Yatırım Đklimi Atölye Çalışması Raporu Kuzey Kıbrıs için Geliştirilen Yatırım Yönlendirme ve Tanıtım Stratejisinin bir ürünüdür. Page 1 of 8
1.Giriş 1.1. Atölye Çalışmasının Amacı Atölye çalışmasının amacı Kuzey Kıbrıs yatırım yönlendirme ve tanıtım stratejisinin geliştirilmesinde ilgili paydaşların katkılarının alınmasını sağlamaktı. Atölye çalışmasının odaklandığı konular: Kuzey Kıbrıs yatırım ortamına ilişkin unsurların ve bunların Kuzey Kıbrıs ın kalkınması için öneminin daha iyi anlaşılacak şekilde ortaya konması, Kuzey Kıbrıs yatırım ikliminin gelişimini olumsuz yönde etkileyen unsurların belirlenmesi, Kuzey Kıbrıs ın yatırım ikliminin iyileştirilmesi için farklı seçeneklerin göz önünde bulundurulması, Yatırım ikliminin iyileştirişmesi için öncelikli olan konuların önemine göre sıralanması, Đyileştirilebilecek alanların ilişkilendirilmesi ve sıralanması 1.2. Atölye çalışması hakkında Bu çalışma, 22 Temmuz 2008 de Lefkoşa Saray Hotel de gerçekleşmiştir. Yaklaşık olarak 4 saat süren çalışma Oxford Investment Research şirketi danışmanları tarafından yapılmıştır. Çalışmaya davet edilen katılımcılara çalışma hakkında önbilgiler sağlanmıştır. Bu nedenle bu çalışmaya katılmadan önce katılımcıların herhangi bir ön hazırlık yapmaları gerekmemiştir. Çalışma üç ana konu çerçevesinde yapılandırılmıştır: Atölye çalşması hakkında. Yatırım iklimi hakkında. Yatırım ikliminin potansiyel iyileştirilme alanlarının ne olacağının belirlenmesi. Page 2 of 8
Atölye çalışmasında kullanılan sunum dökümanları katılımcılara daha once iletilmiş ve atölye çalışması ingilizce dilinde yapılmış gerekli durumlarda ise Türkçeye çeviri yapılmıştır. 1.3. Atölye Çalışması Katılımcıları Katılımcılar devlet kurumları, özel sektör, odalar ve özel sektör temsilcilerinden ve aynı zamanda YAGA temsilcilerinden oluşmaktaydı. YILBAY GECEYATMAZ LAYĐK TOPCAN MESUTOĞLU EKONOMĐ VE TURĐZM BAKANLIĞI ŞEHĐR PLANLAMA DAĐRESĐ ALĐ KORHAN DEVLET PLANLAMA ÖRGÜTÜ ALPER ĐNCE ERHAN ÖZKAN TARIM BAKANLIĞI ÇEVRE DOĞAL KAYNAKLAR BAKANLIĞI FATMA KINIŞ KALKINMA BANKASI MEHMET BAŞEL YAGA KOMĐTESĐ ERTAN ÖZTEK YAGA KOMĐTESĐ TAHĐR YEŞĐLADA KIBRIS TÜRK TĐCARET ODASI MUSTAFA GÜNDÜZ KIBRIS TÜRK SANAYĐ ODASI METĐN ŞADĐ ĐŞAD ÖZLEM YETKĐLĐ GENÇ ĐŞADAMLARI DERNEĞĐ SERCAN GÖRGÜNER ĐŞ KADINLARI DERNEĞĐ NĐDAĐ KORDAL EMLAKÇILAR BĐRLĐĞĐ HASAN SUNGUR EMLAKÇILAR BĐRLĐĞĐ ALPAY ÇELEBĐ GELĐR VE VERGĐ DAĐRESĐ HURĐYE KUTUP SANAYĐ DAĐRESĐ Page 3 of 8
2. Katılımcıların yatırım iklimi konusundaki görüşleri 2.1. Genel olarak yatırım iklimi Kuzey Kıbrıs ın yatırım iklimi hakkında ülkenin gelişimini ve büyümesini etkileyen birçok unsur belirlenmiştir. Katılımcılara yatırım iklimi kavramından ne anladıklarına ilişkin soru sorulmuştur. Tablo 1 de katılımcıların görüşlerine yer verilmiştir, genelde katılımcıların benzer cevaplar verdiği tesbit edilmiştir. Tablo 1: Katılımcıların yatırım iklimi ne anlaşılmalı konusuna ilişkin bulgular: Yatırımcılar için fırsatlar Yeterli ve düşük maliyetli altyapı Yeterli ve ucuz iş gücü Küresel Pazara erişebilirlik Büyüyen Pazar Ekonomik ve politik istikrar Erişebilirlik (fiziksel ) Güvenilir yasal altyapı Özellikle çevreyle dost yatırımları teşvik eden Teşvik sistemi Düşük maliyetli ve cezbedici emlak Güvenilir fiziksel plan Bölgenin coğrafi olarak uygunluğu Uygun koşullu finansman ve bulunur olması Açık ve paydaşlarla danışılan ekonomik kalkınma süreci 2.2. Kuzey Kıbrıs ın Yatırım Đklimi alanındaki zayıf yönleri Katılımcılara Kuzey Kıbrıs taki yatırım iklimi alanındaki zayıf alanlar hakkında düşünceleri sorulmuştur. Katılımcılar arasındaki öncelikli tartışma konusu, yatırım iklimi üzerindeki çalışmaların, Kıbrıs sorunu çözülmeden yapılmasının bir anlam taşıyıp taşımayacağı hususu olmuştur. Bu tartışmanın sonucunda, Kıbrıs sorunun çözüme ulaşmamasına rağmen yatırım ikliminin iyileştirilmesinin bir anlam taşıyacağı şeklinde bir ortak görüşe ulaşılması olmuştur: Kuzey Kıbrıs çözüm olmadan da kanunlarını ve kamu kuruluşlarının işleyişlerini geliştirerek, bunun yanında içinde bulunulan koşullara uygun çözümler bularak yatırım iklimini geliştirebilir. Bazı katılımcılar merkezi hükümet vizyonunun ve planlamanın eksik olduğunu belirtmişlerdir. Bunun yanında, hükümetin gelecek bir kaç yıl içerisinde ülkeyi Page 4 of 8
nereye taşımak istediğine ilişkin net bir fikrinin olmadığını ortaya koymuşlardır. Sonuç olarak, bakanlıkların ve daierelerin birbirlerinden veya paydaşlardan bağımsız olarak ve koordinayon olmadan hareket ettikleri vurgulanmıştır. Ayrıca, katılımcılar planlama konusu üzerinde de tartışmalar yapıldı. Fiziksel planlamanın bağımsız olmadığını, içinde bulunulan politik durumlardan etkilendiği tartışıldı. Şehir planlama dairesinin yetersiz yetki ve kaynak nedeni ile yatırımcılar ve ilgili kişiler için bir belirsizik oluşturduğu vurgulanmıştır. Yatırımcılar ve diğerleri için belirsiz olan bir diğer unsur ise, ticari açıdan önemli olan alanlarda bazı yasaların eksik olmasıdır. Ayrıca, yasaların yeterli olduğu alanlarda ise uygulama konusunda bazı sıkıntılar olduğu ve bu nedenle de bu yasaların eksik olduğu veya olmadığının görüldüğü vurgulandı.. Bunlar yürütmedeki zayıflıklar ve eksikliklerdir. Hukuk sistemindeki bu eksiklik ve zayıflıklar her zaman tartışmaya açık kalmıştır. Her iki sorunun irdelenmesi ile belirlenen çözüm yasal prosedürlerin kısa sürede bakanlıklar düzyinde hiçbir bürokrasiye gerek kalmadan çözülebileceğidir. Diğer bir sorun ise, kalkınma, yatırım ve çevre arasındaki çıkarların çatışması olarak belirlenmiştir. Bu özellikle de Kuzey Kıbrıs için önemli bir sorundur,. 2.3. Kuzey Kıbrıs ın Yatırım Đklimindeki Temel Zayıflıklar Katılımcılardan Kuzey Kıbrıs ın yatırım iklimi konusundaki temel zayıflık yada eksikliklerinden beş tanesini ana başlık şeklinde yazmaları istenmiştir. Atölye çalışması boyunca, katılımcılar belirledikleri beş ana başlığı ayrı ayrı sunmuşlar ve bu ana başlıklarla ilgili düşüncelerini açıklamışlardır. Bu başlıklar tüm katılımcıların katıldığı tartışma ortamında değerlendirilmiş ve benzer ve bağlantılı olan konular tanımlanan temel başlıklar altında gruplandırılmıştır. Tablo 2 de belirlenen temel zayıflık yada eksiklerleri ilgili başlık altında göstermektedir. Page 5 of 8
Tablo 2: Kuzey Kıbrıs Yatırım Đklimindeki Temel Zayıf Alanlar Zayıf alanlar Zayıf alanları destekleyen konular Vizyon ve ekonomik planlama Kısa ve uzun vadedeki getirilerin yeterince dikkate alınmaması Sürdürülebilir kalkınma vizyonunun eksikliği hem kamu hem özel sector ve de işletmelerin ileriye dönük plandan yoksun olmaları Ekonominin tam Serbest Pazar Ekonomisi uygulamalarından uzak olması Page 6 of 8
Zayıf alanlar Zayıf alanları destekleyen konular Altyapı ve Ulaştırma Politik ve ekonomik alanlar Kamu kuruşlarının performansı Yetersiz telekomünikasyon imkanı Taşıma maliyetlerinin yüksekliği Ticaret yapma maliyetlerinin yüksekliği Yetersiz su kaynakları Yetersiz yollar Ekonomi ve politkanın istikrardan uzak olması Kamu kuruluşlarına ve devlete karşı olan güven eksikliği Piyasalara erişim zorluğu Đzolasyonlar Hem özel sektörün hemde devletde kurumsallık konusundaki zaafiyetler Kurumlar arasındaki işbirliği eksikliği Özel sektör ile işbirliği eksikliği Turizm Turizm sektörünün yeterince gelişmemesi Kuzey Kıbrıs dünyaya kültürel, iklimsel ve turistik yönden tanıtılmaması eksikliği Rekabetçi sektörler ve yatırımcıların yeterince desteklenmemesi Hukuksal altyapı Kanunların olmaması / güncel olmaması (rekabet yasası, leasing, ve factoring,, uluslararası uyuşmazlıklar, tüketicinin korunması vb.) Yasaların AB standardları ile uyumlu hale getirilmiş olmaması Dil becerileri Uluslarası alanda dil becerilerinin yetersiz oluşu (iş ve turizm alanında) Diğer Güvenilebilinir veri, bilgi, ve istatistiklerin olmaması Page 7 of 8
Katılımcılardan aynı zamanda zayıf yada yetersiz noktalar için oylama yapılması istenmiştir. Bu oylama, daha çok özel sektörün faaliyet ve yatırımlarını en çok olumsuz yönde etkileyen zayıf yada yetersiz noktaların ortaya konması için yapılmıştır. Bu bölümde katılmcıların ortaya koyduğu noktalar Grafik 1 de farklı gruplar altında toplanmıştır. Aşağıdaki şekil katılımcılardan elde edilen verileri görsel olarak sunmaktadır. Dairelerin büyüklüğü önem sıralarına göre belirlenmiş olup,bu konularla ilgili alt başlıklar daire içlerinde gösterilmiştir. Figür 1 Kuzey Kıbrıs ın Temel Zayıflıkları Vision Vizyon ve and Ekonomik economic Planlama planning Tra Altyapı /Ulaştırma Kamu Public Kurumları institutions economic context Politik ve Ekonomik Alanlar Yasal Altyapı Legal qinfrastructure Veri Eksikliği Lack of data Tourism Turizm Language skills Dil Becerisi Page 8 of 8