Kıyı Günü '07: Türkiye de Bütünleşik Kıyı Alanı Yönetimi Bilinçlendirme Çalışmaları Gökhan Kaboğlu (1) ve Harun Güçlüsoy (1,2) (1) Sualtı Araştırmaları Derneği, 06550 Ankara E-posta: gokhan.kaboglu@gmail.com (2) Dokuz Eylül Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü, 35340 İzmir E-posta: harun.guclusoy@deu.edu.tr Özet Geçtiğimiz yüzyılın sonlarına doğru kıyılarda artan nüfus ve doğal kaynak ihtiyacı Bütünleşik Kıyı Alanı Yönetimi (BKAY) kavramını doğurmuştur. Özellikle birçok kültürün beşiği olan Akdeniz için bu kavram çok daha da büyük bir önem arz etmektedir. Buna karşın, bu kıyıları kullanan halkların bu kavram hakkında yeterli bilince sahip olmadıkları gözlemlenmiştir. Bu nedenle, 2007 yılında Akdeniz Eylem Planı dahilinde Kıyı Günü ilanı ile ilgili çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Akdeniz e kıyısı olan dokuz ülke ve Avrupa Birliği nde, Öncelikli Eylem Programı/Bölgesel Faaliyet Merkezi nin koordinatörlüğünde yapılan bu çalışmanın amacı Bütünleşik Kıyı Alanı Yönetimi kavramına yaygınlık kazandırmak ve konuyla ilgili toplumsal bilinci artırmaktır. Her ülkede sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülen çalışma ülkemizde Sualtı Araştırmaları Derneği tarafından yürütülmüştür. 24 Ekim olarak tespit edilen Kıyı Günü çalışmalarından önce mevcut bilinci ölçmek için 332 kişiyle anket çalışması yapılmış, sonra da Kıyı
Günü etkinliklerinin planlanması aşamasına geçilmiştir. Türkiye de yapılan çalışmalar sadece 24 Ekim Kıyı Günü etkinlikleri ile sınırlı kalmayıp, öncesinde çeşitli etkinlikler ile de desteklenmiştir. Sualtı Araştırmaları Derneği nin başka bir çalışması olan Sahilkeşif projesi kapsamında, Antakya dan İstanbul a kadar olan kıyı şeridindeki önemli kıyı şehir ve kasabalarında BKAY kavramı halka görsel ve işitsel malzemeler ile tanıtılmıştır. Yanı sıra, 5 Ekim tarihinde Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü nde Kıyı Günü paneli düzenlenmiştir. Etkinliğe kamu kuruluşlarından, üniversitelerden ve sivil toplum kuruluşlarından katılım sağlanmıştır. Panelin çıktısı olarak Kıyı Günü Bildirisi açıklanmıştır. Proje kapsamında, dernek ve Kıyı Alanları Yönetimi Türkiye Milli Komitesi ile ortaklaşa bir fotoğraf yarışması düzenlenerek kıyılarımızla ilgili konulara ilgiyi artırmak hedeflenmiş ve 24 Ekim tarihinde sonuçlanmıştır. 24 Ekim tarihinde ise Foça Belediyesi ile ortaklaşa Kıyı Günü etkinliği olarak Yerel Sorunlar Ulasal Çözümler isimli panel gerçekleştirilmiştir. Genel olarak, bu çalışma süresince BKAY kavramının hala halk tarafından bilinmediği (anket çalışması: %87) ortaya konmuştur. Bu nedenle, kıyısal alanların ve kaynakların sürdürülebilir şekilde yönetimi için BKAY kavramının iyi bir şekilde tanıtılması zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Anahtar kelimeler: Bütünleşik Kıyı Alanı Yönetimi, halkın bilinçlendirilmesi, Kıyı Günü Giriş Türkiye, dünyada Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) nın iki Bölgesel Denizler Programı na birden (Akdeniz-1975 ve Karadeniz-1993) üye olan tek ülkedir (Özhan, 2005). Ülkemiz, henüz Kıyı Kanunu nda yasal olarak tanımlamadığı 100.000 kilometrekareden fazla kıyı alanına sahiptir ve bu alanlar ülkenin kalkınmasında rolü olan ekonomik faaliyetler açısından önemli olmanın yanısıra doğal ve kültürel değerler bakımından da oldukça zengindir. Kıyı alanları ve bu alanlardaki kaynakların bütünleşik yönetiminin önemi artık idrak edilmiş olmasına rağmen, ulusal yönetim organlarının Bütünleşik Kıyı Alanı Yönetimine uzaklığı ve halkın bu kavram hakkındaki yetersiz bilgisi sürdürülebilir kalkınma yolunda bir tehdit oluşturmaya devam etmektedir. Bütünleşik Kıyı Alanı Yönetimi kavramına yaygınlık ve etkinlik kazandırmak için 2007 yılında Akdeniz Eylem Planı dahilinde Kıyı Günü çalışmaları yapılmıştır. Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği nin desteklediği Kıyı Günü ilanı ile ilgili girişim, ilk olarak Akdeniz havzasında Cezayir, Mısır, Ürdün, Lübnan, Fas, Filistin, Suriye, Tunus, Türkiye ve AB nin katılımı ile gerçekleştirilmiştir. Kıyı Günü, Kısa ve Orta Vadeli Öncelikli Çevresel Eylem Programı (SMAP III) kapsamında gerçekleştirilen "Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi Özelinde Akdeniz'de Kamuoyu Bilincini Artırmak ve Çevre ve Kalkınma Entegrasyonu Üzerine Bir Çerçeve Politikasını Mümkün Kılmak" isimli projenin
bir evresi olmakla birlikte, dünyada günümüze kadar yürütülen en kapsamlı BKAY çalışmasıdır. Öncelikli Eylem Programı/Bölgesel Faaliyet Merkezi (PAP/RAC) nin koordinatörlüğünde yapılan çalışma, katılımcı ülkelerde sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülmüştür. 24 Ekim in Kıyı Günü ilan edilmesi ile çeşitli etkinliklerle toplumsal bilinci artırmak ve karar verici mekanizmalar bünyesinde etkinliğine katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Ülkemizde de, önümüzdeki yıllarda Kıyı Günü kutlamalarının yaygınlaşması ve yasal altyapısının oluşturulması ile BKAY açısından tetikleyici bir girişim olacağı düşünülmektedir. Bu bildirinin amacı, sempozyum katılımcılarını Türkiye de 2007 yılında gerçekleştirilen çalışmalar hakkında bilgilendirmek ve önümüzdeki yıllarda yapılacak olan Kıyı Günü etkinliklerine davet etmektir. Anket Çalışması Kıyı Günü etkinliklerinin planlanmasından önce, katılımcı ülkelerde toplumun kıyı alanları hakkındaki bilinci ve duyarlılığını ölçmek amacıyla bir anket çalışması yapılmıştır. Ülke proje yürütücüleri olan sivil toplum kuruluşlarının görüşleri ile son hali verilen anketi PAP/RAC hazırlamıştır. Orijinali ondört sorudan oluşan ankete, Türkiye de anket hakkında yorum veya ilave görüş almak amacıyla ilave yapılmıştır. ANKET TİPİ 16% 29% 55% GÖRÜŞME INTERNET AFBİKA Çizim 1: Anket tipleri ve yüzdeleri
Şubat 2007 de başlayan ve üç ay süren anket çalışmasında görüşme, internet veya Akdeniz Foku Bilgi ve Kurtarma Ağı (AFBİKA) ile 332 kişiye ulaşılmıştır (Çizim 1 anket tiplerini yüzdeleri ile göstermektedir). Görüşme ile yapılan anketler, ülkenin Akdeniz kıyılarının yaklaşık %70 ini içeren Çanakkale, İzmir, Aydın, Muğla, Antalya ve Hatay illerinde yapılmıştır (Çizim 2 anket yapılan illerin haritasını anket sayıları ile göstermektedir). Anket çalışmasının sonuçları, Kıyı Günü amacının ne kadar yerinde olduğunu göstermiştir. Öyle ki, Türk halkının BKAY kavramına oldukça yabancı olduğu ortaya çıkmış ve vatandaşlar da bu konudaki bilgi yetersizliklerinin farkında olduklarını beyan etmişlerdir. Ankete katılanların %87 si daha önce BKAY kavramını hiç duymadıklarını dile getirirken, kıyısal çevrenin yönetimi ile ilgili Türkiye de yapılması gerekenleri sıralarken %25 ile toplum bilinçlendirme çalışmalarını en başa koyarak bir başka önemli konuyu vurgulamışlardır. Çizim 2: İllere göre anket sayısı Kıyı Günü Etkinlikleri Kıyı Günü Kampanyası 24 Ekim e kadar çeşitli etkinlikler ile desteklendi ve duyurulmaya çalışıldı. Etkinliklerde Bütünleşik Yönetim, Eğitim ve Bilinçlendirme, Farkındalık Artırma ve İlgi Çekme ve İletişim temaları işlenmeye çalışılarak 24 Ekim gününün Birleşmiş Milletler tarafından Kıyı Günü ilan edildiği çeşitli araçlarla duyurulmaya çalışıldı. Etkinlikler, sponsorluktan ziyade ortaklık anlayışı ile yürütüldü. Bu yaklaşımdaki amaç, destek olan kurum ve kişilerin sorumluluk üstlenmelerini ve yer aldıkları etkinlikleri sahiplenmelerini sağlayarak bütünleşik liği başarabilmekti. Kıyı Günü etkinlikleri sadece 24 Ekim ile sınırlı kalmayıp, yıl boyunca süren bir kampanya olarak şekillendirildi. Böylelikle, farklı yer ve platformlarda farklı kitlelere ulaşmak hedeflenmişti. Mayıs-Ağustos aylarında gerçekleştirilen ve başka bir SAD projesi olan Sahilkeşif Seferi Kıyı Günü nün duyurulması için
kampanyaya dahil edildi. Ayrıca, Antakya-İstanbul arasını kano ile kateden ekibin rotası boyunca sırasıyla Kaş, Fethiye, Bodrum, Çanakkale ve İstanbul da düzenlenen resepsiyon ve etkinliklerde Kıyı Günü dokümanları davetlilere dağıtılarak çeşitli sunumlar ve konuşmalarla Birleşmiş Milletler in bu girişimi kamuoyuna duyuruldu. Kıyı Alanları Yönetimi Türkiye Milli Komitesi (KAY-TMK) ile birlikte Kıyılarımız temalı fotoğraf yarışması düzenlendi. Kıyı alanlarımızın görsel olarak envanterlenmesine katkıda bulunmak için düzenlenen yarışmada dereceye girenler 24 Ekim günü duyuruldu. Ayrıca, 5 Ekim 2007 tarihinde Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü nde Kıyı Günü Paneli düzenlenerek, SAD tarafından hazırlanan Kıyı Günü Bildirisi katılımcıların onayına sunuldu. Kıyı Günü kampanyası 24 Ekim günü Foça (İzmir) ve Mudanya (Bursa) da düzenlenen etkinliklerle son buldu. Foça Belediyesi ile ortaklaşa düzenlenen Yerel Sorunlar, Ulusal Çözümler konulu panel ile kıyı alanlarımızdaki sorunlar ve olası çözümleri farklı ölçeklerde tartışıldı. Mudanya Yelken Klübü ise Mudanya etkinliğini gerçekleştirerek konuya duyarlılığını faaliyete geçirdi. Değerlendirme Kıyı Günü girişimi, Türkiye de bilinçlendirme çalışmalarının bir program olarak yürütülmesi ve yaygınlık kazandırılması gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu ise, merkezi yönetimin konuyu sahiplenmesi ve ilgili yasal düzenlemeleri yapması ile mümkün olacaktır. 2007 yılında dünyada ilk defa kutlanan Kıyı Günü etkinliklerinin önümüzdeki yıllarda toplumsal bilincin artırılması ve kurumsal ve yasal düzenlemelerin geliştirilmesinde etkin bir araç olacağı düşünülmektedir. 2007 kampanyasının Türkiye de iki önemli somut çıktısı olmuştur. Bunlardan ilki, 5 Ekim Kıyı Günü Panelinde sunulan ve düzenlenmesi devam eden Kıyı Günü Bildirisi dir (Bildirinin taslağı ektedir). Diğeri ise, 24 Ekim Foça panelinde Foça Özel Çevre Koruma Alanı Yönetim Planının gerekliliğinin beyan edilmesi dir. Nitekim, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı 2008 yılı başında yönetim planının yapılması için gerekli işlemleri başlatmıştır. Teşekkür Sualtı Araştırmaları Derneği, Kıyı Günü etkinliklerinde yer alan T. C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Özel Çevre Koruma Kurulu Başkanlığı, Foça Belediyesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü, KAY-TMK, Sualtı Araştırmaları Derneği Uludağ Üniversitesi Sualtı Arkeolojisi Bölümü, Mudanya Yelken Klübü ve Sahilkeşif ekibinin yanısıra anketlerin yapılmasında yardımcı olan OASIS Bodrum dan Bahar Nargileci ve
M. Mazhar Vardar, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi nden Doç. Dr. Murat Bilecenoğlu ve Doğan Tuncay, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi nden Prof. Dr. Cemal Turan ve Bektaş Sönmez, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi nden Prof. Dr. Şükran Cirik ve Özgür Emek İnanmaz, SAD Antalya temsilcisi Mustafa Or, Işıl Filipuçi ve AFBİKA, SAD-ÜYE ve SAD-HABER üyelerine teşekkür eder. Referanslar Özhan, E. (2005) PAP/RAC: Coastal Area Management in Turkey, Priority Actions Programme Regional Activity Centre, Split
Ek KIYI GÜNÜ BİLDİRİSİ (TASLAK) Türkiye, 8.000 kilometreyi aşan kıyı şeridi ve 100.000 kilometrekareden fazla kıyı alanı ile önemli bir kıyı ülkesi dir. Kıyı alanlarımız doğal, kültürel ve tarihi değerlerin yanısıra ülke ekonomisinde büyük rolü olan sektörel faaliyetleri de barındırmaktadır. Bu alanların, sürdürülebilir kalkınma yolunda en uygun şekilde yönetilmesi için etkin ve bütüncül yaklaşımlara ihtiyaç vardır. Kıyı Günü Paneli katılımcıları olarak bizler, Bütünleşik Kıyı Alanı Yönetimi Ulusal Stratejisinin oluşturulması gerekliliğini ortak görüşümüz olarak sunar, Bütünleşik Kıyı Alanı Yönetimi kavramının yaygınlık ve etkinlik kazanması için aşağıda bahsedilen yol haritasını onaylarız: 1. 24 Ekim 2007 tarihinde ilk defa kutlanacak olan Kıyı Günü etkinliklerine süreklilik kazandırılmalı, bilinçlendirme ve farkındalık artırma çabalarına bir program halinde devam edilmelidir; 2. Kıyı Alanları Yönetimi Türkiye Milli Komitesi koordinasyonu ve T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı odağında seri paneller düzenleyerek Ulusal Strateji nin oluşturulması için işbirliği ve bilgi paylaşımı ortamı yaratılmalıdır; 3. Kıyı alanlarındaki mevcut sorunlar ulusal, bölgesel ve yerel ölçekte irdelenmeli, yönetimde ekonomik, çevresel, kültürel ve sosyal boyutlar bütüncül olarak değerlendirilerek Ulusal Strateji nin oluşturulmasında doğal yaşamın sürdürülebilirliği esas alınmalıdır; 4. Merkezi ve yerel yönetimlerde kurumsal yapı ile yasal mevzuat incelenmeli ve gerekli düzenlemelerin yapılması için çalışmalara başlanmalıdır; 5. Yönetimde bilgi boşlukları tespit edilmeli ve bilim-yönetim entegrasyonu artırılmalı, üretilen bilginin ilgili sektörlere ulaşması sağlanmalıdır.