ADIYAMAN İLİNDE YÜRÜTÜLEN BALIKLANDIRMA ÇALIŞMALARININ BALIKÇILIĞA ETKİSİ Engin ARTAR* Hakan AKGÜN* *Harran Üniversitesi Kahta Meslek Yüksek Okulu Su Ürünleri Programı ÖZET: Bu çalışmada Adıyaman ilinde bulunan 12 adet gölet ve Atatürk Baraj Gölünde yürütülmüş bulunan balıklandırma çalışmaları incelenmiştir. Adıyaman İli sınırlarında yer alan 12 adet gölede 1990 2005 yıllarında Tarım İl Müdürlüğü Koruma Kontrol Şube Müdürlüğü Tarafından bırakılan balıkların kayıtları alınarak, göletlerin bulunduğu yerleşim yerlerine gidilmiş burada balıkçılık yapanlarla görüşülmüş ve örnekler alınmıştır. Atatürk Barajında Yürütülen balıklandırma çalışmaları içinse D.S.İ.Bölge Müdürlüğünün kayıtlarına başvurulmuş ve 1990-1999 yılları arasında yürütülen balıklandırma çalışmalarının kayıtları göz önüne alınmıştır. Balıkçılık Potansiyeli içinse Adıyaman ilinde yer alan 17,18,19,20,21 nolu Avlak Sahalarını kullanan kayıtlı 148 adet balıkçısı bulunan 5 adet kooperatifin kayıtlarından yararlanılmıştır. Bu kayıtlar incelenerek bölgenin balıkçılık potansiyelinde balıklandırmada kullanılan türlerin(pullu ve aynalı sazan ) miktarı ve ekonomik durumu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Avlanan sazan balıklarının ağırlık olarak diğer balıkların toplam ağırlığına yakın olduğu ve balıkçılık potansiyelinin %30-42 sini oluşturduğunu ve balıkçılıktan elde edilen gelirin büyük oranda sazana dayandığı görülmektedir. Avlanan sazan miktarı aylara ve avlak sahalarına göre değişmekle birlikte her bir avlak sahası için aylık 1650 2200 kg. arasında değişmekte ve toptan satışta kg. fiyatı 2-2.5 YTL. Olmaktadır. Anahtar Kelimeler: balıklandırma, Atatürk baraj gölü, Adıyaman göletleri, içsularda balıkçılık, av sahaları ABSTRACT: This study performed in Atatürk dam lake and 12 ponds in Adıyaman. There area 11 catchment area in Adıyaman by Atatürk Dam lake side. DSİ and Agricultural Ministries Local Management put carp fihes (cyprinus carpio) in These reservoirs beetween 1990-1999. Estimated values carps(cyprinus carpio), net profit 2883ytl., economic profitability 97%, payback time 1,21 years to make a profit point 67% during economical analysis. This study not only get employment and livelihood regions populace but also using this reservoirs potential with aquaculture efficiently. Keywords: reservoir management, Atatürk dam lake, ponds in Adıyaman, inland fishery, catchment areas 377
ADIYAMAN İLİNDE YÜRÜTÜLEN BALIKLANDIRMA ÇALIŞMALARI ARTAR, AKGÜN 1. GİRİŞ Balıklandırma Çalışmaları İçin Referanslar Adıyaman ili sınırlarında yer alan 12 adet rezervuara 1990 2005 yıllarında tarım il müdürlüğü koruma kontrol şube müdürlüğü tarafından bırakılan balıkların kayıtları göz önüne alınmıştır. Atatürk barajında yürütülen balıklandırma çalışmaları içinse D.S.İ. İşletme Genel Müdürlüğü Bakım Dairesi nin kayıtlarına başvurulmuş 1991 1999 yılları arasında yürütülen balıklandırma çalışmalarının kayıtları göz önüne alınmıştır. Adıyaman, Diyarbakır ve Şanlıurfa illeri ve bu illere bağlı 10 ilçenin sınırları dâhilinde olan baraj gölü 21 adet avlak sahasına ayrılmıştır. Bu sahanın, biri kooperatife dördü şahıs tarafından olmak üzere toplam beş adeti 1999 yılında kiralanmıştır. Gölde 850 ton/yıl avlanabilir stok tahmin edilmiştir. Bunlar; İn balığı, Sıraz, Karaburun, Fırat Yılan Balığı, Musul Kolyozu, Benekli Sazan, Bıyıklı Balık, Bizir, Egres Balığı, Sis Balığı, Kültür Sazanı, Tatlı Su Kefali, Şabut, Mezopotamya Yayınıdır. 1991-1999 yılları arasında Atatürk Baraj gölüne D.S.İ Genel Müdürlüğünce 15.500.000 adet yavru sazan ile balıklandırma yapılmıştır. (Yenigün ve Başata2004) 2. MATERYAL VE METOD Atatürk Baraj Gölü İl Ve İlçe Sınırları Baz Alınmak Sureti İle Dokuz Bölge ve Yirmi bir Adet Avlak Bölgesine Bölünmüştür Bu Avlak Sahalarından Onbir Adedi Adıyaman İli Sınırlarındadır. Avlak Sahalarının Kiralanması İşlemleri Stok Tespit Çalışmaları Göz Önüne Alınarak Tarım İl Müdürlüklerince Yapılmaktadır. ADIYAMAN İLİNDEKİ AVLAK SAHALARI 11. Avlak Sahası ( Adıyaman / Gerger) 12. Avlak Sahası ( Adıyaman / Gerger) 13. Avlak Sahası ( Adıyaman / Gerger) 14. Avlak Sahası (Adıyaman / Kahta-Narince) 15. Avlak Sahası ( Adıyaman / Kahta-Merkez) 16. Avlak Sahası ( Adıyaman / Samsat) 17. Avlak Sahası ( Adıyaman / Samsat) 18. Avlak Sahası ( Adıyaman / Merkez) 19. Avlak Sahası ( Adıyaman / Merkez) 20. Avlak Sahası ( Adıyaman / Merkez) 21. Avlak Sahası ( Adıyaman / Merkez) 378
I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA Tablo1. Adıyaman İlinde Yer Alan Rezervuarlarda Balıklandırma Çalışmaları (T.K.B, 2005) YILLAR 1990 1991 1994 1995 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Atatürk Baraj Gölü - - 250000 500000-220000 - - - - - - Gölbafl Gölü 500000 1000000 40000 50000 220000 220000 200000 375000 100000 30000-40000 Azapl Gölü 200000 300000 - - - - 200000-100000 - - 45000 nekli Gölü 100000 300000 - - - - - - 100000 - - 30000 Abdulharap Gölü 100000 - - - - - - - - - - - 100.y l Göleti 50000 300000 - - - - - - - - 350000 - Mülk Göleti - - - - 50000 50000 - - - 25000 - - Dot Göleti 50000 300000 50000 50000 50000 50000 - - - 15000 - - K n k Göleti - 20000 - - 150000 150000-150000 - - 25000 - Hasanc k Göleti - - - - 100000 150000 100000 150000 - - 15000 - Çam Gazi Baraj - - - - 170000 150000 100000 - - - - ncesu Göleti - - - - 150000 150000 100000 - - - 25000 - Gözebafl Göleti - 30000 - - 60000 60000 - - - - 20000 - TOPLAM 100000 2250000 340000 600000 950000 1200000 700000 675000 300000 70000 120000 115000 Şevik ve arkadaşları (1998) baraj gölü suyunda yedi familya ya ait yirmi üç tür ve dört alt tür olmak üzere yirmi yedi çeşit balığın yaşadığını tespit etmişlerdir BAGRIDAE Mystus halepensis (Valencıennes,1839) POECİLİDAE Gambusia affinis (Baird ve Girard, 1835) MUGİLİDAE Mugil abu (Heckel, 1846) MASTACEMBELİDAE Mastacembelus simack (Walbaum,1792) COBITIDAE Noemacheilus (paracobitis) tigris ( Heckel, 1843) SİLURİDAE Silurus (parasilurus) triostegus (Heckel, 1843) CYPRINIDAE Acanthalburnus microlepis (Fılıppı, 1863) Acanthobrama marmid (Heckel, 1843) Acanthobrama terrae-sanctae (Steınıtz,1952) Aspius aspius (Lınnaeus, 1758) Aspius vorax (Heckel, 1843) Barbus rajanorum mystaceus (Heckel, 1843) Barbus xanthopterus (Heckel, 1843) Capoeta capoeta umbla (Heckel, 1843) Capoeta trutta (Heckel, 1843) 379
ADIYAMAN İLİNDE YÜRÜTÜLEN BALIKLANDIRMA ÇALIŞMALARI ARTAR, AKGÜN Carasobarbus luteus (Heckel, 1843) Carassius carassius (Lınnaeus, 1758) Chalcalburnus mossulensis (Heckel, 1843) Chondrostoma regium (Heckel, 1843) Cyprinion macrostomus macrostomus (Heckel, 1843) Cyprinus carpio (Lınnaeus, 1758) Cyprinus carpio carpio Garra (Garra) rufa obtusa (Heckel, 1843) Garra (Discognathus) variabilis (Heckel, 1843) Leuciscus cephalus orientalis (Nordmann, 1840) Leuciscus lepidus (Heckel, 1843) Tor grypus (Heckel, 1843) Adıyaman ilinde yer alan avlak sahalarını kullanan kooperatifler şunlardır; Adıyaman Merkez Dışbudak,Battalhöyük Köyleri Su Ürünleri Koop. Kızılcapınar,Lokman,Taşpınar Köyleri Su Ürünleri Koop.. Paşamezrası,Hacıhalil,Bozhöyük,Yazıca,Başpınar Ve Çobandede Köyleri Su Ürünleri Koop. Adıyaman / Kahta Geldibuldu, Adalı, Ulupınar, Oluklu ve Çataltepe Köyleri Su Ürünleri Koop. Eski Liman Mevkii Su Ürünleri Koop. Samsat ve Gerger Balıkçı Kooperatifleri Samsat Taşkuyu, Göltarla,Gölpınar Köyleri Su ürünleri Koop. Gerger Budaklı Köyü Su Ürünleri Koop. Bu Kooperatiflere kayıtlı Balıkçı ve Tekne sayısı ise Tablo 2de gösterilmiştir. Tablo2. Adıyaman İline Kayıtlı Balıkçı ve Tekne Sayısı li / lçesi Tekne ( Adet) Bal kç ( Adet) Ad yaman / Merkez 50 333 Ad yaman / Kahta 23 165 Ad yaman / Gerger 13 70 Ad yaman / Samsat 6 45 3. BULGULAR Adıyaman ilindeki avlak sahalarından beşini (17.18.19.20, 21 inci avlak Sahaları) resmi 380
I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA olarak kiralayıp kullanan balıkçılık kooperatiflerinin kayıtlarına göre 2005 yılı avcılık kayıtları Tablo 3 ve Çizelge 1 de gösterilmiştir. Tablo3. Adıyaman İlinde Atatürk Baraj Gölünden yakalanan balık miktarları (17,18,19,20, 21 inci avlak Sahaları) BALIK TÜRÜ % AVCILIK (KG) TUTARI (YTL) % Sazan (Cyprinus carpio) %35 88450 159420 %43 Karaca (Capoeta trutta) %25 62750 52755 %15 Kefal (Mugil abu) %23 59850 30895 %9 Di er %8 20650 41300 %12 Yay n (Slirus triostegus) %7 19150 56100 %16 Y lan (Mastacembelus simack)%2 6365 18262 %5 TOPLAM %100 257215 358752 %100 Çizelge1. Adıyaman ili iç su ürünleri avcılık üretimi (su ürünleri kooperatifleri avcılık kayıtlarına göre 2005) 4. TARTIŞMA Atatürk baraj gölünde Adıyaman iline kayıtlı avlak bölgelerinden resmi olarak kiralanmış bulunan beşini (17, 18, 19, 20, 21) kullanan kooperatiflerin kayıtlarına göre avlanan sazan balıklarının miktarı toplam avcılık üretiminin %35 ini oluşturmaktadır 381
ADIYAMAN İLİNDE YÜRÜTÜLEN BALIKLANDIRMA ÇALIŞMALARI ARTAR, AKGÜN Çizelge2 Sazanın Toplam Avcılık Üretiminde Yeri Avlanan Balıkların Getirisi Hesaplandığında da Sazan (Cyprinus carpio Lınnaeus, 1758) Toplam Balıkçılık Gelirinin %43 ünü Oluşturmaktadır. Çizelge3. Türlere Göre Balıkçılık Geliri Avlanan balık miktarı ve elde edilen gelirin gösterdiği üzere sazan balığı ile yapılan balıklandırma çalışmaları Adıyaman İline Kayıtlı 613 balıkçıya ve ailesine gelir kaynağı olmuştur ve Atatürk Baraj Gölünde yapılan balıklandırma çalışmaları amacına ulaşmaktadır. 5.KAYNAKLAR 1. DUMAN E.,ÇELİK A.,2001Atatürk Baraj Gölü Bozova Bölgesinde Avlanan Balıklar ve Verimlilikleri Ege Üniv. Su Ürün. Dergisi Vol.18 Sayı1-2.s65-69 2. ŞEVİK R, HARTAVİ Ş., YAPALAK S.,1998 Atatürk Baraj Gölü Yüzey Sularının Su Ürünleri Yetiştiriciliği Açısından İncelenmesi Harran Üniv. Ziraat Fak.Dergisis.1-9 3. ŞEVİK R, HARTAVİ Ş.,YÜKSEL Y.,KILIÇ Ö.S.,1998 GAP Bölgesi Su Kaynaklarının Balıklandırılmasında İzlenebilecek Politikalar Doğu Anadolu Bölgesi 3. Su Ürünleri Sempozyumu 10-12 haziran 1998 Erzurum s.597-602 4. ŞEVİK R, HARTAVİ Ş., YÜKSEL M., KILIÇ Ö.S 1998 Atatürk Baraj Gölü Bozova Avlak Sahası Balık Türlerinin Bazı Ekolojik Özellikleri Üzerine Araştırmalar.Doğu Anadolu Bölgesi 3. Su Ürünleri Sempozyumu10-12 haziran 1998 Erzurum s.589-596 5. YENİGÜN R.,BAŞATA F.,İSTANBULLUOĞLU E.30.Temmuz 2002, GAP Bölgesi Su Ürünleri Üretimi, Potansiyeli Ve Sosyo Ekonomik Yapısında Beklenen Değişiklikler GAP ta Balıklandırma DSİ html. 382