yaban hayatı geliştirme sahası (Foto : ALKAN) 4.1.7.6. Gündoğmuş yaban hayatı geliştirme sahası yaban keçisi envanteri Gündoğmuş Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına 21.06.2013 tarihinde gidilerek 2003-2012 yılları arasında yapılan yaz ve kış sayımı envanter sayımları elde edilmiştir. Elde edilen bilgilere göre 2010 ve 2012 yıllarında yaban keçisi populasyonu oldukça fazladır. 51

ENVANTER SAYILARI 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2949 2992 1857 2073 1690 1664 913 865 1156 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Şekil 4.28. Gündoğmuş yaban hayatı geliştirme sahası yaban keçisi envanteri 4.1.8. Kıbrısçayı yaban hayatı geliştirme sahası Kıbrısçayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına 20.06.2013 tarihinde gidilerek yaban hayatı geliştirme sahasına ait master planı elde edilmiş olup elde edilen bilgiler aşağıda verilmiştir. 4.1.8.1. Genel bilgiler Antalya ili Kaş ilçesi sınırları içerisinde kalan Kıbrısçayı ve çevresindeki 7.000 hektar büyüklüğündeki bir alan, mülga 3167 sayılı Kara Avcılığı Kanunu na göre Av Koruma ve Üretme Sahaları kapsamına alınarak ilk defa 1981 yılında koruma statüsü kazanmıştır. Saha daha sonra aynı Kara Avcılığı Kanunu kapsamınca Yaban Hayatı Koruma Sahası olarak ilan edilmiştir (Şekil 4.29 ve 4.30). 52

Şekil 4.29. Kıbrıs çayı yaban hayatı koruma sahası (eski levha) (Foto: ALKAN) Şekil 4.30. Kıbrıs çayı yaban hayatı geliştirme sahası (yeni levha) (Foto: ALKAN) Yaban Hayatı Koruma Sahası, 2003 yılında yürürlüğe giren 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu na göre, 16 Ekim 2005 tarihinde 9453 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile 3.558,0 hektar alan Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak tescil edilmiş ve yaban keçisi de hedef tür olarak belirlenmiştir (Anonim, 2011). 53

4.1.8.2. Coğrafi konumu Kıbrısçayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Antalya ili Kaş ilçesi mülki sınırları içerisinde kalmaktadır. Kaş ilçe merkezine 20 km (kuş uçuşu) mesafede olan saha, Elmalı- Kaş Karayolu bitişiğinde yer almaktadır. Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına ulaşım, birisi Antalya Elmalı ilçe merkezi üzerinden, diğeri ise Antalya Kaş ilçesi üzerinden olmak üzere iki güzergahtan yapılmaktadır. Saha, Kaş ilçesine 35 km, Elmalı ilçesine 42 km olup, Elmalı ilçesi üzerinden Antalya Hava Alanına 180 km, Antalya kent merkezine ise 170 km mesafede ve karayolu ağı ile bağlıdır (Şekil 4.31 ve 4.32). Şekil 4.31. Kıbrısçayı yaban hayatı geliştirme sahasının bölge ulaşım ağındaki (Anonim, 2011). yeri 54

Şekil 4.32. Yaban hayatı geliştirme sahasının uydu görüntüsü (Google 2011) (Anonim, 2011) Alanın toplam yüzölçümü (doğal hatlar ve bölme sınırlarına dayandırılarak yapılan yeni düzenlemeye göre) 3.716,0 hektar olup, deniz seviyesinden yüksekliği 315-1.718 m (Karasivri Tepe) arasında değişmektedir (Anonim, 2011). 4.1.8.3. İdari durum ve yasal yetkiler Kıbrısçayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nın idari sorumluluğu, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğüne bağlı VI. Bölge Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Antalya Şube Müdürlüğü ne aittir (Anonim, 2011). Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının içinde yer alan ormanlar, 6831 Sayılı Orman Kanunu gereğince Orman Genel Müdürlüğü nün taşra teşkilatı tarafından işletilmekte ve yönetilmektedir. Saha, Antalya Orman Bölge Müdürlüğü ne bağlı Kaş Orman İşletme Müdürlüğü bünyesinde yer alan Kasaba, Gömbe, Gürsu ve Sütleğen Orman İşletme Şefliklerinin sınırları içerisinde kalmaktadır. Saha içinde kalan ormanların işletilmesi, düzenlenmiş amenajman planları (1996-2006) kapsamınca yürütülmektedir 4.1.8.4. Yönetim kaynakları ve alt yapısı Kıbrısçayı, 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu kapsamınca 2005 yılında 9453 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak ilan edilmiştir. Yaban keçisi (Capra eagagrus) bu alanda korunması ve çoğaltılması amaçlanan hedef tür olarak seçilmiştir (Anonim, 2011). 55

4.1.8.5. Arazi mülkiyeti ve kullanım hakları Kıbrısçayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde bulunan 3.666,0 ha alan hazine arazisi olup orman vasfındadır. Bu araziler, Hazine adına T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı na bağlı Orman Genel Müdürlüğü ve Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından ormancılık faaliyetleri, yaban hayatının geliştirilmesi ve doğa koruma amaçları doğrultusunda kullanılmaktadır. Sahanın içerisinde 2 köye ait 50,0 ha büyüklüğündeki tarım arazisi ise özel mülkiyette yer almaktadır. 4.1.8.6. Fauna Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğünce; yaban hayatı geliştirme sahasında yaşayan memeli türleri, çeşitli tarihlerde arazide yapılan çalışmalar sonucunda sahada 21 memeli türün yaşadığı tespit edilmiştir. Sahada iki yıl önce boz ayının görüldüğü köylüler tarafından ifade edilmekte ise de, bu türün sahayı geçici olarak kullandığı sanılmaktadır. Kurt, saha ve yakın çevresinde yaşamakta, evcil hayvanlara, özellikle keçi sürülerine zarar vermektedir. Arazi çalışmalarımız esnasında Çeşmeboğazı ile Tekebelen Tepe arasında kurdun dışkıları ve yediği bir evcil hayvanın iskeletine rastlanmıştır. Yaban domuzu iz ve dışkıları sahanın birçok yerinde görülmüştür. Sinekçibeli mevkiinde Ardıçbeleni Tepesi yolunda yaban domuzunun kafatası ve dışkıları bulunmuştur. Sansar, porsuk ve köstebeğin iz ve dışkıları ormanda, kanyon içinde ve özellikle gençleştirme sahalarında görülmüştür (Anonim, 2011). Kirpi ve Anadolu sincabı, Kemer, Beldibi ve Sütleğen köylerinin yakınlarında, orman ve bahçe kenarlarında gözlenmiştir. Akdeniz nalburunlu yarasasına ise Beldibi köyü yakınları ile Kıbrısçayı vadisinde yer alan mağarada rastlanılmıştır. Tavşan ve körfare dışkı ve yuva yatakları ise orman içi açıklıklarda gözlenmiştir. Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının yasal statüsünü almasına gerekçe olan yaban keçileri, barınma, beslenme ve yavrulama için Kıbrısçayı deresinin oluşturduğu vadinin her iki yanında yer alan kayalıklardaki mağara ve oyuklar ile orman alanlarını habitat olarak kullanmaktadırlar. Yaban keçilerinin kış döneminde en fazla görüldüğü yerler, envanter çalışmalarında da gözlenen noktalar olmakla birlikte Karakaya, Kocadünek, Süpürgelik ve 56

Ardıçlıdünek, yaz döneminde ise Karakaya, Pınarlısokmak, Dudaş ve Süpürgelik mevkileridir. Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve yakın çevresi kuşlar açısından önemli yaşam alanlarına sahiptir. Alanın doğal koşullarından kaynaklanan ekosistem zenginliği, biyolojik çeşitliliğine, özellikle de kuş çeşitliğine yansımıştır. Bölgede birbiri ile düzenli bir etkileşim bütünlüğü içinde farklı yaşam alanları (İbreli orman, ibreli-yapraklı karışık orman, kanyon, açık alanlar, yerleşim alanlarının yakın çevresi, dere yatakları vb) dikkat çekmektedir. Milli Parklar Şefliğince yapılan çalışmalarda Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında, sürüngenlerden kertenkelelere ait tarla kertenkelesi, Toros kertenkelesi ve dikenli keler olmak üzere 3 tür, yılanlara ait engerek, karayılan ve ince yılan olmak üzere 3 tür, kaplumbağalara ait ise tosbağa olmak üzere bir tür tespit edilmiştir. Bölgede yapılan Herpetofauna (sürüngen hayvanlar) çalışmalarından alanda daha fazla sürüngenin yaşadığı tahmin edilmektedir. Ancak arazide çalışma zamanının yaz mevsimi olması dolayısıyla, birçok tür yuvalarına çekildiği için gözlenememiştir (Anonim, 2011). Hem suda hem karada yaşayan çiftyaşamlı (amfibi) lara ait üç tür bulunmaktadır. Bunlar siğilli kurbağa (Bufo bufo), ağaç kurbağası (Hyla arborea) ve ova kurbağası (Rana ridibunda) dır. Sahanın içinden geçen Kıbrısçayı deresinde ise siraz balığı (Capoeta capoeta angorae) ve yılan balığı (Anguilla anguilla) nın yaşadığı milli parklar şefliği personelince tespit edilmiştir (Anonim, 2011). 4.1.8.7. Kıbrısçayı yaban hayatı geliştirme sahası yaban keçisi envanteri Kıbrısçayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında 2003-2012 yılları arasında yapılan yaz ve kış envanter sayımları Şekil 4.33 te verilmiştir. 57

ENVANTER SAYILARI 350 300 250 200 150 100 50 0 287 230 228 131 121 81 102 11 33 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Şekil 4.33. Kıbrısçayı yaban hayatı geliştirme sahası yaban keçisi envanteri En fazla populasyon 2009 ve 2012 yıllarında görülmüştür. 2008 yılında hiç envanter görülmemiştir. 4.1.9. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahası Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına 19.06.2013 tarihinde gidilmiş olup yönetim planı elde edilmiştir. Elde edilen bilgiler aşağıda verilmiştir. 4.1.9.1. Genel bilgiler Finike-Sarıkaya mevkiinden başlayıp Beydağları, Dibek Ormanları Güney tarafta Finike ovasına kadar uzanan dağlık bölgeyi kapsayan yaklaşık 38 000 ha. alanın, bölgede yaşayan yaban keçisi populasyonunun ve diğer faunal ve floral yapının geleceğe taşınması amacı ile korunması öngörülmüştür. Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahası mevcut alanı ilk olarak 3167 sayılı Kara Avcılığı Kanununa göre av koruma sahası olarak işlem görmüş, 2003 yılında 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanununun yürürlüğe girmesinin ardından saha yeniden değerlendirilmiş ve Antalya Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak Bakanlar Kurulunun 7.9.2005 tarih ve 2005/9453 sayılı kararı ile 16/10/2005 tarih ve 25968 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Alanın toplam büyüklüğü 38.156,00 ha olup bunun 560,00 hektarı Dibek Tabiatı Koruma Alanıdır. 58

Şekil 4.34. Dibek Tabiatı Koruma Alanından Bir Görüntü Şekil 4.35. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahası 4.1.9.2. Coğrafi konumu Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Akdeniz Bölgesinde Antalya İli Finike, Kumluca, Elmalı İlçeleri sınırları içerisinde kalmaktadır. Sahanın Finike ve Kumluca 59

İlçesine uzaklığı 8 Km. Elmalı ilçesine 18 Km. Antalya iline 120 Km.Antalya hava alanına uzaklığı 150 Km. dir. Alanın deniz seviyesinden yüksekliği 45 m-3077 m arasında değişmektedir. Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Finike-Elmalı devlet karayolunun doğusunda, Elmalı-Korkuteli devlet karayolunun güneyinde, Kumluca Alakır vadisinin Batı kısmında yer almaktadır. Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına kuzey ve batıdaki devlet kara yolları ve saha içerisine yapılmış köy-yayla ve orman yolları ile oldukça kolay ulaşılabilmektedir. Şekil 4.36. Alanın uydudan görünümü Yaban Hayatı Geliştirme Sahalarının güncel sınırı, alanın ön etüt raporlarındaki sınır tarifleri ve mevcut sınır tespitleri göz önüne alınarak Orman Genel Müdürlüğü ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü arasında yapılan 01.07.2007 tarihli protokoldeki kararlar doğrultusunda GIS programları kullanılarak hassas bir şekilde sayısal olarak yeniden üretilmiştir. Bu çalışma ile alanın toplam büyüklüğünün 38.156,00 Ha olduğu anlaşılmıştır. Bu alanın içerisinde yer alan Dibek Tabiatı Koruma Alanının alanı 560,00 hektardır. 60

4.1.9.3. İdari durum ve yasal yetkiler Finike Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının idari sorumluluğu, Orman ve Su İşleri Bakanlığı na bağlı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, VI. Bölge Müdürlüğü, Antalya Şube Müdürlüğü, Finike Doğa Koruma ve Milli Parklar Mühendisliği'ne aittir. Ayrıca mühendislik sorumluluk sahasında bulunana Saklıkent Milli Parkı, Kaş Kıbrısçayı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Çığlıkara, Alacadağ ve Dibek Tabiatı Koruma Alanı, Mavikent Tabiat Parkı da Finike Mühendisliğince yönetilmektedir. Saha içerisindeki ormanlık alanlar Orman Genel Müdürlüğüne bağlı Antalya Orman Bölge Müdürlüğü Finike, Kumluca, Elmalı Orman İşletme Müdürlükleri tarafından orman amenajman planı doğrultusunda işletilmekte ve yönetilmektedir. 4.1.9.4. Arazi mülkiyeti ve kullanım hakları Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahası sınırları içerisinde bulunan arazilerin çok büyük bir kısmının mülkiyeti devlete aittir. Alan yaban hayatının kaynak değerlerinin geliştirilmesi amacı ile statülendirilmiş olup Doğa Koruma Milli Park Genel Müdürlüğü tarafından kullanılmakta ve yönetilmektedir. Alan içerisindeki Hazineye ait Ormanlık alanlarda hazine adına Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve Tabiatı Koruma Alanı planlarında belirtilen kural ve kısıtlar doğrultusunda ormancılık faaliyetleri yapmaktadır. Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının alanı içerisinde kalan 560,0 ha. büyüklükteki alan Dibek Tabiatı Koruma Alanı olarak statülendirilmiş olup Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğünce yönetilmektedir. Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, üzerindeki ormanlarda yapılan her türlü ormancılık faaliyetleri 6831 sayılı orman kanunu ve ilgili yönetmeliğe göre düzenlenmiş, Orman Amenajman Planları karar ve ilkeleri doğrultusunda, Orman Genel Müdürlüğü Antalya Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı Finike Orman İşletme Müdürlüğü Merkez, Aykırıçay, Pınarcık Orman İşletme Şefliği ve Elmalı Orman İşletme Müdürlüğü, Merkez, Sedir Araştırma, Tekke Orman İşletme Şeflikleri, Kumluca Orman İşletme Müdürlüğü Merkez, Akdağ, Yukarı Alakır Orman İşletme Şeflikleri tarafından yapılmaktadır. Ancak, mevcut ve revize edilecek veya yenilenecek Ekosistem Tabanlı Fonksiyonel Orman Amenajman Planları, 4915 sayılı kara avcılığı kanunu ile ilan edilmiş olan Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nin yönetim ve gelişme planı kararları ile uyumlu hale getirilmesi zorunluluk olup, bu konuda ayrı bir mevzuat oluşturuluncaya kadar Yaban Hayatı 61

Geliştirme Sahası deki ormancılık çalışmaları Orman Genel Müdürlüğü ile Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü arasında yapılan 11.07.2007 tarihli ve B.18,0.DMP.03.04.480.00/356 4786 sayılı protokol çerçevesinde yapılacağı öngörülmüştür. Alanın içerisinde çok az yerleşim yeri bulunmaktadır. Köy yerleşim yerleri alanın yakın çevresinde bulunmaktadır ancak alan içerisinde köy mülki hudutlarına göre köylerin alan ve araziler bulunmaktadır. Köyler alandaki köy sınırları içerisinde kalan ve yerleşim alanı olmayan bölümlerdeki kanunlarla öngörülen haklarından Yaban Hayatı Geliştirme Sahası'nin yönetim ve gelişme planı kararları çerçevesinde yararlanabilmektedirler. Alandaki tüm yönetim hakları öncelikli olarak Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğüne aittir. Alanda yasalarla doğan her türlü kaynak kullanımı hakkı uygulaması Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Yönetim ve Gelişme planlaması çalışması kapsamında oluşturulacak olan ve alan kullanımlarını düzenleyen bölgeleme kararları doğrultusunda yapılabilecektir. Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde tescilli mera alanı bulunmamaktadır. Belen Yayla, Oluklu, Kırkmuar yayla yerleşim alanlarıdır. Bu yaylalarda geleneksel kullanım mevcuttur. Alan içerisinde kalan akarsuların kullanım ve tahsis hakları DSİ teşkilatına aittir. Ancak bu hakların kullanılmasında Yaban Hayatı Geliştirme Sahası' nin ilke ve kararları önceliklidir. Kültür ve Turizm Bakanlığı sorumluluğunda bulunan tescilli 2 adet 1 derece arkeolojik sit alanı mevcuttur. Bunlardan bir tanesi Finike İlçesi Arif Köyünde bulunan Antalya Koruma Kurulunun 28.01.1992 tarih ve 1299 sayılı kararı ile ilan edilmiş Arykanda Antik Kenti, diğeri ise 08.11.2007 tarih ve 1964 sayılı karar ile ilan edilmiş Antalya Kumluca İlçesi Karacaören Köyü Kozağaç mevkiinde yeralan Idebessos Antik Kenti dir. Her iki sit alanının bir kısmı Yaban Hayatı Sahasının içinded kalmaktadır. Bu alanlardaki yönetim hakları Kültür ve Turizm Bakanlığı na aittir (Anonim,2012). Alanda ve alan çevresinde izin irtifak hakları mevzuatı ve Maden Kanunu kapsamında yer alan kullanım talepleri bulunmaktadır. Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde bu kullanımlar dışında otsu bitki (kekik, adaçayı, mantar vb.) toplanan alanlar, otlatma alanları, yaylalar, turizm faaliyetlerinin (av 62

turizmi, doğa yürüyüşü vb.) yapıldığı bölgeler yer almaktadır. Bu alanların kullanımı öngörülen kurallar doğrultusunda İdarenin iznine tabidir. 4.1.9.5. Flora Yaban Hayatı Geliştirme Sahası da floraya yönelik olarak kapsamlı ve sistematik bir çalışma yapılmamıştır. Çalışma alanının florasını oluşturan taksonların tespitinde öncelikle bu dönemde çiçekli bulunan ağaç, ağaççık, çalı ve otsu bitkilerden örnekler esas alınmıştır. Ayrıca yakın çevrede Başaran ve ark. tarafından yapılmış olan Elmalı Sedir Araştırma Ormanında Aktüel Durumun Coğrafi Bilgi Sistemi Tabanlı Sayısal Haritalarla Ortaya Konulması, Bük Lütfi Büyükyıldırım Araştırma Ormanında Aktüel Durumun Coğrafi Bilgi Sistemi Tabanlı Sayısal Haritalarla Ortaya Konulması isimli çalışmalardan yararlanılmıştır. Bitkilerin bilimsel olarak adlandırılmasında başta Davis ark. 1965-1988, Güner ark. 2000, Başaran ve ark. 2008, Başaran ve ark. 2011 yayınlarından faydalanılmıştır. Flora listesinde yer alan bitkilerin Türkçe isimleri konusunda değişik kaynaklardan yararlanılmıştır (Anonim,2012). 4.1.9.6. Fauna Alanda arazi incelemesi sırasında yapılan gözlemlerden, alanda görevli personel ve halktan alınan bilgilerden, ayrıca alanda yapılan fotokapan çalışmasından yaralanılarak hayvan varlığı varlığı belirlenmeye çalışılmıştır (Anonim,2012). Milli Parklar Şefliğince Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında, sürüngenlerden kertenkelelere ait tarla kertenkelesi, Toros kertenkelesi ve dikenli keler olmak üzere 3 tür, yılanlara ait engerek, karayılan ve ince yılan olmak üzere 3 tür, kaplumbağalara ait ise tosbağa olmak üzere bir tür tespit edilmiştir (Anonim,2012). Milli Parklar Şefliğince yapılan çalışmalarda Hem suda hem karada yaşayan çiftyaşamlı (amfibi) lara ait üç tür bulunmaktadır. Bunlar siğilli kurbağa (Bufo bufo), Ağaç kurbağası (Hyla arborea) ve Ova kurbağası (Rana ridibunda) dır (Anonim,2012). Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve yakın çevresi Avlan gölü, Alakır barajı gibi kuşlar açısından önemli yaşam alanlarına sahiptir. Alanın doğal koşullarından kaynaklanan ekosistem zenginliği, biyolojik çeşitliliğine, özellikle de kuş çeşitliğine yansımıştır. Bölgede birbiri ile düzenli bir etkileşim bütünlüğü içinde farklı yaşam alanları (İbreli 63

orman, ibreli-yapraklı karışık orman, açık alanlar, yerleşim alanlarının yakın çevresi, dere yatakları vb) dikkat çekmektedir. Kuşlar üzerinde alanda yapılan araştırmaya göre bölgede 42 familyaya ait 139 kuş türü belirlenmiştir (Anonim,2012). Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahası'de, böcekçil kuşların yanında Akkuyruk kartal, Kaya kartalı, Yılan Kartalı, Gökdoğan ve Küçük kerkenez gibi ülkemiz açısından önemli olan yırtıcı kuşlara ve Anadolu nun tek endemik kuşu olan Anadolu sıvacısı gibi kuşlara da ev sahipliği yapmaktadır. Bu ve benzer özellikleri olan türler, alanın ekolojik önemi açısından izlenmesi gerekmektedir (Anonim,2012). Yaban Hayatı Geliştirme Sahası'da kuşlar bakımından önemli olan mevkiler; Doğu sınırının bir kısmını oluşturan Alakır çayı, Başkoz Deresi, Avlan Gölü Çevresi, Sarıkayabaşı, Kırkpınar Vadisi ve Kızlar Sivrisi civarıdır (Anonim,2012). Milli Parklar Şefliğince; Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında yaşayan memeli türleri, çeşitli tarihlerde arazide yapılan çalışmalarda, yol ve patika gibi belirli bir hat boyunca canlının kendisi, izi, dışkı ve benzeri belirtileri ve sahada yapılan fotokapan çalışmalarından görüntülenerek teşhis edilmiş, elde edilen veriler yöre halkıyla yapılan görüşmelerle de doğrulanmıştır. Yapılan bu çalışmalar sonucunda sahada 20 memeli türün yaşadığı tespit edilmiştir. Tarafımdan da yapılan fotokapan gözlemlerinde kurt, vaşak, yaban keçisi, yaban domuzu, karakulak ve tavşan 01.02.2014-15.06.2014 tarihleri arasında gözlemlenmiştir. Sahada 2011/mayıs ayında boz ayının görüldüğü köylüler tarafından ifade edilmekte ise de, bu türün sahayı geçici olarak kullandığı sanılmaktadır. Kurt, saha ve yakın çevresinde yaşamakta, evcil hayvanlara, özellikle keçi sürülerine zarar vermektedir. Arazi çalışmalarımız esnasında Sarıkaya Başında 2 bireye rastlanmış, fotokapan çalışmalarında Karakuz mevkinde ve Bölmenin üstünde görüntülenmiştir. Yaban domuzu iz ve dışkıları sahanın birçok yerinde görülmüştür (Anonim,2012). Milli Parklar Şefliğince Kirpi ve Oklu Kirpi, Yalnız Köyü ve Arif köylerinin yakınlarında, orman ve bahçe kenarlarında gözlenmiştir. Tavşanın dışkı ve yuva yatakları ise orman içi açıklıklarda gözlenmiştir. Ayrıca fotokapanla görüntülenmiştir. Vaşak Temmuz 2008 de Kuyucak mevkiinde gözlenmiş, fotokapan çalışmalarıyla, Arif Yaylası, Karakuz, Dibek mevkilerinde görüntülenmiştir. Vaşak ın bir adet yaban keçisini avladıktan sonra yavrusuna götürmeside görüntülenmiştir. Karakulak fotokapanla karakuzda iki farklı noktada görüntülenmiştir. Yavru bir karakulağın da görüntülenmiştir. Bu alanda aynı yerde 64

karakulak ve vaşak farklı aralıklarla defalarca görüntülenerek aynı alanı ortak kullandıkları da ortaya konulmuştur. Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının yasal statüsünü almasına gerekçe olan yaban keçileri, barınma, beslenme ve yavrulama için Sarıkaya hattındaki kayalıklarda mağara ve oyuklar ile orman alanlarını habitat olarak kullanmaktadırlar. Yaban keçilerinin kış döneminde en fazla görüldüğü yerler, envanter çalışmalarında da gözlenen noktalar olmakla birlikte Türkmen, Ziftlik, Topalan, Gökka, Kuyuca, Salyan, Karakuz, Çukurardıç, Çamlıgözlek, Dikenligözlek, ve Sarıkaya başı mevkileridir (Anonim,2012). 4.1.9.7. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahası yaban keçisi envanteri Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında 2003-2012 yılları arasında yapılan envanter sayımları şekil 4.37 de verilmiştir. ENVANTER SAYILARI 4000 3000 2000 1000 913 865 1156 1857 2073 1690 2949 1664 2992 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Şekil 4.37. Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Yaban Keçisi Envanteri Yapılan envanter sayımlarına göre yaban keçisi populasyonu en fazla 2010 ve 2012 yılları arasında görülmektedir. Antalya da bulunan 8 adet Yaban Hayatı Geliştirme Sahalarına ait Yaban Keçisi (Capra aegagrus Erxleben, 1777) envanter sayımları Çizelge 4.2 ve Şekil 4.38 de verilmiştir. Çizelge 4.2. Antalya da bulunan 8 adet Yaban Hayatı Geliştirme Sahalarına ait Yaban Keçisi (Capra aegagrus Erxleben, 1777) Envanter Sayımları 65

Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının Adı/Yıllar 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Kaş- Kıbrısçayı YHGS 28 126 141 127 180 299 165 450 243 454 Finike- Sarıkaya YHGS 913 865 Akseki- Gidengelmez YHGS 180 2 3721 402 0 115 6 352 6 1857 207 3 3233 308 3 169 0 178 3 Akseki- Üzümdere YHGS 189 478 488 471 743 860 863 Gündoğmuş-Gündoğmuş YHGS 294 9 293 7 145 3 166 4 182 6 949 299 2 351 8 138 3 11 33 81 131 121 0 287 230 102 228 Antalya- Sivridağ YHGS 92 223 331 285 310 166 180 363 167 374 Antalya-Düzlerçamı YHGS 212 482 519 903 1367 240 248 523 517 952 Alanya Dimçayı YHGS 174 426 632 732 919 105 7 442 748 337 115 7 4500 4000 3500 Kaş- Kıbrısçayı YHGS Akseki- Gidengelmez YHGS Gündoğmuş-Gündoğmuş YHGS Antalya-Düzlerçamı YHGS Finike- Sarıkaya YHGS Akseki- Üzümdere YHGS Antalya- Sivridağ YHGS Alanya Dimçayı YHGS 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Şekil 4.38. Antalya da bulunan 8 adet yaban hayatı geliştirme sahalarına ait Yaban keçisi (Capra aegagrus Erxleben, 1777) envanter sayımları. 66

4.1.10. Elmalı sedir araştırma ormanı hakkında bilgi Elmalı Sedir Araştırma Ormanı Türkiye'nin güneybatısında, Antalya ilinin 130 km güney batısında ve Avlan Gölü'nün doğusunda yer almaktadır. Sedir Araştırma Ormanı Elmalı İlçesi mülki sınırları içerisinde kalmaktadır. İdari bakımdan ise Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğünün Sedir Araştırma Bölge Şefliğine bağlıdır. Şekil 4.39. Araştırma ormanının Türkiye'deki konumu (Batı Akdeniz Ormancılık araştırma müdürlüğü (BAORAM teknik bülten no:30 sayfa no:2) 67

36 36'20"N Şekil 4.40. Sedir Araştırma Ormanı Şefliğinin Konumu (Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü (BAORAM) Teknik Bülten No:30 Sayfa No:2) Araştırma Ormanı 1/25000 ölçekli Fethiye O23c3 ve Antalya O24d4 paftaları içerisinde kalmaktadır. Batı Torosların en yüksek noktası Kızlarsivrisi (3070 m) Araştırma Ormanının 5 km kuzey doğusunda yer alır ve sahanın her yerinden görünür. En alçak yeri Batı sınırındaki Avlan gölü tesviye eğrisi olan (1020 m) kotundaki Gümüşboğazı dere yatağıdır. En yüksek yeri en doğusundaki (2611 m) kotundaki Gökyamaç tepedir. 4.1.10.1. Araştırma ormanında bulunan bitki ve hayvan türleri BAORAM tarafından 2008 yılında yapılan Elmalı Sedir Araştırma Ormanında Aktüel Durumun Coğrafi Bilgi Sistemi Tabanlı Sayısal Haritalarla Ortaya Konulması başlıklı araştırmada 2'si Pteridophyta (Eğreltiler) 743'ü Spermatophyta (tohumlu bitkiler) olmak üzere 723 tür ve 745 takson tespit edilmiştir. Tohumlu bitkilerin 161'i endemiktir. 167 takson değişik düzeylerde tehlike altındadır. Sahada memelilerden 19 tür, sürüngenler de 17 tür, kuşlarda 59 tür tespit edilmiştir. 68

4.2. Seçilen Örnek Alanlarda Fotokapanla Yapılan Çalışmalar Sonucunda Yaban Hayatına Ait Bulgular 01.02.2014-15.06.2014 tarihleri arasında Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nda 9, Akseki Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nda 3, Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nda 1 ve Elmalı Araştırma Ormanında 3 farklı noktada fotokapan kurulmuş olup, foto kapanlara ait koordinatlar aşağıdaki çizelgelerde verilmiştir. Çizelge 4.3. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasına yerleştirilen fotokapanların koordinatları SARIKAYA YABAN HAYATI GELİŞTİRME SAHASI NO MEVKİİ RAKIM ZON KOORDİNAT 1 Karabuz 1603 36S 256566 4060387 2 Karabuz 1603 36S 256585 4060322 3 Dibek 1550 36S 255469 4057971 4 Belenyayla Sirkenli Tepesi 1216 36S 246138 4043641 5 Sirkenli 1330 36S 246414 4041993 6 Topalan Mevkii 1896 36S 239795 4045986 7 Topalan Mevkii 1817 36S 240151 4045760 8 Karabuz-Kartal Çeşmesi 1750 36S 256121 4060589 9 Karabuz-Kartal Çeşmesi 1800 36S 256277 4060979 Çizelge 4.4. Elmalı sedir araştırma ormanına yerleştirilen fotokapanların koordinatları ELMALI ARAŞTIRMA ORMANI NO MEVKİİ RAKIM ZON KOORDİNAT 1 Alıçalanı 1544 35S 768327 4051748 2 Sarnıç 1314 35S 767048 4053017 3 Sarnıç 1314 35S 767560 4052572 69

Çizelge 4.5. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasına yerleştirilen fotokapanların koordinatlar DÜZLERÇAMI YABAN HAYATI GELİŞTİRME SAHASI NO MEVKİİ RAKIM ZON KOORDİNAT 1 Yedibuçuk 300 36S 272103 4094592 Örnek olarak seçilen çalışma alanlarında foto kapanlar tarafından görüntülenen yaban hayvanları çizelge 4.6 da verilmiştir. Çizelge 4.6. Fotokapana yakalanan yaban hayvanları Türler/Foto kapana Düzlerçamı Sarıkaya YHGS Elmalı Sedir Yakalandıkları Alanlar YHGS Araştırma Ormanı Yaban Domuzu(Sus scrofa) + + + Yaban Keçisi (Capra + + - aegrus Erxleben,1777) Tilki (Vulpes vulpes) - - + Alageyik (Cervus dama L.) + - - Vaşak (Lynx lynx) - + + Kurt (Canis lupus) - + + Porsuk (Meles meles) - - - Karakulak(Caracal caracal) - + + Sincap (Sciunus vulgaris) - - + Tavşan (Lepus europaeus) + + + 70

Şekil 4.41. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasına kurulan fotokapan. Şekil 4.42. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasına fotokapan kurulumu 71

Şekil 4.43. Elmalı Sedir Araştırma Ormanına Fotokapan Kurulumu Şekil 4.44. Elmalı Sedir Araştırma Ormanına Fotokapan Kurulumu 72

Şekil 4.45. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasına fotokapan kurulumu Şekil 4.46. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasına fotokapan kurulumu 73

Şekil 4.47.Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasına fotokapan kurulumu Şekil 4.48. Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına Fotokapan Kurulumu 74

Şekil 4.49. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında verilerin bilgisayar ortamına aktarılması Şekil 4.50. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasına fotokapan kurulumu 75

Şekil 4.51. Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına Fotokapan Kurulumu Şekil 4.52. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasında fotokapana yakalanan tilki (Vulpes vulpes) 76

Şekil 4.53. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasında fotokapana yakalanan yaban keçisi (Capra aegagrus Erxleben,1777) Şekil 4.54. Elmalı Sedir Araştırma Ormanında Kurt (Canis lupus) 77

Şekil 4.55. Elmalı sedir araştırma ormanında kurt (Canis lupus) Şekil 4.56. Elmalı sedir araştırma ormanında sincap ( Sciurus vulgaris) 78

Şekil 4.57. Elmalı Sedir Araştırma Ormanında Tavşan ( Lepus europaeus ) Şekil 4.58. Elmalı sedir araştırma ormanında vaşak ( Lynx lynx ) 79

Şekil 4.59. Elmalı sedir araştırma ormanında kurt (Canis lupus) Şekil 4.60. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında karakulak (Caracal caracal) 80

Şekil 4.61. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasında alageyik ( Cervus dama ) Şekil 4.62. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasında yaban domuzu ( Sus scrofa ) 81

Şekil 4.63. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında fotokapana yakalanan kaçak avcılar 82

Şekil 4.64. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında yaban domuzu (Sus scrofa) Şekil 4.65. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahası nda porsuk (Meles meles ) 83

Şekil 4.66. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında vaşak (Lynx lynx) Şekil 4.67. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçilerinin (Capra aegagrus Erxleben,1777 ) anlık görüntüleri 84

Şekil 4.68. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçilerinin (Capra aegagrus Erxleben,1777 ) anlık görüntüleri Şekil 4.69. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçilerinin (Capra aegagrus Erxleben,1777 ) anlık görüntüleri 85

Şekil 4.70. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında yaban keçilerinin (Capra aegagrus Erxleben,1777 ) anlık görüntüleri Şekil 4.71. Sarıkaya yaban hayatı geliştirme sahasında profesyonel fotoğraf makinesi ile çekilen yaban keçileri (Capra aegagrus) 86

Şekil 4.72. Sarıkaya Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında otlayan Yaban Keçileri (Capra aegagrus) Şekil 4.73. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasından yaban keçisi (Capra aegagrus) 87

Şekil 4.74. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasından yaban keçisi (Capra aegagrus) Şekil 4.75. Düzlerçamı yaban hayatı geliştirme sahasından yaban keçisi (Capra aegagrus) 88