tepav Türkiye'de sürdürülebilir kalkınmanın geleceği Slide 1 türkiye ekonomi politikaları araştırma vakfı Sürdürülebilir kalkınmanın geleceği Türkiye üzerine gözlemler Ozan Acar Ankara 19 Mart 2008
Slide 2 Çerçeve Büyüme muhasebesinin bileşenleri Türkiye y ile AB-15 arasındaki gelir farkının kaynağı ğ Türkiye nin yakınsama performansı Üretim deseni ve eğitimin kalitesi arasındaki ilişki üzerine bazı tespitler PISA sınavı sonuçlarının değerlendirilmesi Türkiye nin rekabetçilik sıralamalarındaki konumu Zor durumdaki iki sektör: Tekstil ve TV Ne yapmalı?
Kümelenme ve rekabet gücü Slide 3 Türkiye nin uzun dönemli yakınsama performansı Seçilmiş ülkelerde kişi başına düşen milli gelirin ABD de kişi başına düşen milli gelire oranı (PPP, 1975-2005) 60% 50% 40% 30% 20% Türkiye / ABD 10% 0% 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 Kaynak: Dünya Kalkınma Göstergeleri
Kümelenme ve rekabet gücü Slide 4 Aynı kalmak k kader değil, ğ yakınsayabilenler var Seçilmiş ülkelerde kişi başına düşen milli gelirin ABD de kişi başına düşen milli gelire oranı (PPP, 1975-2005) 60% 50% Kore / ABD 40% 30% 20% Türkiye / ABD Çin / ABD 10% 0% 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 Kaynak: Dünya Kalkınma Göstergeleri
Kümelenme ve rekabet gücü Slide 5 İlk fırsatı kaçırdık, ikinciyi kaçırmamalıyız Türkiye de Kişi Başına GSYİH, 1800-2005 Batı Avrupa ve ABD nin Yüzdesi Olarak Birinci Dalga İkinci Dalga Kaynak: Şevket Pamuk (2007)
Slide 6 Büyüme muhasebesinin bileşenleri Kişi başına düşen milli gelirin artış hızı önemlidir Bunun üç bileşeni vardır İşgücü verimliliği İşgücüne katılım oranı Nüfusun yaş yapısı Gelişmiş ş ş ülkelerle aramızdaki gelir farkına bakarken bu üç unsurun hesaba katılması gereklidir
Slide 7 AB-15 ile Türkiye arasındaki refah seviyesi farkının kaynağında büyük ölçüde işgücü verimliliği yatmaktadır Türkiye ile AB-15 arasındaki kişi başına düşen milli gelir farkının kompozisyonu (1980-2005) 100% 80% İşgücü verimliliği 60% 40% 20% İşgücüne katılım 0% Nüfusun yaş yapısı -20% Kaynak: Dünya Kalkınma Göstergeleri, TEPAV hesaplamaları
Slide 8 Yakınsayamadığımız ğ yılları nasıl geçirdik? 1980 ler: Küresel ekonomiye entegrasyonun ilk adımları 1990 lar: Makroekonomik ve siyasi istikrarsızlık 1996: Gümrük Birliği Anlaşması Siyasi/ekonomik istikrarsızlığın hakim olduğu bir açık ekonomi olmanın sonucu: 2001 krizi
Slide 9 2001 sonrası performans umut verici Kriz ertesinde başarıyla uygulanan ekonomik program Göreli makroekonomik istikrarın tesisi Tarihsel ortalamaların üzerinde bir hızla sürdürülen ekonomi büyüme Gümrük Birliği nin işlemeye başlaması Artan doğrudan yatırımlar: 2002-2006 döneminde 35,5 milyar dolar Artan ticari entegrasyon: 100 milyar dolarlık ihracat hedefinin aşılması
Slide 10 Türkiye nin ihracatının yapısı değişiyor UNCTAD ın tanımladığı ürün gruplarının toplam ihracat içerisindeki payı, Türkiye (1989-2005) 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% Emek ve doğal kaynak yoğun Orta beceri Düşük beceri Tarım Elektronik Yüksek beceri 0% 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: UNCTAD sınıflandırması, TEPAV ın hesaplamaları, COMTRADE veritabanı
Slide 11 ancak yakınsamaya çalıştığımız ğ ülkelerle l l aramızda aa halen ciddi farklılıklar a bulunuyor buu uyo OECD ülkelerinde kişi başına düşen milli gelir ve orta ve yüksek seviyede beceri gerektiren ihracatın toplam ihracat içindeki payı, 2005 eri ve orta düz zeyde beceri gerektiren ihra acatın toplam içerisindeki pa ayı, 2005 (%) İl 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Çek Cum. Meksika Slovakya Macaristan Polonya Türkiye Portekiz Yunanistan İsviçre Almanya Japonya İrlanda Fransa Belçika ABD İspanya Avusturya İtalya İngiltere İsveç Kanada Danimarka Hollanda Finlandiya Yeni Zelanda Avustralya Norveç Lüksemburg 0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000 Kişi başına düşen milli gelir, 2005( SAP, ABD doları) Kaynak: UNCTAD sınıflaması, COMTRADE veritabanı, TEPAV hesaplamaları,
Slide 12 PISA sınavları, bir ülkenin gelecekte sahip olacağı ğ işgücünün niteliğine ğ ışık ş tutuyor Her bin çalışan başına düşen araştırmacı sayısı (2005) ve PISA fen bilimleri sınavında 5. ve 6. seviyede başarı gösteren öğrencilerin yüzdesi (2006) 20 ı Her 10 000 çalışan başına düşen araştırmac say yısı, 2005 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Meksika Türkiye İsveç Japonya Norveç ABD Danimarka Fransa Belçika Avustralya Kanada Lüksemburg Almanya İsviçre İspanya Avusturya İngiltere Slovakya Portekiz Polonya İrlanda Hollanda Yunanistan Macaristan İtalya Çek Cum. Yeni Zelanda Finlandiya 0% 5% 10% 15% 20% 25% PISA fen bilimleri sınavında 5. ve 6. seviyede başarı gösteren öğrencilerin yüzdesi, 2006 Kaynak: UNCTAD sınıflaması, COMTRADE veritabanı, TEPAV hesaplamaları,
Slide 13 İhracatın t yapısının da araştırmacı yoğunluğu ğ ğ ile doğrudan bir alakası bulunuyor OECD ülkelerinde; her bin çalışan başına düşen araştırmacı sayısı (2005) ve ileri ve orta düzeyde beceri gerektiren ihracatın toplam ihracat içerisindeki payı (2005, %) 80% tiren ihracat tın 2005 beceri gerek sindeki payı, ta düzeyde b oplam içeris İleri ve ort to 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% İsviçre Almanya Japonya İrlanda Fransa Belçika ABD Çek Cum. İspanya İtalya Avusturya Slovakya İngiltere İsveç Meksika MacaristanPolonya Kanada Hollanda Danimarka Portekiz Lüksemburg Türkiye Yunanistan Avustralya Yeni Zelanda Norveç Finlandiya 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Her 1000 çalışan başına düşen araştırmacı sayısı, 2005 Kaynak: UNCTAD sınıflaması, COMTRADE veritabanı, TEPAV hesaplamaları,
Slide 14 Eğitim sisteminin reformu, üretim desenini dönüştürmenin önemli adımlarındandır Üretim deseni dönüşümünü gerçekleştirmek için eğitim sisteminin kapsamlı bir biçimde yeniden ele alınması gereklidir Müfredatın yenilemesi Okullaşma oranlarının yükseltilmesi i Erişimdeki eşitsizliklerin giderilmesi Eğitime ayrılan kaynağın yükseltilmesi özellikle kaliteyi arttırmaya yönelik olarak Mesleki eğitimin cazip hale getirilmesi Sadece iş yaşantısına henüz adım atmamış gençlerin değil mevcut işgücünün de beceri seviyesinin arttırılması gereklidir Aktif işgücü politikaları
Slide 15 ancak tek başına yeterli değildir Sürdürülebilir kalkınmanın gerçekleştirilmesi için rekabet gücünün iyileştirilmesi gerekmektedir İşgücü ü ü piyasaları+iş yapma biçimleri+kamu i i+k hizmetleri+altyapı i+ lt vd 2001 krizinden sonraki toparlanma sürecine rağmen Türkiye, rekabet gücü sıralamalarında alt basamaklardadır 2007 Rekabetçilik Sıralamadaki yeri puanı ABD 100,000000 1 Çin 79,484 15 İsrail 74,321 21 Malezya 74,091 23 Hindistan 63,380 27 Yunanistan 57,431 36 Bulgaristan 48,737 41 Rusya 47,315 43 Türkiye 45,221 48 Brezilya 44,706 49 Ülke sayısı Türkiye'nin yeri 2003 51 48 2004 51 46 2005 51 39 2006 53 43 2007 55 48 Kaynak: IMD, World Competitiveness Yearbook
Slide 16 Rekabet gücü artışının önündeki engeller biliniyor Şirketlerin ölçek büyütmesi Finansmana erişim problemleri Teminat sorunları, kredi bilgi i sistemi; i kurumsal yönetişim i İdari engeller yargı ve vergi sistemi; ruhsatlar ve izinler; firmaların giriş ve çıkışları İşgücü piyasasındaki aksaklıklar Kamusal yüklerin fazlalığı; lğ nitelikli eleman eksikliği Teknolojik ilerleme ve yenilik Ulusal yenilik sistemindeki aksaklıklar, kalite ve standartlar; bilişim teknolojileri Altyapıya erişim Elektrik; taşımacılık sektöründeki aksaklıklar Kaynak: TEPAV-Dünya Bankası, Yatırım Ortamı Değerlendirme Çalışması (2007)
Slide 17 ancak sorunları tespit etmek rekabet gücünü iyileştirmek ş için yeterli değildirğ Sorunların bir öncelikler sıralaması yapılarak ortadan kaldırılması gerekmektedir Büyümenin ve verimlilik artışlarının önündeki en ciddi kısıtların tespiti Reformların ikincil etkilerinin hesaplanması için kapasite inşası Önemli olan bir defaya özgü politikalar tasarlayıp güncel problemleri çözmek değil; değişen günün koşullarına uygun politikaların tasarlanacağı süreçler geliştirmektir Bugün elektronik ve tekstil sektörleri Sırada hangileri var?
Slide 18 TV sektöründen bir örnek Televizyon üretimi elektronik sektörü İhracatın en hızlı arttığı sektörlerden Tüplü TV lerde AB de %50 den fazla pazar payı Belirleyici unsur: AB nin Doğu Asya ülkelerine uyguladığı antidamping vergisi AB, 2007 de anti-damping vergilerini müzakereye açtı (2002 de biliniyordu) ve vergiler sıfırlandı Türkiye de LCD-Plazma üretimine i geçilmedi Dünyada Panel üretebilen sınırlı sayıda oyuncu var. Doğu Asyalılar artık LCD yi tüplüden daha ucuza imal edebiliyorlar Profilo-Telra nın iflası. Vestel ve BEKO zarar açıklıyor. Samsung da 4000 AR-GE personeli, Türkiye de 400.
Slide 19 Elektronik sektörünün ü AB-25 deki pazar payı Çin ve Türkiye nin elektronik sektöründe AB-25 deki payı (1988-2006) 25% 20% Çin 15% Türkiye 10% 5% 0% 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Kaynak: BM COMTRDE, TEPAv Hesaplamaları
Slide 20 Tekstil sektöründen bir örnek 5084 sayılı teşvik kanunu Amaçlar net mi? Fiyat rekabetine ve ucuz işgücüne dayalı bir strateji ne kadar makul? DTM nin dahilde işleme rejimi düzenlemesi Eskiler için 2008 de teşvik kalkıyor; sadece yeniler faydalanacak Kahramanmaraş taki iplik üreticileri Kaybedenler: Daha önce kurulmuş olanlar; Kahramanmaraş dışındakiler Yeni kurulanlar da kurdan dolayı kaybediyorlar Uzun vadede d kazanan?
Slide 21 Emek yoğun sektörlerin durumu endişe verici 16% 14% 12% Çin ve Türkiye nin emek yoğun sektörlerde AB-25 deki payı (1988-2006) 10% 8% 6% 4% 2% 0% Çin Türkiye 1988 8 1989 9 1990 1991 1 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 9 2000 0 2001 2002 2 2003 2004 2005 2006 Kaynak: BM COMTRDE, TEPAv Hesaplamaları
Slide 22 Yeni dünyada, d bizim i ürettiğimizden i daha ucuza üretebilenler var Seçilmiş ülkelerde çalışılan saat başına işgücü maliyetleri (ABD doları) 30 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Çin Hindistan Malezya Filipinler Türkiye Kaynak: Economist Intelligence Unit
Slide 23 Ne yapmalı? Çarşaf listeden önceliklere Kamu-özel diyalog mekanizmalarını işletmek DÖİK YOİKK Kamu-kamu uygulama koordinasyon mekanizması tasarımı Yıllık plan koordinasyonu yeterli mi? Süreç tasarımı: geri besleme Veri ve analiz ihtiyacı
SONUÇLAR Türkiye ekonomisi küresel entegrasyondan kaynaklanan bir dönüşüm sürecinin içinde Dönüşüm kelimesi içerisinde kriz olgusunu zaten barındırıyor 2001 krizine benzer bir kriz değil ekonominin belli sektörlerinde karşılaşılan sıkıntılar Enerjimizi ve potansiyelimizi doğru değerlendir, önceliklerimizi doğru belirlersek en az hasarla yeni bir aşamaya geçeriz Eylem planlarından, planlanmış eylemlere geçiş dönemi